شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى
وزەن سۋى الىسقا اقسىن دەسەڭ، بۇلاقتىڭ قاينار كوزىن اش. پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى، كاسىپورىندار مەن بۇقارانىڭ قيىن - قىسپاقتى تۇيىندەرىن شەشۋ ءۇشىن، شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتى ”تومەنگە بەرۋ، باسقارۋ، قىزمەت وتەۋ“ قىزمەتىنە وسكەلەڭ ءمان بەرىپ، تالاي رەت ”تومەنگە بەرۋ، باسقارۋ، قىزمەت وتەۋ“ رەفورماسىن تەرەڭدەتۋ تۋرالى كەلەلى شەشىمدەر مەن ستراتەگيالىق ورنالاستىرۋلار جاسادى.
”جۇمىس ءبىتىرۋ، شارۋاشىلىق قۇرۋ جانە شارۋاشىلىق - ساۋدا ورتاسى ۇزدىكسىز ساپالىلاندىرىلدى“، ”كاسىپورىندار مەن بۇقارانىڭ ءىس ءبىتىرۋى قيىن بولۋ، ءىس ءبىتىرۋى اقىرىن بولۋ، كوپ رەت سابىلۋ، قايتا - قايتا سارپالداڭعا ءتۇسۋ سياقتى ماسەلەلەر شىنايى شەشىلدى“... جەر - جەر بۇعان كۇش سالىپ، ۇزدىكسىز تەرەڭدەتىلگەن ”تومەنگە بەرۋ، باسقارۋ، قىزمەت وتەۋ“ رەفورماسىن مىعىم كۇشپەن ىلگەرىلەتىپ، كاسىپورىنداردىڭ، بۇقارانىڭ جاپپاي ”قۇپتاۋىنا“ يە بولدى.
■ ەسكىلىكتى كىناراتقا بەتپە - بەت كەلىپ، ءىس ءبىتىرۋ قيىن بولۋدى شەشتى
”ءبىز ماتەريالدارىمىزدى تاپسىرعاننان كەيىن، جارتى اي ۋاقىتتا عانا كەن اشۋ ءتاسىلىن وزگەرتۋدى تەكسەرىپ بەكىتۋ راسمياتىن ءبىتىرىپ بولدىق“، - دەدى جۋىقتا، ىشكى موڭعۇل اۆتونوميالى رايونىنىڭ جاراتىلىستىق بايلىق اكىمشىلىك ىستەر زالىندا كەن اشۋ ۇقىعىن وزگەرتۋدى تىركەۋگە الدىرۋدى تەكسەرىپ بەكىتۋ ءىسىن ءبىتىرىپ جۇرگەن ۋاڭ يۇڭلياڭ تىلشىگە. ۇعسۋىمىزشا، بۇرىن قاتىستى تەكسەرىپ بەكىتۋ راسمياتتارىن بىتىرۋگە 2 ايدان استام ۋاقىت كەتەدى ەكەن، قازىر ”بايلانىس ورناتۋ“، ”قاتارلاپ جالعاۋ“ تەكسەرىپ بەكىتۋگە وزگەرىپ، ونىمدىلىگى كورنەكتى جوعارىلاعان.
”ءبىز’اۋەلگى ماقساتتى ۇمىتپاۋ، بورىشتى ەستە بەرىك ساقتاۋ‘ نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيەسىن ىشكەرىلەي ورىستەتۋدى بۇقارانىڭ ءىس ءبىتىرۋى قيىن بولۋمەن تىعىز بىرلەستىرىپ، كاسىپتىك جۇمىس ءبىتىرۋ بارىسىنداعى بوگەتتەر مەن كەسىرلەردى تاپتىق، ءدال تاپتىق“، - دەدى ىشكى موڭعۇل جاراتىلىستىق بايلىق اكىمشىلىك ىستەر زالى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى ياڭ شۋاڭ.
