تيانشان تورى   ›   جاڭالىقتار   ›   اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋ

كەدەي قاۋىم تاۋ قويناۋىنان شىعىپ، ”كەڭ جازىققا“ وتىرىقتاندى

 − شينجياڭنىڭ پامير ءۇستىرتى شەكارا وڭىرىندەگى كەدەيلەردى قونىس اۋدارتىپ سۇيەمەلدەۋ تۇيىنىنەن كورگەن - بىلگەندەرىمىز

شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى لي جىحاۋ، امان

  كۇنلۇن تاۋ سىلەمىنەن كوشىپ شىققان ىزاتشاھ مابات ەندىگارى سيىر ايداپ، قوي جايماي، شىجىعان كۇنگە كۇيمەي، جاڭا ۇيىنە تاياۋ ماڭداعى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ سەحىنان ءبىر جاڭا قىزمەت تاپتى.

  تىلشىمەن كەزدەسكەن كەزدە قىزمەت كيىمىن كيگەن ول باسىن دا كوتەرمەستەن ەپتىلىكپەن جۇڭگو تۇيىنشەگىن ءتۇيىپ جاتقان بولاتىن، قاسىندا تاعى 40 نەشە جاڭا كورشىسى دە بىرگە ەڭبەك ىستەپ جاتىر. بۇل كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ سەحى ەلىمىزدىڭ ەڭ باتىس شەتىندەگى پامير ۇستىرتىندەگى ءبىر كەدەيلەردى قونىس اۋدارتىپ سۇيەمەلدەۋ تۇيىنىندە قۇرىلعان. شىنجىننىڭ شينجياڭعا كومەكتەسكەن كاسىپورنىنىڭ ارقاسىندا قولمەن توقىلعان وسى جۇڭگو تۇيىنشەكتەرى پامير ۇستىرتىنەن بۇكىل ەلىمىزدىڭ جەر - جەرىنە ساتىلادى.

  بۇكىل ەلىمىزدەگى تاجىك ۇلتىن جان سانىنىڭ نەگىزگى تۇلعاسى ەتكەن بىردەن - ءبىر اۋدان رەتىندە، تاشقورعان تاجىك اۆتونوميالى اۋدانى باتىس بولىك ۇستىرتتەگى شەكاراعا ورنالاسقان، تاجىكستانمەن، اۋعانستانمەن، پاكيستانمەن شەكارالاسادى، شەت - شالعاي دا جاپالى. اۋدان قالاشىعىنىڭ ورتالىق الاڭىنداعى كەدەيلىكتەن ارىلتۋ مەرزىمىن كەرى شەگەرىپ ساناۋ تاقتاسى ادامدارعا شەكارادا كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسىنىڭ ءجۇرىلىپ جاتقاندىعىن ءار ۋاقىت ەسكەرتىپ تۇرادى.

  ىزاتشاھ ماباتتىڭ تۋعان جەرى مارياڭ اۋىلىندا. اتا - باباسىنان بەرى كۇنلۇن تاۋى سىلەمىنىڭ قويناۋىندا قونىستانىپ، جان - جاعىن تاۋ قورشاعان تەرەڭ شاتقالدىڭ اراسىندا باقتاشىلىقپەن جان باعىپ كەلگەن بولاتىن، تاۋ قويناۋىنداعى كوشپەندى تۇرمىس سىرتقى دۇنيەدەن قاعىس قالدى دەگەندىك. تەك اۋدان قالاشىعىنىڭ وزىنەن مارياڭ اۋىلدىق ۇكىمەتكە جەتۋ ءۇشىن تەڭىز دەڭگەيىنەن 4500 مەتر بيىكتىكتەگى تاڭلى اسۋىنان اسىپ ءوتۋ كەرەك.

  ”ەلەكتر جوق، سۋى ناشار، قىس كۇندەرى وزەن قاتىپ قالاتىندىقتان، تەك قانا مۇزدى ويىپ سۋ الۋعا بولاتىن“. ويتكەنى جەرگىلىكتى ورىننىڭ تەڭىز دەڭگەيىنەن بيىكتىگى 3000 مەتردەن اسادى، كليماتى قاقاعان سۋىق، ماڭايىندا جايلىمنىڭ ءشوبى سەلدىر، تاتىر كەلەدى، قاتىناس، حابارلاسۋ اسا قولايسىز بولعاندىقتان، اۋرۋ كورسەتۋ قيىن، وقۋعا بارۋ دا قيىن، ىزاتشاھ وتباسىنىڭ تۇرمىسى وتە جاپالى بولاتىن.

