قىزىل جۇلدىز تيانشاندى ماڭگى نۇرلاندىرادى

− جۇڭگو حالىق ازاتتىق ارمياسىنىڭ شينجياڭعا جورىق جاساعاندىعىنىڭ 70 جىلدىعى بايلانىسىمەن

شينجياڭ اسكەري رايون پارتكومى

　　بيىل جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسى قۇرىلعاندىعىنىڭ 70 جىلدىعى ءارى جۇڭگو حالىق ازاتتىق ارمياسىنىڭ شينجياڭعا جورىق جاساعاندىعىنىڭ 70 جىلدىعى. بۇكىل پارتيا، بۇكىل ارميا ”اۋەلگى ماقساتتى ۇمىتپاۋ، بورىشتى ەستە بەرىك ساقتاۋ“ نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيەسىن ىشكەرىلەي ورىستەتىپ وتىرعان ساتتە، ءبىزدىڭ وسى ايبىنى اسقاق تاريحتى قايتا ەسكە الۋداعى ماقساتىمىز − اۋەلگى ماقساتتىڭ تەك - توركىنىنە ورالىپ، بورىش پەن مىندەتتى ەستە بەرىك ساقتاپ، پارتيانىڭ جاڭا داۋىردەگى ارميانى قۇدىرەتتەندىرۋ نىساناسىن اناعۇرلىم سانالى تۇردە امالياتتا ايگىلەپ، ”ورنىقتىرعىشتىق“ رولدى ساۋلەلەندىرىپ، شينجياڭنىڭ قوعام ورنىقتىلىعى مەن باياندى تىنىشتىعىنا شىنايى كەپىلدىك ەتۋگە پارمەندى كۇش تىرەك ازىرلەۋ.

■ پارتيانىڭ قولباسشىلىعىنا قۇلاق اسىپ، جەڭىس جىرىن ايتىپ شينجياڭعا كىردى

　　پارتيا نەنى تاپسىرسا، سونى ىستەۋ، پارتيا قاي جەرگە جۇمساسا، سول جەرگە بارۋ حالىق ارمياسىنىڭ اۋەلگى ماقساتىن، بورىشىن شوعىرلى تۇردە ايگىلەدى. 1949 - جىلى 10 - ايدىڭ 10 - كۇنى پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ، ءتوراعا ماۋ زىدۇڭنىڭ بۇيرىعىنا ساي، جۇڭگو حالىق ازاتتىق ارمياسى 1 - دالالىق سوعىس ارمياسى 1 - بيڭتۋانىنىڭ سىليڭيۋانى ۋاڭ جىن 2 -، 6 - جۇنداردى باستاپ، شينجياڭعا دابىرالى دا ايبىندى جورىق جاساپ، ەڭ شەت - شالعاي، ەڭ جاپالى جەرلەرگە بارىپ، بەينەت تارتىپ جاتقان بۇقارانى ازات ەتۋ، ءار ۇلت بۇقاراسىن باقىتقا كەنەلتۋ وسكەلەڭ بورىشىن ارقالادى.

　　ۇلى باستاما ازاتتىقتى جەبەدى. 1949 - جىلى 9 - ايدا 1 - دالالىق سوعىس ارمياسى ۇلان - بايتاق باتىس سولتۇستىكتى شارپىعان، ازاتتىق سوعىسى جاپپاي جەڭىسكە جەتۋ الدىندا تۇرعان ۇلكەن اۋقىم جاعدايىندا، گومينداڭنىڭ شينجياڭداعى ارميا، ۇكىمەت بيلىگى جەكە - جەكە تەلەگرامما جولداپ اقيقاتقا قايتىپ، شينجياڭنىڭ بەيبىت ازات بولۋىنىڭ ءبىرىنشى قادامىن باستى. ءبىراق، سول كەزدە شينجياڭنىڭ جاعدايى توتەنشە كۇردەلى، امەريكانىڭ، ۇلى بريتانيانىڭ ديحۋاداعى (ءۇرىمجى) كونسۋلدارى بەيبىت اقيقاتقا قايتۋعا استىرتىن كەدەرگىلىك جاساپ، ۇلتتىق بولشەكتەۋشى ەلەمەنتتەردى ”شينجياڭ دەربەستىگىن“ تۋدىرۋعا جەلىكتىردى جانە قولدادى؛ گومينداڭنىڭ ىشىندەگى توڭمويىندار بەيبىت ازاتتىقتى جانىن سالا ءبۇلدىردى، جياڭ جيەشى شينجياڭداعى سەنىمدى ادامدارىنا تەلەگرامما جولداپ ”بەيبىت قوزعالىستى استە جۇرگىزۋگە بولمايتىندىعى“ جونىندە بۇيرىق بەردى؛ شينجياڭنىڭ ارميا، ۇكىمەت بيلىگىندەگى كەرتارتپا ەلەمەنتتەردە ازاتتىق ارميامەن سوڭىنا دەيىن سوعىسىپ، شينجياڭنىڭ ازاتتىق ارميانىڭ قولىنا ەش بۇلىنبەستەن تۇسۋىنە جول بەرمەۋدى دارىپتەدى؛ شينجياڭ ىشىندەگى كەرتارتپا اتاماندار ءولىم اۋزىندا جانتالاسىپ، بۇلىك تۋدىرۋ ارەكەتتەرىن جەدەلدەتتى. قىسىلتاياڭ جاعدايدا، پارتيا ورتالىق كوميتەتى، ءتوراعا ماۋ زىدۇڭ اۋقىمدى باعامداپ، شينجياڭعا جورىق جاساۋ دانىشپان شەشىمدى باتىل جاسادى. حالىق ازاتتىق ارمياسى جەدەل دايىندىق جاساپ، شينجياڭعا جەدەل جورىق جاساپ، نەبارى 6 ايدا بەس جۇلدىزدى قىزىل تۋدى تيانشاننىڭ تۇستىگى مەن تەرىستىگىندە جەلبىرەتتى. حالىق ازاتتىق ارمياسىنىڭ شينجياڭعا جورىق جاساۋى يمپەرياليزمنىڭ قاتەرلى قاسكۇنەمدىگىن تالقانداپ، گومينداڭ توڭمويىندارىنىڭ ءبۇلدىرۋ ماقساتىن ساتىسىزدىككە ۇشىراتىپ، شينجياڭ ىشىندەگى ءار ءتۇرلى كەرتارتپا كۇشتەرگە سەس كورسەتىپ، پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ شينجياڭدى بەيبىت ازات ەتۋ ستراتەگيالىق ويىن جۇزەگە اسىردى.

