ءتىلشى سۇي يۇنيان
”سەلبەستىك كووپەراتيۆىندەگى سيىرلاردى ساتىپ جىبەرگەننەن كەيىن، بىزگە 100 مىڭ يۋان پايدا قالدى، ەندىگى جەردە نە باعامىز، كوپشىلىك ويلارىڭىزدى ايتا وتىرىڭىزدار“. 5 - ايدىڭ 30 - كۇنى، قاراقاش اۋدانى ءتوۋات اۋىلى شارباق قىستاعىنا ورنالاسقان ءازھار باعىمشىلىق سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ ەسىك الدىندا، سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ جاۋاپتىسى ابدۇل مامەتروزى باسقا سەلبەسۋشىلەرمەن اقىلداسىپ جاتتى.
وسى شاعىن اۋىل - قىستاق باعىمشىلىق سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ قۇرىلۋى مەن جەتىلۋىندە قويۋ ”اۋىل ءيىسى“ اڭقىپ تۇردى. وسى بارىستا، كەدەي وتباسىلارىنا كىرىسىن ارتتىراتىن ارنا اشىلدى، ابدۇل بولسا ومىرىندەگى بۇرىلىستى جۇزەگە اسىرىپ، قىستاقتاعى بايۋدىڭ باستاماشىسى بولدى.
سەلبەستىك كووپەراتيۆى ”العاشقى قارجىسىن“ توپتادى
باعىمشىلىق فەرماسىنىڭ ۇيلەرىن تازالاۋ، ديزەنفەكسيالاۋ قىزمەتىن قۇنىتتاپ ىستەپ بولعاننان كەيىن، ابدۇل كوپشىلىكتى ەسىك الدىنا جيىپ الىپ، ”جارناگەرلەر جيىنىن“ اشتى. ”ىرگەدەگى مىنا قاتار سالىنعان ۇيلەر ءبىزدىڭ كەڭسەمىز، ءماجىلىسحانامىز، وسى بىرنەشە كۇندە اشەكەيلەنىپ بولادى، كەلەسى جولى جيىندى سوندا اشاتىن بولامىز“، - دەدى ابدۇل.
بيىل 2 - ايدا، ابدۇل قاراقاش اۋدانى كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ، باۋلۋ ورتالىعىنان وقۋىن تامامداعان سوڭ، قىستاقتىڭ ءبىرىنشى شۋجيى، اۆتونوميالى رايوندىق جوعارى حالىق سوتى مەكەمەسى ساياسي ءبولىمىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى ۋارىس ءيمىندى ىزدەپ بارىپ، قىستاق ءۇشىن بىرەر ءىس ىستەپ بەرگىسى كەلەتىندىگىن ايتادى، بۇعان ۋارىس قاتتى قۋانادى.
ابدۇل بۇرىن جەر قازۋ ماشيناسىن جۇرگىزەتىن، كەيىن جەر قازۋ ماشيناسىن ساتىپ جىبەرىپ، ەندىگارى نە ىستەۋ كەرەكتىگىن بىلە الماي جۇرگەن بولاتىن. قىستاقتا ءبىر باعىمشىلىق فەرما ءۇيى بار بولىپ، تالايدان بوس تۇرعان ەدى، ۋارس ابدۇلدى باستاماشىلدىقپەن سەلبەستىك كووپەراتيۆىن قۇرىپ، كەدەي وتباسىلارىمەن بىرگە باعىمشىلىقپەن شۇعىلدانۋعا اقىل ايتادى. باۋلۋ ورتالىعىندا ابدۇل ءدال وسى مال شارۋاشىلىعى كاسىبىن ۇيرەنگەن بولاتىن، مىنا ۇسىنىس وزىنە باپ كەلەتىندەي سەزىلەدى.
تەز ارادا ابدۇل قىستاق تۇرعىندارىن جۇمىلدىرىپ، باعىمشىلىق سەلبەستىك كووپەراتيۆىن قۇرىپ شىعادى، بۇلاردىڭ اراسىندا بىرنەشە كەدەي وتباسى بار ەدى. قىستاقتا تۇراتىن قىزمەت اترەتىنىڭ مۇشەلەرى مەن قىستاق كادرلارىنىڭ باستاماسىمەن قىستاق تۇرعىندارى 2 كۇن ۋاقىت جۇمساپ، بوس تۇرعان باعىمشىلىق فەرماسىنىڭ ۇيلەرىن تازالاپ شىعادى. قىستاقتا تۇراتىن قىزمەت اترەتى تاعى سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ تىزىمگە الدىرۋ، پايدالاناتىن جەردى ولشەۋ، تەكسەرۋ سياقتى قىزمەتتەرىنە جەتەكشىلىك ەتىپ، توقتام حۇجاتىن كومەكتەسىپ جاساپ بەرەدى. ماڭدايشالىق اساردان ءبىر كۇن بۇرىن قىستاقتا تۇراتىن قىزمەت اترەتىنىڭ مۇشەلەرى جاساتىپ قويعان ماڭدايشالىقتى ارنايى اكەلىپ بەرەدى.
