تيانشان تورى
تيانشان تورى   ›   جاڭالىقتار   ›   ۇلتتىڭ گۇلدەنۋى جولىندا ەرجۇرەك قۇرباندار شەجىرەسى

جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى تۇرعان ايگىلى جياڭجۇن: ساي تيڭكاي

ساي تيڭكايدىڭ سۋرەتى (ماتەريال سۋرەت). شينحۋا اگەنتتىگى تاراتقان

  شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 8 - ايدىڭ 16 - كۇنى گۋاڭجوۋدان بەرگەن حابارى (ءتىلشى لي شيۇڭيىڭ). جەر اۋماعى 7000 شارشى مەتردەن استام،”富“ ءارىبى فورماسىندا ورنالاستىرىلعان، سەمەنت كەرپىشتى وراي كوك كەرپىشتەن قالانعان، تاس كەرپىش پەن اعاش قۇرىلماسىنداعى بۇل جەر ساي تيڭكاي جياڭجۇننىڭ بايىرعى تۇراعى ەدى.

  ساي تيڭكاي 1892 - جىلى گۋاڭدۇڭ ولكەسى لوديڭ اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن. وتباسى كەدەي بولعاندىقتان، كىشكەنە كەزىنەن باستاپ وقۋدان قول ۇزەدى، جاس ءوسپىرىم كەزىنەن باستاپ اسكەري قوسىنعا قاتىناسادى. باسشىسى چىن ميڭشۋ قاتارلى ادامداردىڭ ىقپالىندا، ساي تيڭكاي سۇن جۇڭشاننىڭ توڭكەرىستىك قيمىلىنا ات سالىسادى. 1922 - جىلى 3 - ايدا سۇن جۇڭشان شاۋگۋاندا سوعىستى باقىلاپ سولتۇستىككە جورىق جاسايدى، شينفىڭ قالاسىن باسىپ الۋ شايقاسىندا ساي تيڭكاي بۇيرىق بويىنشا تۇنىمەن جاۋدىڭ شەگىنگەن اسكەرىن ءىز قۋالاي سوققىلايدى. ول تۇتاس لياندى باستاپ شۇعىل جورىق جاساپ، ءبىر كۇندە 100 ليدەن استام جول باسىپ، تۇتقيىلدان سوققى بەرىپ، جاۋ ارمياسىن تالقانداپ باعىندىرادى، سولتۇستىككە جورىق جاساعان ارميا شينفىڭ قالاسىن ءساتتى باسىپ العان سوڭ، ساي تيڭكايعا ءبىر رەت ەڭبەك جازىلادى.

  1926 - جىلى 7 - ايدا گومين توڭكەرىستىك ارميا سولتۇستىككە جورىق جاسايدى، ساي تيڭكاي 4 - جۇن 10 - شى 28 - تۋاننىڭ تۋانجاڭدىعىنا كوتەرىلەدى، كوپ وتپەي 4 - جۇن كەڭەيتىلىپ قۇرىلىپ، ساي تيڭكاي 11 - جۇن 24 - شىنىڭ ورىنباسار شىجاڭىنا وسىرىلەدى. 1930 - جىلى ساي تيڭكاي 19 - باعىتتىق ارميانىڭ جۇنجاڭى بولىپ تاعايىندالادى.

  1931 - جىلى 18 - قىركۇيەك ۋاقيعاسى تۋىلعان كەزدە، ساي تيڭكاي حاباردى ەستىگەن سوڭ، 19 - باعىتتىق ارمياسىنداعى 30 مىڭنان استام وفيتسەر - جاۋىنگەردى باستاپ، گانجوۋدا ىشكى سوعىسقا قارسى تۇرىپ، ىنتىماقتاسىپ جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى تۇرۋعا سەرت بەرەدى.

  1931 - جىلدىڭ سوڭىندا ساي تيڭكاي تۇتاس ارمياداعى لۇيجاڭنان جوعارى كادرلاردى شاقىرىپ قۇپيا كەڭەس وتكىزىپ، 1932 - جىلى 2 - ايدا قوسىندى باستاپ تيانجين - پۋكوۋ لەنياسىن بويلاپ شىعىس سولتۇستىككە بارىپ، جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىسىپ جاتقان ما جانشان، ديڭ چاۋ، لي دۋعا كومەك بەرۋدى ويلايدى، الايدا، سول ساتتە جاپونيا جۇڭگوعا بولعان شاپقىنشىلىعىن قاساقانا كەڭەيتىپ، 30دان ارتىق اسكەري كەمەسى مەن قۇرلىقتىق قوسىننان نەشە مىڭ ادامدى شاڭحايدان قۇرلىققا شىعۋعا جىبەرەدى، سونداي - اق تىنباي ۋاقيعا تۋدىرادى، شاڭحايدىڭ جاعدايى شيەلەنىسە تۇسەدى، ساي تيڭكاي سۇڭحۋدا قالىپ سوعىسقا قاۋىرت دايىندالادى.

