كۇرەس جۇرگىزۋدەن كەلگەن حوش ءيىس كاسىبى

− ىلە زىسۋليرىن بيوتەحنيكا شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ باس جوراسى ياڭ جيانشين جونىندە

اۋەلگى ماقساتتى ۇمىتپاۋ بورىشتى ەستە بەرىك ساقتاۋ

جانىمىزداعى ۇلگىلەر

تىلشىلەر ليۋ دۇڭلاي، ۋاڭ تيەجۇن

　　6 - ايدىڭ 22 - كۇنى ءتىلشى شينجياڭ ىلە زىسۋليرىن بيوتەحنيكا شەكتى سەرىكتەستىگىنە كەلدى، سەرىكتەستىكتىڭ باس جوراسى ياڭ جيانشيننىڭ كەڭسەسىنەن جاعىمدى شاي ءيىسى اڭقيدى. استىڭعى قاباتتاعى سىناپ كورۋ ۇيىندە بالالار لاۆاندادان قولونەرمەن سابىن جاساپ جاتىر، ايەلدەر بەت جاپسىرماسىنىڭ وزگەشە رولىن سىناپ كورۋدە. قازىرگى كەزدە، اتالعان سەرىكتەستىكتىڭ قورعاس، قۇلجا اۋداندارىنداعى ەگىمشىلىك بازاسىندا 5000 مۋ جەردەگى لاۆاندا وراق كۇتىپ تۇر.

　　”سەرىكتەستىكتىڭ قازىرگىدەي دامۋىنا قاجىماي ىزدەنۋ وتە ماڭىزدى سەبەپ بولدى“، - دەيدى ياڭ جيانشين.

■ جۇمىستان بوساعاننان دەربەس شارۋاشىلىق قۇرعانعا دەيىن

　　”2000 - جىلى جۇمىستان بوسادىم“. 56 جاستاعى ياڭ جيانشين سول جىلدارداعى جاعدايدى ەسىنە العاندا، كوڭىلى استاڭ - كەستەڭ بولدى.

　　1980 - جىلى 17 جاستاعى ياڭ جيانشين ىلەدەگى عاسىرلىق بىلعارى زاۆودىنا جۇمىسقا ورنالاسادى. 9 جىلدان كەيىن، بولىمشە زاۆودتىڭ ورىنباسار باستىعى بولعان ياڭ جيانشين داڭقپەن پارتياعا مۇشە بولدى. ”مەن بيىككە قۇلشىناتىن، ارمانشىل جانمىن، سول كەزدەرى ماڭايىمداعى تاڭداۋلى ادامداردىڭ بارلىعى پارتياعا مۇشە بولعاندىعىن كورىپ، ءوزىمنىڭ دە ولاردىڭ قاتارىنداعى ءبىر مۇشە بولۋدى ەرەكشە ارماندادىم“. ياڭ جيانشين بىلاي دەدى: ”ءبىزدىڭ جۇرەگىمىز مۇرات پەن ارمانعا تولى بولدى، تاباندىلىقپەن پارتيانىڭ سوزىنە قۇلاق اسىپ، پارتياعا ىلەسىپ، ءبىر كاسىپتەن ناتيجە جاراتۋدى ارماندادىق“.

　　”قازىر ويلاسام، جۇمىستان بوساۋ دەگەن شارۋانى قاتتى تۇسىنەمىن“. ياڭ جيانشين بىلاي دەدى: ”ءبىزدىڭ زاۆودتىڭ تاريحى ۇزاق بولعانىمەن، تەحنولوگياسى مەشەۋ بولدى“.

　　2000 - جىلى بىلعارى زاۆودى كۇيرەپ، جابىلعاندىعىن جاريالادى، بۇكىل جۇمىسشى جۇمىستان بوسادى. ”سول كەزدە قاتتى ەسەڭگىرەپ قالدىم“. ياڭ جيانشين ەسكە الىپ بىلاي دەدى: ”ول كەزدە، قۇلجا قالاسىندا كوشەنىڭ بويىنان العان ءبىر اۋىز ءۇيىم بار ەدى، جۇمىستان بوساردىڭ الدىندا، اپەكەم ءبىراز قارىز اقشا بەرىپ، ماعان جۇمىستان بوساساڭ وسى ۇيدەن شاحماتحانا اشىپ ال دەدى“.