　　ەرلىكپەن جورىق جاساپ، جاعدايدى ورنىقتىردى. شينجياڭعا جورىق جاساۋدىڭ جولى استە داڭعىل بولعان جوق، اسكەري بولىمدەر سۇركەيلى جاراتىلىستىق ورتامەن كۇرەسۋمەن قاتار، كەز كەلگەن ۋاقىتتا ءار ءتۇرلى بولشەكتەۋ، ءبۇلدىرۋ ارەكەتتەرىنە دە سوققى بەرىپ وتىردى. كۇزدىڭ اياعى، قىستىڭ باسى، كوپتەگەن اسكەري بولىمدەردىڭ قىستىق زاتتىق ماتەريالدارى ءالى تولىق ەمەس، كوپتەگەن كوماندير - جاۋىنگەرلەر ءالى جالاڭ كيىممەن جۇرگەن ەدى، ونىڭ ۇستىنە شينجياڭدا تەمىر جول جوق، تاس جولدىڭ جاعدايى وتە ناشار، قاتىناس قۇرالدارى توتەنشە تاپشى بولعاندىقتان، كوپتەگەن اسكەري بولىمدەر جاياۋ ءجۇرىپ جورىق جاسادى. 1949 - جىلى 10 - ايدا 2 - جۇننىڭ جەتەكشىلەر تۋانى تۇرپاننان جاياۋ جولعا شىعىپ، 1600 نەشە كيلومەتر جول باسىپ، قات - قابات قيىنشىلىقتاردى، حاۋىپ - قاتەرلەردى، كەدەرگىلەردى جەڭىپ، 12 - ايدىڭ باسىندا وڭتۇستىك شينجياڭداعى ماڭىزدى قالاشىق قاشقارعا جەڭىسپەن جەتتى. 1949 - جىلى 12 - ايدا اقسۋعا جەتكەن 2 - جۇن 5 - شى 15 - تۋانى دەمالىپ رەتتەلۋگە ۇلگەرمەستەن حوتانعا قاراي شۇعىل شەرۋ تارتتى، كوماندير - جاۋىنگەرلەر اشتىق پەن شولگە شىداپ، كوشپەلى قۇممەن، بورانمەن، قاقاعان سۋىقپەن كۇرەسىپ، ءشول - جازيرادا ءار كۇنى 50 نەشە كيلومەتر جول باسىپ، ”اجال تەڭىزى“ اتانعان تاكلاماكان ءشولىن 15 تاۋلىكتە باسىپ ءوتىپ، حوتاندى ازات ەتتى. 1 - دالالىق سوعىس ارمياسى جانە باتىس سولتۇستىك اسكەري رايونىنىڭ سىليڭيۋانى پىڭ دىحۋاي، جىڭجىۋييۋانى شي جۇڭشۇن تەلەگرامما جولداپ: ”سىزدەر تاريحتا بولماعان جورىق جاساۋ رەكوردىن جاراتتىڭىزدار، قاجىرلىلىقپەن كۇرەسىپ، جەڭىسپەن جورىق جاساعان داڭقتى جاۋىنگەرلەرىمىزگە ەرەكشە قۇرمەت بىلدىرەمىز!“، - دەپ جىگەرلەندىردى. 1949 - جىلدىڭ اياعىندا شينجياڭعا كىرگەن اسكەري بولىمدەر ىلگەرىندى - كەيىندى قۇمىل، ءپىشان، بۇگۇر سياقتى جەرلەردەگى كوپتەگەن كەرتارتپا قارۋلى ءبۇلدىرۋ ارەكەتتەرىن تىنىشتاندىرىپ، جاۋ كۇشتەردىڭ بولشەكتەۋ ارەكەتىنە سوققى بەرىپ، الاساپىران مەن سوعىس بىلىقپالىعىنان ساقتانىپ، شينجياڭ جاعدايىن ورنىقتىردى، مەڭگەردى.

