تيانشان تورى
تيانشان تورى   ›   جاڭالىقتار   ›   شينجياڭ حابارلارى

تاربيەلەۋ - باۋلۋ قىزمەتى − ادامنىڭ ءتىپتى دە جاقسى دامۋىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ شاراسى

شينجياڭ قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسى تاريح زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ ورىنباسار باستىعى، تەتە اعا زەرتتەۋشى

ماحمۇت ابدۇۋالي

  تاياۋدا امەريكا پارلامەنتى قاۋىم پالاتاسى ايتىلمىس شينجياڭعا ساياتىن ”زاڭ جوبا“سىن ماقۇلداپ، جۇڭگونىڭ ىشكى ىسىنە ورشەلەنە كيلىگىپ، جۇڭگونىڭ ۇشقارىلىقتى الاستاۋ جانە لاڭكەستىككە سوققى بەرۋ قۇلشىنىسىن بۇرمالاپ، وعان كۇيە جاعىپ، جۇڭگو ۇكىمەتىنىڭ شينجياڭدى جونگە سالۋ ساياساتىن قيسىنسىز جازعىردى. مۇنداي اق پەن قارانى شاتاستىراتىن، وسەك - اياڭ تاراتىپ كۇيە جاعۋ ارەكەتى ادامنىڭ ىزا - كەگىن قوزعايدى، شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىن قامتىعان ءبىر ميلليارد 400 ميلليون جۇڭگولىقتى كەك كەرنەپ، باتىل قارسى تۇردى. مەن شينجياڭدا قوعامدىق عىلىمدى زەرتتەۋمەن اينالىساتىن ۇيعۇر زيالىمىن، مەنىڭ ءبىلىم جۇيەم ەل ءىشى - سىرتىنداعى ايگىلى ءبىلىم جۇرتتارىنان جۇيەلى تاربيە العان ءارى ۇزاق ۋاقىت شينجياڭنىڭ قوعامدىق عىلىمىن زەرتتەۋ نەگىزىندە قالىپتاسقان. ۇزاق ۋاقىت قوعامدىق عىلىم زەرتتەۋىمەن اينالىسقان وقىمىستى رەتىندە، مەنىڭ ار - ۇجدانىم، جاۋاپكەرشىلىگىم مەن بورىشىم ماعان كوپشىلىككە شىنايى ءمان - جايدى، ءسوز جوق، ايتقىزدى.

  2019 - جىلى 10 - ايدا مەن قاشقار، حوتان قاتارلى ايماقتاردا قوعامدىق تەكسەرۋ جۇرگىزدىم. قاشقار بايىرعى قالاسىندا وتباسىلىق ساياحات باقشاسىندا اۋدارماشى ءارى ءبيشى بولىپ قىزمەت ىستەيتىن ءشامشىقامار ەسىمدى بويجەتكەنگە كەزىكتىم. ءشامشىقامار ماعان بىلاي دەدى: ”مەن تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىنان وقۋ تاۋىسقان تاربيەلەنۋشىمىن، بيىل 23 جاستامىن. تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىندا مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىلدى ۇيرەندىم، بۇل مەنىڭ ىشكى ولكەلىك ساياحاتشىلارمەن سويلەسۋىمە قولايلىلىق تۋدىردى؛ اجارلاندىرۋ، شاش جاساۋ ونەرىن ۇيرەندىم، سونىڭ ناتيجەسىندە اجارلاندىرۋ، شاش جاساۋ دۇكەنىن اشۋ ارمانىما نەعۇرلىم جاقىنداي ءتۇستىم. تۇرمىسىمنىڭ باي مازمۇنعا تولىپ، اناعۇرلىم باقىتتى تۇرمىستىڭ مەنىڭ قۇلشىنا كۇرەسۋىمدى كۇتىپ تۇرعانىن سەزىندىم“. وسى جاس تا وجەت بويجەتكەننىڭ ءسوزى مەنى قاتتى تەبىرەنتتى، ونىڭ جۇزىنەن توگىلگەن نۇر كوز الداعى كورىكتى قاشقار بايىرعى قالاسىمەن توعىسىپ كوركەم كارتينا قۇراپ تۇر.

