رايونىمىزداعى ءار ۇلت كادر - بۇقاراسى قاتاڭ جازعىردى، ءبىر اۋىزدان مىنانى ءبىلدىردى −
شينجياڭنىڭ جاراسىمدىلىعىن، ورنىقتىلىعىن ءبۇلدىرۋ ارەكەتتەرى، ءسوز جوق، جەڭىلىسپەن تىنادى
شينجياڭنىڭ جاراسىمدىلىعىن، ورنىقتىلىعىن بۇلدىرۋگە سۇقتانعان ارەكەت اتاۋلىنىڭ ءبارى، ءسوز جوق، جەڭىلىسپەن تىنادى! امەريكانىڭ ايتىلمىس شينجياڭعا ساياتىن ”زاڭ جوبا“نى ماقۇلداۋىنا مەڭزەس، رايونىمىزداعى ءار ۇلت كادر - بۇقاراسىنىڭ زىعىردانى قايناپ، قاتاڭ جازعىردى، باتىل قارسى تۇردى! بۇل ”زاڭ جوبا“ شىندىقپەن ساناسپاي، اق پەن قارانى شاتاستىردى، مۇنىڭ اتى ”ادامدىق ۇقىق“ بولعانىمەن، ءىس جۇزىندە، ”زورەكەرلىك“. كوپشىلىك جاپپاي مىنالاردى ءبىلدىردى: شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ مەملەكەتتىڭ تۇتاستىعىن قورعاۋ، ۇلتتار ىنتىماعىن قورعاۋ، قوعام ورنىقتىلىعىن قورعاۋ ەرىك - جىگەرى قۇرىشتاي بەرىك؛ شينجياڭعا ساياتىن ماسەلەلەردەن پايدالانىپ، جۇڭگونىڭ ۇلتتار قاتىناسىنا ىرتكى سالىپ، شينجياڭنىڭ گۇلدەنۋىن، ورنىقتىلىعىن ءبۇلدىرىپ، جۇڭگونىڭ دامۋىن، زورايۋىن شاۋجايلاۋ قاسكۇنەمدىگى، ءسوز جوق، جەڭىلىسپەن تىنادى!
■ شىندىقپەن ساناسپاي، اق پەن قارانى شاتاستىردى، ءبىز مۇنى قاتاڭ جازعىرامىز، باتىل قارسى تۇرامىز
”شينجياڭعا ساياتىن ’زاڭ جوبا‘ شينجياڭنىڭ ادامدىق ۇقىق جاعدايىنا سۇرقيالىقپەن شابۋىل جاساپ، جۇڭگونىڭ ۇشقارىلىقتى الاستاۋ جانە لاڭكەستىككە سوققى بەرۋ قۇلشىنىستارىن بۇرمالادى، كۇيە جاقتى، جۇڭگونىڭ ىشكى ىسىنە دورەكىلىكپەن كيلىكتى، بۇل لاڭكەستىكتىڭ جىرتىسىن جىرتقاندىق، جاۋىزدىققا جان باسقاندىق، شينجياڭنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ جەتىستىكتەرىن تەرىستەگەندىك جانە جوققا شىعارعاندىق! ءبىز قاتاڭ جازعىرامىز، باتىل قارسى تۇرامىز!“، - دەدى 12 - ايدىڭ 5 - كۇنى اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم قارت كادرلار مەكەمەسىنىڭ ورىنباسار باستىعى ءمامتىلي تۇرعۇن كەكتەنە.
ءمامتىلي مىنالاردى ءبىلدىردى: شينجياڭ ىستەرىنىڭ جاقسى ىستەلگەن - ىستەلمەگەندىگىنە باسقالاردىڭ باعا بەرگەندىگى ەسەپ ەمەس، قايتا شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ ءوزىنىڭ ايتقانى ەسەپ. شينجياڭدى بىلىقتىرۋعا سۇقتانعان قاسكۇنەمدىك اتاۋلىنىڭ ءبارى ىسكە اسپايدى!
”شينجياڭعا ساياتىن ’زاڭ جوبا‘ بۇكىلدەي اۋزىنا كەلگەنىن كوكىگەندىك، شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ شىنايى سۇيىسپەنشىلىگىن ەلەمەگەندىك. كىمدە - كىم ءبىزدىڭ ىنتىماقتى، جاراسىمدى باقىتتى تۇرمىسىمىزدى بۇلدىرۋگە سۇقتانسا، ءبىزدىڭ ۇلى وتانىمىزدى بولشەكتەۋگە سۇقتانسا، ءار ۇلت بۇقاراسى استە جول بەرمەيدى!“، - دەدى ”بەيجيڭگە ەسەكپەن بارعان“ قۇربان اتايدىڭ مەكەنى كەريا اۋدانىندا قۇربان اتايدىڭ جيەنى ءماتسايدي ايسا باتىل تۇردە.