　　ۇيىمدى اقاۋسىزداندىرىپ، جاڭا تاراۋ اشتى. ازاتتىقتىڭ العاشقى تۇسىندا، پارتيانىڭ شينجياڭدا جەرگىلىكتى ۇيىمدارى جوق، حالىققا ۋاكىلدىك ەتەتىن بيلىك قۇرىلىمى دا جوق بولاتىن، اسكەري ءبولىم شينجياڭعا كىرىسىمەن، جوعارىدان تومەنگە دەيىن پارتيانىڭ جەرگىلىكتى ءار دارەجەلى ۇيىمدارى مەن حالىقتىق بيلىك قۇرۋ كەزەك كۇتتىرمەيتىن مىندەت بولاتىن. 1949 - جىلى 12 - ايدىڭ اياعىندا، اسكەري رايونداعى اسكەري بولىمدەر 8400دەن استام كادردى ءبولىپ، قىزمەت اترەتىن ۇيىمداستىرىپ جەرگىلىكتى ورىننىڭ پارتيا، ۇكىمەت قۇرىلىمدارىن قۇرۋىنا كومەكتەسىپ، ىلگەرىندى - كەيىندى 3 رايوندىق پارتكوم، 10 ايماقتىق پارتكوم، 80 اۋداندىق پارتكوم جانە 500 نەشە رايوندىق كوميتەت قۇرىپ، بۇكىل شينجياڭ بويىنشا 9 ايماقتا، 58 اۋداندا، 1512 اۋىلدا جەر مايىن ازايتىپ، زورەكەرلىككە قارسى تۇرۋعا قاتىناستى. ىلە - شالا تاعى 4500دەن استام ادامدى جەر رەفورماسى قوزعالىسىنا قاتىناسۋعا شىعارىپ، 3 ميلليوننان استام جارلى - جاقپاي شارۋاعا جەر ءبولىپ بەرىپ، شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقى جەردىڭ رەسمي يەسىنە اينالدى. شينجياڭعا كىرۋدىڭ جەڭىس جىرىمەن، 1949 - جىلى 10 - ايدىڭ 12 - كۇنى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ شينجياڭ بولىمشە بيۋروسى قۇرىلىپ، ۋاڭ جىن شۋجي بولدى؛ 12 - ايدىڭ 17 - كۇنى شينجياڭ ولكەلىك حالىق ۇكىمەتى مەن شينجياڭ اسكەري رايونى قۇرىلدى، پىڭ دىحۋاي قوسىمشا شينجياڭ اسكەري رايونىنىڭ سىليڭيۋانى، جىڭجىۋييۋانى بولدى. جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى شينجياڭ بولىمشە بيۋروسىنىڭ، شينجياڭ ولكەلىك حالىق ۇكىمەتىنىڭ جانە شينجياڭ اسكەري رايونىنىڭ قۇرىلۋى كەرتارتپا بيلەۋشىلەردىڭ شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىن اياۋسىز قۇلدانۋى مەن ەزىپ - قاناۋىن اياقتاتتى، وسىدان باستاپ شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقى ءوز - وزىنە قوجايىن بولدى، بۇل شينجياڭنىڭ پارتيانىڭ باسشىلىعىندا تاريح دامۋىنىڭ جاڭا داۋىرىنە وتكەندىگىن ايگىلەدى.

■ ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاستىرىپ، سىرتقى جاۋ كۇشتەرگە قارسى تۇرىپ، شينجياڭدى ورنىقتىردى

　　70 جىلدان بەرى، قىزىل تۋدى تيانشاندا جەلبىرەتتى، بورىشتى ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاستىردى، اسكەري رايونداعى اسكەري بولىمدەر اۋەلگى ماقساتتان اينىماي، بورىش ارقالاپ، سىرتقى جاۋ كۇشتەرگە قارسى تۇرىپ، شينجياڭدى ورنىقتىرۋ قاسيەتتى مىندەت جاۋاپكەرشىلىگىن ادالدىقپەن اتقارىپ، شينجياڭنىڭ قوعام ورنىقتىلىعى مەن شەكارا قورعانىسىنىڭ حاۋىپسىزدىگىن قورعاۋدىڭ قۇرىش قورعانىن بەرىك ورناتتى.

