ءۇرىمجى قالاسى ياڭحاڭ مەشىتىنىڭ يمامى
مۇحتارام شەرىپ
امەريكا پارلامەنتى قاۋىم پالاتاسى ماقۇلداعان ايتىلمىس شينجياڭعا ساياتىن ”زاڭ جوبا“سى شىندىقپەن ساناسپاي، ءبىزدىڭ شينجياڭنىڭ ادامدىق ۇقىق جاعدايىنا قاساقانا جالا جاۋىپ، ەلىمىز ۇكىمەتىنىڭ شينجياڭدى جونگە سالۋ ساياساتىنا سۇرقيالىقپەن شابۋىل جاساپ، ەلىمىزدىڭ ىشكى ىسىنە اۋىر دارەجەدە كيلىكتى، شينجياڭداعى ءبىر ءدىني قايراتكەر بولعان مەن توتەنشە كەكتەنەتىندىگىمدى، باتىل قارسى تۇراتىندىعىمدى بىلدىرەمىن.
شينجياڭنىڭ ادامدىق ۇقىق جاعدايىنىڭ قانداي ەكەندىگىنە شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقى ەڭ قانىق، ەڭ سويلەۋ ۇقىعىنا يە. شينجياڭدا ءار ۇلت حالقى مەيلى جان سانى كوپ، الدە از بولسىن، دىنگە سەنسىن، الدە سەنبەسىن، قانداي دىنگە سەنسىن، ساياسيدا تۇگەلدەي تەپە - تەڭ، زاڭ بويىنشا تەپە - تەڭ ۇقىقتان يگىلىكتەنەدى، تەپە - تەڭ بورىش ارقالايدى، ءار ۇلت حالىق بۇقاراسى تالاپ - تىلەكتەرىن ءونىمدى جەتكىزە الادى، مەملەكەت جانە قوعامدىق ىستەردى باسقارۋ ۇقىعىنان زاڭ بويىنشا يگىلىكتەنە الادى. شينجياڭ جۇڭگو تەرريتورياسىنىڭ ايرىلماس ءبىر بولىگى. ۇزاق تاريحي دامۋ بارىسىندا، شينجياڭنىڭ تاعدىرى باستان - اياق ۇلى وتاننىڭ جانە جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ تاعدىرىمەن تىعىز بايلانىستى بولىپ كەلەدى. ۇزاق ۋاقىتتان بەرى، شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقى ءبىر - بىرىمەن بىتە قايناسىپ، ەشكىم دە ءبىر - بىرىنەن ايرىلا المايتىن تاعدىرلاس ورتاق تۇلعا قالىپتاستىردى. شينجياڭنىڭ ءتۇرلى ىستەرىنىڭ دامۋى پارتيا مەن ۇكىمەتتىڭ قامقورلىعىنان ايرىلا المايدى، ىشكى وڭىرلەردەگى تۋىسقان ولكە، قالالاردىڭ قالتقىسىز كومەگىنەن ايرىلا المايدى. وتە - موتە، پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى، شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتى شينجياڭ قىزمەتىنە وسكەلەڭ ءمان بەرىپ، بۇكىل ەلدىڭ كۇشىن اتتانىسقا كەلتىرىپ، شينجياڭنىڭ ەكونوميكاسىنىڭ، قوعامىنىڭ دامۋىن قولدادى، كومەكتەستى، بۇكىل ەلدەگى 19 ولكە، قالا شينجياڭعا باعىتتامالى كومەكتەسىپ، ءبىزدىڭ شينجياڭعا وزىق تەحنيكا مەن قارجى نىساندارىن الا كەلىپ، ءبىزدىڭ قىزمەت، تۇرمىس ورتامىزدا وراسان زور وزگەرىس تۋىلۋىنا مۇمكىندىك جاسادى؛ كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ، كونە قالانى جاڭالاۋ، باسقا سالاعا ويىستىرىپ جۇمىستاندىرۋ، جالپى حالىقتىڭ ەمدەۋ قامسىزداندىرۋى سياقتى حالىققا ءتيىمدى ساياساتتار شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ تابىس سەزىمى مەن باقىت سەزىمىن زور دارەجەدە جوعارىلاتتى.