”وسى جىلدارى شينجياڭدا وراسان زور وزگەرىس تۋىلدى، بۇرىن ۇيىندە ساندالىپ بوس جۇرەتىن اۋىل - قىستاق جاستارى تەحنيكا ۇيرەندى، قىزمەت تاپتى، ايتارلىقتاي كىرىس كىرگىزدى، كوپتەگەن قىستاق تۇرعىندارى بانكەگە امانات اقشا قوياتىن بولدى، كەيبىر جاس جۇبايلار جەڭىل اۆتوكولىك ساتىپ الدى، اۋىلداستاردىڭ تۇرمىسى كۇن سايىن جاقساردى. ورنىقتى، دامىعان اسا تاماشا جاعدايعا، ۇمىتكە تولى تاماشا تۇرمىسقا جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ باسشىلىعىندا، ءار ۇلت حالقى قاجىماي - تالماي قۇلشىنۋ ارقىلى قول جەتكىزدى. ءبىز وڭاي - وسپاق قولعا كەلمەگەن باقىتتى تۇرمىسىمىزدى، ءسوز جوق، ايرىقشا قورعايمىز، ايرىقشا قاستەرلەيمىز“، - دەدى ءماتسايدى.
اۆتونوميالى رايوندىق قازىنا مەڭگەرمەسىنىڭ ورىنباسار شارلاۋشىسى ءدىلشات مۇحامەت مىنالاردى ءبىلدىردى: امەريكا ”ادامدىق ۇقىق“ اتىنان پايدالانىپ، جۇڭگونىڭ ىشكى ىسىنە ارالاساتىن، شينجياڭعا جالا جاۋىپ، كۇيە جاعاتىن ىستەرمەن اينالىسىپ، حالىقارالىق قوعامداعى نەگىزگى اعىمدىق جۇرت رايىنا بۇكىلدەي قايشىلىق جاساپ، ءوزىنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ ماسەلەسىندەگى قوس ولشەمىن اناعۇرلىم ايپاراداي اشتى. امەريكانىڭ شينجياڭعا ساياتىن ”زاڭ جوبا“سى قانقۇيلىعا كومەكتەسكەندىك، ءوز بەتىمەن كەتسە، سوڭىندا ءوزىن دە، وزگەنى دە مەرت قىلادى. ”ءبىز ءارقانداي قاسكۇنەمدىكتىڭ شينجياڭنىڭ دامۋ، گۇلدەنۋ اياق الىسىنا كەدەرگىلىك جاساي المايتىندىعىنا كامىل سەنەمىز“، - دەدى ءدىلشات باتىل تۇردە.
■ لاڭكەستىكتى الاستاپ، ۇشقارىلىقتى جويۋ − شينجياڭنىڭ ادامدىق ۇقىقتى ەڭ جاقسى قامتاماسىز ەتۋى
”وتكەن ءبىر مەزگىلدە، شينجياڭدا ’ءۇش ءتۇرلى كۇش‘ ەرەكشە قۇتىرىنىپ، مىڭداعان زورلىقتى كۇش لاڭكەستىك دەلوسىن (وقيعا) تۋدىرىپ، ءار ۇلت حالقىنىڭ ومىرىنە، مال - مۇلىك حاۋىپسىزدىگىنە وراسان زور زيان جەتكىزدى، نەگىزگى ادامدىق ۇقىقتى اۋىر اياق استى ەتتى. امەريكاداعى كەيبىر ساياساتپازدار ادامدىق ۇقىقتى قورعاۋ تۋىن جەلەۋ ەتىپ، لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ ماسەلەسىندە قوس ولشەم قولداندى، بۇل لاڭكەستىك ارەكەتتەردى ەركىنە جىبەرگەندىك، ەلىرتكەندىك“. اۆتونوميالى رايوندىق حالىق قۇرىلتايى تۇراقتى كوميتەتى زاڭ - ءتۇزىم قىزمەتى كوميتەتىنىڭ مەڭگەرۋشىسى لي جۋان بىلاي دەدى: شينجياڭعا ساياتىن ماسەلە ۇلت، ءدىن، ادامدىق ۇقىق ماسەلەسى ەمەس، قايتا زورلىقتى كۇش لاڭكەستىگىنە قارسى تۇرۋ جانە بولشەكتەۋشىلىككە قارسى تۇرۋ ماسەلەسى. شينجياڭ باستان - اياق زاڭمەن جونگە سالۋ تۋىن بيىك ۇستاپ، لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ قىزمەتىن زاڭ بويىنشا ىلگەرىلەتىپ، «شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايونىنىڭ <جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ زاڭىن> اتقارۋ ءادىسى»، «شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايونىنىڭ ۇشقارىلىقتى الاستاۋ ەرەجەسى» سىندى جەرگىلىكتى 2 زاڭ ەرەجەنى جاسادى ءارى وزگەرىس ەنگىزىپ، كەمەلدەندىردى. زاڭ بويىنشا كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىن قامتىعان ءبىر قىدىرۋ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ جانە ۇشقارىلىقتى الاستاۋ شارالارىن قولدانىپ، زاڭ بويىنشا زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك ارەكەتتەرىنە سوققى بەرىپ، قاينارىنان جونگە سالۋعا باسا ءمان بەرىپ، ەكونوميكانىڭ دامۋىن، ۇلتتار ىنتىماعىن جانە قوعامنىڭ جاراسىمدىلىعىن، ورنىقتىلىعىن ۇزدىكسىز جەبەدى. بۇل شارالار شينجياڭدا ءۇرتىس 3 جىل زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك دەلولارىنىڭ (وقيعالارىنىڭ) تۋىلماۋىنا شىنايى كەپىلدىك ەتىپ، ءار ۇلت حالقىنىڭ تىرشىلىك ۇقىعى، ءومىر ءسۇرۋ ۇقىعى جانە دامۋ ۇقىعى سياقتى نەگىزگى ۇقىقتارىن ەڭ جوعارى شەكتە قامتاماسىز ەتتى، ءار ۇلت حالقىنىڭ تابىس سەزىمى، باقىت سەزىمى، حاۋىپسىزدىك سەزىمى كورنەكتى كۇشەيدى.
مامەت ءالي شينجياڭ حالىقارالىق ۇلكەن بازارى كورىنىس وڭىرىندەگى ساۋداگەر، ونىڭ وسىندا دۇكەن اشىپ تيجارات جۇرگىزگەندىگىنە 17 جىل بولدى، كورىنىس ءوڭىرىنىڭ ەڭ العاشقى ”اۋىل شارۋاشىلىق قوسىمشا ونىمدەرى بازارى“نان قازىرگى ”ساۋدا سارايى“نا دەيىنگى وزگەرىسنە كۋا بولىپ، شينجياڭنىڭ مادەنيەت ۇقىق - مۇددەسىن قامتاماسىز ەتۋ، حالىق تۇرمىسىن جاقسارتۋ، ۇلتتار ىنتىماعى، ءدىن جاراسىمدىلىعى سياقتى جاقتاردا قول جەتكىزگەن وراسان زور جەتىستىكتەرىن ءوز باسىنان وتكەردى.
”جاراسىمدى دا ورنىقتى قوعامدىق ورتا شينجياڭنىڭ ساياحات كاسىبىنىڭ دامۋىنا بەرىك نەگىز قالادى. شينجياڭ حالىقارالىق ۇلكەن بازار كورىنىس ءوڭىرى ەل ءىشى - سىرتىنداعى ساياحاتشىلاردى ارت - ارتىنان كەلۋگە باۋرادى، ءبىزدىڭ تيجارات سومامىز كۇن سايىن كوبەيدى، ءبىزدىڭ جاراسىمدى دا تاماشا تۇرمىسىمىز امەريكاداعى جات نيەتتى ادامدارعا دەگەن ەڭ پارمەندى قايتارما سوققى“، - دەدى مامەت.
”شينجياڭنىڭ ادامدىق ۇقىق ماسەلەسى جونىندە، تەك وسىندا جاساپ جاتقان شينجياڭ حالقى عانا ەڭ ءسوز سويلەۋ ۇقىعىنا يە. كىشكەنتايىمنان ەسەيگەنىمە دەيىن پارتيا مەن ۇكىمەت مەنىڭ ەسەيۋ جولىما ۇزدىكسىز قورعاۋشى بولدى، وسىنداي ۇلكەن وتباسىندا تۇرمىس كەشىرىپ جاتقانىمدى شەكسىز باقىت سەزىنەمىن“، - دەدى شينجياڭ قازىنا - ەكونوميكا داشۋەسى ەكونوميكا شۋەيۋانى اۋىل - قىستاق ءوڭىرىن دامىتۋ 2017 - جىلدىق وقۋشىسى مادەت مەيىربەك ايتىلمىس شينجياڭعا ساياتىن ”زاڭ جوبا“عا قاتتى كەكتەنەتىندىگىن ءبىلدىردى.
