تيانشان تورى
تيانشان تورى   ›   جاڭالىقتار   ›   شينجياڭ حابارلارى

باتىستىڭ شينجياڭدى قارالاعان ساندىراق سوزدەرىن ەندى دوعارعانى ءجون

شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايوندىق پارتكومنىڭ تۇراقتى مۇشەسى، اۆتونوميالى رايوندىق حالىق ۇكىمەتىنىڭ ورىنباسار ءتوراعاسى

ەركىن تۇنياز

  ءبىر مەزگىلدەن بەرى، پومپەو سياقتىلاردى ۋاكىل ەتكەن باتىستىڭ ءىشىنارا ساياساتپازدارى مەن «نيۋ - يورك ۋاقىت گازەتىن» ۋاكىل ەتكەن ۇجدانسىز اقپارات قۇرالدارى ايتىلمىس شينجياڭ ”تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعى ماسەلەسىن“ ورشەلەنە دابىرا ەتىپ، كوپىرە سويلەپ، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ، جۇڭگو ۇكىمەتىنىڭ شينجياڭدى زاڭمەن جونگە سالۋدا قولعا كەلتىرگەن كۇللى دۇنيە كورىپ وتىرعان تابىستارىنا قيسىنسىز سوقتىعىپ، تيانشاننىڭ تۇستىگى مەن تەرىستىگىندە تۋىلعان وراسان زور وزگەرىستەردى بۇرمالادى، تەرىسكە شىعاردى. شينجياڭدا تۋىپ - وسكەن ۇيعۇر ۇلتىنان شىققان پارتيالى كادر رەتىندە، شينجياڭنىڭ ورنىقتىلىعىنا، دامۋىنا قاتىناسۋشى، ءوز باسىنان وتكەرۋشى، كۋاگەر جانە يگىلىگىن كورۋشى رەتىندە، مەنىڭ زىعىردانىم قاينادى! ”ەرۋلىگە قارۋلى“ دەمەكشى، ولاردىڭ سۇرقيا سوزدەرى تويتارۋعا تاتىمايتىن بولسادا، ءبىراق، ولاردىڭ كۇنى بويى الەمدە قيتۇرقىلىق جاساۋمەن قاربالاس بولىپ، جۇڭگو مەملەكەتتىك كەڭەسىنىڭ اقپارات كەڭسەسى تاراتقان شينجياڭعا قاتىستى ءبىرسىپىرا اق تىستى كىتاپتى مۇقيات وقىپ شىعا الماعاندىعىن ەسكەرە وتىرىپ، مەن ءبىراز ۋاقىت شىعارىپ ولاردىڭ ”كوڭىل ءبولىپ وتىرعان“ بىرنەشە ماسەلەلەرى ۇستىندە توقتالىپ وتپەكشىمىن.

  ءبىرىنشى، شينجياڭنىڭ تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىن ”جازا لاگەرى“ دەپ قارالاۋى بۇكىلدەي اق پەن قارانى بىتىستىرىپ، دۇرىس پەن بۇرىستى شاتاستىرعاندىق

  باتىستىڭ ءىشىنارا ساياساتپازدارى شينجياڭنىڭ تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىن ”جازا لاگەرى“ دەپ جالا جاپتى. مەن ولارعا بارلىق جەردە لاڭ سالىپ، وسەك - اياڭ تاراتىپ سويقان تۋدىرىپ جاتقان ساتتە، ازىراق ۋاقىت شىعارىپ نەگىزگى تاريح بىلىمدەرىن تولىقتاۋى نەمەسە امەريكالىقتار وزدەرى تۇسىرگەن «سيندلەردىڭ تىزىمدىگىن» كورىپ شىعۋى، الدىمەن، نەنىڭ جازا لاگەرى ەكەندىگىن انىقتاپ ءتۇسىنىپ الۋى جونىندە ۇسىنىس بەرەمىن.