  قاشقار قالاسىنداعى تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىن ەكسكۋرسيالاعاندا، مەن تاربيەلەنۋشىلەردىڭ وتە از ەكەنىن بايقادىم. الاڭدا باسكەتبول ويناپ جۇرگەن بىرنەشە جاس ماعان تاربيەلەنۋشىلەردىڭ كوبىنىڭ وقۋ تاۋىسىپ، قوعاممەن قايتا قاۋىشقانىن ايتتى. ابدىراحمان ەسىمدى تاربيەلەنۋشى ماعان بىلاي دەدى: ”بۇل جەر داشۋەگە ۇقسايدى، ءبىز مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل - جازۋدى، زاڭدى جانە شەبەرلىكتى اقىسىز ۇيرەنەمىز. تۇرمىسىمىز بارعان سايىن جاقسارىپ كەلەدى، قالادا بولسىن، الدە اۋىل - قىستاقتا بولسىن، ءۇي اشەكەيلەيتىندەر كوپ، سوندىقتان قۇرىلىس اشەكەيلەۋ كاسىبىن تاڭدادىم، وقۋ تاۋىسقان سوڭ، ءسوز جوق، وتە تەز ۋاقىت ىشىندە قىزمەت تابا الامىن“. تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىنداعى تاربيەلەنۋشىلەر تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىن شىنايى مويىندادى، قولدادى. قىسقا ۋاقىت ىشىندە ۇشقارى يدەيامەن جۇعىمدالعان، زاڭعا جەڭىل دارەجەدە قايشىلىق جاساۋ قىلمىستىق ارەكەتى بارلار وسى ارادا ۇيرەنۋ، تاربيەلەنۋ ارقىلى عىلمي ەگىمشىلىك، باعىمشىلىق تەحنيكاسىن يگەرگەن وسى زامانعى شارۋالارعا، ونەركاسىپ جۇمىسشىلارىنا اينالدى، ولار تۇراقتى كىرىس تاۋىپ، وتباسىنىڭ تىرەگىنە اينالدى. مىنە بۇل تاربيەلەۋ - باۋلۋ قىزمەتىنىڭ شىنايى ناتيجەسى.

  حوتان ايماعى قاراقاش اۋدانى بۇرشاقشى اۋىلى باشچياندۇڭ قىستاعىندا وقۋ تاۋىسقان ابدىقايىم ەسىمدى تاربيەلەنۋشىمەن كەزدەستىم. ول ءوزى اشقان كيىم - كەشەك فابريكاسىندا قاربالاس جۇمىستا ەكەن. ابدىقايىم تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىنان وقۋ تاۋىسقان سوڭ، ۇكىمەتتىڭ كومەگىمەن ”ايمەي كيىم - كەشەك فابريكاسى“ اتتى شاعىن كيىم - كەشەك فابريكاسىن اشىپ، 12 قىستاق تۇرعىنىن جۇمىسقا الىپتى. ول بىلاي دەدى: ”تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىندا مەن مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىلدى ۇيرەندىم ءارى كيىم - كەشەك تىگۋ تەحنيكاسىن يگەردىم. بۇرىن جەر ەگۋدەن باسقا ەشتەمەنى بىلمەيتىنمىن، تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىندا ارمانىمدى، سەنىمىمدى تاپتىم. قازىر فابريكامدا 12 ادام ىستەيدى، ولاردىڭ بارلىعى ماڭايداعى قىستاقتارداعى تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىنان وقۋ تاۋىسقان تاربيەلەنۋشىلەر، ولار سول جەردە تىگىنشىلىك تەحنيكاسىن ۇيرەندى، ءبىزدىڭ تىككەن كيىمدەرىمىز قاتتى قارسى الىندى، حوتان قالاسىندا، قاشقار قالاسىندا كوپتەگەن كيىم - كەشەك دۇكەندەرى ءبىزدىڭ ونىمدەرىمىزگە تاپسىرىس بەردى“. 12 جۇمىسشىنىڭ ارتىندا 12 وتباسى بار، وسى 12 ادامنىڭ وزگەرۋى 12 وتباسىن شىتتاي جاڭارتتى ءارى وسى قىستاقتىڭ ءۇمىتىن تۇتاندىردى، الدا ءتىپتى كوپ شارۋالاردى كوركەم بولاشاققا بەت الۋعا باستايدى.