　　توڭكەرىس ۇشقىنىن شاشتى. اسكەري رايونداعى اسكەري بولىمدەر تاريحقا، مەملەكەتكە جانە حالىققا جاۋاپتى بولۋداي قاسيەتتى بورىش - مىندەتىن باستان - اياق بەرىك ۇستانىپ، شينجياڭنىڭ ىنتىماعىن، ورنىقتىلىعىن باتىل قورعاپ، قۇرىلىسقا، دامۋعا ات سالىسىپ، پارتيانىڭ ءۇنىن شينجياڭنىڭ بايتاق دالاسىنا تاراتتى. شينجياڭعا كىرۋ جولىندا، قالىڭ كوماندير - جاۋىنگەرلەر ”جارناما حاتى، ۇگىت اترەتى، تۇقىم سەبۋ ماشيناسى“ بولۋداي تاماشا ءداستۇردى اسقاقتاتۋدان جازباي، بەلسەندىلىكپەن پارتيانىڭ دارىپتەمەسىن ۇگىتتەدى، پارتيانىڭ ءۇنىن تاراتتى، شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقى ازاتتىق ارميانىڭ ءسوز - ارەكەتىنەن پارتيانى تانىدى، پارتياعا سەندى، پارتيانى قولدادى. شينجياڭعا كىرگەننەن كەيىن، اسكەري رايونداعى اسكەري بولىمدەر پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ شەشىمدەرىن، ورنالاستىرۋلارىن باتىل دايەكتىلەندىرىپ، بار كۇشىمەن زور كولەمدە بۇلىكتى تىنىشتاندىرىپ، باندىلاردى جويۋ كۇرەسىن ورىستەتىپ، شينجياڭنىڭ قوعامدىق ءتارتىبىن ورنىقتىردى؛ تيانشاننىڭ وڭتۇستىگى مەن سولتۇستىگىندەگى اتام زامانعى ءشول دالالارعا بارىپ، ءبىر قولىنا مىلتىق، ءبىر قولىنا قايلا الىپ، دابىرالى زور ءوندىرىس ناۋقانىن ورىستەتىپ، ەكونوميكالىق قۇرىلىس پەن ءتۇرلى ىستەردىڭ دامۋىن جەبەدى؛ ءبىر بۇيرىقپەن جولعا شىققان 100 مىڭ كوماندير - جاۋىنگەر سول جەردە كاسىپ اۋىستىرىپ، ءوندىرىس - قۇرىلىس بيڭتۋانىن قۇرىپ، جەرگىلىكتى قۇرىلىس كۇشىن دامىتتى، ۇلعايتتى... حالىق ازاتتىق ارمياسى بەينە توڭكەرىس ۇشقىنى سياقتى باتىس بولىك شەكاراعا تارالىپ، لاۋلاعان ورتتەي اۋقىم قالىپتاستىرىپ، پارتيانىڭ نۇر شۇعىلاسىمەن تيانشاننىڭ وڭتۇستىگى مەن سولتۇستىگىن نۇرلاندىرىپ، شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ جۇرەگىنە ”كوممۋنيستىك پارتيا جاقسى، ازاتتىق ارميا جان اشىر“ دەگەن تۇقىمدى تەرەڭ سەپتى.

　　باياندى تىنىشتىق اۋقىمىن تۇلعالادى. شينجياڭدا تۇرعان اسكەري بولىمدەر شينجياڭنىڭ حاۋىپسىزدىگىنىڭ، ورنىقتىلىعىنىڭ پارمەندى كۇش تىرەگى، ءسوز جوق، جاۋىنگەر اترەت، قىزمەت اترەتى، ءوندىرىس اترەتى رولىن تولىق ساۋلەلەندىرۋ كەرەك. شينجياڭعا كىرگەن 70 جىلدان بەرى، قاي جەردە شۇعىل، قيىن، قاتەرلى، اۋىر مىندەت بولسا، قاي جەردە ءار ۇلت حالقى قاجەت ەتسە، حالىق ازاتتىق ارمياسى سول جەردەن تابىلدى. جاقسى جاۋىنگەر اترەتى بولىپ، ءوزىن قورعاپ قايتارما سوققى بەرۋ، شەكارانى قۇرساۋلاۋ، تىزگىندەۋدەن قارسى شابۋىل ارەكەتىنە دەيىن، شۇعىل جاعدايدى دەرەۋ ءبىر جاقتى ەتۋدەن قاتەردەن اراشالاپ، اپاتتان قۇتقارۋعا، ءومىر مەن ءولىم ارپالىسىنداعى قۇتقارۋعا دەيىن، اسكەري رايونداعى اسكەري ءبولىمدەر باستان - اياق اۋىر مىندەت ارقالاپ، اتويلاپ الدا ءجۇرىپ، شينجياڭ قوعامىنىڭ كەلەلى جاعدايىنىڭ ورنىقتىلىعىن ءونىمدى قورعادى. جاقسى قىزمەت اترەتى بولىپ، ۇگىت قىزمەتى مەن بۇقارالىق قىزمەتتى ىشكەرىلەي جاقسى جۇرگىزىپ، ۇلتتار ىنتىماعى، ۇلت، ءدىن ساياساتى، ”ءۇشتىڭ ءبىر - بىرىنەن ايرىلا الماۋى“ سياقتى ۇيرەنۋدى تاربيەنى ورىستەتۋدەن جازباي، تۇرعان جەردەگى بۇقاراعا ەمدەۋدەن قىزمەت كورسەتىپ، ءدارى جەتكىزىپ، وقۋ - اعارتۋدى جالپىلاستىرىپ، جۇپ قۇراپ بىرگە قۇرۋ قيمىلىن ورىستەتىپ، جەرگىلىكتى ورىنداردىڭ نەگىزگى ساتى ۇيىمدارىن كۇشەيتۋىنە، نەگىزگى ساتى بيلىگىن بەكەمدەۋىنە جاردەمدەسىپ، جۇرت كوڭىلى ورنىقتى بولۋدى، جۇرت كوڭىلى تۇراقتى بولۋدى شينجياڭ قوعامىنىڭ نەگىزگى اعىمىنا اينالدىردى. جاقسى ءوندىرىس اترەتى بولىپ، تىڭ يگەرىپ، اتىز جاساپ، سۋ يگىلىگى ىستەرىن گۇلدەندىرۋ، اعاش ەگىپ، ورمان ءوسىرۋ، بوراننان ساقتانۋ، قۇمدى تىزگىندەۋ سياقتى قۇرىلىستارعا بەلسەندىلىكپەن ات سالىسىپ، لانجوۋ - شينجياڭ، وڭتۇستىك شينجياڭ تەمىر جولى جانە شينجياڭ - شيزاڭ جەلىسى سياقتى قاتىناس قۇرىلىس مىندەتتەرىنە قاتىناسىپ، وپتيكالىق كابەل قۇرىلىسى، باتىستىڭ گازىن شىعىسقا جەتكىزۋ، سۋ يگىلىگى تورابى سياقتى ءتۇيىندى ينجەنەريا قۇرىلىستارىن ۇستىنە الىپ، حالىققا باقىت جاراتتى، حالىقتىڭ يگىلىگىن كوزدەدى. 70 جىلدان بەرى، اسكەري رايونداعى اسكەري بولىمدەر باستان - اياق مىندەت - جاۋاپكەرشىلىكتى، بورىشتى ەستە بەرىك ساقتاپ، ءبىر جاقتى كۇزەتىپ اماندىققا كەپىلدىك ەتتى، ءبىر الاپتى قورعاپ ورنىقتىلىقتى جەبەدى.

