− قۇتىبيدىڭ اۋدان ەكونوميكاسىنىڭ تيبىن وزگەرتىپ، دارەجەسىن جوعارىلاتقاندىعى جونىندە
تىلشىلەر گاي يوۋجۇن، ءپاريزات
6 - ايداعى قۇتىبي، بۇكىل اۋدان قالاشىعى جاپ - جاسىل تۇسپەن كومكەرىلدى.
6 - ايدىڭ 27 - كۇنى اۋدان قالاشىعىنا ورنالاسقان شينجياڭ شييۇيچۇن ءسۇت شارۋاشىلىعى شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگىنىڭ جاسىل سەحىندا قالتا - قالتا ەكولوگيالىق ءسۇت اۆتوماتتاندىرىلعان ءوندىرىس جەلىسىمەن جەتكىزىلۋدە؛ اۋداننىڭ ىرشىليديان قالاشىعىنىڭ قالامشا بازاسىندا جۇمىسشىلار كولەمدى اۋماقتاعى قالامشالاردى شىرپىپ، پىشىندەپ جاتىر، بۇل قالامشالار قازاقستانعا ەكسپورت ەتىلەدى ەكەن...
سوڭعى بىرنەشە جىلدا قۇتىبي اۋدانى جاسىل دامۋ كوزقاراسىنا بويسۇنىپ، مەشەۋ ءوندىرىس قۋاتىن باتىلدىقپەن قاتاردان قالدىرىپ، جاسىل، جاڭادان گۇلدەنگەن كاسىپ سالاسىن بەلسەنە دامىتىپ، ەكونوميكانىڭ تيپن وزگەرتىپ، دارەجەسىن جوعارىلاتۋدى كۇش سالا ىلگەرىلەتىپ، كاسىپ قۇرىلىمىنىڭ ”جەڭىلگە“، دامۋ ۇلگىسىنىڭ ”جاسىلعا“، ەكونوميكالىق ساپاسىنىڭ ”جاقسىعا“ وزگەرۋىنە مۇمكىندىك جاسادى.
■ كاسىپ قۇرىلىمى ”جەڭىلگە“ وزگەردى
”مەشەۋ ءوندىرىس قۋاتىن كەرەكتەن شىعارۋ، ءوندىرىس تەحنولوگياسىن ساپالىلاندىرۋ، بازارعا قاجەتتى ورتا جوعارى دەڭگەيدەگى ونىمدەردى دامىتۋ ارقىلى، كاسىپورىنداردىڭ ءوندىرىس وزىندىك قۇنى ۇزدىكسىز تومەندەپ، ونىمدىلىگى جىل سايىن جوعارىلادى“، - دەدى 6 - ايدىڭ 22 - كۇنى، شينجياڭ شين - ان تىگاڭ شەكتى سەرىكتەستىگى بولات قورىتۋ زاۆودىنىڭ زەردەلىلەنگەن مەڭگەرۋ بولمەسىندە سەرىكتەستىكتىڭ ورىنباسار باس ديرەكتورى ۋاڭ ليانچياڭ تەبىرەنە.
شين - ان تىگاڭ سەرىكتەستىگى − قۇتىبي اۋدانىنىڭ ءتۇيىندى كاسىپورنى، 2014 - جىلى اتالعان سەرىكتەستىك قارجى قوسىپ قۇرعان 40 توننالىق 2 ورتاشا جيىلىكتەگى پەش پەن 75 توننالىق 2 دوعالىق ەلەكتر پەشى بولات قورىتۋ ءوندىرىس جەلىسى ىسكە قوسىلدى. 2017 - جىلى مەملەكەت پەن اۆتونوميالى رايوننىڭ بولات - تەمىر كاسىبىنىڭ ءوندىرىس قۋاتىنا قويعان تالابىنا نەگىزدەلىپ، شين - ان تىگاڭ سەرىكتەستىگى 40 توننالىق 2 ورتاشا جيىلىكتەگى پەشتى شاعىپ تاستاپ، 500 مىڭ توننالىق ءوندىرىس قۋاتىن ازايتتى.
”ءسوزسىز، تيپن وزگەرتىپ، دارەجەسىن جوعارىلاتىپ، تىڭ دامۋ كەڭىستىگىن اشۋىمىز كەرەك“، - دەدى ۋاڭ ليانچياڭ. 2017 - جىلى شين - ان تىگاڭ سەرىكتەستىگى 250 ميلليون يۋان قارجى قوسىپ، ەل ءىشى كاسىپ سالاسىندا جوعارى دەڭگەيدەگى جاڭا تيپتى ءوندىرىس جەلىسىن قۇرىپ، زەردەلى جوعارى جىلدامدىقتا ءارى قالىپتاپ، ءارى تاپتايتىن جاڭا تەحنولوگيانى قولدانىپ، اناعۇرلىم مول ۇستەمە قۇنعا يە سىم تەمىر، تاياقشا جانە ءپىشىندى ماتەريالداردى ءتۇيىندى ءوندىرىپ، تەحنولوگيالىق جاسامپازدىق جانە ءونىم قۇرىلىمىن رەتتەۋ ارقىلى قورشاۋدى بۇزۋدى جۇزەگە اسىردى، كاسىپورىن وسىدان باستاپ تىڭ تىرشىلىك تىنىسىن تاسقىنداتتى.
2017 - جىلى اتالعان سەرىكتەستىك 563 ميلليون يۋاندىق ءونىم قۇنىن جاراتىپ، 87 ميلليون يۋاننان استام پايدانى جانە سالىقتى جۇزەگە اسىردى. بىلتىر اتالعان سەرىكتەستىك ءونىم قۇنى، پايدا جانە سالىق جاعىنان تاعى دا جاڭا رەكورد جاراتىپ، تۇتاس جىلدا 770 ميلليون يۋاندىق ءونىم قۇنىن جاراتىپ، 120 ميلليون يۋاندىق پايدانى جانە سالىقتى جۇزەگە اسىردى.
”جوعارى ساپالى دامۋدى ىلگەرىلەتۋدەن جازباۋ − قۇتىبي اۋدانىنىڭ ەكونوميكانى دامىتۋىنىڭ نەگىزگى جەلىسى. ءبىز كاسىپ قۇرىلىمىن رەتتەۋدى زور كۇشپەن ىلگەرىلەتىپ، مەشەۋ ءوندىرىس قۋاتىن كەرەكتەن شىعارۋدا ’الۋ امالىن‘ باتىلدىقپەن قولدانىپ، جاسىل، جاڭادان گۇلدەنگەن كاسىپ سالالارىن جەتىلدىرۋدە ’قوسۋ امالىن‘ بەلسەنە قولدانىپ، كاسىپ قۇرىلىمىن العاشقى ادىمدا بىرتىندەپ ’جەڭىلدەتتىك‘“، -دەدى قۇتىبي اۋداندىق پارتكومنىڭ شۋجيى ديڭ يانميڭ.
2016 - جىلى جانە 2017 - جىلى قۇتىبي اۋدانى جالپى ءبىر ميلليون 400 مىڭ توننالىق بولات - تەمىر مەشەۋ ءوندىرىس قۋاتىن كەرەكتەن شىعارىپ، بۇكىل شينجياڭداعى بولات - تەمىر سالاسىندا ازايتىلعان ءوندىرىس قۋاتى جالپى مولشەرىنىڭ ۇشتەن ءبىرىن يەلەدى؛ كومىر كاسىبىندەگى كەرەكتەن شىعارىلعان مەشەۋ ءوندىرىس قۋاتى 270 مىڭ تونناعا جەتتى.
سونىمەن بىرگە، قۇتىبي اۋدانى جاسىل، جاڭادان گۇلدەنگەن كاسىپ سالالارىن جەتىلدىرۋدە، دامىتۋدا ”قوسۋ امالىن“ بەلسەنە قولداندى. سوڭعى بىرنەشە جىلدا اۋىل شارۋاشىلىق قوسىمشا ونىمدەرىن جىنتىكتەي وڭدەۋ، ساۋدا - ساتتىق، زات اينالىمى، قالامشا، گۇل - ءشوپ ءوسىرۋ، وسى زامانعى مال شارۋاشىلىعى، ساياحات سياقتى كاسىپ سالالارىن ءتۇيىندى دامىتىپ، كاسىپ سالالاردىڭ جوعارى دەڭگەيدە دامۋىن، ونىمدەردىڭ جوعارى ۇستەمە قۇن جاراتۋىن ىلگەرىلەتتى. تەك بىلتىردىڭ وزىندە، بۇكىل اۋداندا تەحنيكانى جاڭالاعان 19 نىسان قۇرىلىپ ىسكە قوسىلدى، كولەمدەنگەن كاسىپورىننان جاڭادان 4ى قوسىلدى، ءبىر توپ كاسىپ سالاسى شوعىرى دامۋدى جىلدامداتىپ، جوعارى ساپالى دامۋدىڭ جاڭا كەڭىستىگىن اشتى.
