امەريكانىڭ شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ بىرگە ىنتىماقتاسا كۇرەس جاساعان اياق الىسىن توسۋعا ۇرىنعان قاسكۇنەمدىگى اۋمەسەرلىك قۇر قيال

اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم بىرلىكساپ ءبولىمىنىڭ ورىنباسار باستىعى

ىليجان انايات

　　جەرگىلىكتى ۋاقىت 12 - ايدىڭ 3 - كۇنى امەريكا پارلامەنتى قاۋىم پالاتاسى ”2019 - جىل ۇيعۇر ادامدىق ۇقىقتارى ساياسات زاڭ جوباسىن“ ماقۇلداپ، ادامدىق ۇقىقتى جەلەۋ ەتىپ، ەلىمىز شينجياڭىنىڭ ادامدىق ۇقىق جاعدايى مەن لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋدا زاڭ بويىنشا قولدانعان شاراسىنا قاراتا اق پەن قارانى شاتاستىرىپ، قاساقانا جالا جاۋىپ، جات نيەتپەن ەلىمىز ۇكىمەتىنىڭ شينجياڭدى جونگە سالۋ ساياساتىنا سوقتىعىپ، جۇڭگو شينجياڭىنىڭ ادامدىق ۇقىق جاعدايىنا كوپە - كورنەۋ جالا جاۋىپ، ءبىزدىڭ ۇشقارىلىقتى الاستاۋ جانە لاڭكەستىككە سوققى بەرۋدە قولدانعان شارامىزدى قۇتىرىنا قارالاپ، شينجياڭىنىڭ ءتۇرلى دامۋ جەتىستىكتەرىن جوققا شىعارىپ، ۇيعۇر ۇلتىن قامتىعان شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ شىنايى سەزىمىن ەلەمەي، امەريكانىڭ ەشبىر تومەنگى شەگى بولماعان قوس ولشەمى مەن كولگىر سۇرقيا زورەكەرلىك قيسىنىن تاعى ءبىر رەت پاش ەتتى. مەن جۇڭگو شينجياڭىنداعى ۇيعۇر ۇلتىنىڭ ءبىر مۇشەسى رەتىندە بۇعان باتىل قارسى تۇرامىن جانە قاتاڭ ايىپتايمىن.

　　جۇڭگو ۇكىمەتى شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ ادامدىق ۇقىعى مەن نەگىزگى ەركىندىگىن زاڭ بويىنشا قورعاۋعا باسا ءمان بەردى. جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسى قۇرىلعان 70 جىلدان بەرى، شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ تىرشىلىك ەتۋ ۇقىعى، دامۋ ۇقىعى ەڭ زور دارەجەدە قامتاماسىز ەتىلدى. شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايونى قۇرىلعان 64 جىلدان بەرى، شينجياڭ ەكونوميكاسىنىڭ جالپى مولشەرى 80 ەسە ارتىپ، ءار ۇلت حالقىنىڭ تۇرمىس دەڭگەيى ايتارلىقتاي جوعارىلادى؛ جۇمىستاندىرۋ، وقۋ - اعارتۋ، ەمدەۋ، قوعامدىق قامسىزداندىرۋ سياقتىلاردى ماڭىزدى ءتۇيىن ەتكەن حالىققا تيىمدىلىك جەتكىزۋ ينجەنەرياسى ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىلىپ، ءار ۇلت حالقىنىڭ تابىس سەزىمى، باقىت سەزىمى، حاۋىپسىزدىك سەزىمى كورنەكتى كۇشەيدى؛ 2014 - جىلدان 2018 - جىلعا دەيىن تۇتاس شينجياڭدا جيىنى 2 ميلليون 314 مىڭ 700 ادام كەدەيلىكتەن ارىلدى، كەدەيلىكتىڭ تۋىلۋ مولشەرى ％19.4تەن ％6.1كە تومەندەدى. 2020 - جىلعا بارعاندا قازىرگى اتقارىپ وتىرعان ولشەم بويىنشا اۋىل - قىستاقتاعى كەدەيلەردىڭ بارلىعىن كەدەيلىكتەن ارىلتىپ، مۇلدەم كەدەيلىكتى جويىپ، تۇتاس ەلمەن بىرگە جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتۋعا شىنايى كەپىلدىك ەتۋ ءۇشىن، بيىل جانە كەلەر جىلى مەجەمەن 817 مىڭ 100 ادامدى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدى جۇزەگە اسىرادى. شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ ءدىني سەنىم ەركىندىك ۇقىعى زاڭ بويىنشا قامتاماسىز ەتىلىپ، لاڭكەستىكتىڭ، ۇشقارىلىقتىڭ كوپ تۋىلۋ، ءجيى تۋىلۋ جاعدايى ءونىمدى تۇردە تەجەلدى. از ۇلتتاردىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتى قورعالدى جانە كوركەيتىلدى، ۇيعۇردىڭ مۇقام كوركەمونەرى، قىرعىزدىڭ «ماناس» ەپوسى «ادامزاتتىڭ بەيزاتتىق مادەنيەت مۇرالارى ۋاكىلدىك تۋىندىلار تىزىمدىگى»نە ەنگىزىلدى. ۇلتتىق ءتىل - جازۋ، ءادىليا، اكىمشىلىك، وقۋ - اعارتۋ، اقپارات - باسپا ءسوز، راديو - تەلەۆيزيا، ينتەرنەت، قوعامدىق الەۋمەتتىك ىستەر سياقتى سالادا كەڭ كولەمدە قولدانىلدى.

