جۇڭگونىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ تاجىريبەسى ۇيرەنۋگە، ۇلگى الۋعا تاتيدى
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى سۇن شاۋشيۇڭ
8 - ايدىڭ 19 - كۇنىنەن 21 - كۇنىنە دەيىن شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايوندىق حالىق ۇكىمەتىنىڭ ۇسىنىسىمەن لاوس، كامبودجا، فيليپپين، نەپال، شريلانكا، باحرەين، نيگەريا قاتارلى 7 مەملەكەتتىڭ جۇڭگودا تۇراتىن باس ەلشىلەرى جانە ەلشىلەرىنىڭ ۋاكىلدەرى شينجياڭعا كەلىپ ەكسكۋرسيادا، ساپاردا بولىپ، ىلگەرى - كەيىندى ۇرىمجىدە، تۇرپاندا سول جەرلەردىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋ جەتىستىكتەرىن ارالاپ كوردى. ەلشىلەر جۇڭگو ۇكىمەتىنىڭ ەكونوميكانىڭ دامۋىن جەبەۋ جانە حالىق تۇرمىسىن جاقسارتۋ، ازاماتتاردىڭ ءدىني سەنىم ەركىندىگىن قامتاماسىز ەتۋ، زاڭ بويىنشا لاڭكەستىككە سوققى بەرۋ جانە ودان ساقتانۋ سياقتى جاقتارداعى قىزمەتتەرىنە بەلسەندى باعا بەرىپ، شينجياڭنىڭ تابىستى تاجىريبەسى ۇيرەنۋگە، ۇلگى الۋعا تاتيدى ەكەن دەپ قارادى.
■ جۇڭگونىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ كۇرەسىنىڭ تابىسىنا بەلسەندى باعا بەردى
شينجياڭ − جۇڭگونىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ كۇرەسىنىڭ نەگىزگى شايقاس مايدانى. ءبىر مەزگىلدەن بەرى شەكارا ءىشى - سىرتىنداعى ”ءۇش ءتۇرلى كۇش“ (ۇلتتىق بولشەكتەۋشى كۇشتەر، ءدىني ۇشقارى كۇشتەر، زورلىقتى لاڭكەستىك كۇشتەر) شينجياڭدا نەشە مىڭ رەتكى زورلىقتى كۇش لاڭكەستىك وقيعالارىن جوسپارلاپ جانە ۇيىمداستىرىپ، تۋدىرىپ، جەرگىلىكتى ورىننىڭ تىنىش، بەرەكەلى ءتارتىبىن، ىنتىماقتى، العا باسقان اۋقىمىن ويرانداپ قالماستان، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ ۇقىعى، سالاماتتىق ۇقىعى، مال - مۇلىك ۇقىعى جانە دامۋ ۇقىعى سياقتى نەگىزگى ادامدىق ۇقىقتارىن قالاعانىنشا اياققا تاپتاپ، شينجياڭنىڭ ورنىقتىلىعىنا ىقپال جاسايتىن ەڭ تىكە، ەڭ رەال قاتەرگە اينالدى.
شينجياڭ حالىقارالىق ءماجىلىس - كورمە ورتالىعىندا شينجياڭدا تۋىلعان ءتۇيىندى زورلىقتى كۇش لاڭكەستىك دەلولار كورمەسىن كورگەن سوڭ، نيگەريانىڭ جۇڭگودا تۇراتىن باس ەلشىسى بابا احماد جيددا ايرىقشا تولقىپ: ”نيگەريا ۇزاق جىلدان بەرى لاڭكەستىكتىڭ زاردابىنا ۇشىراپ كەلەدى، جارىلىس تۋدىرۋ، شابۋىل جاساۋ، ءورت قويۋ قازىرگە دەيىن كۇن سايىن تۋىلۋدا، لاڭكەستىك پەن ۇشقارىلىق ادامزات وركەنيەتىنىڭ ورتاق جاۋى، قوعامنىڭ بەيبىت، ورنىقتىلىعىن قورعاۋ − ءار ەلدىڭ ورتاق تىلەگى، ءار ەل قول ۇستاسا وتىرىپ لاڭكەستىك قاتەرىنە سوققى بەرۋى جانە ونى جويۋى ءتيىس“ دەدى.