جارناگەرلەر اقىلداسقاننان كەيىن، الدىمەن سيىر باعۋ بەكىمىنە كەلەدى. ابدۇل دەرەۋ ”بازار ارالاۋدى“ باستاپ، قاراقاش اۋدانىنداعى ءارقايسى مال بازارىن ارالاپ، سيىرلاردى، ءبىر - بىردەن كورىپ، ءبىر - بىردەن تاڭدايدى، بار ىنتاسىمەن ەڭ جاقسىسىن سارالايدى. ”سيىردىڭ ەڭ ارزانىن 9000 يۋاننان، قىمباتىن 20 مىڭ يۋاننان ساتىپ الدىق، قىمباتىنىڭ وزىندىك قۇنى بار، ارزانىنا جۇگىرۋگە بولمايدى، ءبىراق شاما - شارقىمىزعا دا قاراۋىمىز كەرەك“، - دەدى ابدۇل.
50 سيىر ىركەس - تىركەس باعىمشىلىق فەرماسىنا اكەلىنەدى، 3 ايدان استام ۋاقىت قۇنتتاپ بورداقىلاعاندىقتان، سيىرلار تويىنىپ شىعا كەلدى. ابدۇل بازار باعاسىنا ۇزبەي نازار اۋدارۋمەن بولدى، ءبىراز كۇننىڭ الدىندا ول باعانىڭ ويلاعانىنداي بولعانىن بايقاپ، كوپشىلىكپەن اقىلداسقاننان كەيىن سيىردى تولىق ساتىپ جىبەرەدى، سەلبەستىك كووپەراتيۆى ”العاشقى قارجىسىن“ توپتاپ، كوپشىلىكتىڭ قۋانىشى قوينىنا سيمادى.
ءار كۇنىن ساۋدا جولىن قاراستىرۋمەن وتكىزدى
شارباق قىستاعىندا ادام كوپ، جەر از، كەدەي وتباسى دا كوپ. بۇل قىستاق قاراقاش وزەنىنىڭ جاعاسىندا عانا، جاعالاۋدىڭ سۋى مول، ءشوبى شۇيگىن، كوركەم، قىستاقتا باعىمشىلىق كاسىبىن دامىتۋدا باعىمشىلىقتان حابارى بار ءارى بازاردى تۇسىنەتىن باستاماشى قاجەت بولدى. 26 جاستاعى ابدۇلدىڭ بۇعان قابىلەتى جەتەتىن، ول باۋلۋ ورتالىعىندا مال شارۋاشىلىعى جانە باسقارۋ جاقتارىنداعى بىلىمدەردى ۇيرەنگەن بولاتىن.
”باعىمشىلىق دەگەنىڭىز الدىمەن وزىندىك قۇندى ەسەپتەۋدەن باستالادى. ءبىز 10 مىڭ يۋانعا جەم ساتىپ الدىق، سيىردىڭ سانى مەن كۇن سانىنا قاراي ەسەپتەگەندە، ءبىر سيىر كۇنىنە مولشەرمەن 7 يۋاننىڭ جەمىن جەيدى، وسىلاي بولعاندا، قانداي باعامەن ساتىپ العاندا اقشا تابۋعا بولادى، قانشا اقشا تابۋعا بولادى دەگەنگە ىشتەي ەسەبىڭ بولۋ كەرەك“، - دەدى ابدۇل. سەمىرگەن سيىرلاردى ساتىپ جىبەرگەننەن كەيىن، ول ەگەر سيىر باعىمشىلىعىندا كولەم قالىپتاستىرىپ، ءسۇت، ءسۇت ونىمدەرى سياقتى مانەرلەنگەن ءونىم شىعارا الماسا، بازار تابۋ قيىن بولاتىندىعىن اڭعاردى.