  شينجياڭنىڭ تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعى ءدىني ۇشقارىلىقتىڭ ەتەك الۋىن جانە زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىكتىڭ تارالۋىن تەجەۋ ءۇشىن زاڭ بويىنشا قۇرىلعان ”ءۇشتى ۇيرەنۋ، ءبىردى الاستاۋ“دى (زاڭ ۇيرەنۋ، مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل - جازۋدى ۇيرەنۋ، تەحنيكالىق شەبەرلىكتى ۇيرەنۋ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ) ماقسات ەتكەن مەكتەپ. ۇكىمەتىمىز قازىنادان اقشا شىعارىپ، اناۋ ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ ازدىرۋىنا ۇشىراعان بۇقارانى كاسىپتىك ساباقتارمەن باۋلىدى جانە تەگىن تاماق، جاتاق شارت - جاعدايىمەن قامدادى، عۇرىپ - ادەتى مەن سول ۇلتتىڭ ءتىل - جازۋىنا بۇكىلدەي قۇرمەت ەتۋ نەگىزىندە، تاربيەلەنۋشىلەردىڭ ۇيرەنۋ، تۇرمىس، كوڭىل اشۋ جاقتارىنداعى ۇيلەسىمدى قاجەتىن ەڭ جوعارى شەكتە قامتاماسىزداندىردى جانە قاناعاتتاندىردى. تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىنداعى تاربيەلەنۋشىلەردىڭ باسىم كوپ ساندىسى وقۋىن تاۋىستى ءارى ويلاعاندارىنداي قىزمەتكە ورنالاسىپ، كوڭىلدەگىدەي كىرىس تاپتى، كوپتەگەن وتباسىلارىندا ءبىر ادام جۇمىسقا ورنالاسسا، بۇكىل وتباسىنىڭ كەدەيلىكتەن ارىلۋى جۇزەگە اسىپ، باقىتتى تۇرمىس كەشىرۋدە. باتىستىڭ ءىشىنارا ساياساتپازدارى مەن اقپارات قۇرالدارى ءبىزدى تاربيەلەنىپ، باۋلىنىپ جاتقان تاربيەلەنۋشىلەردى باس بوستاندىعىنان ايىردى، ولاردىڭ ادامدىق ۇقىعىنا سۇعاناقتىق جاسادى دەپ جازعىردى. سەندەر الدە تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىنداعى تاربيەلەنۋشىلەردىڭ بارلىعى ۇشقارى يدەيانىڭ ازدىرۋىنا جانە جەلىكتىرۋىنە ۇشىراعان ادامدار ەكەندىگىن، ەركىنە جىبەرۋدىڭ ناتيجەسى ولاردى زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك قىلمىسىنىڭ بارسا كەلمەس جولىنا تۇسىرەتىندىگىن، وسى ءۇشىن ومىرىنەن بوداۋ تولەۋى مۇمكىندىگىن بىلمەيسىڭدەر مە، بۇل ادامدىق ۇقىققا قامتاماسىزدىق ەتكەن بولا ما؟ كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋدى ورىستەتۋ ارقىلى تاربيەلەنۋشىلەردىڭ ادامدىق ۇقىعى قامتاماسىز ەتىلۋمەن بىرگە، زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك قىلمىسى ازايىپ، اناعۇرلىم كوپ ادام زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىكتىڭ زيانكەستىگىنە ۇشىراۋدان امان قالدى.

  شينجياڭنىڭ حوتان ايماعى لوپ اۋدانىنداعى ءابيبا ابدۋحيلىل حىنان قازىنا - ەكونوميكا داشۋەسىنە ەمتيحان تاپسىرىپ وتكەننەن كەيىن، ينتەرنەت ارقىلى ”دوس“ تاۋىپ، ءدىني ۇشقارى ەلەمەنتتەر جاعىنان ۇشقارى يدەيانى بويىنا سىڭىرەدى ءارى بارعان سايىن قۇيعا باتادى. تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىنىڭ دەر كەزىندە كومەكتەسۋىندە، ول ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ زيانىن تانىپ جەتىپ، ادا - كۇدە تۇزەلىپ، وتكەندەگى قاتەلىكتەرىنەن ءبىر جولاتا ارىلدى، قازىر وقۋىن ءبىتىردى ءارى قىستاق دارەجەلى كومەكشى قىزمەتكەرگە اينالدى. اتۇش قالاسى سۇنتاع اۋىلىنداعى مامەت سامەت بۇرىن ءبىر بايپاق توقۋ زاۆودىنىڭ قوجايىنى بولاتىن، ءدىني ۇشقارى يدەيامەن جۇعىمدالعاننان كەيىن، ەندىگارى ”جات دىندەگىلەر“مەن ساۋدا جاساسپايتىن بولادى ءارى ماڭايىنداعى ادامدارعا ءدىني ۇشقارى يدەيانى تاراتادى، زاۆودىنىڭ ساۋداسى كۇن ساناپ ناشارلاپ، ارى قاراي جۇمىس ىستەۋ قيىنعا سوعادى. تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىنىڭ كومەكتەسۋىندە، تاربيەلەۋىندە ونىڭ يدەياسىندا تۇبەگەيلى وزگەرىس تۋىلدى. وقۋىن تاۋىسقاننان كەيىن، جەرگىلىكتى ۇكىمەتتىڭ كومەكتەسۋىندە بايپاق توقۋ زاۆودىنىڭ ءوندىرىسى قايتادان قالپىنا كەلدى ءارى زاۆود ۇيلەرى كەڭەيتىپ سالىندى، قازىر ايلىق كىرىسى 30 مىڭ يۋانعا جەتتى، سونداي - اق قىستاقتاعى 50دەن استام كەدەي بۇقارانى جۇمىستاندىردى. ول تەبىرەنە: ”ادام بۇل ومىردە اقشا تاۋىپ، بايىپ عانا قالماستان، ەڭ ماڭىزدىسى، ءبىلىم يگەرۋى، زاڭدى ءبىلۋى، تارتىپكە، زاڭعا بويسۇنۋى، كوز الدىنداعى باقىتتى تۇرمىسىن قادىرلەۋى كەرەك ەكەن“، - دەدى.

