− رايونىمىزدىڭ ورتالىقتىڭ ”نەگىزگى ساتىنىڭ اۋىرتپالىعىن جەڭىلدەتۋ جىلى“ ورنالاستىرۋىن تياناقتاندىرىپ، ”نەگىزگى ساتى ءبىر كەستە“ ارناۋلى رەفورماسىن ورىستەتكەندىگى جونىندە جالپى شولۋ
ءتىلشى جاڭ يۇنمەي
”بۇرىن مالىمەت كەستە تولتىرعان كەزىمىزدە قىرۋار ادام كۇشى مەن ۋاقىت سارىپ بولاتىن، كەيدە كەستەلەردى ءتىپتى تاڭعى ساعات 2 − 3كە دەيىن تۇگەندەيمىز“. تاياۋدا سانجى حۇيزۋ اۆتونوميالى وبلىستىق پارتكوم ۇيىمداستىرۋ ءبولىمىنىڭ موري قازاق اۆتونوميالى اۋدانى جاۋبيشان اۋىلىنىڭ شۋاڭۋان قىستاعىندا تۇراتىن ”ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ“ قىزمەت اترەتىنىڭ ورىنباسار باستىعى لۋ جۇن بىلاي دەدى: ”قازىر مالىمەت كەستە تولتىرۋعا كوپ زەيىن - قۋاتىمىزدى جۇمسامايتىن بولدىق، ناقتى قىزمەتتەردى يگەرۋگە ءتىپتى كوپ ۋاقىت شىعارا الاتىن بولدىق، بۇقارا قىزمەتىمىزگە ءدان ريزا بولدى“.
لۋ جۇن مەن كاسىپتەستەرىنىڭ نەگىزگى ساتىداعى قىزمەت كۇيىندە تۋىلعان وزگەرىستەر رايونىمىز ورىستەتكەن ”نەگىزگى ساتى ءبىر كەستە“ ارناۋلى رەفورماسىنان كەلدى.
بيىل جىل باسىنان بەرى، رايونىمىز ورتالىقتىڭ ”نەگىزگى ساتىنىڭ اۋىرتپالىعىن جەڭىلدەتۋ جىلى“ قىزمەت ورنالاستىرۋى بويىنشا، ”ماجىلىستەردى ازايتۋ، حۇجاتتاردى ازايتۋ، باقىلاۋ - تەكسەرۋدى ازايتۋ، ستيلگە بۇرىلىس جاساۋ“دى تىڭعىلىقتى ىلگەرىلەتىپ، نەگىزگى ساتىدا اڭىس كۇشتى بولعان ”كەستە كوپ بولۋ“ ماسەلەسىنە ءتۇيىندى تۇردە باعىتتاي وتىرىپ، قارامايلى، سانجى، اقسۋ، ىلە سياقتى 4 ايماق، وبلىس - قالادا تۇيىندەردە الدىمەن سىناق ەتىپ، ”نەگىزگى ساتى ءبىر كەستە“ ارناۋلى رەفورماسىن ورىستەتتى.
اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم ساياسات زەرتتەۋ كەڭسەسىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى، رەفورما كەڭسەسىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى جاڭ شىجۇن بىلاي دەدى: سىناق ءتۇيىنى امالياتى ارقىلى رايونىمىز ”كەستەنىڭ كوپ بولۋىن“ شەشۋدىڭ جارامدى تاجىريبەلەرىن قاراستىرىپ، كادرلاردى ”كەستە“دەن قۇتقارىپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنا اناعۇرلىم جاقسى قىزمەت وتەدى، رەفورمانى، دامۋدى ىلگەرىلەتتى.
■ ماسەلە: كادرلار كەستەدەن اينالسوقتاپ شىعا المايدى
”ءبىر قىزمەت ءۇشىن قايتا - قايتا ساندى مالىمەت جيناۋ، ارناۋلى ادام ءتۇن بويى كەستە تولتىرۋ بۇرىن قالىپتى جاعداي بولاتىن، الدىڭعى ايدا جولداعان كەستەنى بۇل ايدا تاعى تولتىراسىڭ، ۇقساس مازمۇن تاعى قايتالانادى، ادام كۇشى، زات كۇشى سارىپ ەتىلەدى“.