”اكىمشىلىك ىستەر بويىنشا قىزمەت وتەۋدە ورىن تەپكەن ماسەلەلەرگە قاراتا، ءبىز جۋىقتا تەكسەرىپ بەكىتۋ بارىستارىن اناعۇرلىم ساپالىلاندىردىق، تەكسەرىپ بەكىتۋ ۋاقىتىن قىسقارتتىق، مىسالى، كەن ىستەرى ۇقىعىن تەكسەرۋ بەكىتۋ ۋاقىت شەگىن بۇرىنعى 22 قىزمەت كۇنىنەن 13 قىزمەت كۇنىنە قىسقارتتىق، كاسىپورىنداردىڭ اڭىسى وتە جاقسى بولدى“، - دەدى ىشكى موڭعۇل جاراتىلىستىق بايلىق مەڭگەرمەسى كەن ىستەرى ۇقىعىن باسقارۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى ۋاڭ بوفىڭ.
”ءبىز’قاراپايىمداستىرۋ‘جاعىنا شىنايى كۇش سالىپ، بىردەي بىتىرۋگە بولاتىن تەكسەرىپ بەكىتۋ ىستەرىن مۇمكىندىگىنشە ساپالىلاندىردىق، بىرىكتىردىك، ماڭىزدى ماتەريالداردى قاراپايىمداستىردىق“، - دەدى اتالعان مەڭگەرمەنىڭ مەملەكەت جەرى كەڭىستىگىن پايدالانۋدى باقىلاۋ ءتۇزىمى باسقارماسىنىڭ باستىعى تيان يە.
”تومەنگە بەرۋ، باسقارۋ، قىزمەت وتەۋ“ رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، بۇقارانىڭ ءىس ءبىتىرۋى قيىن بولۋ ماسەلەسىن شەشۋ، شارۋاشىلىق - ساۋدا ورتاسىن ساپالىلاندىرۋ − كەزەكتە بۇكىل ەلدىڭ كوپ جەرىندە ”اۋەلگى ماقساتتى ۇمىتپاۋ، بورىشتى ەستە بەرىك ساقتاۋ“ نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيەسىنىڭ ماڭىزدى تۇتقاسىنا اينالدى.
شاڭحايدا اكىمشىلىك ىستەر قىزمەت وتەۋىنىڭ ”جارامدى - جارامسىزدىعىن باعالاۋ“ ءتۇزىمى كەزەكتە جەدەل ورناتىلۋدا، كاسىپورىندار مەن بۇقارا رەفورمانىڭ باقىلاۋشىسىنا، ىلگەرىلەتۋشىسىنە، يگىلىگىن كورۋشىسىنە شىنايى اينالۋدا.
جيلين ولكەلىك شۇعىل جاعدايعا توتەپ بەرۋ باسقارۋ مەڭگەرمەسى «”تومەنگە بەرۋ، باسقارۋ، قىزمەت وتەۋ“ رەفورماسىن ىلگەرىلەتۋدىڭ، شارۋاشىلىق - ساۋدا ورتاسىن ساپالىلاندىرۋدىڭ 43 ءتۇرلى شاراسى»ن جانە «اكىمشىلىك تەكسەرىپ بەكىتۋدىڭ ”ءبىر بەكەتتىك“ قىزمەت وتەۋىنىڭ 27 ءتۇرلى قامتاماسىز ەتۋ شاراسى»ن بەلگىلەپ، ”تومەنگە بەرۋ، باسقارۋ، قىزمەت وتەۋ“ رەفورماسىن تەرەڭدەي ىلگەرىلەتپەك.