■ دامۋ ۇلگىسى ”جاسىلعا“ وزگەردى
6 - ايدىڭ 27 - كۇنى تيانفۋ قالامشا ەگەتىن ەگىنشىلەر كاسىپتىك سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ قالامشا بازاسىندا، سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ القا باستىعى نيۋ جانجياڭ جۇمىسشىلارمەن بىرگە قالامشالاردى شىرپىپ جاتىر. ولاردىڭ اينالاسىندا قالامشا اتىزى ءبىر - بىرىمەن تۇتاسىپ، بەينە جاپ - جاسىل تەڭىزدەي كورىنەدى. ”قۇتىبي قالامشالارمەن جاپ - جاسىل بولىپ كورىنەدى، ەگىنشىلەر دە قالامشالارمەن اۋقاتتانادى“، - دەدى نيۋ جانجياڭ.
قۇتىبيدە جاسىل رەڭ قورشاعان ورتا مەن ەكونوميكانىڭ باستاپقى رەڭى سانالادى.
جوعارى ساپالى دامۋدى ىلگەرىلەتۋ بارىسىندا، قۇتىبي اۋدانى ەكونوميكانىڭ تيپىن وزگەرتىپ، دارەجەسىن جوعارىلاتۋ جولىن بەلسەنە قاراستىرىپ، جاسىل ەكونوميكانىڭ جەدەل كوركەيۋىن بار كۇشپەن ىلگەرىلەتتى.
قۇتىبي اۋدانىنىڭ قازىرگى قالامشا ەگىلگەن جەر كولەمى 150 مىڭ مۋعا جەتىپ، جاپىراق تاستايتىن بيىك اعاش، ماڭگى جاسىل اعاش سياقتى 7 ۇلكەن تۇردەگى 300دەن استام قالامشا سورتىن قالىپتاستىرعان، بۇكىل اۋداندا 30 مىڭعا جۋىق ەگىنشى قالامشا وندىرىسىمەن شۇعىلدانادى، جىلىنا ءار ءتۇرلى قالامشا، گۇل - شوپتەردەن 150 ميلليون ءتۇپ ساتىلىپ، ساتىلۋ سوماسى ءبىر ميلليارد 400 ميلليون يۋانعا جەتەدى. وسىعان بايلانىستى، قۇتىبي اۋدانى باتىس سولتۇستىكتەگى كولەمى ەڭ ۇلكەن، ساتىلىمى ەڭ كەڭ قالامشا، گۇل - ءشوپ ءوندىرۋ، جيناۋ - جونەلتۋ بازاسىنا اينالىپ، ”باتىس بولىكتەگى كوشەت ورتالىعى“ دەپ اتالدى.
جاسىل دامۋ ۇستانىمىنىڭ جەتەكشىلىگىندە، ءبىر توپ جاسىل اۋىل شارۋاشىلىق قوسىمشا ونىمدەرىن جىنتىكتەي وڭدەۋ، وسى زامانعى زات اينالىمى سياقتى جاسىل، جاڭادان گۇلدەنگەن كاسىپ سالالارى قۇتىبيدە قارىشتاپ دامىدى.
”ەكولوگيالىق باۋ - باقشالى قالا، قالامشا، گۇل - ءشوپ ورتالىعى“ نىساناسى بويىنشا، قۇتىبي اۋدانى ”ءۇش جوعارى“ نىسانداردىڭ كىرۋىن قاتاڭ تەجەدى، تەك بىلتىردىڭ وزىندە ”ءۇش جوعارى“ 32 نىساندى ماڭايىنا دا جۋىتپادى. سوڭعى 2 جىلدا قۇتىبي اۋدانى جاپقان ماشينا - ەلەكتر قۇدىعى 181گە جەتىپ، جەر استى سۋىن پايدالانۋ مولشەرى جالپى 130 ميلليون تەكشە مەتر ازايدى؛ كومىر جاعاتىن پارقازاننان 282سىن شاعىپ، 65 مىڭ 500 شارشى مەترلىك كولەمدى ەلەكترلى جىلۋعا وزگەرتۋدى ورىندادى؛ 200 ميلليون يۋان قارجى قوسىپ، دافىڭ ونەركاسىپ باقشا رايونىنىڭ لاس سۋدى ءبىر جاقتى ەتۋ زاۆودى مەن ۋتۇڭگوۋ، يانچىۋان جۇڭشۇي سۋ قويماسى نىسان قۇرىلىسىن تامامدادى.
