− مەملەكەتتىك كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ سيلىعى ۇلەسكەرلىك سيلىعىنىڭ يەگەرى لي پىڭ تۋرالى
ءتىلشى ءرايدا
”قايتىپ بارعانىمدا تاعى تالاي ىستەر مەنى كۇتىپ تۇر“. 10 - ايدىڭ 24 - كۇنى مەملەكەتتىك كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋداعى وزات ىزگى ىستەردەن ارالاپ ءجۇرىپ بايانداما جاساۋ ءماجىلىسى اياقتاعاننان كەيىن، جينالىسقا قاتىناسقان شينجياڭ قۇم شىلانى كاسىبى شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ القا باستىعى لي پىڭ تاباندا كەرەك - جاراعىن جيىستىرىپ، شەريا اۋدانىنا قايتۋعا دايىندالدى.
بيىل 68 جاسقا كەلگەن لي پىڭ زەينەتكە شىققاننان كەيىن تاكلاماكان شولىندە باستان - اياق تابانداپ تۇرىپ، شىلان كاسىپ سالاسىن ورناتۋ، سول جەردەگى بۇقارانى كەدەيلىكتەن ارىلتىپ، اۋقاتتانۋعا جەتەكتەۋ ءۇشىن ءوزىنىڭ ءبىر كىسىلىك كۇش - قۋاتىن ارنادى.
■ ”كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەلەرى ماڭگى زەينەتكە شىقپايدى“
1951 - جىلى لي پىڭ سانشي لۇيلياڭ تاۋلى وڭىرىندەگى ءبىر ەگىنشى وتباسىندا ءومىر ەسىگىن اشقان، 1970 - جىلى اسكەرگە قاتىناسىپ شينجياڭعا كەلگەن، 1973 - جىلى پارتياعا مۇشە بولعان، ىلگەرى تارباعاتاي ايماقتىق اكىمشىلىك مەكەمەسىنىڭ ورىنباسار ءۋاليى سياقتى مىندەتتەردى وتەگەن، جەمىس ورمانى شارۋاشىلىعىن دامىتۋ جاعىندا نەداۋىر ەڭبەك سىڭىرەدى.
زەينەتكە شىققاننان كەيىن، ول كوكىرەك كەرنەگەن ىستىق ىنتامەن شينجياڭنىڭ جەمىس ورمانى شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋىنا تىڭ ۇلەس قوسادى. 2009 - جىلى لي پىڭ وتباسىنداعىلاردىڭ كەڭەسىنە قاراماي، باتىل تۇردە شەريا اۋدانىنىڭ شەريا اۋىلى ارىش قىستاعىنا كەلىپ تۇراقتاپ تۇرادى، وسىمەن 10 جىل وتەدى.
لي پىڭنىڭ ۋايىمسىز، ەركىن زەينەت تۇرمىسىن تاستاپ، قۇمدا ماشاقات شەگىپ، جاپا تارتۋعا كەلگەندىگىن كوپتەگەن ادامدار تۇسىنبەيدى. ”كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەلەرى ماڭگى زەينەتكە شىقپايدى“. لي پىڭ بىلاي دەدى: ”حوتان جاپالى، مەشەۋ بولعانىمەن، حوتان حالقى اتا - بابالارىنان بەرى وسىندا تۇرمىس كەشىرىپ كەلەدى، مەن بارسام نەگە بولمايدى ەكەن؟ مەن ولاردى كەدەيلىكتەن ارىلتىپ، اۋقاتتانۋعا، تاماشا تۇرمىس كەشىرۋگە باستايمىن!“
ارىش قىستاعى اۋىر كەدەي قىستاق، ادام باسىنا 3.1 مۋ جەر تۋرا كەلەدى، ％90 قىستاق تۇرعىنى تۇگەلدەي كەدەي وتباسىلارى. ادامى كوپ، جەرى از، جاراتىلىستىق ورتاسى ناشار، ەگەر جۇمىستانۋ ورايى، كاسىپ ارقىلى جەتەكتەۋ بولماسا، جەرگىلىكتى ەگىنشىلەردىڭ كەدەيلىكتەن ارىلۋى قيىنعا سوعادى.
