شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 10 - ايدىڭ 6 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى. 1974 - جىلى 3 - ايدا شانشي ولكەسى لينتۇڭ اۋدانى شيياڭ قىستاعىنىڭ ەگىنشىلەرى قۋاڭشىلىقپەن كۇرەسىپ، قۇدىق قازىپ جاتقان كەزىندە، فارفور سىنىقتارىن جانە فارفوردان جاسالعان ادامداردىڭ قول - اياقتارىن، سونداي - اق اتتىڭ دەنەلەرىن قازىپ شىعارادى. كەيىن ارحەولوگيا قىزمەتكەرلەرىنىڭ قازۋىمەن جەر استىندا 2200 جىلدان استام ۋاقىت كومۋلى جاتقان چين پاتشالىعىنىڭ قۋىرشاق قوسىنى قويماسى اشىلادى.
چين شىحۋاڭ قابىرستانىنان شىققان قۋىرشاق اتتى اسكەرلەر ۇراسى ونىڭ بايقالۋ رەت سانى بويىنشا رەتىمەن 1 - ءنومىرلى ۇرا، 2 - ءنومىرلى ۇرا جانە 3 - ءنومىرلى ۇرا دەپ اتالادى. 3 قۋىرشاق قوسىن ۇراسىنان قازىپ الىنعان ناق ادام، ناق ات سەكىلدى فارفور قۋىرشاق اسكەر، فارفور ات جيىنى 8000نان اسادى، اعاشتان جاسالعان سوعىس اربالارى 100دەن استام بولىپ، قولا قارۋ - جاراقتار نەشە ون مىڭعا جەتەدى. اسقاق ايبىندى اسكەري شەپ جەر استىندا قاز - قاتار رەتتى ساپ تۇزەپ، اربالى، جاياۋ، اتتى جاساقتار ارالاس توپ قۇراپ، چين شىحۋاڭنىڭ اتاعى جەر جارىپ، 6 بەكتىكتى بىرلىككە كەلتىرگەن ايباتتى جاساعىنىڭ بەينەسىن وبرازدى تۇردە كوز الدىڭا ەلەستەتەدى. ولار بولمىستى بەينەلەۋ تاسىلىمەن كەيىپكەرلەردى بەينەلەگەن كولەمدى كوركەمونەرلىك شوعىر بولىپ، جاندى مۇسىندەلىپ، اينىتپاي كەسكىندەلىپ، جۇڭگو بايىرعى زامان مۇسىنشىلىك تاريحىنداعى چين پاتشالىعى ءداۋىرى مۇسىنشىلىك تاريحىنىڭ اقتاڭداعىن تولتىرىپ، چين پاتشالىعى ءداۋىرىنىڭ تاريحىن، اسكەري ءتۇزىمىن، سونداي - اق مادەنيەت - كوركەمونەرىن زەرتتەۋدى توتەنشە قىمباتتى ناقتى ماتەريالدارمەن قامدادى. بۇل 20 - عاسىرداعى ەڭ ساۋلەتتى ارحەولوگيالىق بايقاۋ بولىپ، ”الەمدەگى 8 - ءىرى تاڭعاجايىپ“ دەپ اتالدى. بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ وقۋ - اعارتۋ، عىلىم، مادەنيەت ۇيىمى مۇنى ”الەمدىك مادەنيەت مۇرالارى تىزىمدىگى“نە ەنگىزدى.
چين شىحۋاڭ قابىرستانىنداعى قۋىرشاق اتتى اسكەرلەر قازىپ الىنعاننان كەيىن، ەلىمىزدە تاعى دا بىرنەشە ماڭىزدى ارحەولوگيالىق بايقاۋلار بولدى.
1972 - جىلدان 1974 - جىلعا دەيىن ماۋاڭدۇي 1 - ءنومىرلى، 2 - ءنومىرلى، 3 - ءنومىرلى حان پاتشالىعى قابىرلارى ىلگەرىندى - كەيىندى چاڭشا قالاسىنىڭ شىعىس قالا ماڭىنداعى ليۋياڭحى وزەنىنىڭ جاعاسىنداعى ماۋاڭدۇيدان قازىپ الىندى. 1 - ءنومىرلى حان پاتشالىعى قابىرىنان شىققان ايەل مۇردەسىنە 2100 جىلدان استام ۋاقىت بولعان، تۇتاس دەنەسى دىمقىل، دەنەسىنىڭ ءاربىر بولەكتەرى مەن ىشكى مۇشەلەرىنىڭ سىرتقى ءپىشىنى نەداۋىر ءبۇتىن ساقتالعان. بۇل دۇنيە جۇزىندە بايقالعان ساقتالۋ ۋاقىتى ەڭ ۇزاق دىمقىل مۇردە بولىپ، شىرۋدەن ساقتانۋ ىلىمىندەگى حيكىمەت بولدى.
1975 - جىلدىڭ اياعىنان 1976 - جىلدىڭ كوكتەمىنەن باستالعان شۇيحۋديدەگى قازۋ قىزمەتى 2000 جىلدان استام ۋاقىت ۇيقىدا جاتقان چين پاتشالىعى ءداۋىرى بامبۇك تاقتايشالارىن جارىققا شىعاردى. ەلىمىزدە تۇڭعىش رەت كوپ مولشەردە بايقالعان چين پاتشالىعى ءداۋىرى بامبۇك تاقتايشالارى رەتىندە، ولاردىڭ تەڭ جارىمىنان استامىندا چين پاتشالىعى ءداۋىرىنىڭ زاڭدارى ەستەلىككە الىنعان بولىپ، ەلىمىزدە بۇگىنگە دەيىن بايقالعان ەڭ ەرتەدەگى، ەڭ تولىق زاڭدار توپتاماسى بولدى.
ارحەولوگيا قىزمەتىندەگى ەلەۋلى بايقاۋلار تاريحي زەرتتەۋ جونىنەن عانا ەمەس، تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتتى اسقاقتاتۋ، ادامداردىڭ وتانشىلدىق سۇيىسپەنشىلىگىن مازداتۋ جونىنەن دە تۇگەلدەي ورنىن باستىرۋعا بولمايتىن وراسان زور رول اتقارادى.