”بۇرىن ءبىر كەستەنى تولتىرۋ 78 ءتۇرلى مازمۇندى قامتيتىن. كوپتەگەن مازمۇندى سيفرعا اينالدىرىپ ەسەپتەۋ كەرەك، تەك كەستەنىڭ تۇسىنىگىنە ۇزىن - سونار دۇنيە جازىلادى، وسى كەستەنى تۇپ - تۋرا 3 كۇن تولتىردىم“.
...
رايونىمىزداعى نەگىزگى ساتى كادرلارى قىزمەتتە جولىققان وسى ماسەلەلەر توسىن تۋىلعان جايت ەمەس. 2018 - جىلدىڭ اياعىندا رايونىمىز ”نەگىزگى ساتىنىڭ اۋىرتپالىعىن“ ارناۋلى تەكسەرۋ - زەرتتەۋدى ورىستەتىپ، نەگىزگى ساتىدا ”كادرلاردىڭ كەستەدەن اينالسوقتاپ شىعا الماۋ“ جايتىنىڭ جاپپاي ءومىر ءسۇرىپ وتىرعانىن بايقادى، مۇنىڭ ناقتى بەينەلەرى كەستەنىڭ ءتۇرى كوپ بولۋ، كوپ قايتالانۋ، جيىلىك رەتى جوعارى بولۋ، كەستە تولتىرۋ ولشەمى بىردەي بولماۋ. ۇلگى الىپ تەكسەرۋ الەۋمەتتىك اۋماق قىزمەتكەرلەرىنىڭ ورتا ەسەپپەن اربىرەۋىنىڭ ءار كۇنى 2 − 3 ساعات ساناق جاساپ، ينفورماتسيالاردى تولتىراتىندىعىن، بۇقارالىق قىزمەت ىستەۋ ۋاقىتتارىنىڭ اۋىر دارەجەدە شاشىلعاندىعىن ايگىلەدى.
”شاعىن كەستە“ ستيلدەگى ”ۇلكەن ماسەلە“نى ايپاراداي اشىپ، نەگىزگى ساتىنىڭ اۋىرتپالىعىنىڭ اۋىر ەكەنىن بەينەلەدى. جاڭ شىجۇن بىلاي دەپ تالداۋ جاسادى: كەستەنىڭ كوپ بولۋىنىڭ سەبەبى، ەڭ الدىمەن، ۇزاق ۋاقىتتان بەرى ساندى مالىمەتتەردى جيناۋ مەحانيزمى كەمەلدى بولمادى، جاي - جاپسارى انىق ەمەس؛ ونان قالسا، تاراۋلار ارا، ساتىلار ارا باس - باسىنا ساناق جاسايدى، بىرگە يگىلىكتەنۋ كەمشىل، ەندى ءبىرى، سونداي - اق ەڭ باستى سەبەبى فورماشىلدىق، تورەشىلدىك كەسىرىن تيگىزدى، ستيل شىنايى ەمەس. جاڭ شىجۇن بىلاي دەدى: قاپتاعان قالىڭ كەستە كادرلاردىڭ قىرۋار زەيىن - زەردەسىن سارىپ قىلىپ، نەگىزگى ساتى كادرلارىنىڭ قايرات - جىگەرىنە اۋىر ىقپال جاسادى، ”كادرلاردىڭ كەستەدەن اينالسوقتاپ شىعا الماۋى“ ماسەلەسى شەشۋگە ءزارۋ.
■ ماسەلەنى شەشۋ: ”نەگىزگى ساتى ءبىر كەستە“نى تۇيىندەردە سىناق ەتۋ
”بيىل 3 - ايدا اقسۋ ايماعى ’نەگىزگى ساتى ءبىر كەستە‘ ارناۋلى رەفورماسىنىڭ سىناق ءتۇيىن قىزمەتىنىڭ باسشىلىق گرۋپپاسىن قۇرىپ، ايماقتىق پارتكومنىڭ ۇيىمداستىرۋ ءبولىمى جالپى جاقتان ءوزى باستاپ يگەردى، ساياسي - زاڭ، ۇگىت، ەكونوميكا سياقتى 6 ۇلكەن سالاداعى 16 تاراۋ - ورىن تىعىز سايكەسىپ، رەفورمانىڭ سىناق ءتۇيىن قىزمەتىن تىڭعىلىقتى تۇردە جۇرگىزدى“، - دەدى اقسۋ ايماقتىق پارتكومنىڭ مۇشەسى، ۇيىمداستىرۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى دۋ ميڭ.