سول كۇنى فەرمانىڭ ەسىك الدىندا اشىلعان ”جارناگەرلەر جيىنى“ندا ابدۇل ءوز ويىن ايتىپ: سيىردىڭ باعاسى قىمبات، قاتەرى كوبىرەك، قويدىڭ قاتەرى ازىراق، پەريودى دا قىسقا، بورداقىلاۋدان كىرىس كىرگىزىپ عانا قالماستان، قوزىلاتىپ اقشا تابۋعا دا بولادى، - دەگەن ەدى. كوپشىلىك ”بۇل دا ءجون ەكەن“ دەسەدى، سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ مۇشەسى احىمەت توحتى قۇپتاي سويلەپ: ”قوي بورداقىلاۋ سيىر بورداقىلاۋعا قاراعاندا وڭايىراق، مەن قۇپتايمىن“، - دەدى.
ەندىگى جەردە كوپشىلىك قوي ساتىپ الۋ ءىسىن اقىلداسا باستادى. وسى ۋاقىتتاردا ابدۇل ۇنەمى قاراقاش اۋدانىنىڭ باسقا قىستاقتارىنا بارىپ، وزگەلەردىڭ باعىمشىلىقپەن قالاي شۇعىلدانىپ جاتقاندىعىن ۇعىسادى.سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ دامۋىن ءسوز ەتكەندە، ابدۇل اعىتىلىپ سالا بەردى، ءوزىنىڭ تاياۋ مەزگىلدەگى ويلارىنا دەيىن اقتارىپ تاستاعانىنان ونىڭ سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ ساۋداسىنا بارىن سالىپ جۇرگەنىن بايقاۋعا بولادى. ءىس جۇزىندە، 650 مىڭ يۋان قارجى قوسىلعان وسى سەلبەستىك كووپەراتيۆىندە ابدۇل ەڭ ۇلكەن قارجىگەر ەمەس ەدى، ول تەك 100 مىڭ يۋان عانا شىعارعان، قاس تاسى ساۋداسىمەن اينالىساتىن ءبىر قىستاق تۇرعىنى ەڭ ۇلكەن قارجىگەر بولاتىن. ءبىراق كوپشىلىك تۇگەلدەي ابدۇلعا سەنىم ارتىپ، ونى شارۋاشىلىقتى باسقارۋعا جاۋاپتاندىردى.
سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ مۇشەلەرى جونىندە دە ابدۇل كوپ ويلانىپ، قۋاتى مىعىم ءىرى وتباسىلاردىڭ قولداۋىنا يە بولۋمەن بىرگە، شارۋاشىلىق قۇرۋدى ارماندايتىن كەدەي وتباسىلارىن دا قاتارعا تارتتى. ”قىستاق تۇرعىنى مامەتتوحتى نۇرامەت بۇرىن ماعان كومەكتەسىپ جەر قازۋ ماشيناسىن جۇرگىزگەن، ول ماشينانى كۇتىمدەۋگە ماعان قاراعاندا كوبىرەك ءمان بەرەتىن، جۇمىسقا شوگەل ەدى؛ قىستاق تۇرعىنى ابىلەز قادىر جۇك جونەلتۋ ورنىندا ىستەپ كورگەن، توتەنشە قاعىلەز، ەلەكترسيكلىمەن ءتورت توڭىرەكتەن زات الىپ، زات تاسىمالداپ شاۋىپ جۇرەدى...“ ابدۇل: قازىر كوپشىلىك جۇدىرىقتاي جۇمىلىپ، كاسىبىمىزدى ويداعىداي ىستەۋگە قۇلشىنۋدا، - دەدى.
قازىر تابىس سەزىمىنە ەرەكشە بولەنىپ ءجۇرمىن
بۇل كۇندەرى ابدۇلدىڭ شارۋاشىلىق قۇرۋ قىزعىندىلىعى وتە جوعارى، سەنىمى دە بەكەم، ءبىر جىلدىڭ الدىندا ونىڭ كۇي - جايى مۇنداي ەمەس بولاتىن. ”ءدىني ۇشقارى ەلەمەنتتەردىڭ ازدىرۋىنا ۇشىراپ، مەن وعاش ىستەر ىستەدىم“، - دەيدى ابدۇل قىنجىلا.