تاياۋ جىلداردان بەرى، شينجياڭ ءار ۇلت حالىق بۇقاراسىنىڭ ءتۇبىرلى مۇددەسىن قورعاۋدى ماڭداي الدى ورىنعا قويىپ، زورلىقتى كۇش لاڭكەستىك قىلمىستارىنا زاڭ بويىنشا قاتاڭ سوققى بەرۋمەن بىرگە، لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋدا جانە ۇشقارىلىقتى الاستاۋدا ساقتانۋ سيپاتتى ءتۇپ قاينارىنان جونگە سالۋ جۇرگىزۋگە ءمان بەرىپ، زورلىقتى كۇش لاڭكەستىك ارەكەتتەرىن تۋىلاردان بۇرىن جويىپ، لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ كۇرەسىنىڭ ماڭىزدى كەزەڭدىك جەڭىسىنە قول جەتكىزدى.
زورلىقتى كۇش لاڭكەستىك ارەكەتتەرىنىڭ ىقپالىمەن نيگەريادا مىڭداعان، ون مىڭداعان بۇقارا باسپانا - مەكەندەرىنەن ايىرىلىپ، مەكتەپ، شيپاحانا، كەيبىر قالالاردىڭ نەگىزدىك قۇرىلعىلارى سياقتىلار ويراندالدى، بابا احماد جيددا باس ەلشى بىلاي دەدى: ”جۇڭگو ۇكىمەتىنىڭ لاڭكەستىككە قارسى قولدانعان ساقتانۋ سيپاتتى شارالارى تاماشا ناتيجە بەرىپ، سوڭعى 3 جىلدا زورلىقتى كۇش لاڭكەستىك وقيعاسى تۋىلماپتى، بۇل ءبىز ءۇشىن ماڭىزدى ءارى ۇلگى الۋعا ەرەكشە تاتيتىن حابار سانالادى، ەكى ەلدىڭ بولاشاقتا لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ سالاسىندا اۋىس - كۇيىستى، سەلبەستىكتى كۇشەيتۋىن، ءبىر - بىرىنە دەمەۋ بولۋىن ءۇمىت ەتەمىن“.
■ شينجياڭ كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىنىڭ جاعدايىمەن كوزبە - كوز تانىستى
ءتۇپ قاينارىنان لاڭكەستىكتى، ءدىني ۇشقارىلىقتى جويۋ ءۇشىن، شينجياڭ تۇبىرىنەن وڭاۋ مەن ۇستىنەن وڭاۋدى قاتار يگەرۋگە تاباندى بولىپ، سوققى بەرۋ مەن ساقتانۋدى بىرلەستىرىپ، زاڭ بويىنشا كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىن قۇرۋ ارقىلى كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ قىزمەتىن ورىستەتىپ، لاڭكەستىك ارەكەتتەردىڭ كوپ، ءجيى تۋىلۋ جاعدايىن ءونىمدى تىزگىندەدى. بىرنەشە كۇننىڭ الدىندا جۇڭگو ۇكىمەتى «شينجياڭنىڭ كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ قىزمەتى» اق تىستى كىتابىن جاريالاپ، شينجياڭنىڭ كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ قىزمەتىن جان - جاقتى، وبيەكتيۆ تۇردە تانىستىردى. ءبىراق كەيبىر باتىس اقپارات قۇرالدارى اق پەن قارانى شاتاستىرىپ، شىندىقتى بۇرمالاپ، ايتىلمىس ءدىن، ادامدىق ۇقىق ماسەلەلەرىنەن پايدالانىپ، شينجياڭنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرىپ، ورنىقتىلىقتى قورعاۋ شارالارىن قارالادى، جازعىردى.