■ كوپ ءتۇرلى ”ونەر“مەن ”تومەنگە بەرۋ، باسقارۋ، قىزمەت وتەۋ“دى تەرەڭدەتتى
”جۇزدەسپەي - اق تەكسەرىپ بەكىتۋ“، ”ءبىر تەرەزەدە قىزمەت وتەۋ“، ”جالاڭ تەرەزە“، ”كۋالىكتى ازايتىپ، حالىققا قولايلىلىق جاساۋ“... بۇقارانىڭ ءىس ءبىتىرۋى قيىن بولۋ، كوپ رەت سابىلۋ، ۇزاق ۋاقىت سارىپ ەتۋ، ”باسى ارتىق انىقتاما“ سياقتى ماسەلەلەرگە قاراتا جەر - جەر، تاراۋلار سوڭعى جىلدارى شىنايى ىسكە كىرىسىپ، ناقتى شارا قولدانىپ، رەفورمانى كۇش سالا ىلگەرىلەتتى.
جياڭسۋ ولكەسى ”جەلىدە ءبىتىرۋ، شوعىرلى بەكىتۋ، بىرلەسىپ تەكسەرىپ - قاراۋ، وڭىرلەر بويىنشا باعالاۋ، ۋاكىلەتتى ءبىتىرۋ ءتۇزىمى، جۇزدەسپەۋ“دى باستى مازمۇن ەتكەن ”جۇزدەسپەي - اق تەكسەرىپ بەكىتۋ (قىزمەت وتەۋ)“ رەفورماسىن ىلگەرىلەتتى. بۇكىل ولكەدەگى 13 رايون قۇرعان، قالا، 96 اۋدان (قالا، رايون) تۇگەلدەي ”جۇزدەسپەي - اق تەكسەرىپ بەكىتۋ“ رەفورما جوباسى مەن ءتىزىمىن العا قويىپ، قامتۋ اۋماعى ۇزدىكسىز كەڭەيىپ، قولايلىلىق جاساۋ مولشەرى كورنەكتى ارتقان.
”بۇل جەردە كاسىپورىن اشۋدا بۇكىل بارىستى جەلىدە ءبىتىرۋدى ىسكە اسىردىق“. نانجيڭ قالاسى جياڭنيڭ رايونى اكىمشىلىك تەكسەرىپ بەكىتۋ مەكەمەسىنىڭ قىزمەتكەرى جاڭ ۋىنجيان بىلاي دەدى: ”بانكە مەن ۇكىمەتتىڭ سەلبەستىك جاساۋ“ىنا سۇيەنىپ، بانكە جەلى تۇيىندەرىندەگى ءجون سىلتەۋشى قىزمەتكەرلەردىڭ ءىس ءبىتىرۋشى ادامنىڭ كاسىپورىننىڭ اتىن دەربەس جولداۋ، قۇرىلۋىن تىركەۋگە الدىرۋ سياقتى جۇمىستارىنا كومەكتەسۋىنە بولادى. تىركەۋگە الۋشى ورگان ءوتىنىش ەتۋشى ادامنىڭ جولداعان ەلەكتروندىق ساندى مالىمەتىنە نەگىزدەلىپ، ەلەكتروندىق قولتاڭبانى، حۇجات مازمۇندارىن تەكسەرىپ، جەلىدە قابىلداپ، تەكسەرىپ بەكىتەدى.
قازىر وسى رايوندا سەلبەستىك بانكەسىنەن 8ى، ۋاكىلدىك ءبىتىرۋشى جەلى تۇيىندەرىنەن 30ى بار، بىلتىر جالپى بارىستى ەلەكترونداندىرۋ بويىنشا 1800دەن استام سەرىكتەستىكتى تىركەۋگە الۋ جۇمىسىن بىتىرگەن.