2012 - جىلى قۇتىبي اۋدان قالاشىعىنىڭ قۇرىلىستانعان رايون كولەمى 10.1 شارشى كيلومەترگە جەتىپ، جاسىلداندىرىلۋ قامتىم سالىستىرماسى ％38.2كە جەتكىزىلگەن؛ بىلتىر جىل اياعىندا اۋدان قالاشىعى قۇرىلىستانعان رايون كولەمىن 14 شارشى كيلومەترگە كەڭەيتىپ، رايون كولەمىنىڭ جاسىلداندىرىلۋ قامتىم سالىستىرماسىن ％39.9كە جەتكىزدى.
قۇتىبي اۋدانى دا وسى سەبەپتى ىلگەرىندى - كەيىندى بۇكىل مەملەكەتتىك 10 ۇزدىك ەكولوگيالىق وركەنيەت قالاسى جانە ەڭ قارجى قوسۋ كومەسكى كۇشى ەرەكشەلىگىنە يە اۋدان بولىپ باعالاندى.
■ ەكونوميكالىق ساپاسى ”جاقسىعا“ وزگەردى
”ءبىز ءوندىرىس قۋاتىن ازايتۋدى، ەنەرگيا جۇمسالۋىن تومەندەتۋدى، لاستانۋدى وڭاۋدى، ’ەكولوگيالىق ولشەم‘دى قاتاڭ ساقتاۋدى باسا دارىپتەيمىز، بۇل دامىماۋ نەمەسە باياۋ دامۋ ەمەس، قايتا جاسىل دامۋ، جوعارى ساپالى دامۋ بولىپ تابىلادى“. قۇتىبي اۋداندىق پارتكومنىڭ ورىنباسار شۋجيى، اۋدان اكىمى ديڭ داميڭ وسىلاي قارايدى.
قۇتىبي اۋدانى ىرىقتىلىقپەن مولشەردى ازايتۋ، ساقتالعان مولشەردى ساپالىلاندىرۋ جانە ارتۋ مولشەرىن كەڭەيتۋ سىندى 3 جۇمىستى بەلسەنە ويداعىداي ىستەپ، ەكونوميكانىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنىڭ جاڭا جۇلگەسىن قالىپتاستىرۋعا قۇلشىندى.
مەشەۋ ءوندىرىس قۋاتىن كەرەكتەن شىعارۋ نەگىزىندە، قۇتىبي اۋدانى ءونىم مولشەرىن ىرىقتىلىقپەن ازايتۋعا تاباندى بولدى. ەنەرگيانىڭ سارىپ ەتىلۋ كۇشەمەلىلىگى مەن ەنەرگيانىڭ تۇتىنىلۋ جالپى مولشەرى جونىندە ”قوس مەڭگەرۋ“ بويىنشا باسقارۋدى جولعا قويىپ، دامۋ جاعدايىنا ۇيلەسپەيتىن، بازار بولاشاعى جوق كاسىپورىندار مەن نىسانداردى شەگىنۋگە نەمەسە تيپىن جاڭالاۋعا باستادى. سونىمەن بىرگە، ساقتالعان مولشەردى بەلسەندىلىكپەن ساپالىلاندىرىپ، قازىرگى بار كاسىپ سالاسىنىڭ جوعارى دەڭگەيلەنۋ، زەردەلىلەنۋ، جاسىلدانۋ باعىتىنا قاراي دامۋىن، ەنەرگيا سيپاتىنداعى كاسىپورىننان جاڭالىق اشۋ سيپاتىنداعى، ونىمدىلىك سيپاتىنداعى كاسىپورىن بولۋعا قاراي ويىسۋىن كۇش سالا ىلگەرىلەتتى.