　　رۋحاني ەسكەرتكىشتى بيىك ورناتتى. اسكەري رايونداعى اسكەري بولىمدەردىڭ كوماندير - جاۋىنگەرلەرى باستان - اياق ”شەكارا قورعانىسىن قىزۋ ءسۇيۋ، قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جاساۋ، قالتقىسىز ۇلەس قوسۋ، قايسارلىقپەن قۇلشىنۋ“دى وزەكتى مازمۇن ەتكەن ”قاراقۇرىم رۋحىن“ اسقاقتاتىپ، شەكارا قورعانىسى شەبىندە تامىر تارتىپ، شەكارا قورعانىسىن ادالدىقپەن كۇزەتىپ، ءىستى قىزۋ ىنتامەن ىستەپ، زور توپتاعى العاباسار ۇلگىلەر جارىققا شىقتى. ”حالىق ارداگەرى“ لي ديسان شيزاڭعا كىرگەن شولۋشى لياندى باستاپ، 63 ادام قۇربان بولۋداي ايبىنمەن جانە قايسارلىقپەن ءبىرىنشى بەس جۇلدىزدى قىزىل تۋدى زاڭبەي ۇستىرتىنە تىكتى؛ ”جياڭجۇن شارۋا“ گان زۋچاڭ ءومىر بويى اتاق - ابىروي قۋماي، قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جاساپ، قالتقىسىز ۇلەس قوسىپ، جياڭجۇن بولماي شارۋا بولىپ، بويىنان حال كەتكەنشە بايىرعى رايون ءۇشىن ىستەدى؛ ساقا قاھارمان جاڭ فۋچيڭ 60 جىلدان استام ۋاقىت اتاق - ابىرويىن بۇلداماي، ءومىر بويى اۋەلگى ماقساتتان اينىمادى، قاسيەتىن وزگەرتپەدى؛ ”حۋاڭ جيگۋاڭشىل“ قاھارمان ۋاڭ جۇڭديان، ”مينا ۇستىنە دومالاعان قاھارمانى“ لو گۋاڭشيە، ”سوعىس قاھارمانى“ سىمايىل مامەت ومىرلەرىمەن ”بىرىنشىدەن، جاپادان قورىقپاۋ، ەكىنشىدەن، ولىمنەن قورىقپاۋ“داي كۇرەسكەرلىك رۋحتى ءتۇسىندىرىپ، كۇنلۇن جوتاسىندا بورىش ءۇشىن ومىرلەرىن ارنادى؛ ”جاستىق كوكتەمىن ۇرپاققا ارناعان“ قۇم تەڭىزىندەگى ساقا جاۋىنگەر، ”حالىقتى ءسۇيۋدىڭ ۇلگىسى“ حى چاڭفۋ، ”حالىق قورعاۋشىسى“ سۇي جىحىڭ، ”قاراقۇرىم قۇرىش قاراۋىلى“، ”قاراقۇرىم ۇلگىلى ەمدەۋ پۋنكتى“، ”وتاندى قورعاپ، شەكارانى كۇزەتكەن ۇلگىلى ليان“، ”قارلى ۇستىرتتە شەكارا كۇزەتكەن ۇلگىلى ليان“، ”ىنتىماقتاسىپ كۇرەس جاساۋداعى ۇلگىلى ليان“ قاتارلى زور توپتاعى العاباسار تيپتەر مەن قاھارمان ۇلگىلەر توپتارى اسكەري رايون اسكەري بولىمدەرىنەن بۇكىل ەلگە بەت الىپ، بۇكىل ارميانى داڭققا بولەپ، وشپەس رۋحاني ەسكەرتكىشتەر قالدىردى.

