قىزمەت، تۇرمىس بارىسىندا مىناداي ادامداردى كەزدەستىرەمىز، ولاردىڭ ۇيقىسى از، جاي ۇيىقتاپ، ەرتە تۇرسادا، كۇن بويى جىگەرى تاسقىنداپ تۇرادى. بۇنداي « ۇيقىسى از ادامدار » كىسىنى قىزىقتىرادى، ٴبىراق ٴبىز ولارعا ەلىكتەي المايمىز. ولاردىڭ وسىنداي «ەرەكشە قابىلەتىنە» مۇرىندىق بولعان نە ؟ ا ق ش- نىڭ 、ٴبىر جاڭا زەرتتەۋى مۇنداعى شەشۋشى ٴتۇيىن- NPSR1 دەپ اتالاتىن قابىلداعىش گەننىڭ كەنەت وزگەرۋى ەكەندىگىن بايقاعان. زەرتتەۋشىلەر وسى ايدىڭ 16-كۇنى «عىلىم-تەحنيكانى دارىگەرلىك عىلىمىنا اينالدىرۋ» جۋرنالىندا ماقالا جاريالاپ بىلاي دەگەن: بۇل كەنەت وزگەرۋ ادامزاتتىڭ ۇيقى ىلىمىندە ماڭىزدى رول اتقارادى، ونى تىشقاننىڭ دەنەسىنە ەنگىزگەندە، تىشقاننىڭ ۇيقىسى ازايىپ، ۇيقى جەتكىلىكسىز بولۋ جانە ەستە ساقتاۋىنا نۇقسان جەتۋ بەلگىسى بايقالماعان.
ۇيقى ادامزاتتىڭ دەنساۋلىعى جونىنەن العاندا توتەنشە ماڭىزدى. ٴبىراق عالىمداردىڭ ۇيقى ۋاقىتى مەن ساپاسىن قالاي رەتتەۋ جونىندەگى ٴبىلىمى شامالى. جاي ادامدار ٴار كۇنى تۇندە از دەگەندە 7 ساعات ۇيىقتاعاندا عانا، ەرتەسى جەتكىلىكتى زەيىن-كۇشكە يە بولادى. ەگەر ۇزاق ۋاقىت بويى 6 ساعاتتان از ۇيىقتاسا، ەستە ساقتاۋ قۋاتى تومەندەيدى ٴارى سەمىزدىك، جۇرەك اۋرۋى جانە ميعا قان قۇيىلۋ سياقتى حاۋىپ-قاتەرلەردى ارتتىرادى. ٴبىراق «از ۇيقتايتىندار» جونىنەن العاندا، 6 ساعات ۇيقى جەتكىلىكتى بولىپ، ٴار كۇنى نە ٴبارى 4-6 ساعات ۇيىقتاسا دا، اۋەلگىدەي جالىندى جۇرەدى.
« از ۇيقتايتىن ادامنىڭ » تۇقىم قۋالاۋ قۇپياسىن ٴبىلۋ ٴۇشىن، ا ق ش كاليفورنيا داشۋەسىنىڭ سان-فرانسيسكو بولىمشە مەكتەبى مەن يۋتا داشۋەسىنىڭ زەرتتەۋشىلەرى سەلبەسىپ، « از ۇيىقتايتىن » اۋلەتتەگى ەكى ادامنىڭ گەنىنە تەكسەرۋ جۇرگىزىپ، ولاردىڭ دەنەسىندەگى NPSR1 دەپ اتالاتىن قابىلداۋىش گەننىڭ كەنەت وزگەرگەنىن بايقايدى. زەرتتەۋشىلەر مۇنداي كەنەت وزگەرۋدى تىشقاننىڭ دەنەسىنە ەنگىزگەندە، ناتيجەدە جابايى تيىپتى ۇقساس تىشقاندارمەن سالىستىرعاندا، كەنەت وزگەرگەن تىشقان ونان ارى كۇشەيىپ، ۇيىقتاۋ ۋاقىتى اناعۇرلىم از بولعاندىعىن بايقاعان. ونان دا ماڭىزدىسى، كەنەت وزگەرگەن بۇل تىشقانداردىڭ قالپىنا كەلۋ قۋاتى وتە جاقسى بولعان. ولاردىڭ ۇيىقتاۋ ۋاقىتى از، ونىڭ ۇستىنە ۇيقى قىسىمى ٴتىپتى دە زور بولعانىمەن، ٴبىراق ڭ ەستە ساقتاۋ قۋاتى سىناعى جابايى تىشقاندار سياقتى جاقسى بولعان. بۇدان سىرت، كەنەت وزگەرگەن تىشقانداردا كەيبىر بيولوگيالىق پارىقتار دا بايقالعان، ويتكەنى ولاردىڭ نەيروندارىنداعى NPSR1 گە ٴوزارا اسەر ەتەتىن نەرۆ پەپتيدىنىڭ N P S ى ەرەكشە سەزىمتال بولعان.
زەرتتەۋشىلەر بىلاي دەدى: بۇل بايقاۋ NPSR1 قابىلداۋشتىڭ ادامزاتتىڭ ۇيقى بيولوگيالىق عىلىمىنداعى ماڭىزدىلىعىن كورنەكتىلەندىرىپ، ۇيقىنى رەتتەۋ مەن ەستە ساقتاۋدى بەكەمدەۋ اراسىنداعى قاتىناستى ٴتۇسىندىرىپ بەردى. سونىمەن بىرگە، ولار ۇيقىنىڭ ونىمدىلىگىن جوعارىلاتۋ ادەتتەگى ادامدار جانە ۇيقى بۇزىلعان ( مىسالى، ۇيقىسىزدىق ) ناۋقاستارعا پايدالى ەكەنىن باسا دارىپتەدى. ٴبىراق وسى بايقاۋ ارقىلى ۇيقى ماسەلەسىن ەمدەيتىن جاڭا ەمدەۋ ٴادىسىن جارىققا شىعارۋدان بۇرىن NPSR1 دىڭ رولىن اناعۇرلىم تۇسىنۋگە تۋرا كەلەدى .
اۋدارعان: قادىر ماقان
