− ”حالىق ساقشىسى“ سەرجان ماميلانىڭ قاھارماندىق حيكاياسىن ەسكە الۋ
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 11 - ايدىڭ 6 - كۇنى ۇرىمجىدەن بەرگەن حابارى (ءتىلشى اينۇر). ”التىن تاۋ، كۇمىس سۋ“ اتانعان شينجياڭنىڭ شەكارا قامالىنداعى شاعىن قالا التاي ايماعى كوكتوعاي اۋدانىنىڭ كورىنىسى كوز تارتادى. حانزۋ كادردى قۇتقارۋ جولىندا ەرلىكپەن قۇربان بولعان جاس قازاق حالىق ساقشىسى وسى ارادا ماڭگىلىك ۇيقىعا شومىپ، جىم - جىلاس اۋىلىن كۇزەتىپ جاتىر.
قۇربان بولعان بۇل حالىق ساقشىسىنىڭ اتى سەرجان ماميلا، 1964 - جىلى 8 - ايدا دۇنيەگە كەلگەن، 1987 - جىلى قوعام حاۋىپسىزدىگى قىزمەتىنە قاتىناسقان، كوزى تىرىسىندە كوكتوعاي اۋداندىق قوعام حاۋىپسىزدىگى مەكەمەسى چىڭجىن ساقشى بولىمشەسىنىڭ حالىق ساقشىسى بولاتىن. 1994 - جىلى 9 - ايدىڭ 9 - كۇنى ول قولىنا قوپارعىش ءدارى تۇيىنشەگىن ۇستاعان بۇزاقىمەن جاۋجۇرەكتىكپەن شايقاسىپ، ەرلىكپەن قۇربان بولعان، سول كەزدە نەبارى 30 جاستا عانا ەدى. سەرجان قۇربان بولعاننان كەيىن، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ مۇشەسى جانە توڭكەرىستىك قۇربان دەپ تانىلدى ءارى مەملەكەتتىك قوعام حاۋىپسىزدىگى جۇيەسىندەگى 1 - دارەجەلى قاھارمان ۇلگى اتاعى بەرىلدى.
1994 - جىلى 9 - ايدىڭ 9 - كۇنى ساعات 22دەن 55 مينۋت وتكەندە، كوكتوعاي اۋداندىق چىڭجىن ساقشى بولىمشەسىنىڭ كەزەكشىلەر بولمەسىنىڭ تەلەفونى شىرىلدايدى. سول كۇنى كەزەكشىلىكتە تۇرعان حالىق ساقشىسى سەرجان مالىمدەۋدى قابىلدايدى: 2 بۇزاقى قوپارعىش ءدارى الىپ اۋداندىق پارتكومنىڭ شۋجيى يە ۋيشياڭنىڭ ۇيىنە باسىپ كىردى، اقشا، زات، مىلتىق سۇراپ وتىر، بەرمەسە قوپارعىش ءدارىنى جارماقشى. جاعداي شۇعىل بولعاندىقتان، ول تەلەفوندى قويا سالىپ دەلو مايدانىنا تىزگىن ۇشىمەن جەتەدى.
دەلو تۋىلعان مايدانعا جەتكەن سوڭ، سەرجان ءبىرىنشى بولىپ اتىلىپ كىرەدى. اشىلعان ەسىك قايتادان سەرپىلىپ جابىلىپ قالعاندىقتان، بىرگە بارعان بىرىگىپ قورعانۋشىلار ەسىكتىڭ سىرتىندا قالادى. اۋلا ىشىندەگى بۇزاقىنىڭ بىرەۋى قولىنا قوپارعىش ءدارى تۇيىنشەگىن قۇشاقتاپ، ەندى بىرەۋى قولىنا پىشاق ۇستاپ تۇرادى، سەرجان اتىلىپ بارىپ، قوپارعىش ءدارى تۇيىنشەگىن قۇشاقتاپ تۇرعان بۇزاقىنى قاپسىرا قۇشاقتاپ، تامنىڭ بۇرىشىنا قاراي يتەرەدى، ەندى ءبىر بۇزاقى وتكىر پىشاعىن كەزەنىپ سەرجانعا تايايدى. وسى كەزدە بۇزاقى قوپارعىش ءدارى تۇيىنشەگىنىڭ بىلتەسىن تارتىپ جىبەرەدى... يە ۋيشياڭ مەن جۇبايى قاتەردەن قۇتىلادى، الايدا سەرجان قان جوسا بولىپ جىعىلىپ تۇسەدى.