اقسۋ ايماعى عانا ەمەس، سىناق ءتۇيىنى ەتىلگەن قارامايلى، سانجى، ىلە سىندى 3 ايماق، وبلىس - قالا دا جەدەل قيمىلدادى. فورمامەن شەكتەلمەگەن، ءاربىرى باسا ءمان بەرگەن ىزدەنىستەر ارقىلى سىناق ءتۇيىنى ەتىلگەن ايماق، وبلىس - قالالار باعىتتامالىلىعى، يكەمدىلىگى كۇشتى، قولايلى دا جارامدى رەفورما تاجىريبەلەرىن قالىپتاستىردى.
مۇندا اقسۋ ايماعى، سانجى حۇيزۋ اۆتونوميالى وبلىسى ”كەستەلەۋگە رۇقسات ەتۋ“ ءتۇزىمىن ورناتىپ، ”ءبىر تۇردەگى قىزمەتكە ءبىر كەستە“نى جۇزەگە اسىرىپ، كەستەنىڭ جالپى سانىن تىزگىندەپ، كەستە ”ءتۇرىنىڭ كوپ بولۋى“، ”قايتا - قايتا وزگەرتۋ“ ماسەلەلەرىن شەشتى.
دۋ ميڭ بىلاي دەدى: اقسۋ ايماعى تولتىرىلعانىمەن تۇككە پايداسى جوق مالىمەت كەستەلەرىن ءبىرىن دە قالدىرماي قىسقارتتى؛ بولسا دا، بولماسا دا بولاتىن كەستەلەر مەن تۇرلەردى قايتا - قايتا ىقشامداۋ، قايتا - قايتا بىرىكتىرۋ، قايتا - قايتا ازايتۋ، قايتا - قايتا ارناعا ءتۇسىرۋ ارقىلى ەڭ شەشۋشى، ماسەلەنى ەڭ ءتۇسىندىرىپ بەرە الاتىندارىن عانا قالدىرىپ، ابدەن ىقشامدالىپ، تۇبەگەيلى ازايتىلۋىنا شىنايى كەپىلدىك ەتتى؛ شىنىندا رەتتەلۋگە ءتيىستى كەستەلەردى ءار جىلى قىزمەت قاجەتىنە قاراي قازىرگى بار مالىمەت كەستەلەرىنىڭ جالپى مولشەرىن نەگىزىنەن وزگەرتپەي ساقتاۋ العى شارتى استىندا، رۇقسات ەتۋ تۇزىمىنە قاتاڭ نەگىزدەلىپ جيناقتاپ تەكسەرىپ بەكىتىپ، تاراۋلاردىڭ ءتۇرلى اتپەن نەگىزگى ساتىدان مالىمەت كەستەلەرىن تولتىرۋدى تالاپ ەتۋ جاعدايىن شىن مانىندە تيىپ، كورسەتكىشتى ساتىلار بويىنشا جوعارىلاتۋ كەسەلىن ءونىمدى تۇردە اۋىزدىقتادى.
”تومەننەن جوعارىعا قاراي سالالاپ جيناقتاۋ، جوعارىدان تومەنگە قاراي بىرىكتىرىپ ازايتۋ“ ارقىلى اقسۋ ايماعى نەگىزگى ساتىلارىنىڭ مالىمەت كەستەلەرى اۋەلگى 5 ۇلكەن ءتۇر 63 تۇردەگى 1200دەن استام پاراقتان قازىرگى 5 ۇلكەن ءتۇر 11 تۇردەگى 15 پاراققا ىقشامدالدى، سانجى وبلىسىنىكى اۋەلگى 5 ءتۇر 192 مازمۇنداعى 313 پاراقتان قازىرگى 21 پاراققا ىقشامدالدى.
