تيانشان تورى
تيانشان تورى   ›   جاڭالىقتار   ›   ەل ءىشى حابارى

مەملەكەتتىك لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ كەڭسەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ليۋ يۋەجين امەريكا پارلامەنتى قاۋىم پالاتاسىنىڭ ”2019 - جىل ۇيعۇر ادامدىق ۇقىقتارى ساياسات زاڭ جوباسىن“ ماقۇلداعاندىعى جونىندە ءتىلشىنىڭ سۇراۋىنا جاۋاپ بەردى

  شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 12 - ايدىڭ 4 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى. جەرگىلىكتى ۋاقىت 12 - ايدىڭ 3 - كۇنى امەريكا پارلامەنتى قاۋىم پالاتاسى ”2019 - جىل ۇيعۇر ادامدىق ۇقىقتارى ساياسات زاڭ جوباسىن“ ماقۇلدادى. بۇل جونىندە مەملەكەتتىك لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ كەڭسەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ليۋ يۋەجين ءتىلشىنىڭ سۇحباتىن قابىلداپ، سۇراۋىنا جاۋاپ بەردى.

  سۇراۋ: جەرگىلىكتى ۋاقىت 12 - ايدىڭ 3 - كۇنى امەريكا پارلامەنتى قاۋىم پالاتاسى ”2019 - جىل ۇيعۇر ادامدىق ۇقىقتارى ساياسات زاڭ جوباسىن“ ماقۇلدادى، مەملەكەتتىك لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ تاراۋى بۇعان قانداي باعا بەرەدى؟

  جاۋاپ: امەريكا پارلامەنتى قاۋىم پالاتاسى ”2019 - جىل ۇيعۇر ادامدىق ۇقىقتارى ساياسات زاڭ جوباسىن“ ماقۇلداپ، شىندىقپەن ساناسپاي، بۇرمالاپ، ويدان قۇراستىرىپ، جوقتان بار قىلىپ، جۇڭگو ۇكىمەتىنىڭ شينجياڭدى جونگە سالۋ ساياساتىن، لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ورنىقتىلىقتى قورعاۋ شارالارىن جانە شينجياڭنىڭ ادامدىق ۇقىق جاعدايىن قيسىنسىز قارالاۋى جانە ءجونسىز جازعىرۋى، امەريكا جاقتىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ ماسەلەسىندەگى قوس ولشەمىن جانە ”ادامدىق ۇقىق“تى جەلەۋ ەتە وتىرىپ جۇڭگونىڭ ىشكى ىسىنە دورەكىلىكپەن كيلىگۋ ماقساتىن ايپاراداي اشىپ كورسەتتى، ءبىز بۇعان قاتتى كەكتەنەمىز جانە باتىل قارسى تۇرامىز.

  الدىڭعى عاسىردىڭ 90 - جىلدارىنان وسى عاسىردىڭ باسىنا دەيىن جۇڭگودا، اسىرەسە، شينجياڭ وڭىرىندە لاڭكەستىك شابۋىلداۋ وقيعالارى ءجيى تۋىلىپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ ءومىرى مەن مال - مۇلىك حاۋىپسىزدىگىنە وراسان زور زالال جەتكىزىپ، ادامزاتتىڭ نەگىزگى ار - نامىسىن ورەسكەل اياق استى ەتتى. رەال قاتەر الدىندا، جۇڭگو ۇكىمەتى باتىل شارا قولدانىپ، لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ جانە ۇشقارىلىقتى الاستاۋ كۇرەسىن زاڭ بويىنشا ورىستەتىپ، لاڭكەستىك قيمىلدار كوپ، ءجيى تۋىلۋ اۋقىمىن ءونىمدى تيىپ، حالىق بۇقاراسىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ ۇقىعى، دامۋ ۇقىعى سياقتى نەگىزگى ادامدىق ۇقىعىن قامتاماسىز ەتىپ، شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ جاپپاي قولداۋىنا جانە حالىقارالىق قوعامنىڭ بەلسەندى باعاسىنا يە بولىپ، حالىقارالىق لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ ىستەرى ءۇشىن بەلسەندى قۇلشىنىس جاسادى جانە ۇلەس قوستى. كەزەكتە شينجياڭدا ۇدايى 3 جىل زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك وقيعاسى تۋىلماي، قوعام جاراسىمدى، ورنىقتى بولدى، ەكونوميكا ۇزدىكسىز دامىدى، حالىق تۇرمىسى توقتاۋسىز جاقساردى، مادەنيەت بۇرىن بولماعان دەڭگەيدە گۇلدەندى، ءدىن تاتۋ، ۇيلەسىمدى بولدى، ءار ۇلت حالىق بۇقاراسىنىڭ باقىت سەزىمى، تابىس سەزىمى، حاۋىپسىزدىك سەزىمى بارىنشا جوعارىلادى.