■ شينجياڭنىڭ تاربيەلەۋ - باۋلۋ قىزمەتى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ ءتۇبىرلى مۇددەسىنە ۇيلەسەدى
زاڭ بويىنشا كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ قىزمەتىن ورىستەتۋ − شينجياڭدى زاڭمەن جونگە سالۋدى ىلگەرىلەتۋدىڭ ءونىمدى شاراسى. شينجياڭ كوركەمونەر شۋەيۋانى پارتكومىنىڭ ورىنباسار شۋجيى، شۋەيۋاننىڭ باستىعى مۇحتار ياسىن كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىنا تالاي رەت بارىپ ەكسكۋرسيالاعان، بۇل جونىندە تەرەڭ تۇسىنىككە يە.
”مەن تاربيەلەنۋشىلەردىڭ كەڭ دە جارىق وقىتۋ عيماراتىندا مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل - جازۋدى، زاڭ بىلىمدەرىن، كيىم - كەشەك تىگۋ سياقتى كاسىپتىك شەبەرلىكتەردى ۇيرەنىپ جاتقاندىعىن كوزىممەن كوردىم. كەيبىر تاربيەلەنۋشىلەر ءبىر ونەر يگەرۋ ارقىلى جۇمىستانۋدى جۇزەگە اسىرىپ، وتباسىنىڭ كەدەيلىك بەينەسىن تۇبەگەيلى وزگەرتتى. امەريكانىڭ ايتىلمىس شينجياڭعا ساياتىن ’زاڭ جوبا‘سى شىندىقتى بۇرمالاپ، اق پەن قارانى شاتاستىردى، بۇل بارىپ تۇرعان ساندىراق!“، - دەدى مۇحتار ياسىن.
”مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل - جازۋدى، زاڭداردى، زاڭ ەرەجەلەردى ۇيرەنە الاسىڭ، ءبىر جۇمىستانۋ ونەرىن دە ۇيرەنە الاسىڭ، كوپشىلىك مەكتەپتە ءار كۇندى ەرەكشە كوڭىلدى وتكىزەدى، ۇيرەنۋ جانە مادەنيەت، دەنە تاربيە قيمىلدارىنا كوڭىلدى قاتىناسادى“. بىلتىر 4 - ايدا حوتان كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىندا ۇيرەنۋگە قاتىناسقان تۋنيسا ءماتروزى بىلاي دەدى: ”مەن باۋلۋ ورتالىعىندا اجارلاندىرۋدى، شاش جاساۋدى ۇيرەندىم، بيىل 2 - ايدا وقۋ تاۋىسىقاننان كەيىن، ايەلدەردىڭ شارۋاشىلىق قۇرۋ، جۇمىستانۋ قوسىمشا قاراجاتىن ءوتىنىش ەتىپ، شاش اسەمدەۋ دۇكەنىن اشتىم. مەنىڭ شاش اسەمدەۋ دۇكەنىمىنىڭ اتى ”ميليىر“، كەلگەن بارلىق قاريدارلار سۇلۋلانىپ، كۇلكىگە شومسىن دەگەن ماعىنادا. قازىر ءبىر ايدا 6000 يۋان تابامىن. ءبىز ايەل باۋىرلاستار تۇرمىسىمىزدى جاقسارتۋىمىز، ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ ازدىرۋىنا ۇشىراماۋىمىز كەرەك دەگىم كەلەدى. باقىتتى تۇرمىستى قوس قولىمىزعا جانە قۇلشىنسىمىزعا سۇيەنىپ جاراتۋىمىز كەرەك!“.
”شينجياڭنىڭ كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ قىزمەتى ءار ۇلت حالقىنىڭ ءتۇبىرلى مۇددەسىنە ۇيلەسەدى، بۇكىلدەي دۇرىس“. قاشقار ايماقتىق پارتكوم بىرلىكساپ ءبولىمىنىڭ ۇنەمىلىك ىستەرگە جاۋاپتى ورىنباسار باستىعى، شينجياڭ ءىسلام ءدىنى شۋەيۋانى قاشقار بولىمشە شۋەيۋانى پارتيا باسشىلىق گرۋپپاسىنىڭ شۋجيى گو ۋي - ان بىلاي دەدى: ءبىز تەك جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى جونگە سالۋ جالپى جوباسىن باتىل دايەكتىلەندىرسەك، تياناقتاندىرساق بولعانى، شينجياڭنىڭ قوعامدىق ورنىقتىلىعى مەن باياندى تىنىشتىعىن، ءسوزسىز، جۇزەگە اسىرۋعا بولاتىندىعىنا، شينجياڭنىڭ ەرتەڭى، ءسوزسىز، اناعۇرلىم تاماشا بولاتىندىعىنا كامىل سەنەمىز!
(تىلشىلەر جاڭ يانفاڭ، ءپاريزات ابدۇل، شى شين، جاۋ شييا، حان چينيان، حي حۇڭۋي، جىڭ جو، جاۋ جىيۇن، گاي يوۋجۇن، ەرىكتى تىلشىلەر ان تاۋ، لي يۇيجۇڭ جازعان)