　　شىندىققا تالاس جۇرمەيدى. 2018 - جىلدىڭ سوڭىنان بەرى، مەن سان رەت دۇنيە جۇزىندەگى كوپتەگەن مەملەكەت پەن رايونداردىڭ ءمانساپتىلارىنىڭ، حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ، اقپارات قۇرالدارىنىڭ، ءىسلام ءدىنى ۇيىمدارىنىڭ شينجياڭدى ەكسكۋرسيالاۋىنا، ساپاردا بولۋىنا سەرىك بولدىم. ولار شينجياڭنىڭ ءارقايسى جەرلەرىندەگى قالا، اۋىل - قىستاقتارىندا وتباسىلارىن ارالاپ، ”ءنول قاشىقتىق ارالىق“تا ارالاسۋ بارىسىندا، تىنىش، ىنتىماقتى، جاراسىمدى قوعام جاعدايىن، باقىتتى، تىنىش ءومىر، شات - شادىمان تىرشىلىك كەشىرىپ جاتقان ءار ۇلت بۇقاراسىن كوردى. ولار مەشىتتەردى ەكسكۋرسيالاپ، ءدىني قايراتكەرلەرمەن اڭگىمەلەسىپ، پىكىر الماستىرىپ، ورتاسى كوركەم، قۇرىلعىلارى كەمەلدى ءدىني قيمىل ورىندارىن كورىپ، دىنگە سەنەتىن بۇقارانىڭ جۇڭگونىڭ ءدىني سەنىم ەركىندىگى ساياساتىن ماقتاعاندىعىن تىڭدادى. كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىندا ولار كەڭ دە جارىق كلاستاردى، اشىق جارقىن تاربيەلەنۋشىلەردى كورىپ، ساباقحاناداعى ساڭقىلداعان كىتاپ وقىعان داۋىستار مەن دەنە تاربيە الاڭىنداعى شاتتىقتىڭ ءۇنىن ەستىدى. ەكسكۋرسيالاعاننان، ساپارلاعاننان كەيىن، ولار سەزىنگەن، كورگەن - ەستىگەن جاعدايلاردىڭ كەيبىر باتىستاعى ەلدەردىڭ جانە اقپارات قۇرالدارىنىڭ سۋرەتتەگەنىنە مۇلدە ۇقسامايتىندىعىن، شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ باقىتتى تۇرمىس كەشىرىپ جاتقاندىعىن ءبىلدى! ولار جاپپاي شينجياڭنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ كۇرەسى جانە ادامدىق ۇقىقتى قامتاماسىز ەتۋ تاجىريبەسى دۇنيە جۇزىندەگى ءارقايسى ەلدىڭ ۇيرەنىپ، ۇلگى الۋىنا تاتيدى دەپ قارادى.

