شينجياڭ ءىسلام ءدىنى قوعامىنىڭ باستىعى، شينجياڭ ءىسلام ءدىنى شۋەيۋانىنىڭ باستىعى
ابدۇرىقىپ تۇمۇرنياز
جۋىردا «نيۋ - يورك ۋاقىت گازەتى» قاتارلى باتىس اقپارات قۇرالدارى ىركەس - تىركەس ايتىلمىس ”دەربەس حابار“ جاريالاپ، شينجياڭنىڭ كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىن سۇرقيالىقپەن ايىپتاپ، اق پەن قارانى شاتاستىرىپ، بەتالدى كۇيە جاقتى. جەرگىلىكتى ۋاقىت 12 - ايدىڭ 3 - كۇنى امەريكا پارلامەنتى ايتىلمىس ”2019 - جىل ۇيعۇر ادامدىق ۇقىقتارى ساياسات زاڭ جوباسىن“ ماقۇلداپ، شينجياڭنىڭ ”قايتا تاربيەلەۋ لاگەرى“، ”ۇيعۇر مۇسىلماندارىن ورشەلەنە قامادى“، ”ادامدىق ۇقىققا قول سۇقتى“ سياقتى ويدان قۇراستىرىلعان ايتىلمىس دالەل - ىسپاتتار ارقىلى شينجياڭعا جازالاۋ جۇرگىزۋگە دامەلەندى. بۇل مۇلدە اشىقتان - اشىق اۋزىمەن وراق ورعاندىق، پالە جاپقاندىق، مەن بۇدان باتىس اقپارات قۇرالدارىنىڭ جانە امەريكانىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ ماسەلەسىندە قوس ولشەم قولداناتىندىعىن ايقىن تانىپ جەتتىم، ولاردىڭ سۇرقيا نيەتىن دە ايقىن تانىپ جەتتىم. بۇل جونىندە، شينجياڭدا تۋىپ، شينجياڭدا وسكەن ءدىني قايراتكەر رەتىندە، مەن شينجياڭنىڭ كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعى جونىندە كورگەن - بىلگەندەرىمدى ايتۋ جاۋاپكەرشىلىگىم، بورىشىم بار ەكەندىگىن سەزىندىم.
وتكەن ءبىر مەزگىلدە، شينجياڭدا ۇشقارى يدەيا جالبىزبالاپ كىرىپ، ءورشىپ، زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك ارەكەتى كوپ، ءجيى تۋىلىپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ باس اماندىعىنا، مال - مۇلىك حاۋىپسىزدىگىنە اۋىر زيان سالدى. ول كەزدەگى شينجياڭدا 2001 - جىلى ”11 - قىركۇيەك“ لاڭكەستىك شابۋىلداۋ وقيعاسىنا ۇشىراعان امەريكانىڭ نيۋ - يورگى سياقتى، ادامدار ءار كۇنى مازاسىزدانعان، ۇرەيلى تۇرمىس كەشىرىپ كەلدى. ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك قىلمىستارىنا سوققى بەرۋ جونىندەگى كۇشتى اۋانىندا، شينجياڭ ۇكىمەتى زاڭ بويىنشا زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك قىلمىستىلارىنا قاتاڭ سوققى بەرۋمەن بىرگە، زاڭ بويىنشا كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىن دا قۇرىپ، ەڭ جوعارى شەكتە ءدىني ۇشقارى يدەيامەن جۇعىمدالعان، زاڭعا قايشى جەڭىل قىلمىستىق ارەكەت نەمەسە زاڭعا قايشى ارەكەت وتكىزگەن ادامداردى قۇتقارىپ، ەڭ جوعارى شەكتە ازاماتتاردىڭ نەگىزگى ادامدىق ۇقىقتارىنىڭ لاڭكەستىكتىڭ، ۇشقارىلىقتىڭ زيانداۋىنا ۇشىراماۋىن قامتاماسىز ەتتى. شينجياڭدا ءۇرتىس 3 جىل بويى زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك دەلوسى (وقيعاسى) تۋىلمادى، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ تابىس سەزىمى، باقىت سەزىمى، حاۋىپسىزدىك سەزىمى كورنەكتى كۇشەيدى. بيىلدان بەرى، مەن 40 توپتان استام شەتەلدەن كەلگەن قوناقتاردى قابىلدادىم، ولار تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعى سىندى بۇل ءادىستى جابال جوعارى باعالاپ، شينجياڭنىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋ جەتىستىكتەرىن القاپ، شينجياڭ كورىكتى بولىپ قانا قالماستان، وتە حاۋىپسىز ەكەن دەپ قارادى.