شەريا اۋدانىنىڭ قۇمدى بوران باسقان 3 - ءنومىرلى جەل وتىنە تەكسەرۋ جۇرگىزگەننەن كەيىن، لي پىڭ وسى ارادا شينجياڭ قۇم شىلانى كاسىبى شەكتى سەرىكتەستىگىن قۇرىپ، قۇمعا اعاش ەگىپ، ورمان ءوسىرىپ، ماقساتتى ايگىلەپ، جەرگىلىكتى ورىنداعى ەگىنشىلەردى كەدەيلىكتەن ارىلتىپ، اۋقاتتانۋعا باستاۋدى ۇيعارادى.
■ قۇم توبەلەر جاسىل القاپقا اينالدى
لي پىڭنىڭ اشقان شىلان بازاسىنىڭ اينالاسى اق تەرەكپەن قورشالىپ، شىلان جايقالا ءوسىپتى، وسى وتكەندەگى ءشول جازيرا بۇگىنگى تاڭدا ەكولوگيالىق ولشەمدەنگەن شىلان ەگۋدەن ۇلگى كورسەتۋ بازاسىنا اينالدى. ال وسى ىستەردىڭ ارتىندا، ادام بىلە بەرمەيتىن ميحىناتتى كەشۋلەر جاتقان ەدى.
شەريا اۋدانىنا العاش كەلگەندە، لي پىڭ قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ءبىر بولمەلى، نەشە شارشى مەتر عانا كەلەتىن الاسا، كونە ۇيىندە تۇرادى، ۇيگە كىرسەڭ ەسىككە باسىڭ تىرەلەتىن، تاعى ماسا، شىركەي شاعىپ شىداتپايتىن.
”سول كەزدە تاقىر قۇم توبە جانە قات - قابات تۇرمىس قيىنشىلىعى الدىندا، مەن ءوز تالعامىما كۇمانمەن قاراپ، ەكى ويلى بولعان كەزدەرىم دە بولدى“، - دەدى لي پىڭ وتكەندى ەسكە الا.
قيىنشىلىققا قارسى اتتانۋ كەرەك پە، الدە كەتۋ دابىلىن قاعۋ كەرەك پە؟ لي پىڭ ارەكەتىمەن جاۋاپ جازدى. بەل ومىرتقا ارالىق تاباقشاسى وسكەندىكتەن، اۋىرعاندا بەلىن جازا الماي قالاتىن، ول سويتسە دە اسا تاياققا سۇيەنىپ، ەگىستىك جەرگە بارىپ جۇمىس ىستەيتىن؛ اسقازانى اۋىرىپ، نەشە كۇن، نەشە ءتۇن مۇلدە ءنار تاتپاي قالعاندا، ول بۇرىنعىسىنداي ءبىرىنشى شەپتە كۇرەس جاسايدى؛ شارشاپ قۇسقاندا، اۋەلى، ءوت سۇيىقتىعىن قۇسىپ جىبەرگەندە، ول باياعىسىنداي ءتىسىن - تىسىنە باسىپ شىدامدىلىق كورسەتەدى.
قۇمدى تەگىستەۋ، قۇمدى جونگە سالۋعا قارجى كوپ جۇمسالاتىندىقتان، لي پىڭنىڭ قارجى قىسىمى دا ەرەكشە اۋىر بولاتىن، وسى سەبەپتى ءۇيىن ساتىپ جىبەردى. جالعىز ۇل بولعان ونىڭ سول كەزدە، اۋەلى، ۇيگە قايتىپ، سىرقاتتانىپ جاتقان قارت اكەسىنە قارايلاسۋعا مۇرساسى بولمادى. 90 نەشە جاستاعى قارت اكەسى ونى ءتۇسىنىپ، تاۋەكەل دەپ قۇمعا كوشىپ كەلىپ، ونىمەن بىرگە ەڭ قيىن كەزدەردى وتكىزەدى، ەڭ سوڭىندا سۇيەگى وسى اراعا قويىلادى.