  جەرگىلىكتى ورىندا ول سياقتى ”كەدەي تاۋ“دا قامالىپ جاتقان ەگىنشى - مالشى از ەمەس، مارياڭ اۋىلى، داتۇڭ اۋىلى، ۋەچە اۋىلى سياقتى 5 اۋىل تۇگەلدەي شەت - شالعاي تاۋلى وڭىرگە ورنالاسقان. ەكولوگيالىق ورتاسى ءالسىز، جاراتىلىستىق اپاتتار ءجيى تۋىلىپ، مىڭنان استام ەگىنشى - مالشى كەدەيلىكتەن ارىلا الماي، ”ءوز جەرى ءوزىنىڭ تۇرعىنىن باعا المادى“.

  كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسى پامير ۇستىرتىنە جەتكەننەن كەيىن، كەدەيلەردى قونىس اۋدارتىپ سۇيەمەلدەۋ ۇرپاقتار بويى كەدەيلىك قىسپاعىندا جاساپ كەلگەن وسى ەگىنشى - مالشىلارعا ءۇمىت سيلادى. 2017 - جىلى تاتيكۋلي كەدەيلەردى قونىس اۋدارتىپ سۇيەمەلدەۋ، ورنالاستىرۋ ءتۇيىنى نىسانى رەسمي اتقارىلدى. جەر سىلكىنىسىنە ءتوزىمدى 80 شارشى مەترلىك 358 جاڭا ءۇيدىڭ اربىرىنە تاعى 100 شارشى مەترلىك ولشەمدى سيىر - قوي جىلى قوراسى سەپتەلگەن، جالپى اۋماعى 985 شارشى كيلومەترلىك وسى ورنالاستىرۋ ءتۇيىنى اۋدان قالاشىعىنان 25 كيلومەتر جەردەگى قۇبا تۇزدەن بوي كوتەردى.

  2 جىلدان بەرى، 5 اۋىلداعى 1400دەن استام كەدەي ەگىنشى - مالشى تاتيكۋليدەگى جاڭا قونىستارىنا ىركەس - تىركەس كوشىپ كىردى.

  داتۇڭ اۋىلىنان كەلگەن ميرماتحان ءپايزمات ەڭ الدىمەن كوشىپ كىردى. كوشكەن كۇنى ميرماتحان جەرگىلىكتى ۇكىمەت پەن شىنجىننىڭ شينجياڭعا كومەكتەسكەن كاسىپورنى جىلۋعا اتاعان مۇزداتقىش ساندىق، كىر جۋۋ ماشيناسى، سۋ ىسىتقىش قاتارلىلاردى تاپسىرىپ الدى. ميرماتحان تىلشىگە وسى ماركالى ءۇي ەلەكتر جابدىقتارىن نۇسقاپ تۇرىپ: ”تاۋدا جۇرگەندە ەلەكتر جابدىقتاردى ىستەتكىمىز كەلەتىن، ءبىراق ەلەكتر جوق، ىستەتۋ مۇمكىن ەمەس ەدى“ دەدى.

  ”كوشىپ شىعا الاتىن“ كەدەي بۇقارانىڭ ”ورنىعا الۋى“نا، ”كەدەيلىكتەن ارىلا الۋى“نا مۇمكىندىك جاساۋ ءۇشىن، سايكەستى كاسىپ سالاسى كەم بولسا بولمايدى. اۋداندىق ۇكىمەت ساۋداگەر شاقىرىپ، قارجى ەنگىزۋ ارقىلى شىنجىن كاسىپورىندارىن ورنالاستىرۋ تۇيىنىنە ىرگە تەبۋگە ەنگىزىپ، ”سەرىكتەستىك + بازا + شارۋا وتباسىلارى“ ۇلگىسىن قولدانىپ، جاڭادان كوشىپ كەلگەن ەگىنشى - مالشىلاردى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ سەحنا جۇمىسقا ورنالاسۋعا جەتەكتەدى، ىزاتشاھ مابات تا وسى ارادا قىزمەت ىستەيدى.