　　” ءسويتىپ، شاحماتحانا اشتىڭىز با؟“ - دەپ سۇرادى ءتىلشى.

　　”جوق، ول ءۇي شەبەرحاناعا اينالدى، مەنىڭ لاۆاندا كاسىبىم ءدال سول ۇيدەن باستالدى“. بۇل ءسوزدى ايتقاندا، ياڭ جيانشيننىڭ جانارى جايناپ سالا بەردى.

■ شىن ىقىلاسىمەن حوش ءيىس كاسىبىن دامىتتى

　　كەزدەيسوق ءبىر ورايدا ياڭ جيانشين لاۆاندانى بىلەدى، ول لاۆاندا ەگىلگەن كەڭ - بايتاق اتىزعا بارىپ كورەدى، كومپيۋتەرگە تەلمىرە وتىرىپ ماتەريال قارايدى، تاعى دا گۋاڭجوۋعا بارىپ ساندىك بۇيىمدار كاسىپ سالاسىن ۇعىسادى. ”ۇعىسىپ بولعاننان كەيىن، مەن لاۆاندا بولاشاعى بار كاسىپ سالاسى ەكەن دەگەن تۇجىرىمعا كەلدىم“، - دەيدى ياڭ جيانشين.

　　وسىدان كەيىن، ياڭ جيانشين شارۋاشىلىق قۇرۋ بەتالىسىن ايقىنداپ الادى. الگى 90 شارشى مەترلىك ۇيدە ول 12 جىل ۋاقىت جۇمساپ، شاعىن شەبەرحانانى دامىتىپ، جوعارى، جاڭا تەحنيكالى كاسىپورىنعا اينالدىردى.

　　”كاسىپورىننىڭ دامۋى جاسامپازدىققا سۇيەنەدى، ءبىراق تومەنگى شەكتى ساقتاۋ كەرەك“. ياڭ جيانشين بىلاي دەدى: ”پارتيا مۇشەسى رەتىندە، مەيلى قاي - قاشان دا بولسىن، ادال تيجارات جۇرگىزۋ مىندەت جانە تومەنگى شەك سانالادى. ءاربىر ماڭىزدى كەزەڭدە، مۇنىڭ ءبارى مەنىڭ ويىمداعىداي، وزگەنىڭ الدىندا ۇيالمايتىنداي تالعام جاساۋىما مۇمكىندىك بەردى“.

　　ەرتەرەكتەگى ىلە لاۆاندا بازارىندا ساپاسىزىن ساپالى دەپ وتكىزۋ، تاۋەكەلشىلدىك كوپ كەزدەسەتىن. ءبىراق ياڭ جيانشيننىڭ شەبەرحاناسى زاتىنىڭ ساپاسىنا نارقى ساي بولۋعا، بار پەيىلىن سالىپ قىزمەت وتەۋگە سۇيەنىپ، بازار باسەكەسىندە قاريدار تاۋىپ جانە ەل اۋزىنا ءىلىنىپ، العاشقى قادامدا ىقپال كۇشىنە يە بولدى.

　　ياڭ جيانشين شارۋاشىلىق قۇرۋ جولىندا وتاعاسىنىڭ ءوزىن قولداپ - قۋاتتاعاندىعىن كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەسىنەن شىعارعان ەمەس. ”ول كەزدە اقشا جوق، ۇنەمى وتاعاسىنىڭ ەڭبەكاقىسىن الىپ نەمەسە وزگەلەردەن قارىز اقشا الىپ، قىزمەتكەرلەردىڭ ەڭبەكاقىسىن تاراتۋشى ەدىم. ءبىراق قانشا قيىنشىلىق بولسادا، قىزمەتكەرلەردىڭ قوعامدىق قامسىزداندىرۋ قاراجاتىن تاپسىرۋىم، مەملەكەتكە تاپسىراتىن سالىقتى بەرۋىم، اتقارۋعا ءتيىستى قوعامدىق جاۋاپكەرشىلىكتەرىمنىڭ ءبىرىن دە قالدىرماي ادا ەتۋىم كەرەك ەدى“.

