كادرقان ءابىلقايىر ۇلى
جۇگەرى سۇرلەم جەمىنىڭ ەرەكشەلىگى جۇگەرىنىڭ ساباق، جاپىراعىنان كوكتەي نەمەسە سارى سۇرلەم جاساۋ مال ازىعىن ساپالاندىرۋدىڭ ءونىمدى شاراسى ەسەپتەلەدى. ويتكەنى ۇيلەسىمدى تالاپ بويىنشا جاسالعان جۇگەرى سۇرلەم جەمى ءدامدى، ءنارلى، قورەكتىگى مول بولادى، ءۇي حايۋاندارى ءسۇيىپ جەيدى، ونىڭ مالدىڭ ءسۇت جانە ەت ونىمدەرىن ارتتىرۋ اينالىمى تەز، ۇرادا ساقتاپ ىستەتىلۋ ۋاقىتى ۇزاق بولۋداي ەرەكشەلىكتەرى دە بار. جۇگەرى سۇرلەم جەمىن قىس پەن كوكتەم كەزىندە باسقادا قۇرعاق جەم - شوپتەرگە ارالاستىرىپ بەرگەندە، قورادا باعىلعان مال تۇلىكتەرىنىڭ ءنارلى ازىقتىقتارعا بولعان قاجەتىن دەركەزىندە قامداۋعا بولادى. تومەندە ەگىنشى - مالشىلاردىڭ پايدالانۋى ءۇشىن، جۇگەرى سۇرلەم جەمىن جاساۋدىڭ تەحنيكالىق تالابى تۋرالى قىسقاشا توقتالامىز.
ۇيلەسىمدى ورىن تاڭداۋ جانە دايىنداۋ جۇگەرى سۇرلەم جەمىن جاساۋدا ەڭ الدىمەن ۇيلەسىمدى ورىن تاڭداۋ ماڭىزدى ءتۇيىن ەسەپتەلەدى. جۇگەرى سۇرلەم جەمىن جاساۋدا كۇمبەز فورمالى قۇرىلىس سالۋ كەرەك. مۇندا مالتا تاس نەمەسە تاس كىرپىش ارقىلى كۇمبەز فورماسىندا قۇرىلىس جينالادى دا، ونىڭ سىرتى سەمەنت لايمەن مىقتاپ سىلانادى. كۇمبەز فورمالى قۇرىلىستىڭ ۇستىڭگى اۋزى، قۇرىلىس كولەمىنىڭ ۇلكەن - كىشىلىگى سۇرلەم شيكىزاتىنىڭ كوپ - ازدىعىنا قاراي بەلگىلەنەدى. ادەتتە بۇل قۇرىلىستىڭ اينالاسىنىڭ ديامەترى 5.5 - 5 مەتر. بيىكتىگى 9 مەتر شامالى بولسا، 50 توننا شاماسىندا سۇرلەم شيكىزاتىن باسۋعا بولادى. ال جەردەن قازىلاتىن دوڭگەلەك فورمالى شاعىن كولەمدەگى سۇرلەم ۇراسىنىڭ ديامەترىنىڭ كەڭدىگى 2 مەتر، تەرەڭدىگى 3 مەتر بولعاندا 5 توننا جۇگەرى سۇرلەمى شيكىزاتىن باسۋعا بولادى، بۇل ءبىر ساۋىن سيىردىڭ ءبىر جىل جەۋىنە جەتەدى. جەردەن سۇرلەم جەمى ۇراسىن قازعاندا توپىراق قاباتى قالىڭ، جەر استى سۋ دەڭگەيى تومەن بولعان كوتەرىڭكى جەرلەردى تاڭداۋ ءتيىس. شارت - جاعدايى بار ورىندار، ەڭ جاقسىسى، ۇرانىڭ ىشىنە تاس كەرپىش قالاپ، سەمەنتتەپ قويسا، ۇرانىڭ بەرىكتىگىنە جانە سۇرلەم جەمىنىڭ تازالىعىنا پايدالى بولادى. سۇرلەم ۇراسىنىڭ قابىرعالارى كوبىنەسە ۇزىن تىك ءتورت بۇرىش، استى تار، ءۇستى كەڭ، بەتكى ەرنەۋى تايقىلاۋ بولىپ جاسالادى. ۇرانىڭ كولەمى مەن تەرەڭدىگى سۇرلەم شيكىزاتىنىڭ كوپ ازدىعىنا جانە جەر جاعدايىنا قاراي بەلگىلەنەدى. ادەتتە ادام كۇشىمەن باسىلاتىن سۇرلەم ۇراسىنىڭ تەرەڭدىگى 4 - 3 مەتر، ۇزىندىعى 5 - 