  ورنالاستىرۋ ءتۇيىنى پارتيا قىزمەتى كوميتەتىنىڭ شۋجيى لۇڭ شينشين وسى قۇبا تۇزدەگى جاڭا قالانىڭ بوي كوتەرۋىنە ات سالىستى ءارى كۋا بولدى. ”سۋ، ەلەكتر، جول، حابارلاسۋ تۇگەلدەي وتباسىلارىنا جەتكىزىلدى. جاڭا ءۇي جيھازدارى دا وتباسىلارىنا ەنگىزىلدى“. ول بىلاي دەدى: كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ سەحى 100 ادامدى جۇمىستاندىردى، 200 ادامعا دەيىن كەڭەيتىپ قابىلداۋدى جوسپارلادىق. سول كەزدە ءاربىر قونىس اۋدارعان كەدەي وتباسىنان كەم دەگەندە ءبىر ەڭبەككۇشتىڭ ورنىقتى جۇمىستانۋىن جۇزەگە اسىرۋعا نەگىزىنەن شىنايى كەپىلدىك ەتەمىز.

  كەزەكتە قىستاق تۇرعىندار كوميتەتى، مادەنيەت ءۇيى، بالاباقشا، ەمحانا سياقتى الەۋمەتتىك قىزمەت وتەۋ قۇرىلعىلارى ارت - ارتىنان سالىنىپ بولدى. ىلگەرىدە قىلتان ءشوپ شىقپايتىن قۇبا ءتۇز، جاپان دالادا قازىر 3850 مۋ تىڭنان يگەرىلگەن ەگىستىك جەر بار، جان باسىنا تۋرا كەلەتىن ەگىستىك جەر 2.7 مۋ. جەردى تەگىستەۋ، جوعارى ءونىمدى، سۋ ۇنەمدەيتىن تامشىلاتىپ سۋارۋ قۇرىلعىسىن جاتقىزۋ، ءىرى تۇرپاتتى اۋىل شارۋاشىلىق ماشينالارىمەن ەگىن سالۋ ارقىلى مالشىلار وسى زامانعى اۋىل شارۋاشىلىعىنا ءبىر جولاتا قادام تاستادى.

  ”كوشپەندى تۇرمىس جونىندەگى ەلەس ەستەن كوتەرىلمەيدى، كوشىرۋ تۇيىنىنە تاياۋ ماڭداعى 40 مىڭ مۋلىق ۇلاسقان جەر بۇركىپ سۋارۋ قۇرىلعىسىنىڭ ارقاسىندا تەز ارادا كولەمدى ەكپە جايلىمعا اينالدى“. لۇڭ شينشين بىلاي دەدى: ”جايلىم سيىرعا، قويعا قاجەت، مالشىلار ونى ءتىپتى دە قاجەت ەتەدى“.

  (شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ۇرىمجىدەن بەرگەن حابارى)

جاۋاپتى رەداكتور : سايراش تۇرارجان قىزى

ەسكەرتۋ:

تورابىمىزداعى مازمۇنداردى پايدالانۋعا تۋرا كەلگەندە، ءسوزسىز جازباشا رۇقساتقا يە بولۋ كەرەك. مازمۇنداردى رۇقساتسىز جالعاپ تاراتۋعا، كەسىپ رەداكسيالاۋعا، وزگەرتۋگە، قىسقارتىپ قۇراستىرۋعا، باسقا ورىنعا كوشىرۋگە نەمەسە باسقا تاسىلدەرمەن كوبەيتۋگە ءارى تاراتۋعا بولمايدى، قايشى كەلگەندەردىڭ زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگى زاڭ بويىنشا قۋزاستىرىلادى.

  • وسى كەزەكتى جۇڭگو − ازيا - ەۆروپا كورمەسى تۇڭعىش رەت نەگىزگى قوناق ولكەلەردى بەلگىلەدى
  • تاپسىرىس ونىمدەردى جەدەل ءوندىرىپ، قامداۋدى قامتاماسىز ەتتى
  • جىلدىق مىندەتتى ءساتتى ورىنداۋعا شىنايى كەپىلدىك ەتتى
  • شينجياڭ جۇڭتاي توبى دۇنيە جۇزىندەگى 500 قۋاتتى كاسىپورىن قاتارىنا ءوتتى
  • جەل - جارىق ەنەرگياسى ءوزارا تولىقتىردى