  مۇنداي مىسالدار تولىپ جاتىر، اراسىنداعى ءىشىنارا مىسالدار باتىس اقپارات قۇرالدارىن قامتىعان دۇنيە جۇزىندەگى اقپارات قۇرالدارىندا كەڭىنەن حابارلاندى. ال، پومپەو سياقتىلاردىڭ كورسە دە كورمەسكە، ەستىسە دە ەستىمەسكە سالىنىپ، ءوزىنىڭ تاكاپپار، سىڭار ەزۋ، كۇڭگىرت الەمىندە اق پەن قارانى بىتىستىرىپ، دۇرىس پەن بۇرىستى شاتاستىرىپ، ورشەلەنە ”Fake News “ جاساۋىنىڭ ماقساتى نەدە؟ ناتسيس گەرمانيانىڭ ۇگىت مينيسترى گوەببەلس: ”وتىرىكتى مىڭ قايتالاسا شىنعا اينالادى“، - دەگەن بولاتىن، مەنىڭشە، پومپەو مىرزا ونىڭ ادال شاكىرتى بولسا كەرەك!

  ەكىنشى، شينجياڭدا ازاماتتاردىڭ ءدىني سەنىم ەركىندىگى شەكتەلدى دەپ قارالاۋعا بۇكىلدەي جات نيەت جاسىرىنعان

  ءدىن ماسەلەسىندە ”ءتۇستى كوزىلدىرىك“ تاعىپ الۋ، ”قوس ولشەم“ قولدانۋ − امەريكاداعى ءمالىم ساياساتپازداردىڭ كانىگى ايلاسى. ولار، ءبىر جاعىنان، حالىقارالىق قوعام مەن ەل ىشىندەگى بۇقارانىڭ قارسىلىعىن ەلەپ - ەسكەرمەي، ”مۇسىلمانداردى شەكتەۋ بۇيرىعىن“ جاساپ شىعاردى؛ ەندى ءبىر جاعىنان، تاعى دا ”فالۇنگۇڭ“ سياقتى تەرىس تاعىلىم ۇيىمدارىنا قولايلى ەسىك اشىپ بەرىپ، ءدىن تونىن جامىلعان، ”ادامدىق ۇقىق“تى جەلەۋ ەتكەن بولشەكتەۋشى ەلەمەنتتەردى ”ادامدىق ۇقىق كۇرەسكەرى“دەپ قاراپ، ”سيلى قوناق“ قاتارىندا كوردى. پومپەو سياقتىلار شينجياڭدى ”ءوز ازاماتتارىن ءدىني سەنىم ەركىندىگىنەن ايىردى“ دەپ قارالادى. كانە، ايتىڭىزشى، شينجياڭداعى مەشىتتەر رەفورما جاساعان، ەسىك اشقان باستاپقى مەزگىلدەگى 2000نان استامنان قازىر 24 مىڭعا كوبەيىپ، ءار 530 مۇسىلمان بۇقاراسىنا ءبىر مەشىتتەن تۋرا كەلگەندىگى، ءدىني وقىتۋشى - قىزمەتكەرلەردىڭ سانى 3000نان استامنان 29 مىڭنان استامعا كوبەيگەندىگى ءدىني سەنىم ەركىندىگىنىڭ ايگىلەنۋى مە، الدە ءدىندى جويۋدىڭ ناتيجەسى مە؟