جىجياڭ ولكەسى دىچيڭ اۋداندىق دامۋ - رەفورما مەكەمەسى ”ءبىر تەرەزەدە قىزمەت وتەۋ“دى ورتاعا قويىپ، ءبىر تەرەزدە كەڭەس سۇراۋدى، حۇجات الۋدى جانە كۋالىك شىعارۋدى جۇزەگە اسىردى، سونداي - اق كاسىپتىك، ارناۋلى، جوعارى ءونىمدى ۇكىمەت تەگىن ۋاكىلدىك ءبىتىرۋشى قوسىنىن قۇردى: ۇكىمەتتىڭ ۋاكىلدىك بىتىرۋشىلەرى كاسىپورىنداردى كۇنى بۇرىن جوبالاۋ قىزمەت وتەۋىمەن تەگىن قامداپ، جوبانى تياناقتاندىرۋدى، ناقتى ىستەردى سايكەستىرۋدى ورتاعا قويدى؛ كاسىپتىك ءىس بىتىرگەن كەزدە، ۋاكلاتان بارۋ، ۋاكلاتان ءبىتىرۋ، اقىل - كەڭەس بەرىپ، جول كورسەتۋ، بايلانىس جاساپ، سايكەستىرۋ سياقتى تەگىن قىزمەت وتەۋلەرمەن قامداپ، كاسىپورىنداردىڭ جەلىدەگى تۇعىرلار ارقىلى نىسانداردى ءوتىنىش ەتۋىنە كومەكتەستى جانە جول كورسەتتى؛ ءىس بىتكەننەن كەيىن سايكەستى قىزمەت وتەۋ − نىسان سالىنىپ ءبىتىپ تەكسەرىپ وتكىزىپ الۋ باسقىشىندا ءجۇرىلىپ، بىرلەسىپ ولشەۋ - سىزۋ، بىرلەسىپ تەكسەرۋ، بىرلەسىپ تەكسەرىپ وتكىزىپ الۋ جۇمىستارىن تەگىن ورىستەتىپ، كاسىپورىنداردىڭ ۋاقىت ۇنەمدەۋىنە، باسى ارتىق جۇمىستار ىستەمەۋىنە، اقشاسىن ۇنەمدەۋىنە مۇمكىندىك جاراتتى...
كوكحوت كەدەنى حالىقارالىق ساۋدا ”جالاڭ تەرەزە“ قۇرىلىسىن ۇزدىكسىز كۇشەيتىپ، ءوتىنىش ەتۋشى ادامنىڭ ەلەكتروندى وتكەل تۇعىرى ارقىلى ءبىر ءتۇرتىپ قوسىلۋدى، ءبىر رەتتە قاتىستى جالعىز كۋالىك پەن ەلەكتروندى ينفورماتسياسىن تاپسىرۋدى جۇزەگە اسىردى، قاتىستى تاراۋلار ەلەكتروندى وتكەل تۇعىرى ساندى مالىمەتتەر ينفورماتسياسىنان بىرگە يگىلىكتەنۋ جانە باسقارۋ ارقىلى، ساندى مالىمەتتەردىڭ كوپ جۇرۋىنە، كاسىپورىنداردىڭ از جۇرۋىنە قول جەتكىزدى.
ءبىر ءبولىم بۇقارانىڭ اڭسى كۇشتى بولعان ”باسى ارتىق انىقتامالار“عا قاراتا ءادىليا مينيسترلىگى انىقتامالار ءىسىن اداقتاۋ قىزمەتىن كۇش سالا جاقسى ۇيىمداستىرىپ، اداقتاۋ پرينسيبىن ايقىنداپ، باسشىلىق گرۋپپاسىن قۇرىپ، قارىم - قاتىناس جاساۋ مەحانيزمىن ورناتىپ، قىزمەتتەردى ورنالاستىرۋ حۇجاتى سياقتىلاردى جاساپ تاراتىپ، جۇڭگو زاڭدىق قىزمەت وتەۋ تورابىندا ارناۋلى ”بۇقارا سىنى − انىقتاما ءىسىن اداقتاۋ جونىندەگى شاعىم ايتۋ، باقىلاۋ تۇعىرىن“ اشىپ، بۇقارانىڭ ارىز - شاعىمىن ءبىر جاقتى ەتتى. ءادىليا مينسترلىگى اكىمشىلىك زاڭ اتقارۋدى سايكەستىرۋ، باقىلاۋ مەكەمەسىنىڭ تانىستىرۋىنا قاراعاندا، بيىل 4 - ايدىڭ سوڭىنا دەيىن، جەر - جەر، تاراۋلار جيىنى 13 مىڭنان استام انىقتاما ىستەرىن كۇشىنەن قالدىرىپتى.