ءبىراق، حالىقاراداعى جۇڭگوعا قارسى كۇشتەردىڭ جانە شەكارا ءىشى - سىرتىنداعى ”ءۇش ءتۇرلى كۇش“تىڭ ىقپالىندا، وتكەن ءبىر مەزگىلدە ءدىني ۇشقارى يدەيا شينجياڭعا سىنالاپ كىرىپ، تارالىپ، زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك دەلولارى (وقيعا) كوپ تۋىلىپ، ءجيى تۋىلىپ، شينجياڭنىڭ قوعام ورنىقتىلىعىنا اۋىر ىقپال كورسەتىپ، شينجياڭداعى ءار ۇلتتىڭ ءبىر ءۇيلى جانداي ەتەنە قارىم - قاتىناسىن ءبۇلدىردى. قاتاڭ دا كۇردەلى جاعداي الدىندا، شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ پارمەندى باسشىلىعىندا، اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم مەن ۇكىمەت ”ءبىر جاعىنان، زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك قىلمىستارىنا سوققى بەرۋدى يگەرۋگە، ەندى ءبىر جاعىنان، الدىن الۋ جانە تاربيەلەۋ، جەتەكتەۋ قىزمەتىن يگەرۋ“گە تاباندى بولىپ، شىندىقتى نەگىز، زاڭدى ولشەم ەتۋگە تاباندى بولىپ، زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك قىلمىستارىنا زاڭ بويىنشا قاتاڭ سوققى بەرۋمەن بىرگە، قاينارىنان جونگە سالۋدى ورىستەتۋگە باسا ءمان بەرىپ، زاڭ بويىنشا كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىن قۇرىپ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ قىزمەتىن ورىستەتتى، شينجياڭدا ءۇرتىس 3 جىل زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك دەلولارى (وقيعا) تۋىلماي، قوعامدىق كەلەلى جاعدايدىڭ جاراسىمدى، ورنىقتى بولۋىنا شىنايى كەپىلدىك ەتىلىپ، ازاماتتاردىڭ نەگىزگى ادامدىق ۇقىعىنىڭ لاڭكەستىڭ، ۇشقارىلىقتىڭ زيانداۋىنا ۇشىراماۋىنا ەڭ زور شەكتە شىنايى كەپىلدىك ەتتى. ورنىقتىلىقتىڭ پايداسى ءۇرتىس جارىققا شىقتى، بىلتىر اۆتونوميالى رايون ەل ءىشى - سىرتىنان قابىلداعان ساياحاتشىلاردىڭ سانى 150 ميلليون ادام - رەتتەن استى، بيىل شينجياڭعا كەلىپ ساياحاتتاعان ادام سانى 200 ميلليون ادام - رەتتەن اسىپ ۇلگەردى. جاراسىمدىلىقتىڭ، ورنىقتىلىقتىڭ ”بارومەترى“ بولعان ساياحات كاسىبى الەم حالقىنا شينجياڭ جاقسى جەر ەكەندىگىن تاعى ءبىر رەت ايگىلەدى.