ەكونوميكانىڭ ارتۋ مولشەرىن كەڭەيتۋ جاعىندا، قۇتىبي اۋدانى جاسىل، جاڭادان گۇلدەنگەن كاسىپ سالالارىن ورنالاستىرۋعا، دامىتۋعا تالپىندى.
بيىل 1 - ايدا سانجى حۇيزۋ اۆتونوميالى وبلىسى جۇڭلان كيىم - كەشەك، توقىماشىلىق شەكتى سەرىكتەستىگى قۇتىبي اۋدانىندا تىزىمگە الدىرىپ قۇرىلدى، وسىدان كەيىن نەبارى 3 اي ىشىندە، كاسىپورىن وندىرىسكە ءساتتى كىرىستى، جوبا بويىنشا جىلىنا ءبىر ميلليون 500 مىڭ پار كيىم وندىرەدى، جىلدىق ءوندىرىس ءونىم قۇنى 300 ميلليون يۋانعا بارادى، ونىمدەرىن نەگىزىنەن ەۆروپا، ورتا ازيا بازارلارىنا ەكسپورت ەتەدى.
قۇتىبي اۋدانىندا قۇرىلىمدى رەتتەۋ − تەك قاراپايىم عانا كەرەكتەن شىعارۋ نەمەسە بىرنەشە كاسىپورىن ەنگىزۋ عانا ەمەس، قايتا جەرگىلىكتى بايلىق باسىمدىعىنان پايدالانىپ، 3 رەتكى كاسىپ سالاسى تىزبەگىن كۇش سالا زورايتۋ: 1 - كاسىپ سالاسىندا جاسىل، ورگانيكالى ەگىن شارۋاشىلىعى، ساپالى ءسۇت، ەت، قالامشا، گۇل - ءشوپ سياقتى كاسىپ سالالارىن ءتۇيىندى تۇردە دامىتۋ؛ 2 - كاسىپ سالاسىندا توقىماشىلىق، كيىم - كەشەك ، اۋىل شارۋاشىلىق قوسىمشا ونىمدەرىن جىنتىكتەي وڭدەۋ سياقتى كاسىپ سالالارىن ءتۇيىندى تۇردە دامىتۋ؛ 3 - كاسىپ سالاسىندا ساۋدا - زات اينالىمى، مادەنيەت - ساياحات سياقتى كاسىپ سالاسىن ءتۇيىندى تۇردە دامىتۋ. وسى ارقىلى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ساپاسىن جوعارىلاتىپ، ءونىمىن ارتتىرۋدى، ونەركاسىپتىڭ تيپىن وزگەرتىپ دامىتۋدى جانە قىزمەت وتەۋ كاسىبىن ساپالىلاندىرۋدى، دارەجەسىن جوعارىلاتۋدى ىلگەرىلەتۋ اياق الىسىن جەدەلدەتتى.
دامۋ ءتاسىلى جوعارى قارقىندى ارتۋدان جوعارى ساپالى دامۋعا قاراي ويىستى، كاسىپ سالاسى كۇيى ءداستۇرلى كاسىپ سالاسىنان جاسىل، جاڭادان گۇلدەنگەن كاسىپ سالاسىنا قاراي ويىسىپ، دامۋ قوزعاۋشى قۋاتى ەنەرگياعا يەك سۇيەۋدەن جاڭالىق اشا ارەكەتتەنۋگە قاراي ويىسىپ، قۇتىبي اۋدانىنىڭ ەكونوميكالىق دامۋىندا تەرەڭ وزگەرىس جارىققا شىقتى.
2018 - جىلى قۇتىبي اۋدانى ءوندىرىس قۋاتىن ازايتۋ العى شارتى استىندا، وڭىرلىك ءوندىرىستىڭ جالپى قۇنىن 13 ميلليارد 838 ميلليون يۋانعا جەتكىزىپ، ％7.5ارتتىرۋدى ورىندادى؛ قالا - قالاشىق تۇرعىندارىنىڭ جان باسىندىق قولداعى كىرىسى 31 مىڭ 760 يۋانعا جەتىپ، ％8 ارتتى، اۋىل - قىستاق تۇرعىندارىنىڭ جان باسىندىق قولداعى كىرىسى 20 مىڭ يۋاننان استى.