  جۇڭگو ۇكىمەتى باستان - اياق زاڭمەن جونگە سالۋ وي جەلىسىنە، زاڭمەن جونگە سالۋ تاسىلىنەن پايدالانىپ لاڭكەستىككە سوققى بەرۋگە تاباندى بولىپ، زاڭ بويىنشا لاڭكەستىككە سوققى بەرۋ مەن ادامدىق ۇقىقتى قامتاماسىز ەتۋدى بىرلەستىرۋگە تاباندى بولىپ، لاڭكەستىكتى، ۇشقارىلىقتى بەلگىلى مەملەكەتپەن، ۇلتپەن، دىنمەن بايلانىستىرۋعا قارسى تۇرىپ، لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ ماسەلەسىندە ”قوس ولشەم“ قولدانۋعا قارسى تۇرىپ، كەشەندى شارا قولدانۋدى، تۇبىرىنەن وڭاۋ مەن ۇستىنەن وڭاۋدى قاتار ۇستاۋدى دارىپتەپ، لاڭكەستىك ارەكەتتەرگە قاتاڭ سوققى بەرۋمەن بىرگە، لاڭكەستىك ءوسىپ - ونەتىن جانە ءورشيتىن شارت - جاعدايدى جويۋعا كۇش سالىپ، ءوزارا قۇرمەت ەتۋ، تەڭ تۇرعىدا كەڭەسۋ نەگىزىندە لاڭكەستىككە قارسى حالىقارالىق ناقتى سەلبەستىكتى كۇشەيتۋدى قۋاتتاپ كەلەدى. قازىر لاڭكەستىك پەن ۇشقارىلىق اكەلگەن سىن - سايىس ءالى دە اۋىر، لاڭكەستىككە، ۇشقارىلىققا سوققى بەرۋدىڭ مىندەتى ءالى دە اۋىر، جولى ءالى دە ۇزاق بولىپ وتىر، جاۋدى اياعان جارالى بولادى، تەك ”قوس ولشەم“دى تاستاپ، ساياسيداعى ءوزارا سەنىمدىلىكتى كۇشەيتىپ، ستراتەگيالىق ورتاق تانىم ۇيىستىرىپ، سەلبەستىك پەن اۋىس - كۇيىستى جەبەگەندە عانا، لاڭكەستىك پەن ۇشقارىلىقتى اناعۇرلىم ءونىمدى اۋىزدىقتاۋعا جانە وعان سوققى بەرۋگە، دۇنيە ءجۇزىنىڭ بەيبىتشىلىگى مەن تىنىشتىعىن قورعاۋعا بولادى.

  سۇراۋ: امەريكا پارلامەنتى قاۋىم پالاتاسى ماقۇلداعان ”2019 - جىل ۇيعۇر ادامدىق ۇقىقتارى ساياسات زاڭ جوباسى“ندا جۇڭگو ۇكىمەتىن لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ ماسەلەسىنەن پايدالانىپ شينجياڭدا ”جانىشتاۋ“ جۇرگىزدى، ”از ۇلتتاردىڭ ادامدىق ۇقىعىنا سۇعاناقتىق جاسادى“ دەپ كوپ مارتە ”سىندادى“ بۇعان قالاي قارايسىز؟