　　ستراتەگيالىق قالتقىنى بەكەمدەدى. اسكەري رايونداعى اسكەري بولىمدەر پارتيانىڭ باسشىلىعىن بەكەمدەۋدى، تەرريتوريانىڭ يەلىك ۇقىعى مەن وتاننىڭ تۇتاستىعىن قورعاۋدى، شينجياڭنىڭ قوعام ورنىقتىلىعىن قورعاۋدى ماڭىزدى بورىش ەتۋدەن جازباي، بارلىق بولشەكتەۋشىلىك ارەكەتتەرگە باتىل سوققى بەرىپ، ”ءۇش ءتۇرلى كۇشتىڭ“ جالبىزبالاپ كىرۋىنەن ىقپال ەتۋىنەن قاتاڭ ساقتاندى جانە ونى قاتاڭ تىزگىندەدى؛ توڭىرەكتەگى سەلبەستىكتى، اۋىس - كۇيىستى ۇزدىكسىز تەرەڭدەتىپ، شاڭحاي سەلبەستىك ۇيىمىنىڭ سەلبەستىك تۇعىرىنان پايدالانىپ، شەكارالىق كەڭەسۋ، ءديدارلاسۋ، ەكى جاقتى دوستاسۋ، بىرلەسكەن مانەۆر - جاتتىعۋ سياقتى قيمىلداردى بەلسەندىلىكپەن ورىستەتىپ، توڭىرەكتىڭ حاۋىپسىز، ورنىقتى كۇيىن قالىپتاستىردى؛ شەكارا قورعانىسى كۇرەسىن ورنىقتىلىقپەن، سالماقتىلىقپەن ورىستەتىپ، شەكارانىڭ بەيبىتشىلىگىنە، ورنىقتىلىعىنا شىنايى كەپىلدىك ەتتى؛ جەرگىلىكتى پارتكومدار مەن ۇكىمەتتەردىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ورنىقتىلىقتى قورعاۋ قىزمەتتەرىن جاقسى ىستەۋىنە بەلسەندىلىكپەن جاردەمدەسىپ، قوعامنىڭ كەلەلى جاعدايىن بار كۇشپەن ورنىقتىرىپ، تىزگىندەپ، ءىس جۇزىندىك ارەكەتى ارقىلى پارتيا ورتالىق كوميتەتىن، ورتالىق اسكەري ىستەر كوميتەتىن الاڭسىز ەتتى.

■ تاپسىرمانى ەستە بەرىك ساقتاپ، كۇش - قۋات ۇيىستىرىپ، شينجياڭدى گۇلدەندىردى

　　70 جىلدىق ۇزاق ساپار، 70 جىلدا اۋەلگى ماقساتتان ماڭگى اينىمادى. پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى، اسكەري رايونداعى اسكەري بولىمدەر ءتوراعا شي جينپيڭنىڭ ءۇمىتىن، ماڭىزدى تاپسىرماسىن قاشاندا ەستە بەرىك ساقتاپ، قوعام ورنىقتىلىعى مەن باياندى تىنىشتىق باس نىساناسىن ارقاۋ ەتىپ، شەكارانى كۇزەتىپ، شەكارانى قورعاپ، باستان - اياق شينجياڭعا تەرەڭ تامىر تارتىپ، شينجياڭدى قورعاۋعا، شينجياڭدى گۇلدەندىرۋگە كۇش سالىپ كەلەدى.

　　پارتيانىڭ سوزىنە ماڭگى قۇلاق اسىپ، پارتياعا ماڭگى ىلەستى. ءارقانداي كەزدە، ءارقانداي جاعدايدا، اسكەري رايونداعى اسكەري بولىمدەر باستان - اياق پارتيانىڭ تۋىن تۋ، پارتيانىڭ بەتالىسىن بەتالىس ەتىپ، باتىلدىقپەن ءتوراعا شي جينپيڭنىڭ قولباسشىلىعىنا قۇلاق اسىپ، ءتوراعا شي جينپيڭنىڭ الدىندا جاۋاپتى بولىپ، ءتوراعا شي جينپيڭدى الاڭسىز ەتتى. جاڭا تاريحي باستامادا تۇرىپ، اسكەري رايونداعى اسكەري بولىمدەر شي جينپيڭنىڭ ارميانى قۇدىرەتتەندىرۋ يدەياسىن جانە ءتوراعا شي جينپيڭنىڭ شينجياڭ قىزمەتى، اسكەري رايونداعى اسكەري بولىمدەر جونىندەگى ماڭىزدى ءسوزىنىڭ رۋحىن جانە ماڭىزدى نۇسقاۋىنىڭ رۋحىن ىشكەرىلەي دايەكتىلەندىرىپ، تياناقتاندىرىپ، جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى جونگە سالۋ جالپى جوباسىن دايەكتىلەندىرىپ، تياناقتاندىرىپ، گۋتيانداعى بۇكىل ارميانىڭ ساياسي قىزمەت ءماجىلىسىنىڭ رۋحىن دايەكتىلەندىرۋدى، تياناقتاندىرۋدى مىقتاپ يگەردى، پارتكوم وزەكتى گرۋپپاسىنىڭ نازاريالىق ۇيرەنۋىن ۇدايى ورىستەتىپ، بۇقارالىق نازاريا ۇيرەنۋ امالياتى قيمىلدارىن ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىپ، ”قىزىل گەندى ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاۋ“ ينجەنەريا قۇرىلىسىن اتقارىپ، گو بوشيۇڭ، شۇي سايحوۋ، فاڭ فىڭحۇي، جاڭ ياڭ ۋىتىنىڭ ىقپالىن جان - جاقتى ءبىر جولاتا الاستاپ، اسكەري رايونداعى اسكەري بولىمدەردىڭ پارتيانىڭ قولباسشىلىعىنا قۇلاق اسۋداعى يدەيالىق - ساياسي نەگىزىن كۇش سالا بەكەمدەدى، ”ءتورت تانىم“دى كۇشەيتىپ، ”ءتورت سەنىم“دى بەكەمدەپ، ”ەكىنى قورعاۋ”دى ورىنداپ، اسكەري ىستەر كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى جاۋاپتى بولۋ ءتۇزىمىن دايەكتىلەندىرىپ، وسكەلەڭ ساياسي سەرگەكتىكپەن جانە بەرىك ءىس جۇزىندىك ارەكەتپەن كۇردەلى ورتانىڭ، اۋىر مىندەتتىڭ، رەال كۇرەستىڭ سىنىنا پارمەندى تۇردە توتەپ بەردى.