　　ياڭ جيانشين جۇمىستان بوساعان ايەل جۇمىسشىلاردىڭ جۇمىسقا ورنالاسۋىنا كومەكتەستى، كەدەي وتباسىنداعى داشۋە وقۋشىسىنىڭ وقۋىن تامامداۋىنا كومەك بەردى. ”ياڭ باس جورا ءبىزدىڭ قىزمەتتەگى ۇستازىمىز ءارى ءبىزدىڭ تۇرمىسىمىزداعى سەميا باستىعىمىز“، - دەيدى داشۋە بىتىرگەننەن كەيىن زىسۋليرىن سەرىكتەستىگىنە جۇمىسقا ورنالاسقان ۋاڭ مەي. 9 جىلدىق ۋاقىتتا ۋاڭ مەي زىسۋليرىن سەرىكتەستىگى ساتۋ ءبولىمىنىڭ باس باقىلاۋشىسىنا اينالىپتى.

　　سەرىكتەستىكتىڭ سىناپ كورۋ ۇيىندەگى زات سورەسىندە ”قازاقى سابىن“ دەگەن بەلگى جاپسىرىلعان ءيىستى سابىن نازارىمىزدى تارتتى. بۇل سەرىكتەستىكتىڭ نىلقى اۋدانى قاراسۋ اۋىلىنا كومەكتەسىپ كەدەيلەردى كاسىپ سالاسى ارقىلى سۇيەمەلدەۋ نىسانىنىڭ ءونىمى ەكەن. ياڭ جيانشين ءداستۇرلى تەحنولوگيادان ۇزدىكسىز جاڭا ەلەمەنتتەردى قاراستىرۋدان تىنباي، تەحنولوگيا ورەسىن ءوسىردى، ونان سوڭ سەلبەستىك كووپەراتيۆىمەن بىرگە قۇرۋ ءتاسىلى ارقىلى ەگىنشىلەردى كىرىسىن ارتتىرۋعا باستادى.

■ جاسامپازدىقپەن سونىعا ۇمتىلىپ، بازاردا اتويلادى

　　بۇگىنگى كۇندە، ياڭ جيانشيننىڭ سەرىكتەستىگى شينجياڭنىڭ لاۆاندا كاسىپ سالاسىنداعى ەڭ ءىرى GMP (ءوندىرىس ساپاسىن باسقارۋى جۇيەلى) ولشەمدى ءوندىرۋ سەحىنا يە بولدى؛ يە بولعان مەملەكەتتىك پاتەنتى 30 تۇردەن اسادى؛ قارجى قوسىپ، شينجياڭداعى تۇڭعىش لاۆاندا جانە ەرەكشە اۋىل شارۋاشىلىعى بايلىعىن اشۋدى، پايدالانۋدى وزەك ەتكەن جاڭالىق اشۋ، شارۋاشىلىق قۇرۋ، كوپ بولىپ شارۋاشىلىق قۇرۋ كەڭىستىگىن − ىلە باديان جاڭالىق جاراتۋشى جاڭالىق اشۋ، شارۋاشىلىق قۇرۋ ورتالىعىن اشتى، ءبىرسىپىرا جاسامپازدىق شارالارى بۇل كاسىپورىننىڭ تىرشىلىك تىنىسىن لاۋلاتتى.