■ ومىرشەڭدىك كۇشتى قاۋلاتىپ، تابىس سەزىمىن كۇشەيتتى
”تومەنگە بەرۋ، باسقارۋ، قىزمەت وتەۋ“ رەفورماسىنىڭ ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتىلۋىنە بايلانىستى، ەلىمىزدىڭ شارۋاشىلىق - ساۋدا ورتاسى كۇن سايىن ساپالىلانىپ، بۇقارانىڭ تابىس سەزىمى دە بارعان سايىن كۇشەيە ءتۇستى.
− تەكسەرىپ بەكىتۋ ىقشامدالدى، شاپقىلاۋ ازايدى. دىچيڭ اۋدانىنداعى ەڭلىك بۇيىمدار سەرىكتەستىگىنىڭ قىزمەتكەرى تىلشىگە قازىر سەرىكتەستىكتىڭ مەديتسينالىق كۇتىمدەۋ جەلىلەس بۇيىمدارىنىڭ جىلدىق ءوندىرىس ءوتىنىشىن قازىر ءبىر تەرەزەدە - اق بىتىرە الاتىندىعىن، ”تومەنگە بەرۋ، باسقارۋ، قىزمەت وتەۋ“ رەفورماسىنان بۇرىن 7 تەرەزەدە ىستەلەتىندىگىن، بۇرىنعىدان 70 نەشە ءوتىنىش ەتۋ ماتەريالىنىڭ ازايعاندىعىن ايتتى.
نانجيڭ قالاسى تاياۋدا اكىمشىلىك ىستەرى قىزمەت وتەۋى جاعىنداعى جەكە ادامداردىڭ ءىس بىتىرۋىندە ”ءبىر كۋالىك“ رەفورماسىن باستادى، العاشقى توپتا قوعام حاۋىپسىزدىگى، حالىق ىستەرى، قاتىناس - تاسىمال، دەنساۋلىق ساقتاۋ - سالاماتتىق سياقتى 7 تاراۋعا ساياتىن 119 ”ءبىر كۋالىك“ جەكە ادام ىستەرى رەسمي ورىندالدى. ”الداعى ۋاقىتتا اۆتوموبيل جۇرگىزۋ كۋالىگىن تولىقتاپ الۋ، پاسپورت ءبىتىرۋ سياقتى ىستەردى ازاماتتىق كۋالىك ارقىلى بىتىرۋگە بولادى“، - دەدى نانجيڭ قالاسىنىڭ تۇرعىنى لي گوچياڭ.
− اقى ازايتىلدى، باقىلاۋ - باسقارۋ قاتايتىلدى. دىچيڭ اۋدانى ەنەرگيانى تەحنيكالىق باعالاۋدى، قورشاعان ورتاعا ىقپالدى باعالاۋدى، سۋ - توپىراقتى ساقتاۋدى تەحنيكالىق باعالاۋدى، باسىلىپ قالعان كەندەر مەن گەولوگيالىق اپات سياقتىلاردى وڭىرلىك باعالاۋدى جولعا قويىپ، ”كاسىپورىنداردىڭ جەكە تۇرگە اقى تولەۋىن“ ”ۇكىمەتتىڭ ءبىر تۇتاس كوتەرمەگە الىپ تولەۋىنە“ وزگەرتىپ، كاسىپورىنداردىڭ قورشاعان ورتاعا ىقپالىن باعالاۋ، ەنەرگيانى تەحنيكالىق باعالاۋ، سۋ مەن توپىراقتى ساقتاۋدى تەحنيكالىق باعالاۋ سىندى 3 تۇرگە كەتەتىن شىعىستى بارىنشا تومەندەتتى.
