شينجياڭ گازەتىنىڭ شولۋشىسى
امەريكا پارلامەنتى قاۋىم پالاتاسى حالىقارالىق زاڭدى جانە حالىقارالىق قارىم - قاتىناستىڭ نەگىزگى ولشەمىن ەلەڭ قۇرلى كورمەي، ەل ءىشى زاڭى ارقىلى جۇڭگونىڭ ىشكى ىسىنە اشىقتان - اشىق كيلىگىپ، ايتىلمىس ”2019 - جىل ۇيعۇر ادامدىق ۇقىقتارى ساياسات زاڭ جوباسىن“ ماقۇلدادى. بۇل ”زاڭ جوبا“ جۇڭگونىڭ شينجياڭىنىڭ ادامدىق ۇقىق جاعدايىن قاساقانا قارالاپ، جۇڭگونىڭ ۇشقارىلىقتى الاستاۋ جانە لاڭكەستىككە سوققى بەرۋ قۇلشىنىسىنا ورشەلەنە كۇيە جاعىپ، جۇڭگو ۇكىمەتىنىڭ شينجياڭدى جونگە سالۋ ساياساتىنا قاساقانا شابۋىل جاسادى، مۇنداعى شىندىقپەن ساناسپاي، اق پەن قارانى شاتاستىرعان سۇرقيا نيەتى شينجياڭنىڭ گۇلدەنىپ - كوركەيگەن، ورنىقتى اسا تاماشا جاعدايىن ءبۇلدىرۋ بولىپ تابىلادى. بۇل جونىندە ءبىز امەريكانىڭ كەيبىر ساياساتپازدارىنا مىنانى قاتاڭ ەسكەرتەمىز: شينجياڭدى بىلىقتىرۋعا ۇرىنعان ءارقانداي قاسكۇنەمدىك اتاۋلىنىڭ بارلىعى ۇيىقتاماي ءتۇس كورگەندىك، ەسەك دامە قۇر قيال!
مۇنداي ادامدارعا جاي ساۋات بەرۋدىڭ ءوزى وتە قاجەتتى: شينجياڭعا ساياتىن ماسەلە ۇلت، ءدىن، ادامدىق ۇقىق ماسەلەسى ەمەس، قايتا زورلىقتى كۇشكە، لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ جانە بولشەكتەۋشىلىككە قارسى تۇرۋ ماسەلەسى. وتكەن عاسىردىڭ 90 - جىلدارىنان بەرى، شەكارا ءىشى - سىرتىنداعى ”ءۇش ءتۇرلى كۇش“ ۇلتتى، ءدىندى جەلەۋ ەتىپ، بۇقارانىڭ قاراپايىم ۇلت، ءدىن سەزىمىنەن پايدالانىپ، ءدىني ۇشقارى يدەيانى قۇتىرىنا تاراتىپ، ”ادام ءولتىرىپ شەيىت بولعاندار جانناتقا كىرەدى“ سياقتى تەرىس ساندىراقتاردى ۋاعىزداپ، بۇقارانى الجاستىرىپ، جەلىكتىرىپ، زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك ارەكەتتەرىن جۇرگىزدى. 1990 - جىلدان 2016 - جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن، ”ءۇش ءتۇرلى كۇش“ شينجياڭ سياقتى جەرلەردە جيىنى نەشە مىڭ رەت زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك دەلولارىن (وقيعا) تۋدىرىپ، قىرۋار بەيكۇنا بۇقارانىڭ ءولىم - ءجىتىمىن تۋدىرىپ، مال - مۇلىك ولشەۋسىز زيانعا ۇشىراپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ تىرشىلىك ۇقىعىن، سالاماتتىق ۇقىعىن، دامۋ ۇقىعىن اۋىر اياققا تاپتادى، شينجياڭنىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋىنا اۋىر كەدەرگىلىك جاسادى. الايدا امەريكانىڭ بۇل ساياساتپازدارى زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك ارەكەتتەرىنىڭ قانقۇيلىلىعى مەن جاۋىزدىعىن ەلەمەي، شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ جان جاراسىن ەلەمەي، اشىقتان - اشىق ”ءۇش ءتۇرلى كۇش“تىڭ جىرتىسىن جىرتىپ، قولداۋ كورسەتىپ، كولگىر، تاس جۇرەك بەت بەينەسى ايپاراداي اشىلدى. ولاردىڭ ويلاعانى شينجياڭدى بىلىقتىرىپ، وسىنى جۇڭگونىڭ دامۋىن شاۋجايلايتىن كوزىرگە اينالدىرۋ. زورەكەرلىك كورسەتىپ، وزگە ەلدەردى جابىرلەگەنىمەن، تاعى ”ادىلەتشىل“ بەينەگە ەنىپ العان ارەكەتى ”ءۇش ءتۇرلى كۇش“تەن دە ارسىز، ادامدىق قاسيەتىن جويعان.