　　سوعىس جۇرگىزە الۋعا، سوعىسقاندا جەڭىسكە جەتۋگە تاباندى بولدى. سوعىسقاندا جەڭىسكە جەتە الاتىن بولۋ − حالىق ارمياسىنىڭ اۋەلگى ماقساتىنىڭ كوزدەگەن بەتالىسى، بورىشى. شينجياڭعا كىرگەننەن كەيىن، اسكەري رايونداعى اسكەري بولىمدەر جاۋىنگەرلىك قوسىننىڭ فۋنكتسيالىق رولىن تولىق ساۋلەلەندىرىپ، باستان - اياق كەۋدە كەرە الدا ءجۇرىپ، اتويشى بولىپ، اۋىر جۇكتى ارقالاپ، سىرتقى جاۋ كۇشتەرگە قارسى تۇرىپ، ىشكى جاقتى ورنىقتىرۋ بورىشىن، مىندەتىن ادالدىقپەن اتقاردى. جاڭا داۋىردە، كۇردەلى دە قۇبىلمالى توڭىرەك حاۋىپسىزدىگى جاعدايى الدىندا، اسكەري رايونداعى اسكەري بولىمدەر باستان - اياق جاۋىنگەرلىك قوسىن فۋنكتسياسىن ەستە بەرىك ساقتاپ، ءتوراعا شي جينپيڭنىڭ ناقتى سوعىس ۇلگىسىندەگى اسكەري جاتتىعۋدى مىقتاپ يگەرۋ جونىندەگى نۇسقاۋىن، تالابىن ىشكەرىلەي دايەكتىلەندىردى، بەيبىتشىلىككە كەدەرگى بولاتىن ەسكىلىكتى كىناراتتاردى كۇش سالا تالقانداپ، اسكەري بولىمدەردى ۇستىرتتەگى بورىش تاقىرىپتىق جاتتىعۋىن ورىستەتۋگە ۇيىمداستىرىپ، ناقتى سوعىس ۇلگىسىندەگى جاتتىعۋ شارت - جاعدايى قۇرىلىسىن زور كۇشپەن كۇشەيتىپ، ۇقساماعان تۇردەگى اسكەري بولىمدەردى پارىقتاندىرىپ، ناقتى سوعىس ۇلگىسىندەگى جىلجىمالىقتى تەكسەرۋدى ۇيىمداستىردى، بۇكىل ارميانىڭ ستراتەگيالىق شايقاس شوعىرلى جاتتىعۋىنا جانە بىرلەسكەن شايقاس مانەۆرىنە جوعارى ولشەممەن قاتىناستى، ءۇرتىس 3 جىل حالىقارالىق اسكەري ىستەر جارىسىن وتكىزدى، پارتيا، ۇكىمەت، ارميا، ساقشى، اسكەر، حالىق ”التى جاق ءبىر تۇلعالاندىرىلعان“ بىرلەسىپ باسقارۋ، بىرلەسىپ ساقتانۋ مەحانيزمىن سايكەستى ورناتتى. 2018 - جىلى 1 - ايدا ءتوراعا شي جينپيڭ بۇكىل ارمياعا جاتتىعۋ بۇيرىعىن جاريالاپ، ناقتى سوعىس ۇلگىسىندەگى اسكەري ىستەر جاتتىعۋىن جاپپاي كۇشەيتۋگە ۇندەدى، اسكەري رايونداعى اسكەري بولىمدەر جوعارىدان تومەنگە دەيىن تۇگەلدەي جارلىقتى ەستىگەن زامان ارەكەتتەنىپ، ناقتى سوعىس ۇلگىسىندەگى اسكەري ىستەر جاتتىعۋىن مىقتاپ يگەرۋدىڭ جاڭا كەزەكتى ورلەۋىن جاپپاي كوتەردى، اسكەردى جاتتىقتىرىپ، سوعىسقا دايىندالۋدىڭ، شەكارانى كۇزەتىپ، ورنىقتىلىقتى قورعاۋدىڭ ءبىرىنشى شەبىندە اۋەلگى ماقساتتى امالياتتا ايگىلەپ، بورىشتى ادا ەتىپ، ماڭگى شينجياڭنىڭ قوعام ورنىقتىلىعى مەن باياندى تىنىشتىعىن قورعاۋدىڭ ويداعىداي ”ورنىقتىرعىشى“ بولدى.