كەستەنى ”كەز كەلگەن ادام سۇراۋ“، ”قايتالاپ مالىمدەۋ“، مالىمەت كەستەسىنىڭ جيىلىك رەتىن تومەندەتۋ سياقتى قيىن ماسەلەلەردى شەشۋ جاعىندا سانجى وبلىسى جاڭا جولدى ىزدەنىپ تاپتى. ”سىناق ءتۇيىنى بارىسىندا، ءبىز ءبىر تاراۋدىڭ تۇرلىشە ءبولىم، كەڭسەلەرىنىڭ مازمۇنى قارايلاس مالىمەت كەستەلەرىنە جاقسارتىپ بىرىكتىرۋ جۇرگىزىپ، باس - باسىنا ساناق جۇرگىزۋدەن ساقتاندىق“، - دەدى سانجى وبلىستىق پارتكوم ۇيىمداستىرۋ ءبولىمىنىڭ ورىنباسار باستىعى سۇڭ جى - ۋ، - كوپ تاراۋ ورتاق قاجەت ەتەتىن، ورتاق پايدالاناتىن ساندى مالىمەت جاعىندا باستاماشى تاراۋ مەرزىم بويىنشا جەتكىزدى، ساندى مالىمەتتەن ورتاقتاستى.
”مىسالى، بۇرىن كەيبىر قاتىستى تاراۋلار نەگىزگى ساتىدان بۇقارانىڭ قيىنشىلىق ارىز - ارمان ەستەلىگىن جەكە - جەكە جاساۋدى تالاپ ەتەتىن، قازىر ءبىر تۇتاس تەك ءبىر ەستەلىك جاسالسا عانا بولعانى“، - دەدى سۇڭ جى - ۋ، - ”بۇرىن جەرلەۋ ساندى مالىمەت ينفورماتسياسىنا ساناق جۇرگىزۋگە كوپ تاراۋ قاتىسىپ، وزدەرىنىڭ جۇيەسى ارقىلى ساندى مالىمەتپەن قامداپ، ساتى سايىن انىقتاپ، ساتى سايىن كەستە تولتىرىلاتىن؛ قازىر مۇنداي تۇردەگى ينفورماتسيانىڭ ساندى مالىمەتىنە حالىق ىستەرى تاراۋى ساناق جۇرگىزەدى، سونان كەيىن ۇكىمەت ىستەرى ينفورماتسيا تۇعىرى ارقىلى قوعام حاۋىپسىزدىگى، ادام كۇشى بايلىعى جانە قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ، الەۋمەتتىك جيناق قور، مەملەكەت جەرى بايلىعى سياقتى تاراۋلارعا جەتكىزىلەدى، مۇنداي ساندى مالىمەت ءبىر قايناردان شىعىپ، ءار جاق بىرگە پايدالاناتىندىقتان، باس - باسىنا ساناق جۇرگىزۋدەن تۋعان ’ساندى مالىمەتتەر قايشىلىعى‘ قۇبىلىسىنان ساقتانۋمەن بىرگە، نەگىزگى ساتىنىڭ مالىمەت كەستەسىن تولتىرۋ اۋىرتپالىعى دا جەڭىلدەدى“.
ءتىلشى مالىمەت كەستەسىنىڭ جيىلىك رەتىن تومەندەتۋ ءۇشىن، سانجى وبلىسى تاعى مالىمەت كەستەسىن جولداۋدىڭ پەريودىن دا ارناعا تۇسىرگەندىگىن، قازىر ماۋسىمدىق مالىمەت كەستەسى مەن جىلدىق مالىمەت كەستەسى باسىم كوپ ساندى ۇستايتىندىعىن ۇعىستى.