كوپ جىلدان بەرى، مەن پارتيا مەن ۇكىمەتتىڭ قامقورلىعىن، ايالاۋىن تەرەڭ سەزىنىپ كەلەمىن، شينجياڭنىڭ قوعام ورنىقتىلىعى مەن ەكونوميكالىق دامۋى سياقتى ءتۇرلى ىستەردە قول جەتكىزگەن زور ناتيجەلەرىنە كۋا بولدىم. سونىمەن ءبىر ۋاقىتتا، مەن جەكە باسىمنىڭ جالپىلىق ساپا جانە جەتىلىم جاعىندا دا كورنەكتى جوعارىلاۋعا قول جەتكىزىپ، ءدىني ءبىلىم ورەمدى جانە زاڭ، زاڭ ەرەجە تانىمىمدى جوعارىلاتتىم. مەنىڭ جۇرەگىم باستان - اياق پارتياعا دەگەن العىس سەزىمىنە، مەملەكەتكە دەگەن ادالدىق سەزىمىنە تولى، پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ شەشىمدەرىن باتىل قولدايمىن، اۆتونوميالى رايوندىق پارتكومنىڭ ورنالاستىرۋلارىن باتىل دايەكتىلەندىرەمىن، تياناقتاندىرامىن، ەش بۇلجىماستان پارتياعا العىس ايتامىن، پارتيانىڭ ۇنىنە قۇلاق اسامىن، پارتياعا ىلەسەمىن. مەن مىنانى تەرەڭ سەزىندىم: جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ جانە ۇلى وتاننىڭ كۇن سايىن قۇدىرەتتەنۋى بولماسا، ءبىزدىڭ بۇگىنگى باقتتى تۇرمىسىمىز بەن جاراسىمدى دا ورنىقتى قوعامدىق جاعداي بولماس ەدى. ءبىز باستان - اياق وي - سانانى سەرگەك ۇستاپ، تۋىمىز ايقىن، تۇعىرىمىز بەرىك بولىپ، ”ءۇش ءتۇرلى كۇش“پەن باتىل كۇرەس جاساۋىمىز، ۇلتتار ىنتىماعىن بۇلدىرەتىن بارلىق ءسوز - ارەكەتتەرمەن كۇرەس جاساۋىمىز كەرەك. داۋىرلەر بويى شينجياڭدا جاساپ كەلە جاتقان ازامات بولعاندىعىمنان، مەن شينجياڭنىڭ ورنىقتىلىعى مەن دامۋىن ءارقانداي ادامنان ارتىق اڭسايمىن، ءبىز ۇلتتار ىنتىماعى مەن ءدىن تاتۋلىعىن باتىل قورعاۋىمىز كەرەك. مەن مىناعان باتىل سەنەمىن: ءبىزدىڭ كورىكتى شينجياڭ قۇرۋداعى العا باسقان قادامىمىزعا ءارقانداي كۇش كەدەرگى بولا المايدى.
ايتىلمىس شينجياڭعا ساياتىن ماسەلە ەشقاشان دا ادامدىق ۇقىق، ۇلت، ءدىن ماسەلەسى ەمەس، قايتا زورلىقتى كۇشكە، لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ جانە بولشەكتەۋشىلىككە قارسى تۇرۋ ماسەلەسى. قازىرگى شينجياڭ دا ءار ۇلت حالقى ىنتىماقتاسا كۇرەس جاساپ، رەفورمانىڭ، دامۋدىڭ جەتىستىكتەرىنەن ورتاق يگىلىكتەندى، ءتۇرلى نەگىزگى ۇقىقتارى زاڭ بويىنشا قامتاماسىز ەتىلدى، حالىق بۇقاراسىنىڭ تابىس سەزىمى، باقىت سەزىمى، حاۋىپسىزدىك سەزىمى زور دارەجەدە جوعارىلادى. امەريكانىڭ كەيبىر ساياساتپازدارى امالدىڭ بارىنشا وسەك - اياڭ تاراتىپ، جۇڭگو ۇكىمەتىنىڭ شينجياڭدى جونگە سالۋ ساياساتىنا جالا جاپتى. ولار ادامدىق ۇقىقتى قورعاۋ جەلەۋىن كوتەرىپ، لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ ماسەلەسىندە مەيىلىنشە قوس ولشەم قولدانىپ، حالىقارالىق ءمورال مەن ادامزات ار - ۇجدانىنا اۋىر دارەجەدە قايشىلىق جاساعان سۇرقيالىق جاعىندا تۇرىپ، لاڭكەستىك قيمىلداردى ىرقىنا جىبەردى، جەلىكتىردى. امەريكانىڭ ايتىلمىس شينجياڭعا ساياتىن ”زاڭ جوبا“سى ادامدىق ۇقىقتى جەلەۋ ەتىپ شينجياڭدى بىلىقتىرىپ، ءبىزدىڭ ۇلى وتانىمىزدىڭ دامىپ، قۇدىرەتتەنۋىن شاۋجايلاۋعا ۇرىندى. مۇنى شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقى استە قۇپتامايدى، الدانىپ قالۋى ءتىپتى مۇمكىن ەمەس.