سەرجاننىڭ اكەسى ماميلا دا قوعام حاۋىپسىزدىگىنىڭ كادر - ساقشىسى بولاتىن، ول سەرجان قىزمەتكە جاڭادان قاتىناسقان كەزدە وعان ۇسىنعان ءبىر قالىڭ ەستەلىك داپتەرگە ءوزىنىڭ نەشە ون جىلدىق قوعام حاۋىپسىزدىگى قىزمەتىندەگى تاجىريبەسىن جازعان، اكەسى وعان بىلاي دەيتىن: ”جارامدى ساقشى بولۋ ءۇشىن، بۇكىل ىنتا - پەيىلىڭمەن حالىق ءۇشىن قىزمەت ىستەۋىڭ كەرەك، وزىڭدەگى باردى، ءتىپتى جانىڭدى دا قۇربان ەتۋدەن ايانبا“.
وسى ءبىر اۋىز ءسوز سەرجاننىڭ كوكەيىنە ۇيالادى. 7 جىل حالىق ساقشىسى بولعان ومىرىندە، ول ءولىم مەن ءومىردىڭ سىناعىن تالاي رەت باسىنان وتكىزدى: 1987 - جىلى 5 - ايدىڭ 14 - كۇنى تۇستەن كەيىن ءبىر بۇزاقى اۋدان قالاشىعىنداعى تۇرعىندار اۋلاسىندا قاندەستىك ىستەيدى، دەلو مالىمدەۋدى قابىلداعان سوڭ، قىزمەتكە كەلگەنىنە 2 اي عانا بولعان سەرجان ساقا حالىق ساقشىسى حۋ جۇيفۋمەن بىرگە دەرەۋ ناق مايدانعا جەتەدى، ول ومىرىنە تونگەن حاۋىپكە قاراماي بۇزاقىنى قولىمەن قوسا قاپسىرا قۇشاقتاپ الىپ، وت الدىرعىشتى جۇلىپ تاستاپ، شاپقى پىشاقتى تارتىپ الادى.
كوكتوعاي اۋدانى ەلىمىزدەگى ەڭ سۋىق جەردىڭ ءبىرى. ءبىر جەردىڭ اماندىعىن قورعاۋ ءۇشىن، سەرجان مەن جاۋىنگەر سەرىكتەرى ۇنەمى قارلى بوران، ايازدى تۇندەردە قاشقان قىلمىستىلاردى قۋعىندايتىن بولعاندىقتان، ۇسىك شالۋ، جاراقاتتانۋ ۇنەمى كەزدەسەتىن ءىس.
1994 - جىلى 3 - ايدىڭ 19 - كۇنى تاڭعى ساعات 4تە ۇسكىرىك جەل سۇيەكتەن ءوتىپ، بۇرقاقتاعان قار اينالانى تۇمشالايدى، سەرجان مەن جاۋىنگەر سەرىگى موتوتسيكلگە ءمىنىپ قاشقان قىلمىستىنى قۋعىندايدى، ولار اۋدان ماڭىنداعى شاعىن كومىر كەننەن قىلمىستىنى تۇتقىنداعان كەزدە، قارسىداعى ۇيدە قولىندا ناگان مەن وق بار تاعى ءبىر قىلمىستى بار ەكەنىن بايقايدى، سەرجان ەش تايسالماستان ەسىكتى شاعىپ كىرەدى. سول ساتتە اككى قىلمىسكەر الدەقاشان زىتىپ كەتكەن ەدى، ول قاتتى قىزىپ تۇرعانىنا قاراماي قارۋلى قىلمىسكەردى قورشاپ تۇتقىنداۋ شايقاسىنا قاتىناسادى.