تاراۋلاردىڭ، ورىنداردىڭ ساناق مالىمەت كەستەسىنىڭ ءتۇرى كوپ، قايتالانۋى كوپ ءارى ولشەمى بىردەي بولماۋىنا، كەيدە ءتىپتى ”كەشتە كەستە تاراتىپ، ءتۇن ىشىندە كەستە سۇراۋ“، اۋىل - قىستاق كادرلارىنىڭ امالسىزدان ”تۇتقيىل سيپاتتى“، ”دولبارلاپ“ كەستە تولتىرۋى سياقتى قۇبلىستارعا قاراتا، ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسى، اقسۋ ايماعى اۋىل - قىستاقتار، ءسوزسىز، يەلەۋگە ءتيىستى تۇرعىندار ينفورماتسياسىنان 49ىن جۇيەلى سالالاپ، ”تۇرعىندار ينفورماتسياسىن جيناۋ ءبىر كەستەسىن“ جانە كەستە تولتىرۋ ولشەمىن قالىپتاستىردى، كادرلار تەك العاش رەت وتباسىلارىنا بارىپ بارلىق ينفورماتسيانى تولىق جيناپ، مەرزىم بويىنشا وتباسىلارىنا بارىپ قاتىستى ينفورماتسيالاردى جاڭالاسا بولدى، بۇل نەگىزگى ساتىنىڭ جاي - جاپسارىن انىق يەلەۋگە وراي تۋدىرۋمەن بىرگە، كادرلاردىڭ اۋىرتپالىعىن جەڭىلدەتىپ، نەگىزگى ساتىداعى بۇقاراعا قولايلىلىق تۋدىردى.
قارامايلى قالاسى ينتەرنەتتەگى ”كەستە كەڭسەسى“ تۇعىرىن قۇرىپ، نەگىزگى ساتىنىڭ ءتۇرلى ساندى مالىمەتتەرىن جيناقتاپ، نەگىزگى ساتى ۇلكەن ساندى مالىمەت قامباسىن قالىپتاستىردى؛ ”نەگىزگى ساتى ءبىر كەستە“ ساندى مالىمەتتى اۆتوماتتى ءبولىپ تاراتۋ جۇيەسىن ورناتىپ، 14 ورتالىق مينيسترلىك، كوميتەتتىڭ، اۆتونوميالى رايوننىڭ تۇعىرلارىمەن ورگانيكالى ۇشتاسىپ، 14 تۇعىر ”ساندى مالىمەتتى ءبىر جولدا جيناۋ، ءبىر رەت كەستە تولتىرۋ، جۇيە اۆتوماتتى ءبولىپ تاراتۋ، كوپ جاق پايدالانۋ“دى جۇزەگە اسىردى. تاراۋلار، ساتىلار ينفورماتسيالانعان تۇعىر ارقىلى الاتىن ساندى مالىمەتتىڭ بارلىعىن تۇعىردان الىپ، ۇلكەن ساندى مالىمەتتىڭ تالداۋ جاساۋىنا، دالمە - ءدال شەشىم جاساۋىنا ساندى مالىمەت تىرەگىن ازىرلەدى.
■ وزگەرىس: اۋىرتپالىقتى جەڭىلدەتىپ، ونىمدىلىكتى ارتتىرىپ، ستيلدە بۇرىلىس تۋدىردى
”’نەگىزگى ساتى ءبىر كەستە‘نىڭ ساناعىنان ءتۇرلى ساندى مالىمەت قالىپتاستىرۋعا بولادى، بۇل اۋىرتپالىقتى جەڭىلدەتۋمەن بىرگە، قىزمەت مىندەتىن اناعۇرلىم دالمە - ءدال ەتۋگە، نەگىزگى ساتى قىزمەتىن ورىستەتۋگە جەتەكشىلىك ەتۋگە كوپ سەپتىگىن تيگىزدى“، - دەدى قۇلجا قالالىق بۇقاراعا قىزمەت وتەۋ ورتالىعىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ياڭ شياۋيۇڭ، - ”نەگىزگى ساتى ءبىر كەستە“نىڭ كەڭەيتىپ قولدانىلۋى ءتۇرلى ولشەمدەگى ساندى مالىمەتتەردى ورگانيكالى بىرىكتىرۋدى، ساندى مالىمەتتەن ورتاقتاسۋدى جۇزەگە اسىرىپ، كەستە تولتىرۋ جيىلىك رەتىن ازايتىپ، نەگىزگى ساتىداعى كادرلاردىڭ قىزمەت باسىمدىلىعىن جەڭىلدەتىپ، قىزمەت ونىمدىلىگىن جوعارىلاتتى.