ابدۇل ىلگەرىدە زاڭسىز شاريعات ۇيرەنىپ، ءدىني ۇشقارى ەلەمەنتتەر جاعىنان ”ميى جۋىلعان“ەدى. ”ولار ماعان شاريعات ءارقانداي زاڭنان ۇلكەن، مەملەكەت تاراتقان كۋالىكتى الۋعا بولمايدى، مەملەكەت بەرگەن قوسىمشا قاراجاتتى دا الۋعا بولمايدى دەدى“. ابدۇل: ”ۇيلەنگەن“ كەزدە مەن ايەلىممەن ۇيلەنۋ كۋالىگىن الماعانمىن، تەك قانا ادام شاقىرىپ، ”نەكە“ وقىتا سالعان ەدىك، - دەدى. كاسىپتىك شەبەرلىككە باۋلۋ، تاربيەلەۋ ورتالىعىندا وقىعان ۋاقىتىندا ابدۇل قىلمىستىق ىستەر زاڭى، ازاماتتىق ىستەر زاڭى، ۇيلەنۋ زاڭى سياقتى زاڭداردى جۇيەلى ۇيرەندى. ىلگەرىدە زاڭنان حابارى جوق ونىڭ زاڭعا بويسۇنۋ ساناسى ويانىپ، وقۋدى بىتىرە سالىسىمەن ايەلىمەن ۇيلەنۋ كۋالىگىن الدى.
ول ىستەگەن زاڭدى كاپەرىنە المايتىن ورەسكەل ىستەر از ەمەس، ”ءبىر جولى الدە بىرەۋلەردىڭ سوزىنە ەرىپ، ميىم قىزىعاندا ازاماتتىق كۋالىگىمدى ورتەپ جىبەردىم“. ابدۇل بىلاي دەدى: سول ۋاقىتتا قازۋ ماشيناسىن ساتىپ الىپ، قىستاقتىڭ ءۇي سالۋ ينجەنەرياسىنا قاتىناسۋدى ويلاعان ەدىم، ازاماتتىق كۋالىك جوق بولعاندىقتان، قازۋ ماشيناسىن ساتىپ الۋعا، نوپوسقا قوندىرۋعا دا بولمادى، تەك كەيىن تولىقتاپ ءبىتىردىم.
سول جىلدارى قىستاقتا بەيقۇت ءۇي سالۋ ينجەنەرياسى كوپ ەدى، ابدۇل قازۋ ماشيناسىن جۇرگىزىپ كوپ اقشا تاپسا دا، كوڭىلىندە كوپ داعدارىس بولدى: بەيقۇت ءۇي ۇكىمەتتىڭ قوسىمشا قاراجاتىنان يگىلىكتەنەدى، وندا مەنىڭ ءۇي سالۋعا قاتىناسىپ تاپقان اقشام ”مۇسىلمانشا“ ما، ەمەس پە؟ ەگەر ەشقانداي اقشا تاپپاسام، ءبىر وتباسى ادامدارى قالاي كۇن كورەدى؟
بۇل كۇمانداردىڭ بارلىعى كەيىن كەلە تاربيەلەنۋ بارىسىندا جاۋابىن تابادى. ”ول ۋاقىتتا پارىقتاۋ قابىلەتىم جوق بولعاندىقتان، ءدىني ۇشقارى ەلەمەنتتەردىڭ شىرعاسىنا ءتۇسىپپىن. قازىر مەن ءجون بىلەتىن بولدىم“. ابدۇل بىلاي دەدى: بۇل كۇندەرى قىستاقتاعى كوللەكتيۆ قيمىلدارعا ۇنەمى قاتىناسىپ، اۋىلداستارىما ءوزىمنىڭ كەشىرمەلەرىم مەن اسەرلەرىمدى ايتىپ بەرىپ، كوپشىلىكتىڭ، وتە - موتە، جاستاردىڭ تاعى دا بۇرىس جولعا ءتۇسىپ كەتۋىنىڭ الدىن الدىم.
ابدۇلدىڭ قازىرگى ەڭ زور ارمانى سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ تيجاراتىن ويداعىداي جۇرگىزىپ، سەلبەستىك كووپەراتيۆىندەگى ءارقايسى كەدەي وتباسىلارىنىڭ جىل اياعىندا مول كىرىس كىرگىزۋىنە قول جەتكىزىپ، كەلەر جىلى بىرتىندەپ كولەمىن ۇلعايتىپ، ءتىپتى دە كوپ كەدەي وتباسىلارىن باستاپ مول اقشا تابۋ. ”ول ۋاقىتتا قازۋ ماشيناسىن جالعاستى جۇرگىزە بەرۋدى ويلامادىڭ با“ دەگەن ءتىلشىنىڭ سۇراۋىنا ابدۇل بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى: ”جەكە اقشا تابۋ مەن كوپشىلىكتى باستاپ بىرگە اقشا تابۋدىڭ سەزىمى ۇقسامايدى، قازىر تابىس سەزىمىنە ەرەكشە بولەنىپ ءجۇرمىن، كوڭىلىم دە ايرىقشا كوتەرىڭكى“.