  1932 - جىلى 1 - ايدىڭ 28 - كۇنى ءتۇن ورتاسىندا، جاپون يمپەرياليزمى شاڭحايعا شابۋىل جاساپ، 28 - قاڭتار ۋاقيعاسىن تۋدىرادى. ەرتەڭىندە ساي تيڭكاي جياڭ گۋاڭناي، داي جي ۇشەۋى بىرىگىپ، مەملەكەتتىڭ ءار سالاسىنا جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى تۇرۋ جونىندە تەلەگرامما جولداپ، اسكەري ادام ساناتىندا ”قورعاناتىن كەز كەلگەندە الاپاتتى الاستاپ، وتاندى قورعاۋدى عانا بىلەمىز، بۇل بۇلتارتپاس بورىشىمىز، الاقانداي جەردەن، سۇيەم شوپتەن دە كەشپەيمىز، وتاندى قورعاۋ ءۇشىن شاپقىنشىلىققا قارسى سوعىسامىز، سوڭعى ءبىر اسكەر، ءبىر تال وق قالعانشا قۇرباندىق بەرسەك تە، استە شەگىنبەيمىز“ دەيدى. 40 كۇنگە تاياۋ قاندى شايقاستى باستان كەشكەن سوڭ، 19 - باعىتتىق ارمياسى ايدان اسا قارسىلىق كورسەتىپ، جاپون ارمياسىنىڭ ”4 ساعاتتا - اق شاڭحايدى باسىپ الامىز“ دەگەن ساندىراعىنىڭ تاس - تالقانىن شىعارادى، وسى بارىستا تالاي رەت باسشى الماستىرىپ، كومەكشى اسكەر ۇستەيدى. 28 - قاڭتار سۇڭحۋ شاپقىنشىلىققا قارسى تۇرۋ سوعىسىندا جاپون يمپەرياليزمىنىڭ قۇتىرىنعان اپتىعىن باسىپ، سىلەيتە سوققى بەرىپ، تۇتاس ەل حالقىنىڭ جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى تۇرۋ ەرىك - جىگەرىنە شابىت بەرىپ، سودان بىلايعى جاپون شاپقىنشىلارىنا جاپپاي قارسى تۇرۋ سوعىسىن قۇندى تاجىريبەلەرمەن قامدايدى.

  جاپون شاپقىنشىلارىنا ەڭ سوڭىنا دەيىن قارسى تۇرۋدى باتىلدىقپەن دارىپتەپ، نانجيڭ گومينداڭ ۇكىمەتىنىڭ قارسىلاسپاۋ ساياساتىنا قارسى تۇرىپ، قىزىل ارميامەن تىنباي سوعىسا بەرۋدى قالاماعاندىقتان، 1933 - جىلى 11 - ايدىڭ 20 - كۇنى ساي تيڭكاي چىن ميڭشۋ، جياڭ گۋاڭناي قاتارلىلارمەن بىرگە ايگىلى فۋجيان ۋاقيعاسىن قوزعاپ، جۇڭحۋا رەسپۋبليكاسى حالىق توڭكەرىستىك ۇكىمەتىن قۇرادى. ساي تيڭكاي اسكەري ىستەر كوميتەتىنىڭ مۇشەسى، حالىق توڭكەرىستىك ارمياسى 1 - باعىتتىق ارمياسىنىڭ باس سىليڭى بولادى. ولار فۋجياندى قورشاۋعا العان گومينداڭعا تاۋەلدى قوسىنعا قارسىلىق كورسەتىپ، جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى تۇرىپ، جياڭ جيەشىگە تويتارىس بەرۋ جونىندە قىزىل ارميامەن العاشقى ادىمدا كەلىسىم جاساسادى. وسى ءبىر ادىلەتتى ارەكەت سول كەزدە وراسان زور ىقپال تۋدىرادى.

  ۋاقيعادان كەيىن، ساي تيڭكاي شەتەلدە سەرگەلدەڭ بولادى. 1935 - جىلى ساي تيڭكاي شياڭگاڭدا لي جيشىن، چىن ميڭشۋ، جياڭ گۋاڭنايلارمەن بىرگە جۇڭحۋا ۇلتتىق توڭكەرىستىك ۇلكەن وداعىن ۇيىمداستىرىپ، ءارقايسى پارتيا - توپتارمەن ىنتىماقتاسا وتىرىپ جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى تۇرۋدى دارىپتەيدى. بۇكىل ەلدە جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس بۇرق ەتە تۇسكەن باستاپقى مەزگىلدە، ساي تيڭكاي ارمياعا باسشىلىق ەتىپ، كۇنلۇنگۋان شايقاسى سياقتى شايقاستارعا قاتىناسادى، الايدا كەيىن كەلە جياڭ جيەشى اسكەري ۇقىقتى تارتىپ الادى، وندا كوكىرەك تولى وتانشىلدىق سەزىم بولعانىمەن، ءبىراق جاۋدى جويىپ، وتان ءۇشىن باسىن ءباي تىگۋ ارمان - تىلەگى جۇزەگە اسپايدى.

  جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس جەڭىسكە جەتكەننەن كەيىن، ىشكى سوعىسقا قارسى تۇرىپ، بەيبىتشىلىككە قول جەتكىزۋ جاعدايىنا قاراتا، ساي تيڭكاي لي جيشىن، حى شياڭنيڭ قاتارلىلارمەن جۇڭگو گومينداڭ دەموكراتيالىق ىلگەرىلەتۋ قوعامىن بىرلىكتە قۇرۋعا دايىندالىپ، دەموكراتيالىق توڭكەرىستىك كۇرەسكە بەلسەنە قاتىناسادى. وسىدان كەيىن، جياڭ جيەشىنىڭ دارا بيلىك ۇستەمدىگىنە قارسى تۇرۋ، گومينداڭنىڭ ىشكى سوعىس قوزعاۋىنا قارسى تۇرۋ سىندى ساياسي كۇرەسكە بەلسەنە ارالاسادى. 1947 - جىلى ول جۇڭگو گومينداڭ توڭكەرىستىك كوميتەتىن قۇرۋ قيمىلىنا قاتىناسادى، 1948 - جىلدىڭ باس شەنىندە جۇڭگو گومينداڭ توڭكەرىستىك كوميتەتى شياڭگاڭدا قۇرىلادى، ساي تيڭكاي ورتالىق كوميتەتتىڭ تۇراقتى مۇشەسى جانە قازىنا كوميتەتىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولىپ تاعايىندالادى.

  1948 - جىلى 9 - ايدا ساي تيڭكاي دەموكراتيالىق ىلگەرىلەتۋ قوعامىنىڭ باس ۋاكىلى رەتىندە، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ۇسىنىسىمەن، شىعىس سولتۇستىك ازات رايونىنا بارىپ، ”جاڭا ساياسي كەڭەسكە قاتىستى كوپتەگەن ماسەلەلەر“ اڭگىمە ءماجىلىسى سياقتى قيمىلدارعا قاتىناسادى.

  بەيپيڭ بەيبىت جولمەن ازات بولعاننان كەيىن، ساي تيڭكاي مەن باسقا دا دەموكراتيالىق قايراتكەرلەر بەيجيڭگە كەلەدى. ول ىلگەرىندى - كەيىندى جۇڭگو حالىق ساياسي ءماسليحات كەڭەسىنىڭ دايىندىق ماجىلىسىنە جانە ءبىرىنشى كەزەكتى جالپى ماجىلىسكە قاتىناسىپ، ورتاق پروگراممانىڭ جاسالۋى سياقتى جۇمىستارعا ارالاسادى.

  جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاننان كەيىن، ساي تيڭكاي ورتالىق حالىق ۇكىمەتىنىڭ مۇشەسى، مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتىنىڭ مۇشەسى، مەملەكەتتىك ساياسي كەڭەستىڭ ورىنباسار ءتوراعاسى، مەملەكەت قورعانىس كوميتەتىنىڭ ورىنباسار ءتوراعاسى، مەملەكەتتىك دەنە تاربيە كوميتەتىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى، جۇڭگو گومينداڭ توڭكەرىستىك كوميتەتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ورىنباسار ءتوراعاسى، دۇنيە جۇزىلىك بەيبىتشىلىك القالار كەڭەسىنىڭ جوراسى سياقتى ماڭىزدى مىندەتتەردى وتەيدى.

  1968 - جىلى 4 - ايدىڭ 25 - كۇنى ساي تيڭكاي ناۋقاس سەبەبىنەن بەيجيڭدە قايتىس بولادى.

جاۋاپتى رەداكتور : سايراش تۇرارجان قىزى

ەسكەرتۋ:

تورابىمىزداعى مازمۇنداردى پايدالانۋعا تۋرا كەلگەندە، ءسوزسىز جازباشا رۇقساتقا يە بولۋ كەرەك. مازمۇنداردى رۇقساتسىز جالعاپ تاراتۋعا، كەسىپ رەداكسيالاۋعا، وزگەرتۋگە، قىسقارتىپ قۇراستىرۋعا، باسقا ورىنعا كوشىرۋگە نەمەسە باسقا تاسىلدەرمەن كوبەيتۋگە ءارى تاراتۋعا بولمايدى، قايشى كەلگەندەردىڭ زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگى زاڭ بويىنشا قۋزاستىرىلادى.