  وسى ارادا، مەن تاعى پومپەو سياقتىلارعا كەيبىر تاريحي بىلىمدەر مەن زاڭدىق ساۋاتتاردى جانە دە تولىقتاپ بەرگىم كەلىپ وتىر. شينجياڭ تاريحتان بەرى كوپ ءتۇرلى ءدىن قاتار ءومىر سۇرگەن ءوڭىر، توعىسىپ، قاتار ءومىر ءسۇرۋ − شينجياڭداعى دىندەر قارىم - قاتىناسىنىڭ نەگىزگى اعىمى. تاريحتا ۇيعۇر ۇلتىن قامتىعان شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقى ىلگەرىندى - كەيىندى كوپتەگەن دىندەرگە سەنگەن، قازىر شينجياڭ ءالى دە كوپ ءتۇرلى ءدىن قاتار ءومىر سۇرەتىن ءوڭىر سانالادى. ءبىز باستان - اياق ءارقايسى ءدىننىڭ تۇگەلدەي تەپە - تەڭ بولۋىنا تاباندى بولامىز، ءمالىم ءبىر دىنگە جان تارتپايمىز ءارى ءمالىم ءبىر ءدىندى كەمسىتپەيمىز، ءارقايسى دىندەردىڭ شينجياڭدا زاڭدى تۇردە تارالۋىنا تولىق قۇرمەت ەتەمىز جانە ونى قامتاماسىزداندىرامىز. بۇدان سىرت، جۇڭگونىڭ نەگىزگى زاڭىندا ”ازاماتتاردا ءدىني سەنىم ەركىندىگى بولادى“ دەپ ايقىن بەلگىلەنگەن. وسى نەگىزگى زاڭدىق پرينسيپتى امالياتتا ايگىلەۋ ءۇشىن، ۇكىمەت قىرۋار قىزمەتتەر ىستەدى، جۋىق جىلداردان بەرى ۇكىمەت قارجى بوساتىپ ۇرىمجىدەگى ياڭحاڭ مەشىتى، قۇلجاداعى بايتوللا مەشىتى، حوتانداعى ءجاما مەشىتى سياقتى ءدىني قيمىل ورىندارىن قايتادان جوندەدى. ءبىز تاعى ءدىني قايراتكەرلەردى قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ جۇيەسىنە ەنگىزىپ، ءار جىلى ءدىني قايراتكەرلەردىڭ سالاماتتىعىن ءبىر رەت تەگىن تەكسەرىپ، ءار ادامعا ايىنا، از دەگەندە، 1000 يۋاننان تۇرمىس قوسىمشا قاراجاتىن تاراتتىق. كەزەكتە، بۇكىل شينجياڭدا ءدىني توپتاردان 112سى بار بولىپ، 1400دەن استام ءدىني قايراتكەر ءار دارەجەلى حالىق قۇرىلتايىنا، ساياسي ءماسليحات كەڭەسىنە ۋاكىل، مۇشە بولۋدا. سوڭعى جىلدارى، ءبىز ”جەتىنى جەتكىزۋ، ەكى بولۋ“دى (سۋدى، ەلەكتردى، جولدى، گازدى، حابارلاسۋدى، راديو - تەلەۆيزوردى، مادەني كىتاپ ءۇيىن مەشىتكە جەتكىزۋ، جۇما نامازىن وقيتىن مەشىتتەردە دارەت الۋ قۇرىلعىلارى بولۋ، سۋمەن شاياتىن دارەتحاناسى بولۋ)، ”توعىزدى ازىرلەۋ“دى (ەمدەۋ جانە ءدارى - دارمەك قىزمەت وتەۋىن، ەلەكتروندىق ەكران، كومپيۋتەر، ەلەكتروندىق جەلدەتكىش نەمەسە اۋا رەتتەگىش، ورتتەن ساقتانۋ جابدىقتارى، تابيعي گاز، اۋىز سۋ قۇرىلعىسى، اياق كيىم قاپتاۋىش نەمەسە اياق كيىم قاپتاۋىش ماشيناسىن، زات ساقتاۋ شكابىن ازىرلەۋ) زور كۇشپەن ىلگەرىلەتىپ، ءدىني قيمىل ورىندارى مەن ءدىني قيمىل شارت - جاعدايىن زور دارەجەدە جاقسارتىپ، دىنگە سەنەتىن بۇقارانىڭ قالىپتى ءدىني قاجەتىن قامتاماسىز ەتتىك.