بۇل رەتكى قيمىلدا ەلشىلەر تۇرپان قالاسىنداعى كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىنا كىرىپ، تاربيەلەنۋشىلەردىڭ ساباق وقۋىن سىرتتاي تىڭداپ، تاربيەلەنۋشىلەردىڭ ويىن - ساۋىق جانە سپورت قيمىلدارىن كوردى، سونداي - اق كوپ وقىتۋشىدان، وقۋشىدان ساباقتاردىڭ ورنالاستىرىلۋى، تاربيەلەنۋشىلەردىڭ وتباسىنداعىلارمەن باس قوسۋى، اس - سۋمەن، جاتىن ورىنمەن جانە ەمدەۋمەن قامتاماسىز ەتىلۋى سياقتى جاعدايلاردى سۇراستىردى. بەتپە - بەت كەزدەسۋ، ءوزارا ىقپالداسۋ ارقىلى ەلشىلەر كوزىمەن كورگەندەرىنىڭ شىن ەكەندىگىن، بۇل رەتكى ساپاردىڭ ولاردىڭ شينجياڭنىڭ شىنايى جاعدايى جونىندەگى تۇسىنىگىن تەرەڭدەتكەندىگىن، باتىس اقپارات قۇرالدارىنان كورگەندەرىنەن مۇلدە باسقاشا ەكەندىگىن، مۇنداعى تاربيەلەنۋشىلەردىڭ وتە كوڭىلدى، جايبىراقات ەكەندىگىن، بولاشاق ومىردەن زور ءۇمىت كۇتىپ وتىرعاندىعىن ءبىلدىردى.
”تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعى استە ايتىلمىس ’جازا لاگەرى‘ ەمەس، قايتا ادامداردىڭ ۇشقارى يدەيانىڭ ىقپالىنان ارىلۋىنا، كاسىپتىك شەبەرلىك ۇيرەنۋىنە كومەكتەسەتىن مەكتەپ ەكەن“. نەپالدىڭ جۇڭگودا تۇراتىن باس ەلشىسى ليلا ماني پاۋديال بىلاي دەدى: مەن ءاربىر تاربيەلەنۋشىنىڭ وتە كوڭىلدى ەكەنىن بايقادىم، ولار بۇل جەردەن زاڭ ەرەجەلەردى، مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل - جازۋدى ۇيرەنىپ قالماستان، كاسىپتىك شەبەرلىك تە يگەرە الادى ەكەن، ”مەن ولاردىڭ وقۋ تاۋىسقان سوڭ قوعامعا اناعۇرلىم ويداعىداي ۇيلەسىپ، ەڭبەك بازارىنداعى مىقتى باسەكەلەسكە اينالارىنا سەنەمىن“.
شريلانكانىڭ جۇڭگودا تۇراتىن باس ەلشىسى كوديتۇۋاككۋ بىلاي دەپ قارادى: ”تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعى ءبىر تۇعىر ازىرلەپتى، تاربيەلەۋ - باۋلۋ ارقىلى ۇشقارىلىقتان ارىلتۋ − تاربيەلەنۋشىلەر ءۇشىن، ءتىپتى، بۇكىل قوعامنىڭ ورنىقتىلىعى مەن دامۋى ءۇشىن پايدالى، لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋدىڭ بۇل ۇلگىسى كوپتەگەن مەملەكەتتىڭ ۇيرەنۋىنە، ۇلگى الۋىنا تاتيدى“.
■ سىرتقى دۇنيەگە شينجياڭنىڭ شىنايى كوركەمدىگىن، ىنتىماعىن، جاراسىمدىلىعىن ايگىلەيمىن
شينجياڭدا ەكسكۋرسيادا، ساپاردا بولعان مەزگىلدە ەلشىلەر شينجياڭ ءىسلام ءدىنى شۋەيۋانىن، تۇرپان قالاسىنداعى قازىحان مەشىتىن ەكسكۋرسيالادى ءارى شينجياڭ ءىسلام ءدىنى شۋەيۋانىنىڭ باستىعىنان، مەشىتتەگى ءدىني قىزمەتكەرلەردەن ءدىني وقىتۋشى - قىزمەتكەرلەردى تاربيەلەۋ، ءدىني قيمىل ورىستەتۋ، دىنگە سەنەتىن بۇقارانىڭ سانى جانە مەشىت قۇرىلىسى، ونى قورعاۋ سياقتى جاقتارداعى ماسەلەلەردى سۇرادى.