  جاۋاپ: ءبىر مەزگىلدەن بەرى، شەكارا ءىشى - سىرتىنداعى ”شىعىس تۇركستانشىل“ كۇشتەر ەلىمىزدىڭ شينجياڭ سياقتى جەرلەرىندە بولشەكتەۋ ارەكەتتەرىن جانە زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك ارەكەتتەرىن جوسپارلاپ ۇيىمداستىرىپ، جۇرگىزىپ، جيىنى نەشە مىڭ زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك دەلوسىن، وقيعاسىن تۋدىردى، قىرۋار جازىقسىز بۇقارا زيانكەستىككە ۇشىرادى، نەشە جۇزدەگەن قوعام حاۋىپسىزدىگى حالىق ساقشىسى قۇربان بولدى، مال - مۇلىك زيانى، ءتىپتى، ەسەپسىز، ەلىمىزدىڭ حاۋىپسىزدىگى مەن ورنىقتىلىعىنا اۋىر حاۋىپ ءتوندىردى، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ باس اماندىعى مەن مال - مۇلكىنىڭ حاۋىپسىزدىگىنە حاۋىپ ءتوندىردى. ەلىمىز ءار ۇلت حالقىنىڭ ورتاق مۇددەسىن قورعاۋ، شينجياڭنىڭ جانە ونىڭ توڭىرەگىندەگى ءوڭىردىڭ جاراسىمدىلىعى مەن ورنىقتىلىعىن ساقتاۋ ءۇشىن، جۇڭگو ۇكىمەتى زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك ارەكەتتەرگە باستان - اياق زاڭ بويىنشا باتىل، قاتاڭ سوققى بەرىپ، زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك ارەكەتتەرگە قاتاڭ سوققى بەرۋ ارناۋلى ارەكەتىن 5 جىلدان ارتىق ورىستەتۋ ارقىلى لاڭكەستىك ارەكەتتەر كوپ، ءجيى تۋىلۋ اۋقىمىن ءونىمدى تيىپ، شينجياڭنىڭ قوعام ورنىقتىلىعىن جانە ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ باس اماندىعى مەن مال - مۇلكىنىڭ حاۋىپسىزدىگىن پارمەندى قورعاپ، شينجياڭداعى 25 ميلليوننان استام ءار ۇلت حالقىنىڭ كەڭ كولەمدە قولداۋىنا يە بولدى، سونداي - اق حالىقارالىق لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ ىستەرى ءۇشىن ماڭىزدى ۇلەس قوستى.

  جۇڭگو زاڭمەن جونگە سالىناتىن مەملەكەت، زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك ارەكەتتەرگە سوققى بەرۋ بارىسىندا، باستان - اياق شىندىقتى نەگىز، زاڭدى ولشەم ەتۋگە تاباندى بولىپ، قاتاڭ تۇردە «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ نەگىزگى زاڭى»نداعى، «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قىلمىستىق ىستەر زاڭى»نداعى، «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قىلمىستىق ىستەر ارىز - شاعىم زاڭى»نداعى، «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ زاڭى»نداعى قاتىستى بەلگىلەمەلەر بويىنشا جۇرگىزىپ، زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك قىلمىستارعا سوققى بەرۋ مەن ادامدىق ۇقىقتى قامتاماسىز ەتۋدى ۇشتاستىرىپ، از ساندى اۋىر زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك قىلمىستارعا زاڭ بويىنشا قاتاڭ سوققى بەرىپ، توتەنشە از ساندى لاڭكەستىك ۇيىمداردىڭ تىرەكتى ەلەمەنتتەرى مەن لاڭكەستىك ارەكەت قىلمىستىلارىن قاتاڭ جازالاپ، ازاماتتاردىڭ نەگىزگى ادامدىق ۇقىقتارىنىڭ لاڭكەستىكتىڭ جانە ۇشقارىلىقتىڭ زيانكەستىگىنە ۇشىراماۋىن ەڭ زور دارەجەدە قامتاماسىز ەتۋمەن بىرگە، قاينار - كوزىنەن جونگە سالۋعا باسا ءمان بەرىپ، كومەكتەسۋ - تاربيەلەۋ ارقىلى باسىم كوپ ساندى زاڭعا قايشىلىق جاساپ، جەڭىل قىلمىس وتكىزگەن ادامدارمەن ەڭ زور دارەجەدە ىنتىماقتاسىپ، ولاردى تاربيەلەپ، قۇتقارىپ، ولاردىڭ لاڭكەستىك پەن ۇشقارىلىقتىڭ جابىرلەنۋشىسى جانە قۇرباندىعى بولۋىنان ساقتاندى، امەريكا ايتقانداي ”از ۇلتتاردىڭ ادامدىق ۇقىعىنا سۇعاناقتىق جاساۋ“ ماسەلەسى مۇلدە بولعان ەمەس.