مەن تالاي رەت قاشقار، حوتان، تۇرپان قاتارلى جەرلەردەگى تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىقتارىن ناقتى ارالاپ، تاربيەلەنۋشىلەردىڭ ساباقحانالاردا مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل - جازۋدى ۇيرەنىپ، زاڭدى ۇيرەنىپ، شەبەرلىك ۇيرەنىپ جاتقاندارىن ءوز كوزىممەن كوردىم؛ تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىنىڭ مۇسىلمانشا ازىق - تۇلىكپەن تەگىن قامداعاندىعىن، تاربيەلەنۋشىلەردىڭ باي مازمۇندى مادەنيەت، دەنە تاربيە قيمىلدارىنا قاتىناسىپ، ەمىن - ەركىن، كوڭىلدى ۇيرەنىپ، تۇرمىس كەشىرىپ، كوڭىل اشىپ جاتقاندىعىن ءوز كوزىممەن كوردىم؛ تاربيەلەنۋشىلەردىڭ جۇمىس بولسا رۇقسات سۇراپ سىرتقا شىعىپ، ۇيىندەگىلەرمەن باس قوسا الاتىندىعىن، كەز كەلگەن ۋاقىتتا تەلەفونمەن سويلەسە الاتىندىعىن ءوز كوزىممەن كوردىم؛ تاربيەلەنۋشىلەردىڭ ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ ساندىراقتارى مەن ”ءۇش ءتۇرلى كۇش“تىڭ قانقۇيلى قىلىعىن ىرىقتىلىقپەن اشكەرەلەپ جانە سىن - تەزىنە الىپ، ۇكىمەتتىڭ تاربيەلەپ قۇتقارعاندىعىنا شىن جۇرەكتەن العىس ايتىپ، ”ءۇش ءتۇرلى كۇش“تىڭ قۇربانى بولماعاندارىنا قۋانعاندىعىن ءوز كوزىممەن كوردىم. مەن تانيتىن كەيبىر تاربيەلەنۋشىلەر وقۋ تاۋىسقاننان كەيىن، كوپ ساندىسى تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىنان ۇيرەنگەن ونەرىنە سۇيەنىپ لايىقتى قىزمەت تاۋىپ، جاقسى كۇن كورە باستادى. مىسالى، قاشقار قالاسىنداعى تاربيەلەنۋشى ابدۇعاني يسمايىل وقۋ تاۋىسقاننان كەيىن قاشقار قالاسىنداعى ءبىر اس - سۋ سەرىكتەستىگىندە قىزمەتكە تۇردى، ول ماعان ءدىني ۇشقارىلىق يدەياسىنىڭ قاپاسىنان قۇتىلعاننان كەيىن، ءوزىنىڭ كوڭىلىنىڭ بۇرىنعى سياقتى شارشامايتىندىعىن، تۇرمىسىنىڭ دا ءلاززاتتى ءوتىپ جاتقاندىعىن ايتتى. تۇرپان قالاسىنداعى تاربيەلەنۋشى ىدىرىس يمار وقۋ تاۋىسقاننان كەيىن، ءپىشان اۋداندىق سوت مەكەمەسى لۇكچىن قالاشىق سوتىنا قىزمەتكە قابىلدانعان، قازىر ءار كۇنى تابىس سەزىمىنە بارىنشا كەنەلىپ ءوتىپ جاتىر. مۇنداي مىسالدار ءالى دە تولىپ جاتىر.
كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋدى ورىستەتۋ − ۇشقارى يدەيامەن جۇعىمدالعان ادامداردى قۇتقارۋ ءۇشىن، بۇل جان يەسىن قورعاۋداعى ەڭ زور ىزگى ءىس. ءدىني ۇشقارى يدەيامەن جۇعىمدالعان ادام جولدان اداسقان ادام سياقتى قالىپسىز ادام، تىپتەن قورقىنىشتى ادام. بۇرىن كوپتەگەن ادامدار ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ ىقپالىنا ۇشىراپ، زاڭدى اياققا تاپتاپ، زاڭعا سايىس جاريالاعان. ءبىر مەزگىل ۋاقىت تاربيەلەۋ - باۋلۋ ارقىلى ولار نەنىڭ زاڭدى، نەنىڭ زاڭعا قايشى ەكەندىگىن شىنايى ءتۇسىندى، قايسى ىستەردى ىستەۋگە بولاتىندىعىن، قايسى ىستەردى ىستەۋگە بولمايتىندىعىن ءتۇسىندى، ءدىني قيمىل، ءسوز جوق، زاڭ، زاڭ ەرەجە جول قويعان كولەم ىشىندە جۇرگىزىلۋى كەرەك ەكەندىگىن ءتۇسىنىپ، كوڭىلىندە ”قىزىل - جاسىل شىراق“ جاندى. بۇل قانداي قىمباتتى وزگەرىس دەسەڭىزشى! ەگەر كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىن قۇرماسا، شينجياڭ زورلىقتى كۇش لاڭكەستىك وكتەمدىك كورسەتكەن، اپات ۇزىلمەگەن، حالىق زوبالاڭعا ۇشىراعان الاساپىراندى جەرگە اينالار ەدى. ۇكىمەت اكە - شەشەنىڭ قاتەلىك وتكىزگەن بالاسىنا مامىلە جاساعانىنداي، ءدىني ۇشقارى يدەيامەن جۇعىمدالعان ادامداردى سابىرلىلىقپەن، ۇقىپتىلىقپەن تاربيەلەپ، رايىنان قايتارىپ، يدەيالىق جاقتان، زاتتىق جاقتان كومەكتەسىپ قانا قالماستان، امالىن تاۋىپ ولاردىڭ جۇمىستانۋ ماسەلەسىن شەشتى. سونىمەن بىرگە، تاربيەلەنۋشىلەردىڭ تۋىستارىنىڭ ءوندىرىس، تۇرمىس، جۇمىستانۋ، وقۋعا ءتۇسۋ، ەمدەلۋ سياقتى جاقتارىنداعى ءىس جۇزىندىك قيىنشىلىقتارىن شەشۋىنە كومەكتەسىپ، تاربيەلەنۋشىلەردىڭ ۇيرەنۋگە، باۋلۋعا قاتىناسۋداعى ۋايىمىنان ارىلتىپ، ۇيرەنۋگە، باۋلۋعا قاتىناسۋ قوزعاۋشى كۇشىن ارتتىردى.