كامبودجانىڭ جۇڭگوداعى ەلشىلىگىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى نيبونا: ”مەنىڭشە، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ ءدىني سەنىم ەركىندىگى ۇقىعى شينجياڭدا تولىق قۇرمەتتەلىپتى، زاڭدى ءدىني سۇرانىستار ۇزدىكسىز قاناعاتتاندىرىلىپتى، ۇكىمەت قالىپتى ءدىني قيمىلداردى قولدايدى جانە بۇلارعا قولايلىلىق جاسايدى ەكەن، جۇڭگوداعى دىنگە سەنەتىن بۇقارانىڭ ءدىني سەنىم ەركىندىگى قامتاماسىز ەتىلىپتى“ دەدى.
ەلشىلەر ىلگەرىندى - كەيىندى شينجياڭ حالىقارالىق ۇلكەن بازارى، ءۇرىمجى قالاسى تيانشان رايونى گۋيۋان كوشەسى الەۋمەتتىك اۋماعى جانە نانحۋ قالا تۇرعىندار الاڭى، تۇرپان قالاسىنىڭ بويلۇق جانە كارىز قالاشىعى سياقتى جەرلەرگە بارىپ، جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ ءوندىرىس، تۇرمىس، جاڭا اۋىل - قىستاق قۇرىلىسى، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ، ۇلتتاردىڭ ارالاسۋى، ىشتەسۋى، توعىسۋى، نەگىزگى ساتى ۇيىمدارىنىڭ حالىققا قىزمەت كورسەتۋ جاعدايىن ۇعىسىپ، بەيزاتتىق مادەنيەت مۇراگەرلەرىنىڭ ءان - بيىنەن، مۋزيكالارىنان ءلاززات الىپ، شينجياڭنىڭ جەرگىلىكتى سالت - ساناسىن، قۇرمەتىن جانە كوپ نەگىزدى مادەنيەتىن سەزىندى.
2019 - جىلى الدىڭعى جارتى جىلدا شينجياڭنىڭ ساياحات كاسىبى قاۋلاي ارتىپ، جيىنى 75 ميلليون 893 مىڭ 500 ادام - رەت ساياحاتشى قابىلدادى، بۇل ۇقساس مەزگىلدەگىدەن %46 ارتتى، ساياحات كىرىسىن 115 ميلليارد 206 ميلليون يۋانعا جەتكىزدى، بۇل ۇقساس مەزگىلدەگىدەن %47.96 ارتتى.
ساياحات كاسىبىنىڭ قاۋىرت وركەندەۋى نەگىزىنەن شينجياڭنىڭ ءۇرتىس ورنىقتى دامىعاندىعىنىڭ ناتيجەسى. باحرەيننىڭ جۇڭگوداعى باس ەلشىسى ءانۋار ەل ابدۇللا: ”ءبىر ايدىڭ الدىندا باحرەيندى قامتىعان ءىسلام سەلبەستىك ۇيىمىنا مۇشە كوپتەگەن ەل بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ ادامدىق ۇقىق القالار كەڭەسىنە حات جولداپ، جۇڭگو ۇكىمەتىنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ جانە ۇشقارىلىقتى الاستاۋ قۇلشىنىسىن قولدادى، جۇڭگو ۇكىمەتىنىڭ شينجياڭداعى ادامدىق ۇقىققا قۇرمەت ەتۋ جانە مۇنى قورعاۋ سەنىمى مەن ارەكەتىن القادى، وسى رەتكى قيمىل اياقتاعاننان كەيىن، مەن شامام كەلگەنشە سىرتقى دۇنيەگە ءۇن قاتىپ، ولارعا شينجياڭنىڭ شىنايى كوركەمدىگىن، ىنتىماعىن، جاراسىمدىلىعىن ايگىلەيمىن“، - دەدى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 8 - ايدىڭ 23 - كۇنى ۇرىمجىدەن بەرگەن حابارى)