  سۇراۋ: بىلتىردان بەرى، امەريكا شينجياڭنىڭ كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ قىزمەتىن ورىستەتۋىن ۇزدىكسىز جازعىرىپ كەلەدى. بۇعان ءسىز قانداي باعا بەرەسىز؟

  جاۋاپ: شينجياڭنىڭ كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعى − جۇمىستانۋعا كومەكتەسۋدى، ۇشقارىلىقتى الاستاۋدى بەتالىس - ماقسات ەتكەن مەكتەپ سيپاتىنداعى قۇرىلىم، بيىل 8 - ايدا جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسى مەملەكەتتىك كەڭەسىنىڭ اقپارات كەڭسەسى «شينجياڭنىڭ كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ قىزمەتى» اق تىستى كىتابىن جاريالاپ، تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىنداعى جاعداي جونىندە جان - جاقتى، جۇيەلى تانىستىرۋ جاسادى، سونداي - اق كەيبىر جات نيەتتى ادامداردىڭ سوگىسىنە جاۋاپ قايتاردى.

  بۇل جەردە مەن مىنانى باسا دارىپتەگىم كەلەدى: لاڭكەستىككە سوققى بەرۋ جانە ۇشقارىلىقتى الاستاۋ ءارى دۇنيە جۇزىلىك ماسەلە، ءارى دۇنيە جۇزىلىك قيىن تاقىرىپ. جۇڭگو شەتەلدىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ تاجىريبەلەرىنەن كەڭىنەن ۇلگى الۋ نەگىزىندە، سوققى بەرۋ مەن ساقتانۋدى بىرلەستىرۋگە تاباندى بولىپ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ شارالارىن اتقاردى. شينجياڭنىڭ كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ قىزمەتىن زاڭ بويىنشا ورىستەتۋى − جۇڭگونىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ جانە ۇشقارىلىقتى الاستاۋ جاعىنداعى جاساعان بەلسەندى سىناعى جانە ىزدەنىسى، سونداي - اق «بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ الەمدىك لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ ستراتەگياسى» قاۋلىسىنا جانە بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ «زورلىقتى كۇش، ۇشقارىلىق ارەكەتتەرىنەن ساقتانۋ جوسپارى»نا ءۇن قوسۋى جانە ونى تياناقتاندىرۋى. 2018 - جىلدىڭ سوڭىنان بەرى، بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ جوعارى جىگىندەگىلەر، شەتەلدەردىڭ جۇڭگودا تۇراتىن ەلشىلەرى، حالىقارالىق ۇيىمدار، كەيبىر مەملەكەتتەردىڭ جەنەۆادا تۇراقتى تۇراتىن ۋاكىلدەر ۇيىرمەلەرى جانە شەكارا سىرتىنداعى اقپارات قۇرالدارى، ءدىني توپتار سياقتى 91 مەملەكەت پەن وڭىردەن كەلگەن 70تەن استام ۇيىرمە - گرۋپپا، 1000نان استام ادام شينجياڭعا بارىپ ەكسكۋرسيادا جانە ساپاردا بولدى. ناقتى ورىنداردا ەكسكۋرسيادا، ساپاردا بولۋ ارقىلى كوپتەگەن ادامدار شينجياڭنىڭ تاربيەلەۋ - باۋلۋ قىزمەتىن ورىستەتۋىنىڭ كوكەي تەستىلىگىن، قاجەتتىلىگىن، زاڭعا سيىمدىلىعىن، ورىندىلىعىن ءتۇسىندى. ولار ىركەس - تىركەس مىنالاردى ءبىلدىردى: شينجياڭداعى زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك ارەكەتتەرى ادامگەرشىلىكتەن جۇرداي، ادامنىڭ زىعىردانىن قايناتادى، تاربيەلەۋ - باۋلۋ قىزمەتى لاڭكەستىكتىڭ، ۇشقارىلىقتىڭ شەڭگەلىنە تۇسكەن تاربيەلەنۋشىلەردى قۇتقارىپ قالدى، شينجياڭنىڭ تاربيەلەۋ - باۋلۋ قىزمەتى حالىقارالىق قوعامنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ كۇرەسى ءۇشىن ماڭىزدى ۇلەس قوسىپ، قۇندى تاجىريبە جيناقتادى، وتە باعالى ۇلگى الۋ قۇنىنا يە. امەريكا جاق كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىن بۇرمالاۋى جانە وعان جالا جابۋى ”ءدىن“، ”ادامدىق ۇقىق“ دەگەندى جەلەۋ ەتىپ جۇڭگونىڭ ىشكى ىسىنە كيلىگۋدەن، جۇڭگونىڭ دامۋىن شاۋجايلاۋدان باسقا دانەڭە ەمەس.

  سۇراۋ: لاڭكەستىك − ادامزات قوعامىنىڭ ورتاق جاۋى. جۇڭگونىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ بويىنشا حالىقارالىق سەلبەستىك ورىستەتۋىنىڭ قاتىستى جاعدايلارىن تانىستىرا كەتسەڭىز.