ءىسلام ءدىنىنىڭ ءتۇپ ءمانى − بەيبىتشىلىك. ۇشقارىلىق ءىسلام ءدىنى ەمەس، ول ءىسلام ءدىنىنىڭ جوسىندارىن، قاعيدالارىن بەتالدى بۇرمالاپ، ءىسلام ءدىنىنىڭ نەگىزگى رۋحىن اياققا تاپتاپ، ءىسلام ءدىنىنىڭ جوسىندارىن قورلادى، ءتىپتى، بەيكۇنا بۇقارانى جازىم ەتىپ، قوعامنىڭ ورنىقتىلىعىنا اۋىر زيان سالدى، ولار ءبىز مۇسىلمانداردى قامتىعان شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ جاۋى، ولاردىڭ ءىس - ارەكەتى ءىسلام ءدىنىنىڭ بەيبىتشىلىكتى دارىپتەيتىن، زورلىقتى كۇشكە قارسى تۇراتىن نەگىزگى جوسىنىنا بۇكىلدەي قايشى.
شينجياڭ زاڭ بويىنشا كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىن قۇرىپ، تاربيەلەنۋشىلەردىڭ لاڭكەستىكتىڭ، ءدىني ۇشقارىلىقتىڭ ءمانى مەن زالالىن ايقىن تانۋىنا، لاڭكەستىكتىڭ، ءدىني ۇشقارىلىقتىڭ رۋحاني اجىرعىسىنان قۇتىلۋىنا، قىلمىستىڭ قۇلاماسىنا بەت الۋدان ارتقا قايتۋىنا مۇمكىندىك جاسادى، شينجياڭنىڭ قوعامى اناعۇرلىم تىنىش، جاراسىمدى بولىپ، ۇلتتار اناعۇرلىم تىعىز ىنتىماقتاسىپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ تىرشىلىك ۇقىعى، سالاماتتىق ۇقىعى، دامۋ ۇقىعىن تولىق قامتاماسىز ەتىلدى. تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعى بولماسا، شينجياڭنىڭ تىنىش، ورنىقتى كۇنى بولماق ەمەس دەۋگە بولادى! شينجياڭ ءىسلام ءدىنى قوعامىنىڭ باستىعى رەتىندە، مەن شينجياڭنىڭ ءىسلام ءدىنى سالاسىنداعى قايراتكەرلەر مەن قالىڭ مۇسىلماندار اتىنان، جۇڭگونىڭ دامۋىن تەجەپ، شينجياڭنىڭ ورنىقتىلىعىن ءبۇلدىرىپ، شينجياڭنىڭ تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىنا كۇيە جاققان امەريكانىڭ، باتىس جاقتىڭ ادامدارىنا، وبيەكتيۆ شىندىقتى ەلەپ - ەسكەرمەۋدى دوعارىڭدار، ەندىگارى وسەك - اياڭ تاراتپاڭدار، جالا جاپپاڭدار دەپ ەسكەرتەمىن! ءبىز شينجياڭدى جونگە سالۋدىڭ جۇڭگوشا ەرەكشەلىككە يە جولىمەن بۇلجىماستان جۇرە بەرسەك بولعانى، شينجياڭنىڭ قوعام ورنىقتىلىعى مەن باياندى تىنىشتىعى، ءسوز جوق، جۇزەگە اساتىندىعىنا، شينجياڭنىڭ كەلەشەگى، ءسوز جوق، اناعۇرلىم تاماشا بولاتىندىعىنا، شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ تۇرمىسى، ءسوز جوق، بارعان سايىن جاقساراتىندىعىنا بەرىك سەنەمىز.
