ءپىشان اۋدانى ءپىشان قالاشىعى تەتىر قىستاعى مەشىتىنىڭ حاتيبى
باكري مامۇت
مەنىڭ اتىم باكري مامۇت، ۇيعۇرمىن، شينجياڭ ءپىشان اۋدانى ءپىشان قالاشىعى تەتىر قىستاعى مەشىتىنىڭ حاتيبىمىن. مەن راديودان امەريكا پارلامەنتى قاۋىم پالاتاسىنىڭ ايتىلمىس شينجياڭعا ساياتىن ”زاڭ جوبا“نى ماقۇلداعاندىعىن ەستىدىم، ولار شىندىقتى بۇرمالاپ، بۇيرەكتەن سيراق شىعارىپ، وتىرىكتى ويدان قۇراستىرىپ، جۇڭگو ۇكىمەتىنىڭ شينجياڭدى جونگە سالۋ ساياساتىنا، لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ جانە ۇشقارىلىقتى الاستاۋ قۇلشىنىسىنا، سونداي - اق شينجياڭنىڭ ادامدىق ۇقىق جاعدايىنا جالا جاۋىپ جانە ونى قيسىنسىز جازعىرىپ، ۇيعۇر ۇلتىن قامتىعان شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ شىنايى سەزىمىن ەلەمەدى، ۇيعۇر ۇلتىنىڭ ءدىني قايراتكەرى رەتىندە، مەن بۇعان قاتتى كەكتەنەمىن جانە باتىل قارسى تۇرامىن.
مەن امەريكانىڭ وسى ساياساتپازدارىنان مىنانى سۇراعىم كەلەدى: شينجياڭدىقتاردىڭ ادامدىق ۇقىق جاعدايىنا كوسەمسيتىن قانداي تولىمدىلىقتارىڭ بار، قايسىلارىڭ شينجياڭعا كەلىپ كورىپ ەدىڭدەر؟ وزدەرىڭنىڭ ايتىلمىس ادامدىق ۇقىق ماسەلەلەرىڭدى قايسىلارىڭ ءوز كوزدەرىڭمەن كوردىڭدەر؟ بۇل شىندىق نەگىزى جوق وتىرىك − جالا جابۋ جانە پالە جابۋ ەسەپتەلەدى. مەن كىشكەنتايىمنان شينجياڭنىڭ ءپىشان اۋدانىندا جاساپ كەلەمىن، جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاننان، اسىرەسە، رەفورما جاساعاننان، ەسىك اشقاننان بەرى شينجياڭ ەكونوميكاسىنىڭ قارىشتاپ دامىعاندىعىن، حالىق بۇقاراسىنىڭ باقىتتى تۇرمىس كەشىرىپ جاتقاندىعىن ءوز كوزىممەن كوردىم. وتكەن ءبىر مەزگىلدە، ”ءۇش ءتۇرلى كۇش“ شينجياڭدا زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك ءبۇلدىرۋ ارەكەتتەرىن ورشەلەنە جۇرگىزىپ، شينجياڭنىڭ قوعام ورنىقتىلىعىنا ايرىقشا ۇلكەن قاتەر جەتكىزىپ، ءار ۇلت حالقىنا ايرىقشا ۇلكەن قايعى اكەلدى. وسى زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك دەلولارى (وقيعا) شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ ومىرىنە، مال - مۇلىك حاۋىپسىزدىگىنە ايرىقشا ۇلكەن قاتەر ءتوندىرىپ، ءبىزدىڭ نەگىزگى ادامدىق ۇقىعىمىزدى اۋىر دارەجەدە اياققا تاپتادى. امەريكانىڭ كەيبىر ساياساتپازدارى مۇنى كورسە دە كورمەسكە سالدى، زورلىقتى كۇشتىڭ، لاڭكەستىكتىڭ قاتەرىنە ۇشىراعان شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ باس اماندىعىنا تيتتەي دە كوڭىل بولمەدى. قازىر ءبىزدىڭ شينجياڭ حاۋىپسىز، ورنىقتى بولدى، ال سەندەر بار امالدارىڭدى سالىپ، ايتىلمىس شينجياڭعا ساياتىن ”زاڭ جوبا“نى ويدان قۇراستىرىپ، ”ءۇش ءتۇرلى كۇش“كە سۇيەنىش بولدىڭدار، ولاردى ەلىرتتىڭدەر. سەندەردىڭ بۇلاي ىستەۋلەرىڭ ءبىزدىڭ شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنا وزدەرىڭنىڭ سۇرقيا نيەتتەرىڭدى اناعۇرلىم ايقىن تانىتتى. ءبىر جۇڭگولىق رەتىندە، ءبىر ءدىني قايراتكەر رەتىندە، مەن بۇعان استە جول قويمايمىن. شينجياڭنىڭ ادامدىق ۇقىق جاعدايىنىڭ قانداي ەكەندىگى جونىندە، شينجياڭدا جاساپ جاتقان ءار ۇلت حالقى ەڭ سويلەۋ ۇقىعىنا يە. شينجياڭدا ءدىني سەنىمنىڭ ەركىن نە ەركىن ەمەستىگى جونىندە، ءبىز قالىڭ ءدىني قايراتكەرلەر مەن دىنگە سەنەتىن بۇقارا ەڭ سويلەۋ ۇقىعىنا يە.