  شينجياڭدا ءدىني سەنىم ەركىندىگى شەكتەلۋدە دەپ قارالاپ جاتقان اناۋ باتىستىڭ ساياساتپازدارىنا، شىنىندا، قانداي سايتان جابىسقاندىعىن، ولاردىڭ قيالىنىڭ نەگىزى مەن ”دايەگى“نىڭ قايدان شىققاندىعىن بىلە المادىم؟!

  ءۇشىنشى، شينجياڭدا از ۇلت مادەنيەتى جۇيەلى تۇنشىقتىرىلۋدا دەپ كوكۋ بارىپ تۇرعان سۇمپايىلىق

  جۇڭگو ۇكىمەتى ەجەلدەن از ۇلت مادەنيەتىن قورعاۋعا جانە وعان مۇراگەرلىك ەتۋگە باسا ءمان بەرىپ كەلەدى. بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ وقۋ - اعارتۋ، عىلىم جانە مادەنيەت ۇيىمى جاعىنان ”ادامزاتتىڭ بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى ۋاكىلدىك تۋىندىلارى تىزىمدىگى“ قاتارىنا ەنگىزىلگەن ”شينجياڭ ون ەكى مۇقامى“ جاڭا جۇڭگو العاش قۇرىلعان كەزدەگى بىرىنشىدەن كەدەي، ەكىنشىدەن اق ەكونوميكالىق شارت - جاعداي استىندا، ورتالىق ۇكىمەت ادام شىعارىپ، قارجى شىعارىپ قۇتقارۋ سيپاتىندا قورعاپ، ءتۇپ نۇسقاسىنا مۇراگەرلىك ەتۋدى جۇزەگە اسىردى. الدىڭعى عاسىردىڭ 60 - جىلدارىنان باستاپ، ورتالىق ۇكىمەت ارناۋلى قارجى شىعارىپ، شينجياڭداعى از ۇلتتاردىڭ حالىقتىق ءان - ءبيىن، حالىقتىق داستاندارىن، حالىقتىق ادەبيەتىن، سونداي - اق اڭىز ەرتەگىلەرىن توپتاپ ەستەلىككە الدى، شينجياڭدا جوعالۋعا تاياعان «قۇتتى بىلىك»، «ديۋاني لۇعات - ات - تۇركى» سياقتىلار ءدال سول كەزدە توپتالىپ، رەتتەلىپ جانە زەرتتەلگەن.

  قازىر شينجياڭدا مەملەكەتتىك بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى نىسانىنان 83ى، مەملەكەت دارەجەلى ”بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى“نىڭ ۋاكىلدىك مۇراگەرلەرىنەن 64ى بار، 7 ءتۇر بويىنشا 91 بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىن قورعاۋ، مۇراگەرلىك ەتۋ بازاسىنا اتاق بەرىلدى، 236 بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارىن كورسەتۋ، مۇراگەرلىك ەتۋ ورنى قۇرىلدى، از ۇلتتار نىسانى %95تەن استامىن يەلەيدى. شينجياڭداعى ءارقايسى ۇلت نەگىزىنەن قولداناتىن 10 ءتۇرلى ءتىل - جازۋ ءادىليا، اكىمشىلىك، وقۋ - اعارتۋ، اقپارات - باسپا ءسوز، راديو - تەلەۆيزيا، ينتەرنەت، قوعامدىق الەۋمەتتىك ىستەر سياقتى سالالاردا كەڭىنەن قولدانىلۋدا. ۇيعۇر ۇلتىنىڭ ”ءماشىرابى“، قازاق ۇلتىنىڭ ”ايتىسى“، قىرعىز ۇلتىنىڭ ”قومىز ايتىسى“، موڭعۇل ۇلتىنىڭ ”نادام مەرەكەسى“، حۇيزۋ ۇلتىنىڭ ”حۋا - ىر مەرەكەسى“ سياقتى ۇلتتىق سالت - سانا قيمىلدارى كەڭ كولەمدە ورىستەتىلىپ، ءار ۇلت حالقىنىڭ قارسى الۋىنا يە بولدى.