شينجياڭنىڭ جاعدايى قالاي، بۇل جونىندە شينجياڭ حالقى ەڭ سويلەۋ ۇقىعىنا يە. شينجياڭ كەزىندە ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ، زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك ارەكەتتىڭ زيانىنا تەرەڭ ۇشىرادى. قاتاڭ دا كۇردەلى جاعداي الدىندا، شينجياڭ كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىن قۇرۋدى قامتىعان ءبىر قىدىرۋ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ جانە ۇشقارىلىقتى الاستاۋ شارالارىن زاڭ بويىنشا اتقارىپ، زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك ارەكەتتەرىنە زاڭ بويىنشا سوققى بەرىپ، قاينارىنان جونگە سالۋعا باسا ءمان بەرىپ، ەكونوميكانىڭ دامۋىن، ۇلتتار ىنتىماعىن جانە قوعام جاراسىمدىلىعىن، ورنىقتىلىعىن ۇزدىكسىز جەبەدى. بۇل شارالار شينجياڭدا ءۇرتىس 3 جىل بويى ەشقانداي زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك دەلوسى (وقيعا) تۋىلماۋىنا شىنايى كەپىلدىك ەتىپ، ءار ۇلت حالقىنىڭ تىرشىلىك ۇقىعىن، ءومىر ءسۇرۋ ۇقىعىن، دامۋ ۇقىعىن ەڭ زور كولەمدە قامتاماسىز ەتىپ، ءار ۇلت حالقىنىڭ تابىس سەزىمىن، باقىت سەزىمىن، حاۋىپسىزدىك سەزىمىن كورنەكتى جوعارىلاتىپ، شينجياڭداعى 25 ميلليون ءار ۇلت حالقىنىڭ جاپپاي قولداۋىنا يە بولدى، سونىمەن بىرگە الەمدىك لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ ىستەرىنە بەلسەندى ۇلەس قوستى. شينجياڭنىڭ ادامدىق ۇقىق جاعدايى قالاي، شينجياڭ ورىستەتكەن ۇشقارىلىقتى الاستاۋ جانە لاڭكەستىككە قارسى تۇرىپ، ورنىقتىلىقتى قورعاۋ شارالارىنىڭ ناتيجەسى قالاي ەكەنى جونىندە شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ جۇرەگىندە وزىندىك ەسەبى بار، امەريكانىڭ بىلگىشسىنۋىنىڭ قاجەتى جوق.
ولاردىڭ ءوز بەتىمەن ەركىن مەڭگەرىپ وتىرعان قوس ولشەمىنىڭ قاي جەرى ۇيعۇرلاردىڭ ادامدىق ۇقىعىنا كوڭىل بولگەندىگى؟ بۇل تەك قانا ادامدارعا ولاردىڭ ايتىلمىس جالعان ادامدىق ۇقىق كولگىرلىگىمەن ادىپتەلگەن پاسىق كەيىپ - كەسپىرىن اناعۇرلىم ايقىن كوز جەتكىزەدى.
قازىر جۇڭگونىڭ شينجياڭى كۇن سايىن جاقسارىپ، ەكونوميكا ءۇرتىس دامىپ، قوعام جاراسىمدى، ورنىقتى بولىپ، حالىق تۇرمىسى ۇزدىكسىز جاقسارىپ، ءدىن تاتۋ، ۇيلەسىمدى بولىپ، ءار ۇلت حالقى اناردىڭ دانىندەي تىعىز ۇيىستى. وسىنداي تىنىش، مامىراجاي، گۇلدەنىپ - كوركەيگەن اسا تاماشا جاعداي وڭاي - وسپاق قولعا كەلمەگەن، شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقى بارىنشا قورعايدى، بارىنشا قاستەرلەيدى، سىرتقى كۇشتەردىڭ قيسىنسىز كيلىگۋىنە، قاساقانا بۇلدىرۋىنە استە جول بەرمەيمىز. ءارقانداي جاپقان جالا شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ ىنتىماقتاسا ۇدەرە العا تارتقان اياق الىسىنا بوگەت بولا المايدى؛ ءارقانداي جاققان كۇيە شينجياڭنىڭ ادامدىق ۇقىق ىستەرىنىڭ دامىعان، العا باسقان شىندىعىن جوققا شىعارا المايدى؛ ءارقانداي قاسكۇنەمدىك شينجياڭنىڭ دامۋ، گۇلدەنىپ - كوركەيۋ ۇردىسىن توسا المايدى.
شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقى مىنانى تەرەڭ تۇسىنەدى، شينجياڭنىڭ تاعدىرى باستان - اياق ۇلى وتانمەن جانە جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ تاعدىرىمەن تىعىز بايلانىسقان. قازىرگى تاڭداعى جۇڭحۋا ۇلتى ەڭسە كوتەرۋدەن، بايۋدان قۇدىرەتتەنۋگە دەيىنگى ۇلى شارىقتاۋدى قارسى الدى، جۇڭگو حالقىنىڭ جابىرلەۋگە ۇشىراپ، قورلاناتىن زامانى الدەقاشان كەلمەسكە كەتتى. جۇڭگونىڭ ىشكى ساياساتىنا ءارقانداي تاسىلمەن دورەكىلىكپەن كيلىگۋ، تەك قانا شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىن پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ ماڭىنا ءتىپتى دە تىعىز ىنتىماقتاستىرادى، ىنتىماقتى، جاراسىمدى، گۇلدەنگەن، باي، وركەنيەتتى، العا باسقان، تىنىش ءومىر، شات - شادىمان تىرشىلىك كەشەتىن جۇڭگوشا سوتسياليستىك شينجياڭ قۇرۋدا، ءسوز جوق، جەڭىسكە جەتەتىن سەنىمى مەن العا باسۋ قادامىن اناعۇرلىم بەكەمدەيدى.
