جاڭ يۇڭحى
ءبىر مەزگىل، شينجياڭ، اسىرەسە، وڭتۇستىك شينجياڭ ءوڭىرى ەل ءىشى - سىرتىنداعى ”ءۇش ءتۇرلى كۇش“تىڭ ءسىڭىپ كىرۋىنە، بۇلدىرۋىنە ۇشىراپ، زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك دەلولار (وقيعا) ءجيى، كوپ تۋىلىپ، كوپتەگەن بەيكۇنا بۇقارا زيانكەستىككە ۇشىراپ، مال - مۇلىك شىعىنى ەسەپسىز بولىپ، شينجياڭداعى ءار ۇلت حالىق بۇقاراسىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ ۇقىعى، سالاماتتىق ۇقىعى، مال - مۇلىك ۇقىعى جانە دامۋ ۇقىعى سياقتى نەگىزگى ادامدىق ۇقىقتارى بەتالدى اياققا تاپتالدى. ءدىني ۇشقارى يدەيا ءبىر كۇن جويىلماسا، زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك قيمىلدارى ۇزاق ۋاقىت ءومىر سۇرەدى. لاڭكەستىكتىڭ، ۇشقارىلىقتىڭ رەال قاتەرى الدىندا، شينجياڭداعى ءار دارەجەلى ۇكىمەت دەرەۋ باتىل شارا قولدانىپ، حالىقارالىق قوعامنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ تاجىريبەسىنەن تولىق ۇلگى الۋ نەگىزىندە، ءتۇپ قاينارىنان جونگە سالۋ جۇرگىزىپ، زاڭ بويىنشا كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ قىزمەتىن ورىستەتتى.
حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ ۇقىعىن، سالاماتتىق ۇقىعىن، دامۋ ۇقىعىن قامتاماسىز ەتۋ، حالىقتىڭ تىنىش، بەرەكەلى قوعامدىق ورتادا ءومىر ءسۇرۋىن قامتاماسىز ەتۋ − جاۋاپكەرشىلىك ارقالاي بىلەتىن ۇكىمەتتە بولۋعا ءتيىستى جاۋاپكەرلىك. سونىمەن بىرگە، جۇڭگونىڭ، شەتەلدىڭ امالياتى مىنانى تولىق دالەلدەدى: تەك زاڭ اتقارىپ ”سوتتاۋمەن بولدى - ءبىتتى“ قىلاتىن ءادىستىڭ لاڭكەستىككە، ۇشقارىلىققا ءونىمدى سوققى بەرە المايتىنى ءشۇباسىز. وسى سەبەپتەن، شينجياڭداعى ءار دارەجەلى ۇكىمەت حالىق الدىندا جاۋاپتى بولۋ پوزيتسياسىندا بولا وتىرىپ، از ساندى اۋىر زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك قىلمىستارىنا زاڭ بويىنشا قاتاڭ سوققى بەرۋگە ءمان بەرىپ، ازاماتتاردىڭ نەگىزگى ادامدىق ۇقىعىنىڭ لاڭكەستىكتىڭ جانە ۇشقارىلىقتىڭ زالالىنا ۇشىراماۋىن ەڭ جوعارى شەكتە قامتاماسىز ەتتى، سونىمەن بىرگە، ءتۇپ قاينارىنان جونگە سالۋعا دا ءمان بەرىپ، زاڭ بويىنشا كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ قىزمەتىن ورىستەتىپ، شوعىرلى ۇيرەنۋ ءتاسىلىن قولدانۋ ارقىلى لاڭكەستىكتىڭ جانە ۇشقارىلىقتىڭ ىقپالىنا ۇشىراعان ادامداردى ەڭ جوعارى شەكتە تاربيەلەدى، قۇتقاردى. بۇل حالىقتىڭ ار - نامىسى مەن نەگىزگى ۇقىعىن قورعاۋ، سونداي - اق قوعامنىڭ تەڭدىك، ادىلدىك قۇنىن قورعاۋ بولىپ تابىلادى.