بۇل رەفورما الا كەلگەن ەڭ تىكە وزگەرىس. جاڭ شىجۇن بىلاي دەدى: مۇنان سىرت، ”نەگىزگى ساتى ءبىر كەستە“ رەفورماسىنا ىلەسە، سىناق ءتۇيىن ورىندارى تاعى نەگىزگى ساتى ساندى مالىمەت جۇيەسىن ورناتىپ، دالمە - ءدال شەشىم جاساۋعا، ۇلكەن ساندى مالىمەت ارقىلى جونگە سالۋعا ساندى مالىمەت تىرەگىن ازىرلەدى، سونىمەن بىرگە، كادرلاردىڭ ستيلىندە بۇرىلىس جاساۋدى ىشكەرىلەي جەبەپ، نەگىزگى ساتىنىڭ ”مالىمەت كەستەسىنە ىرىقسىزدىقپەن توتەپ بەرۋى“ن ”ىرىقتىلىقپەن جاعدايدى يەلەۋ“گە وزگەرتتى.
ءتىلشى مىنالاردى ۇعىستى: نەگىزگى ساتىنىڭ مالىمەت كەستەسىن اداقتاۋ قىزمەتىندە قايتا كوتەرىلۋ ورلەۋى تۋىلۋىنان ساقتانۋ ءۇشىن، ءارقايسى سىناق ءتۇيىنى ەتىلگەن ايماق، وبلىس، قالالار ”نەگىزگى ساتى ءبىر كەستە“ رەفورما سىناق ءتۇيىنىن بۇقارالىق قىزمەتكە قۋزاۋ - جەتەكشىلىك ەتۋ مازمۇنىنا ەنگىزىپ، سىناق ءتۇيىنى وڭىرلەرىندە قىستاقتاردى (تۇرعىندار اۋماعى) باقىلاۋ - ولشەۋ ءتۇيىنى ەتىپ تاڭداپ، تۇيىندە باقىلاۋ - ولشەۋ ورىستەتىپ، دەر كەزىندە ساقتىق سيگنالىن تاراتىپ، نەگىزگى ساتىعا ”ناشار باعا قويۋ ۇقىعىن“ بەرىپ، ”شەگەرىپ تەكسەرۋ ۇلگىسى“ندەگى جاۋاپكەرشىلىك قۋزاۋدى جولعا قويعان. مالىمەت كەستەسىن ءوز بەتىنشە تاراتۋ، مالىمەت كەستەگە كەستە جالعاۋ، ءتۇرىن وزگەرتىپ كەستە جەتكىزۋگە، ”دايىن ساندى مالىمەتتى تەكسەرمەي، تۇرا نەگىزگى ساتىدان سۇراۋ“عا قاراتا، ورىننىڭ نەگىزگى باسشىلارىنىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن قاتاڭ قۋزاپ قانا قالماستان، ناقتى كەستە جاساۋشى ادامنىڭ دا جاۋاپكەرشىلىگىن قۋزاستىرىپ، نەگىزگى ساتىدا مالىمەت كەستەسى تىم كوپ بولۋ، قاجەتتەن اسۋ ماسەلەلەرىنىڭ قايتا ورشۋىنەن قاينارىنان باستاپ ساقتانعان.
جاڭ شىجۇن مىنالاردى ءبىلدىردى: كەلەسىدە، سىناق ءتۇيىنى وڭىرلەرىنىڭ ”نەگىزگى ساتى ءبىر كەستە“ جونىندەگى جاقسى تاجىريبەلەرىن، جاقسى ءادىس - امالدارىن تۇتاس شينجياڭعا جالپىلاستىرامىز، جەر - جەر ءوز ءىس جۇزىندىگىمەن ۇشتاستىرىپ، ارتىقشىلىقتى قابىلداپ، كەمشىلىكتى تولىقتاپ، نەگىزگى ساتىنىڭ اۋىرتپالىعىن جەڭىلدەتىپ، ىرىق بەرۋىندەگى ءارقايسىنىڭ ءوز ەرەكشەلىگىندەگى قىزمەت مەحانيزمىن قالىپتاستىرۋىنا بولادى.