　　بۇلاردىڭ بارلىعى امەريكانىڭ ايتىلمىس ”زاڭ جوباسى“نىڭ شىندىقتى ەلەمەگەن ساندىراق ەكەندىگىن پارمەندى دالەلدەدى. مۇنىڭ شىن ءمانى ادامدىق ۇقىقتى جەلەۋ ەتىپ، شينجياڭنىڭ ورنىقتىلىعىن ءبۇلدىرىپ، جۇڭگونىڭ دامۋىن شاۋجايلاۋ ناقتى ارەكەتىمەن اينالىسۋ، سيپاتى وتە پاسىق، نيەتى توتەنشە سۇرقيا. ءتۇبىرلى ماقساتى شينجياڭنىڭ گۇلدەنۋىن، ورنىقتىلىعىن ءبۇلدىرۋ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋدى جۇزەگە اسىرۋداعى تاريحي اياق الىسىن ءبۇلدىرۋ. ىزگى نيەتتى، اقىلدى ادامداردىڭ بارلىعى شينجياڭنىڭ قوعام ورنىقتىلىعى مەن ادامدىق ۇقىعىنىڭ ىلگەرىلەۋىنە كوز جۇما المايدى، اسىرەسە، مەن سياقتى ءبىر ۇيعۇر باسشى كادر پارتيامىز بەن مەملەكەتىمىزدىڭ ۇيعۇر ۇلتىنا دەگەن كوڭىل ءبولۋىن، قامقورلىعىن تىپتەن تەرەڭ سەزىنەدى، جاقىنعى جىلداردان بەرى شينجياڭدا تۋىلعان وراسان زور وزگەرىستەردى تەرەڭ سەزىنەدى.

　　لاڭكەستىككە زاڭ بويىنشا سوققى بەرۋ، ءار ۇلت حالقىنىڭ ءومىرىنىڭ، مال - مۇلكىنىڭ حاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ − ادامدىق ۇقىقتى ەڭ ءتۇبىرلى قورعاعاندىق. وتكەن ءبىر مەزگىلدە شينجياڭدا زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك وقيعالار كوپ تۋىلىپ، ءجيى تۋىلىپ، ۇيعۇر ۇلتىن قامتىعان قىرۋار بەيكۇنا بۇقاراعا زيانكەستىك جاسالدى. سول كەزدە امەريكانىڭ ساياساتپازدارى بەيكۇنا بۇقارانىڭ ءولىم - ءجىتىمىن ەستىسە دە ەستىمەسكە سالىندى. قازىر شينجياڭ ورنىقتى، حاۋىپسىز بولدى، امەريكانىڭ اناۋ مونتان پارلامەنت مۇشەلەرى مەن ساياساتپازدارى جات نيەتپەن ايتىلمىس ”ادامدىق ۇقىق“قا كوڭىل بولگەنسىپ، ايتىلىمىس ”زاڭ جوباسىن“ شىعاردى، بۇل اشىقتان - اشىق ”ءۇش ءتۇرلى كۇش“كە بولىسقاندىق، زورلىقتى كۇش، لاڭكەستەرگە دەم بەرگەندىك. امەريكانىڭ ءوزىنىڭ ادامدىق ۇقىعى ەستەلىگى سۇرقيالىققا تولعان، اۋىزعا الارلىق ەشتەڭەسى جوق، ءبىراق ارسىزدىقپەن ”ادامدىق ۇقىقتىڭ قورعاۋشىسىمىن“ دەپ كۇپيىپ، قوس ولشەممەن جۇڭگو شينجياڭىنىڭ ادامدىق ۇقىق جاعدايىنا قوقاڭداۋى − جۇڭگو ۇكىمەتىنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ جانە ۇشقارىلىقتى الاستاۋ شارالارىن قارالاعان جيىركەنىشتى ارەكەت. مەن شينجياڭداعى ۇيعۇر ۇلتى بولۋ ساناتىندا بۇعان استە جول بەرمەيمىن.