شينجياڭداعى ءبىر ءبولىم بۇقارانىڭ لاڭكەستىكتىڭ، ۇشقارىلىقتىڭ ماجبۇرلەۋىنە جانە ازدىرۋىنا وڭاي ۇشىراۋىنىڭ، ءسويتىپ، لاڭكەستىك، ۇشقارىلىق سىندى زاڭعا قايشى ءىس - ارەكەت نەمەسە قىلمىستىق ءىس - ارەكەت وتكىزۋىنىڭ سەبەبى، ءتۇپ مانىنەن العاندا، ولاردىڭ ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ ۋلاۋىنا ۇزاق ۋاقىت ۇشىراۋىنان بولعان. كوپتەگەن بۇقارانىڭ مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل - جازۋدى يگەرمەۋى، مەملەكەت زاڭدارىن بىلمەۋى نەمەسە بۇرمالانعان مەملەكەت زاڭدارىن قاتە قابىلداۋى، ەڭبەك شەبەرلىگى نەمەسە تىرشىلىك قۇرۋ قابىلەتى بولماۋى سياقتى ماسەلەلەرگە مەڭزەس، شينجياڭداعى ءار دارەجەلى ۇكىمەت ءىس جۇزىندىكتى تياناق ەتىپ، ماسەلەنى باعدار ەتۋدەن جازباي، كوپ شارالاردى قاتار قولدانىپ، تاربيەلەۋ، قۇتقارۋ جاعىنا ۇزدىكسىز كۇش سالدى. مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل - جازۋدى، زاڭ ءبىلىمىن، كاسىپتىك شەبەرلىكتى ۇيرەنۋدى، سونداي - اق ۇشقارىلىقتى الاستاۋدى نەگىزگى مازمۇن ەتكەن تاربيەلەۋ - باۋلۋ قىزمەتىن ورىستەتۋدى تۇتقا ەتىپ، لاڭكەستىكتىڭ جانە ۇشقارىلىقتىڭ ءسىڭىپ كىرۋىنە توتەپ بەرەتىن قورعانىس شەبىن بەكەمدەپ، لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋدىڭ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋدىڭ ءتۇبىرلى ماقساتىنا جەتتى.
شينجياڭ ءىشىنارا رايونداردا، اۋدانداردا تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىن قۇرىپ، تەگىن كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورىستەتتى. تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىقتارىنا تىرەكتى وقىتۋشىلاردى، بىلىكتى كاسىپتىك تەحنيكتەردى، وقىتۋشىلاردى جىبەرىپ، وقۋ - وقىتۋ جوباسىن ءبىر تۇتاس جاساپ، وقۋلىق - ماتەريالدار قۇراستىرىپ باسىپ، ءدارىس وقۋ جۇيەسىن قۇرىپ، تۇرلەرگە ءبولىپ ءتالىم - تاربيە بەرىپ، ساباق بەرۋدىڭ، ۇيرەنۋدىڭ ولشەمدى بولۋىن جانە ارناعا ءتۇسۋىن جۇزەگە اسىردى. مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل - جازۋدى ۇيرەتۋ ارقىلى تاربيەلەنۋشىلەردىڭ وسى زامانعى بىلىمدەردى تولىق قابىلداۋىنا، وسى زامانعى قوعامنىڭ دامۋىنا اناعۇرلىم ويداعىداي ۇيلەسۋىنە مۇمكىندىك جاسادى. زاڭ بىلىمدەرىن ۇيرەتۋ ارقىلى تاربيەلەنۋشىلەردىڭ اق پەن قارانى انىق اجىراتاتىن قابىلەتتى كۇشەيتۋىنە مۇمكىندىك جاسادى، بۇل ولاردىڭ تانىمدىق دەڭگەيدەن لاڭكەستىكتىڭ، ۇشقارىلىقتىڭ ىقپالىنان قۇتىلۋىنا ءتيىمدى بولدى. كاسىپتىك شەبەرلىك ۇيرەتۋ ارقىلى تاربيەلەنۋشىلەردىڭ ءومىر ءسۇرۋ شەبەرلىك - قابىلەتتەرىن كەڭەيتۋىنە مۇمكىندىك جاساپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋعا دەم بەردى. تاربيەلەنۋشى وقۋ تاۋىسقان سوڭ، ءوز ەركىمەن كاسىپ تاڭداۋىنا بولادى، ياكي قاتىستى تاراۋلار ولاردىڭ جۇمىسقا ورنالاسۋعا كومەكتەسۋىنە دە بولادى. شينجياڭنىڭ كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ قىزمەتىن ورىستەتۋى لاڭكەستىك، ۇشقارىلىق ءوربيتىن ورتانى، توپىراقتى جانە شارت - جاعدايدى ءونىمدى جويدى.