سوڭعى جىلدارى، ”ءۇش ءتۇرلى كۇش“تىڭ رەال قاتەرى الدىندا، پارتيا مەن ۇكىمەت لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ جانە ۇشقارىلىقتى الاستاۋ كۇرەسىن زاڭ بويىنشا جۇرگىزگەندىكتەن، شينجياڭدا لاڭكەستىك ارەكەتتەر كوپ تۋىلۋ، ءجيى تۋىلۋ اۋقىمى تەجەلدى. قازىر شينجياڭدا ءۇرتىس 3 جىل بويى زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك دەلولارى (وقيعا) تۋىلمادى، قوعام جاراسىمدى، ورنىقتى بولىپ، ەكونوميكا ءۇرتىس دامىپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ تۇرمىس دەڭگەيى ۇزدىكسىز جوعارىلادى. قازىر ءبىزدىڭ بۇل جەردە اۋەجاي بار، جوعارى جىلدامدىقتى تەمىر جول بار، ءجۇرىس - تۇرىسقا وتە قولايلى، ءار ۇلت بۇقاراسى كەڭ دە جارىق، قۇرىلعىسى تولىق بەيقۇت ۇيلەرگە كوشىپ كىردى؛ ناۋقاستانىپ قالسا ەمدەۋ قامسىزداندىرۋىنان جانە سالماقتى ناۋقاس قامسىزداندىرۋىنان يگىلىكتەنەدى، جىل سايىن جالپى حالىقتىق دەنساۋلىق تەكسەرتۋگە قاتىناسا الادى؛ الەۋمەتتىك يگىلىك سيپاتتى جۇمىس ورىندارى جۇمىستانۋى قيىن ادامداردى ورنالاستىرىپ، ءاربىر ادامنىڭ جۇمىستانۋى قامتاماسىز ەتىلدى، ت.ب. ماڭايىمىزدا قۋانارلىق وزگەرىستەر ءسات سايىن جارىققا شىعۋدا، ءار وتباسىنىڭ تۇرمىسى دا كۇن سايىن جاقسارۋدا، ۇلتتار ءبىر - بىرىمەن ىنتىماقتاسىپ، تاتۋ - ءتاتتى ءوتىپ، ءوزارا قارايلاسىپ، ءبىر ءۇيلى جانداي وتۋدە. ءبىزدىڭ تىرشىلىك ۇقىعىمىز، سالاماتتىق ۇقىعىمىز، دامۋ ۇقىعىمىز تولىق قامتاماسىز ەتىلدى. قازىر ءۇيدى قۇلىپتاماي كەتسەك تە الاڭدامايمىز، زورلىقتى كۇش، لاڭكەستەرىنىڭ بۇلدىرۋىنەن ەندىگارى الاڭدامايمىز، كوپشىلىك تۇرمىسىن وتە باقىتتى سەزىنۋدە، مول تابىس سەزىمى مەن حاۋىپسىزدىك سەزىمىنە يە، ءبىز ءار ۇلت بۇقاراسى پارتيا مەن ۇكىمەتتىڭ وسى شارالارىن شىن نيەتىمىزبەن قولدايمىز. ادامدىق ۇقىق دەگەن نە؟ مەنىڭشە، شىن مانىندەگى ادامدىق ۇقىق دەگەنىمىز مىنە وسى!
پارتيا مەن ۇكىمەت ازاماتتاردىڭ ءدىني سەنىم ەركىندىگىن تولىق قامتاماسىز ەتتى. ءدىني قايراتكەر رەتىندە، مەن مۇنى ءوز باسىمنان وتكەردىم! مەشىتتەردىڭ ”جەتىنى جەتكىزۋ، ەكى بولۋ، توعىز سەپتەۋ“ قۇرىلىسى ۇزبەي ىلگەرىلەتىلىپ، قىزمەت وتەۋ قۇرىلعىلارى ۇزبەي جاقسارۋدا. قازىر مەشىتتەردە سۋمەن شايىلاتىن دارەتحانا، دارەت الۋ ءۇيى سالىندى، قىستا پار، جازدا اۋا رەتتەگىش ىستەتىلەدى، اۋىز سۋ ماشيناسى سياقتى قىزمەت وتەۋ قۇرىلعىلارىمەن جابدىقتالدى، ورتاسى توتەنشە جايلى. جۇرتقا بەلگىلى وسى ناقتى ىستەردى امەريكاداعى ايتىلمىس شينجياڭداعى ۇيعۇرلاردىڭ ادامدىق ۇقىعىنا كوڭىل ءبولىپ وتىرعان ساياساتپازدارعا كوزىن اشىپ كورۋدى، كوپە - كورنەۋ وتىرىك ايتپاۋدى، بىلسە دە بىلمەسكە سالىنباۋدى ايتامىز!
شينجياڭ جۇڭگونىڭ شينجياڭى، ۇيعۇر ۇلتى جۇڭحۋا ۇلتى ۇلى شاڭىراعىنىڭ مۇشەسى، ۇلتتار قاتىناسىنا ىرتكى سالاتىن ءارقانداي قاسكۇنەمدىك، تۇبىندە، جەڭىلىسكە ۇشىرايدى. امەريكاداعى ساياساتپازدارعا اۋىزىنا كەلگەنىن كوكىمەۋدى ايتامىز، شينجياڭنىڭ ادامدىق ۇقىعىنىڭ جاقسى - جامان بولۋى جونىندە، ءبىز شينجياڭدىقتاردىڭ ايتقانى ەسەپ!