4 مەتر، ەنىنىڭ كەڭدىگى 2.5-3.5 مەتر بولۋى، ال ەندى تراكتور نەمەسە حايۋانات كۇشىمەن باسىلاتىن سۇرلەم ۇراسىنىڭ ۇزىنى مەن ەنىنىڭ كەڭ بولۋى تالاپ ەتىلەدى. مەيلى قانداي فورماداعى سۇرلەم قۇرىلىسى بولسىن، ونىڭ ورنى، ەڭ جاقسىسى، مال قورالارىنىڭ كۇنگەي جاعىندا، سۋ جولدارىنان الىسىراق، قۇرعاق جەرلەردەن جاسالۋى ءتيىس. بۇرىنعى جىلدارى قازىلىپ سۇرلەم جاسالعان ەسكى ۇرانى جالعاستى پايدالانۋعا تۋرا كەلگەندە، ۇرانىڭ ءىشى ەگەر تاس كەرپىشتەن قالانعان نەمەسە سەمەنتتەلگەن بولسا، ۇرانىڭ ىشىندەگى قالدىق زاتتاردى ابدەن ارىلتىپ، سۋمەن شايقاپ تازارتۋ ءتيىس. ال ەندى ۇرانىڭ قابىرعالارى قارا توپىراق بولعان جاعدايدا، ۇرانىڭ ءىشىن تازالاعاننان كەيىن، ۇرانىڭ قابىرعالارى مەن بۇرىشتارىن بىركەلكى قىرىپ، جاڭارتۋ تالاپ ەتىلەدى.
كوك سۇرلەم شيكىزاتىن دايىنداۋ جانە ۇراعا باسۋ كوكتەي سۇرلەم باسۋ جۇگەرىنى جەبەدەگى ءدانىنىڭ ۋىزدانىپ پىسۋ مەزگىلىندە ورىپ الىپ، ساباق، جاپىراعى جانە ماردەگىمەن قوسا تۋراپ سۇرلەم جەمىن باسۋعا بولادى. كوكتەي سۇرلەنەتىن جۇگەرىنىڭ ۇراعا باسۋ كەزىندەگى ەڭ ۇيلەسىمدى دىمقىلدىعى ٪70 اينالاسىندا بولۋى، ەگەردە جۇگەرى ساباعىنىڭ، جاپىراعىنىڭ دىمقىلدىعى قالىپتى شەكتەن اسىپ كەتسە بىرەر كۇن ۋاقىت جايىپ دەگىتىلۋى، ال سۋ قۇرامى قالىپتى شەككە جەتپەسە ۇراعا باسۋ كەزىندە ٪0.1 - ٪0.5 تىك تۇزدى سۋدان ازداپ سەۋىپ دىمقىلدىعىن ارتتىرۋ ءتيىس. سۇرلەم شيكىزاتىن تۋراۋدان بۇرىن جۇگەرى ساباعى مەن جاپىراعىنداعى دەرت جابسىقان بولىمدەرى مەن بالشىق تەكتەس ارالاسپا زاتتاردى ارىلتىپ تاستاپ، ارناۋلى ءشوپ تۋراۋ ماشيناسى نەمەسە باسقادا قاراپايىم سايماندارمەن سۇرلەم شيكىزاتىن ۇساقتاپ تۋراۋ ءتيىس. جۇگەرى سۇرلەم شيكىزاتى نەعۇرلىم ۇساق ءارى بىركەلكى تۋرالعاندا، نىعىزداپ باسۋعا ءتيىمدى كەلەدى. ونىڭ ۇستىنە ىستەتۋگە جانە تاسۋعا قولايلى بولادى. سۇرلەم شيكىزاتىن ۇراعا باسقاندا ەڭ الدىمەن جەر تاعانىنا 02 سانتيمەتر شامالى قالىڭدىقتا قۇرعاق سابان توسەلىپ، ۇستىنە ءبىر قابات سۋلياۋ جابىلادى. ونان سوڭ تۋراپ دايىندالعان سۇرلەم شيكىزاتىن ۇراعا توگىپ 25 - 20 سانتيمەتر قالىڭدىققا جەتكەندە ءبىر رەت نىعىزداپ باسىپ وتىرۋ قاجەت. وسىلايشا ۇرانىڭ ءىشى تولعانعا دەيىن سۇرلەم شيكىزاتىن ابدەن نىعىزداپ باسىپ، سوڭىندا اۋا، سۋ وتپەيتىندەي ەتىپ سۇرلەمنىڭ بەتىن سۋلياۋمەن قىمتاپ ەڭ ءۇستىن قالىڭداۋ توپاندى لايمەن مىقتاپ سىلاپ تاستاۋ ءتيىس. سۇرلەم