كوكتوعاي اۋدانىنىڭ سول كەزدەگى جان سانى 90 مىڭعا جەتپەيتىن، قازاق، ۇيعۇر قاتارلى 20 نەشە از ۇلت شوعىرلى قونىستانعان. از ۇلت ساقشىسى بولعان سەرجان ۇلتتار ىنتىماعىن كوز قاراشىعىنداي قاستەرلەدى.
جاس حانزۋ جىگىت لۋ داۋچين 16 جاسىندا سىرت جەردەن كوكتوعاي اۋدانىنا كەلگەن، توبەلەسكىش بولعاندىقتان ”اتاعى الىس - جاقىنعا تانىس“ بولاتىن. سول كەزدە باۋ - باقشا اترەتىندە قىزمەت كۇتىپ جۇرگەن سەرجان لۋ داۋچيننىڭ جان اشىر - جاقىنى جوق ەكەنىن بايقاپ ۇيىنە ەرتىپ كەلىپ قوندىرادى. ءبىر كۇنى لۋ داۋچين باسقالارمەن توبەلەسىپ جارالانىپ قالادى، سەرجان ونى ۇيگە سۇيەپ جەتكىزىپ، جاراقاتىن تازالاپ، تاڭىپ بەرەدى. سەرجان تۋىسىنا قارايلاسقانداي لۋ داۋچينگە تۇپ - تۇرا 2 اي قارايلاسادى، لۋ داۋچين قاتتى اسەرلەنىپ، ادا - كۇدە تۇزەلىپ، تۇرمىسى دا تۋرا جولعا تۇسەدى.
سەرجان مەن حۋ جۇيفۋ قىزمەتتەگى سەرىك ءارى بال جالاسقان دوس. قىزمەتتە سەرجان كىشى پەيىلدىكپەن حۋ جۇيفۋدان ۇيرەنىپ، اقىل سۇرايدى، قىلمىسكەرلەرمەن ايقاسقاندا، ەكەۋى ىشتەي ۇعىسىپ سايكەسىپ، تىزە قوسا شايقاساتىن. ءبىر رەتىندە، حۋ جۇيفۋ اۋىر ناۋقاسقا شالدىققان جۇبايىن ەرتىپ ۇرىمجىگە بارىپ 2 اي ەمدەتەدى، سول كەزدە سەرجان ولاردىڭ جاس بالاسىنا دەن قويا قارايلاسادى.
كاسىبى ەرەكشە بولعاندىقتان جانە شەكتەن تىس قىزمەت ىستەگەندىكتەن، سەرجان جاستايىنان رەۆماتيزمدىك بۋىن قابىنۋ جانە جوعارى قان قىسىمى ناۋقاسىنا شالدىعادى. اياعىنىڭ قاتتى اۋىرعانى جانىنا باتىپ قىزمەت ىستەۋى ۇنەمى قيىنعا سوقسا دا دەمالمايدى. سەرجان قۇربان بولعاننان كەيىن، ونىڭ جاۋىنگەر سەرىكتەرى وعان مىناداي ءبىر ”ەسەپ“ جاسايدى: قىزمەتكە قاتىناسقان 7 جىلدا 2 جىل ءبىلىم تولىقتادى، ءتۇرلى قوعام اماندىعى دەلوسىنان 59ىن ءبىر جايلى ەتىپ، ەلەۋلى قىلمىستىق ىستەر دەلوسىنان 11ىن شەشۋگە كومەكتەستى، 5 جىلدا جيىنى 2300 ساعاتتان كوپ ۇستەمە قىزمەت ىستەدى.
”تۇلپار بولار قۇلىننىڭ مۇشەسىنەن بەلگىلى، ادام بولار بالانىڭ كىسەسىنەن بەلگىلى“. جۇرت قازاقتىڭ وسى ءبىر اۋىز ماقالىمەن سەرجاندى بەينەلەيدى، ونىڭ ءومىر جولىنداعى جارقىن ىزدەرى ۇمتىلعان جوق...