　　كاسىپورىن تىڭ ساتىعا كوتەرىلگەندە، ياڭ جيانشين ونىمدەرىنىڭ عىلىم - تەحنيكالىق دەڭگەيىنە نازار اۋدارا باستادى. 2009 - جىلى سەرىكتەستىك مەملەكەتتىك عىلىم - تەحنيكا مينيسترلىگىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىق عىلىم - تەحنيكا جەتىستىكتەرىن يگىلىككە جاراتۋ نىسانى − لاۆاندا توتەنشە كريزيستىك سۇيىق زاتى كومىر قىشقىل گازىن الۋ تەحنولوگياسىن زەرتتەۋ جانە پايدالانۋدى ۇستىنە الدى؛ مەملەكەتتىڭ ”11 - بەسجىلدىق“تاعى عىلىم - تەحنيكا تىرەكتىلەرى جوسپارىنىڭ ءتۇيىندى نىسانى ”اشقىلتىم ءيىستى ماتەريالدار بايلىعىن جوعارى ءونىمدى پايدالانۋ جانە ەرەكشەلىگىن مەڭگەرۋ تەحنيكاسىن“ زەرتتەۋگە جانە قولدانۋعا ارالاستى. 2011 - جىلى سەرىكتەستىك مەملەكەتتىڭ الاۋ جوسپارى نىسانى − لاۆاندا توتەنشە كريزيستىك سۇيىق زاتى كومىر قىشقىل گازىن الۋ تەحنيكاسىنان پايدالانىپ، لاۆاندا ەفير مايى كاسىپ سالاسىن باسقارۋ جاۋاپكەرشىلىگىن ارقالاپ، ەلىمىزدە تومەن تەمپەراتۋرادا لاۆاندا ەفير مايىن الۋدىڭ نەگىزىن قالاۋشىعا اينالدى.

　　تەحنيكادا جاڭالىق اشۋدى تياناق ەتكەن سەرىكتەستىك نانجيڭ جابايى وسىمدىكتەردى پايدالانۋ، زەرتتەۋ اكادەمياسىمەن سەلبەسىپ ىلە بولىمشەسىن قۇردى؛ ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق حوش ءيىستى وسىمدىكتەردى زەرتتەۋ ورتالىعىن، شينجياڭ لاۆانداسىن جىنتىكتەي وڭدەۋ ينجەنەرياسىن زەرتتەۋ ورتالىعىن قۇردى؛ ءبىلىم مەنشىك ۇقىعىن سيلاۋ ءتۇزىمىن ورناتىپ، ءار جىلى ساتىلىم كىرىسىنىڭ ％10تەن تومەن بولماعان ءبولىمىن زەرتتەپ اشۋعا جۇمساپ، لاۆاندا كاسىپ سالاسىنىڭ باياندى دامۋىن ىلگەرىلەتتى.

　　2010 - جىلى زىسۋليرىن سەرىكتەستىگىنىڭ وتكىزۋشىلەرى بۇكىل ەلىمىزدەگى 21 ولكە، قالاعا ورنالاستى. 2016 - جىلدان كەيىن ەلەكتروندىق ساۋدانىڭ سوققىسىنان زىسۋليرىن سەرىكتەستىگىنىڭ 100دەن استام دۇكەنىنىڭ ساۋداسى زور ىقپالعا ۇشىرادى.

　　2016 - جىلى جەر ورتاسى جاسقا كەلگەن ياڭ جيانشين ينتەرنەت بىلىمدەرىن ۇيرەنە باستادى. ءبىر - اق جىلدا ول ەلەكتروندىق ساۋدادان بەيحابار ادامنان سەرىكتەستىكتىڭ تاربيەلەۋ كۋرسىنىڭ لەكتورىنا اينالدى ءارى تاجىريبە كورۋدى نەگىز ەتكەن، كوپ سالالى، ءبولىپ ساتاتىن ساتۋ فورماسى ۇستىندە ىزدەنىس جاسادى.

　　بۇگىنگى كۇندە، زىسۋليرىن سەرىكتەستىگى يەلەگەن جەر كولەمى 25 مۋلىق لاۆاندادان جاڭالىق اشۋ كاسىپ باقشاسىندا ونەركاسىپتىك ساياحات، مادەنيەتتىك كوڭىل اشۋ، سەيىل - سەرۋەن، زات ساتىپ الۋ، اس - سۋ، قونالقى سياقتى يقۋاتتار وتە تاماشا بىرلەستىرىلدى. ”لاۆاندا كاسىبى قارىشتاي دامۋدا، ءبىز سەرىكتەستىكتىڭ دامۋ بولاشاعىنا توتەنشە سەنىمدىمىز“، - دەيدى ياڭ جيانشين.