مەملەكەتتىڭ بازار باقىلاۋ - باسقارۋ باس مەكەمەسى كاسىپورىندارعا شاتىلعان ەرەجەگە قايشى اقى الۋ ارەكەتتەرىن تەكسەرىپ ءبىر جاقتى ەتۋگە بارىنشا ءمان بەردى، بىلتىر 5 - ايدان 12 - ايعا دەيىن، 10 مىڭنان استام قاتىستى ورىندى تەكسەرىپ، ەرەجەگە قايشى الىنعان 620 ميلليون يۋان اقىنى تەكسەرىپ ءبىر جاقتى ەتتى. بيىل جەرگىلىكتى ءار دارەجەلى بازار باقىلاۋ - باسقارۋ تاراۋلارىنان اقى الۋدى باقىلاۋ - باسقارۋ جاۋاپكەرشىلىگىن شىن مانىندە ارقالاپ، كاسىپورىندارعا قاتىستى اقى الۋدى ارناۋلى جونگە سالۋدى ۇزدىكسىز ورىستەتۋدى ىلگەرىلەي تالاپ ەتتى.
− ونىمدىلىگى ارتتى، ءىس ءبىتىرۋ تەزدەدى. جۇڭگو سىرتقى تاسىمال ىشكى موڭعۇل سەرىكتەستىگىنىڭ ديرەكتورى دۋ جياڭ مىنانى ءبىلدىردى: حالىقارالىق ساۋداداعى ”جالاڭ تەرەزە“ زاتتاردىڭ كەدەننەن ءوتۋ ۋاقىت ونىمدىلىگىنە ءونىمدى تۇردە كەپىلدىك ەتتى، ”بۇرىن ءبىز ءتىرى مالدى كەدەننەن وتكىزۋگە ءوتىنىش بەرگەندە، ءبىر جولدا 10 نەشە بەلەتكە ءوتىنىش بەرەتىنبىز، بۇل تاۋار كارەنتيندەۋ، باجى الۋ سياقتى تاراۋلارعا سايادى، قازىر’جالاڭ تەرەزە‘ ارقىلى، ەلەكتروندىق ءوتىنىش بەرۋ، باجىنى ەلەكتروندىق تولەۋ، اۆتوماتتى جىبەرۋ، زاتتى الۋ سياقتى 6 جۇمىس ءتارتىبى بۇرىنعى كەزدەگى ەڭ تەز بولعاندا 2 كۇندىك ۋاقىتتان جارتى كۇندىك ۋاقىتقا قىسقاردى“.
جياڭسۋ ولكەسىنىڭ چاڭجوۋ قالاسىندا موتورلى ۆاگون قۇراماسىنىڭ، ۇشاقتىڭ تاقتايشا ماتەريالدارىن وندىرۋمەن اينالىساتىن تۇڭۋي جيايە جاڭا ماتەريالدار عىلىم - تەحنيكا شەكتى سەرىكتەستىگى 2018 - جىلى 3 - ايدا جاڭا زاۆود ۇيلەرىن سالدى. ”بۇرىن ءاربىر تاراۋعا بىردەن شاپقىلاپ، كەم دەگەندە، ءبىر جىل ۋاقىت كەتەتىن. بۇل جولى نەبارى 16 قىزمەت كۇنىندە قۇرىلىس جۇرگىزۋ رۇقسات كۋالىگىن الىپ بولدىق“، - دەدى سەرىكتەستىك كەڭسەسىنىڭ جاۋاپتىسى جياڭ جۋان.
دۇنيە بانكەسى جاريالاعان «2019 شارۋاشىلىق - ساۋدا ورتاسى بايانداماسى»ندا، بىلتىر ەلىمىزدىڭ شارۋاشىلىق - ساۋدا ورتاسىنىڭ الدىڭعى جىلداعىعا قاراعاندا 32 ورىن جوعارى كوتەرىلگەنى كورسەتىلدى.
(تىلشىلەر: يۇي چاڭحۇڭ، يۇي جيا، شىن رۋفا، يۋە دىلياڭ، جاۋ ۋىنجۇن، ۋاڭ شيان)
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 8 - ايدىڭ 22 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