اماليات مىنانى دالەلدەدى: شينجياڭنىڭ كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ قىزمەتى سول جەرلەردەگى قوعامدىق ورتادا كورنەكتى وزگەرىس تۋىلىنا مۇمكىندىك جاسادى، وسى زامانعى عىلىمعا، وركەنيەتتى ءومىر سالتىنا تالپىناتىن قوعامدىق اۋقىم كۇن سايىن كۇشەيىپ، ءدىني ۇشقارى يدەيا سانالى تەجەلىپ، لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ قىزمەتىنىڭ بۇقارالىق نەگىزى اناعۇرلىم بەكەمدەلىپ، ءار ۇلت حالقى بولاشاقتاعى تاماشا ومىرگە نىق سەنىممەن قارايتىن بولدى. تاربيەلەۋ - باۋلۋعا قاتىناسىپ وقۋ تاۋىسقان تاربيەلەنۋشىلەردىڭ مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل - جازۋ دەڭگەيى جوعارىلاپ، زاڭ بىلىمدەرى دەڭگەيى جاپپاي ءوسىپ، كاسىپتىك شەبەرلىگى ايتارلىقتاي كۇشەيدى، ولار بۇرىن باسقالاردىڭ كوزدەرىن كولەگەيلەۋى سەبەپتى قاتە جولعا تۇسكەندىگىن، يدەيادا بەتالىستان اداسقاندىعىن تەرەڭ سەزىندى، بۇل لاڭكەستىكتىڭ، ۇشقارى يدەيانىڭ ۋىنا ءبىرشاما تەرەڭ ۋلانعان باسقا دا تاربيەلەنۋشىلەرگە تاماشا ۇلگىلىك اسەر كورسەتتى. شينجياڭنىڭ جەرگىلىكتى ۇكىمەتى ورىستەتكەن تاربيەلەۋ - باۋلۋ قىزمەتى شينجياڭنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ قىزمەتىندە ماڭىزدى كەزەڭدىك جەڭىسكە جەتۋىنە مۇمكىندىك جاسادى دەپ كەسىپ ايتۋعا بولادى. بۇدان ءبىز ۇشقارىلىقتى الاستاۋ بارىسىندا، جۇڭگو ۇكىمەتى بۇكىلدەي ءارى مىندەتتى تۇردە تايسالماي بورىش اتقارىپ، جاۋاپكەرشىلىك ارقالاپ، رولىن ساۋلەلەندىرىپ، بەلسەندىلىكپەن جاۋاپكەرلىك ارقالاي وتىرىپ شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ نەگىزگى ادامدىق ۇقىعىن قامتاماسىز ەتەتىندىگىن كورە الامىز.
(اۆتور: شينان ساياسي - زاڭ داشۋەسى ادامدىق ۇقىق زەرتتەۋ ورنىنىڭ اتقارۋشى باستىعى)
(ماقالا 2019 - جىلى 8 - ايدىڭ 17 - كۇنگى «حالىق گازەتى»ندە باسىلعان)