بەرىك سەنىم مەن قاجىماس قۇلشىنىسىنا سۇيەنىپ، 2013 - جىلدان باستاپ لي پىڭنىڭ وسىناۋ شىلان باعى اقىرى ماۋەلى جەمىس بەرەدى، ءبىر جىلدا 600 توننادان استام شىلان الادى. بۇگىنگى تاڭدا، 800 مىڭ ءتۇپ شىلان اعاشى، تەرەك بەينە جاۋىنگەردەي وسىناۋ ءوڭىردى قورعاۋدا، 2400 مۋلىق قۇمدى توبەنى جاسىل القاپقا اينالدىرۋ اقىر - اياعى رەالدىققا اينالدى. ماشاقات تارتقان ول ەڭبەگىنىڭ ءتاتتى جەمىسىن تاتا باستادى.
■ كاسىپ سالاسى ارقىلى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەپ، بىرگە اۋقاتتاندى
لي پىڭ: كاسىپ سالاسى ارقىلى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ − وڭتۇستىك شينجياڭداعى بۇقارانىڭ كۇنى بۇرىن كەدەيلىكتەن ارىلىپ اۋقاتتانۋىنا دەم بەرەتىن ۇتىمدى جول، - دەدى.
لي پىڭ ەگەر دە شىلان ەگۋ، العاشقى شىلان ءوندىرۋ، ءداستۇرلى ساتۋداي قازىرگى جاعدايدا باستان - اياق كىدىرىپ قالاتىن بولسا، شىلان كاسىپ سالاسىن دامىتۋدىڭ شىعار جولى بولمايتىندىعىن ابدەن بىلەدى. سونىمەن ول تاعى جىنتىكتەي وڭدەۋ نىساندارىنا كۇش سالىپ، نىسان قارجىسىن بەلسەنە توپتاپ، شىلان ءوندىرىسىنىڭ جالپىلىق كاسىپ جەلىسىن قۇرادى. جەرگىلىكتى ۇكىمەتتىڭ قولداۋىندا، 2018 - جىلى ول قارجى قوسىپ، 7500 شارشى مەتر كەلەتىن العاشقى دەڭگەيدەگى شىلان وڭدەۋ زاۆودىن قۇرادى، جىلدىق وڭدەۋ قۋاتى 6000 تونناعا جەتەدى، تەك وسى ءتۇردىڭ وزىنەن سول جەردەگى 250 نەشە بۇقارانىڭ قىستاعى جۇمىستانۋىن شەشتى.
30 جاستاعى پاتىگۇل ابىلەزدىڭ شىلان بازاسىندا ىستەگەنىنە 3 جىل بولدى، ول جۇمىستى كۇش سالا ىستەيدى، ءشوپ وتاپ، بۇتاق جيىپ كۇنىنە 60 يۋان تابا الادى. ”قىستاعىمىزدىڭ تۇرعىندارى وسى اراعا كەلىپ جۇمىس ىستەۋدى ۇناتادى. از بولعان كەزدە 80 دە 100 ادام، كوپ بولعان كەزدەرى 160 نەشە ادام جۇمىس ىستەيدى، لي زۇڭ سول كۇنى بىزگە ەڭبەكاقى بەرەدى“، - دەدى قۋانا.
بۇگىنگى تاڭدا، ارىش قىستاعى تۇرعىندارىنىڭ ادام باسىندىق ناق كىرىسى 2009 - جىلعى 2173 يۋاننان مولايىپ، 2018 - جىلى 9300 يۋانعا جەتتى.
لي پىڭ بىلاي دەدى: شينجياڭعا كەلگەنىمە 50 جىل بولدى، ءومىر بويى شينجياڭدى سۇيەمىن“. مەن قالعان ۋاقىتىم مەن ءومىرىمدى شەريا حالقىنا ارنايمىن، جەرگىلىكتى بۇقارامەن اناردىڭ دانىندەي تىعىز ۇيىسىپ، ”شىلان كاسىبى ارمانىم“دى جۇزەگە اسىرىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدا تولىق جەڭىسكە جەتۋ ءۇشىن تىنباي قۇلشىنامىن!“