  شىندىق بۇلتارتپايدى. شينجياڭنىڭ كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ قىزمەتى شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ ءتۇبىرلى مۇددەسىنە ۇيلەسەدى، بۇكىلدەي دۇرىس. اماليات − اقيقاتتى سىناۋدىڭ بىردەن - ءبىر ولشەمى. تەكسەرۋ - زەرتتەۋ بارىسىندا مەن وسى وقۋ تاۋىسقان تاربيەلەنۋشىلەردىڭ قۋانىشى مەن ارمانىن سەزىندىم. ايتىڭىزشى، بۇكىل دۇنيە جۇزىندە تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعى سياقتى ارماندى رەالدىققا اينالدىراتىن ”جازا لاگەرى“ بولعان با ەدى؟

  مەنشە، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى مەن جۇڭگو ۇكىمەتىنىڭ قۇلشىنۋىندا، ۇيعۇر ۇلتى بۇرىنعى توماعا - تۇيىق كۇيدى تالقانداپ، وسىزاماندانۋدىڭ داڭعىل جولىنا ءتۇستى. وسى ارادا ءبىز ءبىر ۇلتتىڭ ءۇمىتىن كورەمىز، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى مەن جۇڭگو ۇكىمەتىنىڭ بۇكىل ىنتا - پەيىلىمەن ءار ۇلت حالقىن باقىتقا كەنەلتۋدەي تەرەڭ سۇيىسپەنشىلىگىن كورەمىز.

  ادىلەتتىگە كومەك كوپ، ادىلەتسىزگە كومەك جوق. ءبىر مەزگىلدەن بەرى، شينجياڭنىڭ تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعى باتىس قوعامدىق پىكىرىنىڭ سوقتىعىپ كۇيە جاعۋىنا قايتا - قايتا ۇشىراپ، اسا زور قىسىمعا جولىقتى، ءبىراق تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعى وماقاسقانى بىلاي تۇرسىن، كەرىسىنشە، دۇنيە جۇزىندەگى باسىم كوپ مەملەكەتتىڭ القاۋىنا يە بولدى. بۇل مىنا قيسىندى تۇسىندىرەدى: حالىقتى ىرىس - قۇت ساناساق، الەمدىك قيىن تاقىرىپتاردى شەشۋگە ۇتىمدى جوبا ازىرلەسەك بولعانى، ءسوز جوق، اناعۇرلىم كوپ تۇراقتاندىرۋ مەن قولداۋعا يە بولا الامىز. امەريكا جاقتىڭ تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىنا سوقتىعىپ كۇيە جاعۋى − ولاردىڭ شينجياڭ حالقىنىڭ جاقسى تۇرمىسىن كورە الماعاندىعى، ولار جاريالاعان ايتىلمىس شينجياڭعا ساياتىن ”زاڭ جوبا“سى بىزگە كەرەك ەمەس، ويتكەنى امەريكا جاقتىڭ وسى ”زاڭ جوبا“نى جاريالاۋى ساركىستىڭ تاۋىققا امانداسا بارعانىنداي نيەتى دۇرىس ەمەس ەكەندىگىن بىلەمىز.

جاۋاپتى رەداكتور : سايراش تۇرارجان قىزى

ەسكەرتۋ:

تورابىمىزداعى مازمۇنداردى پايدالانۋعا تۋرا كەلگەندە، ءسوزسىز جازباشا رۇقساتقا يە بولۋ كەرەك. مازمۇنداردى رۇقساتسىز جالعاپ تاراتۋعا، كەسىپ رەداكسيالاۋعا، وزگەرتۋگە، قىسقارتىپ قۇراستىرۋعا، باسقا ورىنعا كوشىرۋگە نەمەسە باسقا تاسىلدەرمەن كوبەيتۋگە ءارى تاراتۋعا بولمايدى، قايشى كەلگەندەردىڭ زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگى زاڭ بويىنشا قۋزاستىرىلادى.