  ەگەر پومپەو سياقتىلار وسى زامانعى كەڭ تارالعان مادەنيەتكە قىزىعادى ەكەن، وندا كوز الداعى جۇڭگونىڭ كوركەمونەر سالاسىنا نازار اۋدارعانى ءجون، «جۇڭگو جاقسى ءبيى»نىڭ باس جۇلدەگەرى گۇلميرا، «جۇڭگو جاقسى اۋەنى»نىڭ ورتانشى جۇلدەگەرى پارحات، شينجياڭداعى سىبە ۇلتىنان شىققان ايگىلى ارتيست تۇڭ لييا، ولاردىڭ ءبارى شينجياڭداعى از ۇلتتاردىڭ ۇزدىك ۋاكىلدەرى، ولار تارتىمدى ءبيى، دارا داۋىسى، ىسىلعان ونەرلەرىمەن شينجياڭداعى از ۇلت مادەنيەتىنىڭ وسى زامانعى قوعاممەن ارالاسقان، توعىسقان تىڭ كەلبەتىن ايگىلەدى.

  مۇنان سىرت، جۇڭگو ۇكىمەتى تاعى شينجياڭداعى از ۇلتتاردىڭ ءداستۇرلى شيپاگەرلىگىن، ءدارى - دارمەگىن قورعاۋعا جانە اشۋعا باسا ءمان بەردى، ۇيعۇر شيپاحاناسى مەن قازاق شيپاحاناسى شينجياڭنىڭ بارلىق جەرىنە تارالعان، ”كۇردەلى رەتسەپتى يزىحۋ“، ”زۇكام جاۋھارى“ سياقتى ۇلتتىق ءدارى - دارمەكتەر كەڭ كولەمدە قارسى الۋعا يە بولعان.

  ءتورتىنشى، شينجياڭداعى ءار ۇلت حالىق بۇقاراسىنىڭ حالىق تۇرمىسى شارت - جاعدايىنىڭ وراسان زور جاقسارۋىن ەلەڭعۇرلى كورمەۋ بۇكىلدەي تاكاپپارلىق، سىڭار جاقتىلىق

  جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاننان بەرى، شينجياڭ ەكونوميكاسىنىڭ جالپى مولشەرى 200 ەسەدەن استام ارتتى، ادام باسىنا شاققانداعى ءوندىرىس جالپى ءونىم قۇنى 40 ەسەگە تاياۋ ارتتى، شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ حالىق تۇرمىسى شارت - جاعدايىندا دا وسىعان ىلەسە تاريحي سيپاتتى وزگەرىس تۋىلدى. كىرىس جاعىندا، 1978 - جىلدان 2018 - جىلعا دەيىن، قالا - اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ادام باسىنا شاققانداعى قولداعى ناق كىرىسى جەكە - جەكە 101.7 ەسە جانە 99.6 ەسە ارتتى. وقۋ - اعارتۋ جاعىندا، ازاتتىقتىڭ العاشقى كەزىندە، شينجياڭدا وقۋ جاسىنا تولعان بالالاردىڭ وقۋعا ءتۇسۋ مولشەرى %20كە جەتپەيتىن، ساۋاتسىزدىق مولشەرى %90كە جەتكەن ەدى. دامۋ ارقىلى باستاۋىش مەكتەپ 1949 - جىلعى 1335تەن 2018 - جىلى 3368گە كوبەيدى، ورتا مەكتەپ 9دان 1278گە ارتتى، 9 جىلدىق مىندەتتى وقۋ - اعارتۋدى جالپى بەتتىك قامتۋ جۇزەگە استى، وڭتۇستىك شينجياڭدا 3 جىلدىق مەكتەپكە دەيىنگى تاربيە، 12 جىلدىق نەگىزدىك تاربيە جالپى بەتتىك قامتىلدى. 2018 - جىلى شينجياڭدا مەكتەپكە دەيىنگى قوس ءتىل بالاباقشاسىنا جالپى وقۋعا ءتۇسۋ مولشەرى %95.95كە جەتتى. باستاۋىش مەكتەپ جاسىنا تولعان بالالاردىڭ وقۋعا ءتۇسۋ مولشەرى %99.91كە جەتتى. سالاماتتىق جاعىندا، ادامداردىڭ ورتاشا عۇمىر جاسى ازاتتىقتىڭ العاشقى كەزىندەگى 30 جاستان قازىرگى مەجەلەگەن 72.35 جاسقا ۇزاردى. 2011 - جىلى شينجياڭ بۇكىل ەلدەن بۇرىن قالا - اۋىلداردا ءبىر تۇتاس جوسپارلانعان، جالپى بەتتىك قامتىعان نەگىزدىك زەينەتكەرلىك قامسىزداندىرۋىن قۇردى. 2016 - جىلدان باستاپ، ءار جىلى جالپى حالىقتىڭ سالاماتتىعىن تەكسەرۋدى ورىستەتىپ، جالپى حالىق باس اماندىعى توسىن زاقىمدالۋ قامسىزداندىرۋىنان تەگىن يگىلىكتەندى. وڭتۇستىك شينجياڭداعى 70 جاستان اسقان ءبىر ۇيعۇر كاريا ءوز اۋزىمەن ماعان: ”مۇنشا جىل جاساعانىمدا ءوزىمنىڭ بويىمنىڭ قانشالىق بيىك ەكەنىن، سالماعىمنىڭ قانشالىق اۋىر ەكەنىن، بويىمدا قانداي سىرقات بار ەكەنىن بىلمەيدى ەكەنمىن. ۇل - قىزدارىم دا ىستەي الماعان ءىستى پارتيا مەن ۇكىمەت مەن ءۇشىن ويلاپ، مەن ءۇشىن ىستەپ بەردى!“، - دەدى.