　　ادىلدىك جۇرت جۇرەگىندە. شينجياڭنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ جانە ۇشقارىلىقتى الاستاۋ جاعىنداعى قولعا كەلتىرگەن ناتيجەسى جۇرتقا ايان، امەريكانىڭ ايتىلمىس شينجياڭعا ساياتىن ”زاڭ جوباسى“ شينجياڭ حالقىنىڭ ءومىرىنىڭ حاۋىپسىزدىگىنە جانە دامۋ ۇقىق - مۇددەسىنە تيتتەي دە قۇرمەت ەتپەگەندىگىنە، ادامدىق ۇقىق سىندى وسى وسكەلەڭ ۇعىمدى ماسقارالاعاندىعىنا، حالىقارالىق ءمورال مەن ادامزاتتىڭ ىزگىلىگىنە اۋىر قايشىلىق جاساعاندىعىنا بارلىق ادال نيەتتى جانە ادىلەتتى ادامدار جيرەندى. ارامدىعىن قويماعان اجال قۇشار. مەن امەريكانىڭ ايتىلمىس ”ادامدىق ۇقىق“پەن شينجياڭنىڭ ۇلتتار ىنتىماعىن، قوعام ورنىقتىلىعىن، ءدىن جاراسىمدىلىعىن بۇلدىرگەن پاسىق ارەكەتتەرىن دەرەۋ توقتاتۋىن، ”ءۇش ءتۇرلى كۇش“كە بولىسپاۋىن، زورلىقتى كۇش، لاڭكەس ەلەمەنتتەرگە دەم بەرمەۋىن ەسكەرتەمىن. ويتپەگەندە ەڭ سوڭىندا ءوزى قازعان كورگە ءوزى ءتۇسىپ، ءوزى باسىن ءوزى قۇرتادى.

　　جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسى قۇرىلعان 70 جىلدان بەرى، شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ ورتاق ىنتىماقتاسا كۇرەس جۇرگىزۋ، كورىكتى مەكەندى بىرگە قۇرۋ اياق الىسى بارىسىندا، تەپە - تەڭ، ىنتىماقتى، ءوزارا كومەكتەسەتىن، جاراسىمدى ۇلت قاتىناسى مەن ءبىر - بىرىنە قۇرمەت ەتەتىن، تاتۋ - ءتاتتى وتەتىن ءدىن قاتىناسى قالىپتاستى، دامىدى جانە بەكەمدەلدى. قازىر شينجياڭنىڭ ەكونوميكاسى ۇزدىكسىز دامىپ، قوعامى جاراسىمدى، ورنىقتى بولىپ، حالىق تۇرمىسى بارعان سايىن جاقسارىپ، دىندەر جاراسىمدى، ۇيلەسىمدى بولىپ، ءار ۇلت حالقى اناردىڭ دانىندەي تىعىز ۇيىسىپ، تاريحتاعى ەڭ تاماشا گۇلدەنگەن، دامىعان مەزگىلدە تۇر. مەن: ”امەريكانىڭ شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ بىرگە ىنتىماقتاسا كۇرەس جاساعان اياق الىسىن توسۋعا ۇرىنعان قاسكۇنەمدىگى اۋمەسەرلىك قۇر قيال“، - دەمەكشىمىن. مەن شينجياڭنىڭ ۇلت قاتىناسىنا ىرتكى سالاتىن، شينجياڭنىڭ ۇلتتار ىنتىماعىن بۇلدىرەتىن، شينجياڭنىڭ قوعام ورنىقتىلىعىنا ىقپال جاسايتىن ءارقانداي قاسكۇنەمدىكتىڭ ءبارىنىڭ ىسكە اسپايتىندىعىنا كامىل سەنەمىن! مەن شي جينپيڭنىڭ جاڭا ءداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزم يدەياسىنىڭ جەتەكشىلىگىندە شينجياڭنىڭ ەرتەڭىنىڭ اناعۇرلىم جاقسى بولاتىندىعىنا كامىل سەنەمىن!