باسىلعان ۇرانىڭ ۇستىڭگى جاعى جاۋىن - شاشىن سۋى توقتامايتىن دوڭەس نەمەسە يتارقا فورماسىندا جاسالۋى، سونداي - اق سۇرلەم ۇراسىنىڭ اينالاسىنان سۋ اعىپ كەتەتىن ارىق قازىپ قويۋ ارقىلى ۇراعا سۋ ءوتىپ كەتۋدەن ساقتانۋ ءتيىس. جۇگەرى سۇرلەم جەمىن جاساۋدا كوڭىل بولەتىن تۇيىندەر ءبىرىنشى، مەيلى كوكتەي سۇرلەم نەمەسە سارى سۇرلەم جەمىن باسۋدا ورىپ جيناۋ، تۋراۋ جانە ۇراعا باسۋ جۇمىستارىن تەز قارقىنمەن ورىنداۋ كەرەك. مۇندا اۋماقتى كولەمدە كوك سۇرلەم جۇگەرىسى ەگىلگەن جەرلەردە ەڭ جاقسىسى كوز الدا جالپىلاستىرىلىپ وتىرعان كوك سۇرلەم جۇگەرىسىن ورۋ كومبايىنىنان پايدالانۋ ءتيىس. ويتكەنى جۇگەرى ساباعى ورىلعاننان كەيىن دالادا تۇرۋ ۋاقىتى ۇزارعان سايىن قۇرامىنداعى قورەكتىك زاتتار مەن سۋ قۇرامى ازايىپ شىعىن بولا بەرەتىندىگى بەلگىلى. ەكىنشى، جۇگەرى سۇرلەم شيكىزاتىن ۇراعا باسۋ كەزىندە ۇيلەسىمدى دىمقىلدىقتى مۇقيات يگەرۋ ءتيىس. ەگەردە سۇرلەم شيكىزاتىنداعى دىمقىلدىق قۇرامى قالىپتى شەكتەن تومەن بولسا نەمەسە قالىپتى شەكتەن اسىپ كەتسە، ميكرو ورگانيزمدەردىڭ قيمىلى ويداعىداي جۇرىلمەيدى دە، سۇرلەم جەمنىڭ اشۋى قيىنعا سوعادى نەمەسە بۇزىلىپ كەتەدى. تاجىريبەلەرگە قاراعاندا، تۋراپ دايىندالعان سۇرلەم شيكىزاتىن قولمەن سىعىمداپ كورگەندە، قولعا سۋ جۇقسا سۋ قۇرامىنىڭ ۇيلەسىمدى بولعانى، ال ەندى قولمەن سىعىمداپ كورگەندە سۋ تامشىلاسا سۋ قۇرامىنىڭ قالىپتى شەكتەن اسىپ كەتكەندىگىن بىلدىرەدى. ءۇشىنشى، سۇرلەم شيكىزاتىن ۇراعا باسقان كەزدە، ۇرانىڭ ءارقايسى بۇرىشىنا دەيىن قاتتى نىعىزداپ باسىپ، اۋانى ابدەن ىعىستىرىپ شىعارۋ ءتيىس. ويتكەنى سۇرلەم جەمىنىڭ اشۋىنا قوزعاۋشىلىق ەتەتىن ميكرو ورگانيزمدەر تەك اۋاسىز جاعدايدا عانا ءوز رولىن كورسەتە الادى. سۇرلەم شيكىزاتى ۇراعا باسىلىپ 60 - 50 كۇن ۋاقىت وتكەننەن كەيىن، ۇرانىڭ بەتىن اشىپ تەكسەرىپ كورۋ ءتيىس. سۇرلەم ۇراسىن اشىپ كورگەن كەزدە، سۇرلەم جەمىنەن قىشقىل سپيرت ءيسى اڭقىپ تۇرسا، ءتۇسى كوگىلدىر نەمەسە سارعىلتىم تارتىپ قۇرامىنداعى دىمقىلدىعى تولىق بولسا، قولمەن سىندىرىپ ۇگىتكەندە مورت ءارى جۇمساق بولسا، وندا سۇرلەم جەمىنىڭ ويداعىداي اشىعاندىعىن كورسەتەدى. ال مۇنىڭ كەرىسىنشە، سۇرلەم جەمى ۇراسىن اشقاندا جاعىمسىز كۇلىمسى ءيىس شىقسا، ءتۇسى قارالتقىم تارتىپ، قالىپسىز بەينە بىلىنسە، وندا سۇرلەمنىڭ بۇزىلىپ ءشىرىپ كەتكەندىگىن بىلدىرەدى. مۇنداي سۇرلەم جەمى مەن مال ازىقتاندىرۋعا بولمايدى.