  وتە - موتە، ورتالىق كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدى باستاعاننان بەرى، ءبىز نازاردى وڭتۇستىك شينجياڭداعى 4 ايماق - وبلىستاعى اۋىر كەدەي وڭىرلەرگە شوعىرلاندىرىپ، جەرگىلىكتى جاعدايعا قاراي، دالمە - ءدال شارا قولدانىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدا كورنەكتى ناتيجەگە قول جەتكىزۋدى جەبەدىك. 2014 - جىلدان 2018 - جىلعا دەيىن، بۇكىل رايونىمىز جيىنى 2 ميلليون 314 مىڭ 700 ادامدى كەدەيلىكتەن ارىلتتى، كەدەيلىكتىڭ تۋىلۋ مولشەرى %19.496تەن %6.1كە تومەندەدى، مۇنىڭ ىشىندە وڭتۇستىك شينجياڭداعى 4 ايماق - وبلىستان ءبىر ميلليون 889 مىڭ 500 ادام كەدەيلىكتەن ارىلىپ، كەدەيلىكتىڭ تۋىلۋ مولشەرى %29.1تەن %10.9كە تومەندەدى، بۇل تاريحتا ەشقاشان بولىپ كورمەگەن زور وزگەرىس. بۇل ءبىر گرۋپپا ساندى مالىمەتتىڭ استارىندا ورتالىق ۇكىمەت پەن بۇكىل ەل حالقىنىڭ شينجياڭنىڭ ورنىقتىلىعىن، دامۋ ىستەرىن ۇزاق ۋاقىت تىنباي قولداپ كەلگەندىگى جاتىر. جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاننان بەرى، مەملەكەتتىڭ شينجياڭ قازىناسىنا بەرگەن كومەك قاراجاتى جيىنى 2 تريلليون 350 ميلليارد يۋانعا جەتتى، تەك 2012 - جىلدان2018 - جىلعا دەيىنگىنىڭ وزىندە ءبىر تريلليون 610 ميلليارد يۋانعا جەتتى. 2018 - جىلى ورتالىقتىڭ شينجياڭ قازىناسىنا بەرگەن كومەك قاراجاتى 302 ميلليارد 200 ميلليون يۋانعا جەتىپ، سول جىلعى شينجياڭنىڭ قازىنا مەجە ەسەبىندەگى شىعىسىنىڭ %60.3ىن ۇستادى. سونىمەن ءبىر ۋاقىتتا، 2010 - جىلدان بەرى، بۇكىل ەلدەگى شينجياڭعا كومەكتەسەتىن 19 ولكە - قالا شينجياڭعا باعىتتامالى كومەكتەستى، جيىنى قوسقان كومەك قاراجاتى 103 ميلليارد 500 ميلليون يۋان بولدى، مۇنىڭ ىشىندە %80تەن استامى حالىق تۇرمىسى قۇرىلىسىنا جۇمسالدى. فاكت تەك جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى عانا كوپ ءۇشىن پارتيا قۇرۋدى، حالىق ءۇشىن بيلىك جۇرگىزۋدى شىنايى ورىنداي الاتىندىعىن، تەك جۇڭحۋا ۇلتى ۇلى شاڭىراعىندا عانا ءار ۇلتتىڭ ەتەنە سيلاسىپ، ءبىر - بىرىنە دەمەۋشى بولۋدى شىنايى جۇزەگە اسىرا الاتىندىعىن دالەلدەدى.