　　باستان - اياق حالىق ءۇشىن ىستەدى، حالىقتى ءسۇيدى. اسكەري رايونداعى اسكەري بولىمدەر ارميامىزدىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرىن ساۋلەلەندىرۋگە تاباندى بولىپ، باستان - اياق حالىق بۇقاراسىمەن ەتەنە قاتىناستى ساقتاپ، حالىقپەن تىنىستاس، تاعدىرلاس، تىلەكتەس بولىپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنا جاقسى ىستەردى كوپتەپ ىستەپ بەرىپ، تيانشاننىڭ وڭتۇستىگى مەن سولتۇستىگىنە تامىر تارتتى. جاڭا جاعداي، جاڭا مىندەت الدىندا اسكەري رايونداعى اسكەري بولىمدەر ءتوراعا شي جينپيڭنىڭ ماڭىزدى نۇسقاۋلارىن باتىل دايەكتىلەندىرىپ، ”ءۇش اترەت“ فۋنكتسياسىن ەستە بەرىك ساقتاپ، 1600دەن استام ۇگىت گرۋپپاسىن قىستاقتارداعى وتباسىلارىن ارالاپ پارتيانىڭ ساياساتىن ۇگىتتەۋگە تاڭداپ جىبەردى، 56 حالىقتىق قارۋلى ءبولىمى قىزمەت اترەتىن اۆتونوميالى رايوننىڭ ”حالىقتىڭ جاعدايىن ۇعىسۋ، حالىق تۇرمىسىنا تيىمدىلىك جاساۋ، حالىقتىڭ تىلەگىن توعىستىرۋ“ بويىنشا قىستاقتا تۇرۋ قىزمەتىنە قاتىناسۋعا ۇيىمداستىرىپ، اۋلالاردى سىپىرىپ تازالاۋ، ەگىن ورۋ سياقتى ناقتى ىستەردەن باستاپ ىستەپ، سۇيىسپەنشىلىكتەرىن بىرتىندەپ تەرەڭدەتتى. حالىقتى اۋقاتتاندىرۋ بويىنشا 2100دەن استام بەيقۇت ءۇيدى كومەكتەسىپ سالىپ، 184 مىڭ توننا قۇرىلىس ماتەريالىن، شيكىزاتتى جەتكىزىپ بەرىپ، ءبىر ءبولىم اۋىل - قىستاقتاردىڭ نەگىزدىك قۇرىلعىلاردى سالۋىنا كومەكتەستى، 21 حالىق جاساعى قىزمەت وتەۋ اترەتىن قۇرىپ، تىنىش اۋىل - قىستاق قۇرۋ قۇرىلىسىنا كومەكتەستى. ”ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ بەرەكەلى شاڭىراعى“ قيمىلىن كەڭ كولەمدە ورىستەتىپ، كادرلاردى از ۇلت بۇقاراسىمەن جۇپ قۇراپ، تۋىس بولۋعا ۇيىمداستىردى. ”10 مىڭ شاقىرىمدىق شەكارا قورعانىسىندا كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ، شەكارانى بەكەمدەۋ ارەكەتىن“ اتقارىپ، 128 شەكارا قىستاقتى ءتۇيىندى سۇيەمەلدەپ، 7200 وتباسىنداعى كەدەي بۇقارانى كەدەيلىكتەن ورنىقتى ارىلتۋدى بىرتىندەپ ىلگەرىلەتتى، ەڭبەك باسىندا، اپاتتان قۇتقارۋدىڭ الدىڭعى شەبىندە، كەدەيلىكتەن ارىلتۋ جولىندا شىنىمەن اۋەلگى ماقساتتان اينىماي، اۋەلگى ماقساتتى امالياتتا ايگىلەپ، ارميا مەن حالىقتىڭ ءبىر نيەتپەن ىنتىماقتاسىپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى سىندى جۇڭگو ارمانىنىڭ شينجياڭ تاراۋىن جازۋعا قۇلشىندى.

　　70 جىلدىق جاپالى تاريحي بارىس، 70 جىلدا اۋەلگى ماقساتىن وزگەرتپەدى. تەك تاريحتى ەستە بەرىك ساقتاپ، اۋەلگى ماقساتتان اينىماعاندا عانا، اعا بۋىنداردى الاڭسىز ەتىپ، رۋحتى سەرپىلتىپ، ۇدەرە العا تارتۋعا بولادى. جاڭا ۇزاق جورىق جولىندا، اسكەري رايونداعى اسكەري بولىمدەر شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ پارمەندى باسشىلىعىندا اۋەلگى ماقساتتى ۇمىتپاي، بورىشتى ەستە بەرىك ساقتاپ، ارميانى قۇدىرەتتەندىرۋدىڭ، ارميانى گۇلدەندىرۋدىڭ جاڭا جاعدايىن ۇزدىكسىز اشىپ، شينجياڭنىڭ قوعام ورنىقتىلىعى مەن باياندى تىنىشتىعىن قورعاۋعا تىڭ ۇلەس قوسۋعا قۇلشىنىپ، قىزىل جۇلدىزدى تيانشاندا ماڭگى نۇرلاندىرادى، ماڭگى شۇعىلا شاشتىرادى!