  جاۋاپ: جۇڭگو لاڭكەستىككە سوققى بەرۋ ءۇشىن وزىندىك قۇلشىنس جاساۋمەن بىرگە، باستان - اياق بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمى ۋستاۆىنىڭ باستى ماقساتىنا، پرينسيبىنە جانە حالىقارالىق قاتىناستىڭ نەگىزگى ولشەمىنە بويسۇنۋدى تاباندىلىقپەن دارىپتەپ، بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمى حاۋىپسىزدىك القالار كەڭەسى ماقۇلداعان ءبىرسىپىرا لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ قاۋلىلارىن قولداپ، الەمدىك سيپات العان 12 حالىقارالىق لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ تۋرالى شارتىن ىركەس - تىركەس بەكىتىپ جانە وعان كىرىپ، حالىقارالىق قىلمىستىق ساقشىلار ۇيىمى، شاڭحاي سەلبەستىك ۇيىمى، شىعىس وڭتۇستىك ازيا ەلدەرى وداعى وڭىرلىك تالقى مىنبەرى سياقتى كوپ جاقتى سەلبەستىك مەحانيزمدەرىنە بەلسەنە قاتىناستى، سونداي - اق ەكى جاقتى ارنالار ارقىلى قاتىستى مەملەكەتتەرمەن ءونىمدى سەلبەستىك ورىستەتتى.

  تاياۋ جىلداردان بەرى، ”شىعىس تۇركستان ءىسلام قوزعالىسى“ سياقتى شەكارا سىرتىنداعى ”شىعىس تۇركستان“ لاڭكەستىك ۇيىمدارىنىڭ ازدىرۋىندا، جەلىكتىرۋىندە ەلىمىز ىشىندەگى ادامداردىڭ شەكارادان زاڭسىز شىعىپ لاڭكەستىك ارەكەتتەرگە قاتىناسۋى جاعدايى ءبىرشاما كورنەكتى بولىپ، مەملەكەت جانە وڭىرلەر ارا حاۋىپسىزدىك پەن ورنىقتىلىققا اۋىر ىقپال جاسادى. وسىنداي قىلمىستارعا سوققى بەرۋ ءۇشىن، جۇڭگونىڭ زاڭ اتقارۋ تاراۋلارى قاتىستى مەملەكەتتەرمەن زاڭ اتقارۋ سەلبەستىگى سەرپىنىن ارتتىرىپ، حالىقارالىق زاڭ اتقارۋ سەلبەستىگىن قاتاڭ، زاڭ بويىنشا ورىستەتىپ، زاڭعا قايشى قىلمىستىق فاكتتەرمەن قامداپ، قايتارىپ اكەلۋ قىزمەتىن ءتارتىپتى ورىستەتتى. شەكارادان زاڭسىز شىعىپ، كەيىن ەلگە قايتارىلعان ادامدار جونىندە ءادىليا ورگاندارى باستان - اياق شىندىقتى نەگىز، زاڭدى ولشەم ەتۋگە تاباندى بولا وتىرىپ، قاتاڭ تۇردە جۇڭگونىڭ قاتىستى زاڭدارى، زاڭ ەرەجەلەرى بويىنشا زاڭعا قايشى قىلمىستىق ءىس - ارەكەتتەرىنە زاڭدىق شارالار قولدانىپ، تۇرلىشە جاعدايلاردى پارىقتاي وتىرىپ ءبىر جاقتى ەتتى. بۇل قىزمەتتەر جۇڭگوداعى، سونداي - اق وڭىرلەر ارا حاۋىپسىزدىك پەن ورنىقتىلىقتى پارمەندى قورعادى.

جاۋاپتى رەداكتور : سايراش تۇرارجان قىزى

ەسكەرتۋ:

تورابىمىزداعى مازمۇنداردى پايدالانۋعا تۋرا كەلگەندە، ءسوزسىز جازباشا رۇقساتقا يە بولۋ كەرەك. مازمۇنداردى رۇقساتسىز جالعاپ تاراتۋعا، كەسىپ رەداكسيالاۋعا، وزگەرتۋگە، قىسقارتىپ قۇراستىرۋعا، باسقا ورىنعا كوشىرۋگە نەمەسە باسقا تاسىلدەرمەن كوبەيتۋگە ءارى تاراتۋعا بولمايدى، قايشى كەلگەندەردىڭ زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگى زاڭ بويىنشا قۋزاستىرىلادى.