  شينجياڭ تاربيەلەۋ - باۋلۋ قىزمەتىن ورىستەتكەننەن بەرى، ءۇرتىس 3 جىل بويى ەشقانداي زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك دەلوسى (وقيعاسى) تۋىلمادى. ورنىقتىلىقتىڭ پايداسىنىڭ ۇزدىكسىز جارىققا شىعۋىنا ىلەسە، ءبىر ءوڭىردىڭ قوعام ورنىقتىلىعى جاعدايىنىڭ ”بارومەترى“ بولعان ساياحات كاسىبىندە دە ”شارىق ۇرا“ دامۋ تاماشا جاعدايى جارىققا شىعىپ، قابىلداعان ساياحاتشىلاردىڭ سانى مەن تۇتىنۋ ءۇرتىس 3 جىل %40 − 30تىك ارتۋ قارقىنىن ساقتادى، بيىل الدىڭعى 10 ايدا شەكارا ءىشى - سىرتىنان شينجياڭعا ساياحاتتاي كەلگەندەردىڭ سانى 200 ميلليون ادام - رەتتەن اسىپ، نەشە ميلليون ادامدى جۇمىستاندىرۋعا باستاپ، كىرىستىڭ ارتۋى مەن تۇرمىستىڭ جاقسارۋىن جەبەدى.

  ”شاقايدىڭ اياعىڭا لايىق بولعان - بولماعاندىعىن ءوزىڭ كيگەندە بىلەسىڭ“. شينجياڭنىڭ بولاشاعى مەن تاعدىرى پومپەو سياقتىلار مەن باتىستاعى كەيبىر اقپارات قۇرالدارىنىڭ لەپىرە سويلەپ، سان - ساققا جۇگىرتۋىن قاجەت ەتپەيدى، شينجياڭداعى 25 ميلليوننان استام ءار ۇلت بۇقاراسى عانا ەڭ سويلەۋ ۇقىعىنا يە. ءبىز ماقتانىشپەن بۇكىل دۇنيە جۇزىنە مىنانى جاريالايمىز: شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ تۇرمىسقا سەنىمى ەجەلدەن ءدال بۇگىنگىدەي تولىسقان ەمەس، بولاشاققا ءۇمىتى ەجەلدەن ءدال بۇگىنگىدەي تولىسقان ەمەس، ۇلى وتاندى، جۇڭحۋا ۇلتىن، جۇڭحۋا مادەنيەتىن، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىن، جۇڭگوشا سوتسياليزمدى شىنايى مويىنداۋى ەجەلدەن ءدال بۇگىنگىدەي تولىسقان ەمەس! مەن بۇل جەردە باتىستاعى ءىشىنارا ساياساتپازدار مەن اقپارات قۇرالدارىنا: سەندەر، شينجياڭدى قارالاعان ساندىراق سوزدەرىڭدى ەندى دوعارىڭدار! - دەپ قاتاڭ ەسكەرتەمىن.

جاۋاپتى رەداكتور : سايراش تۇرارجان قىزى

ەسكەرتۋ:

تورابىمىزداعى مازمۇنداردى پايدالانۋعا تۋرا كەلگەندە، ءسوزسىز جازباشا رۇقساتقا يە بولۋ كەرەك. مازمۇنداردى رۇقساتسىز جالعاپ تاراتۋعا، كەسىپ رەداكسيالاۋعا، وزگەرتۋگە، قىسقارتىپ قۇراستىرۋعا، باسقا ورىنعا كوشىرۋگە نەمەسە باسقا تاسىلدەرمەن كوبەيتۋگە ءارى تاراتۋعا بولمايدى، قايشى كەلگەندەردىڭ زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگى زاڭ بويىنشا قۋزاستىرىلادى.