اقتاۋ اۋدانى پىلال اۋىلى ىنتىماق قىستاعى مەشىتىنىڭ حاتيبى
ابدۇكەرىم كار
مەن 1984 - جىلى شارۋا وتباسىندا تۋدىم، قىزىلسۋ قىرعىز اۆتونوميالى وبلىسى اقتاۋ اۋدانى پىلال اۋىلى ىنتىماق قىستاعى مەشىتىنىڭ حاتيبىمىن.
ءالى ەسىمدە، بالا كەزىمدە وتباسىمىزدىڭ ءال - اۋقاتى جاقسى ەمەس، ول كەزدە اۋىل - قىستاقتاعىلار تام ۇيدە تۇراتىن، اشىق كۇندەرى شاڭ ۇشىپ، جاڭبىرلى كۇندەرى لايساڭ جولدا جۇرەتىن. قىستاقتاعى شاعىن دۇكەندە زات تىم از، شارۋالار شاراسىزدان ەسەك اربامەن جارىم كۇن جول باسىپ اۋدان قالاشىعىنداعى بازارعا باراتىن.
كەيىن ەرجەتكەن سوڭ، قىستاقتا بىرتىندەپ تۋىلعان وزگەرىستەردى، اسفالت جولدىڭ ەسىك الدىنا دەيىن جاتقىزىلعانىن، بارلىق ۇيدە تەلەۆيزور بولعانىن، كەڭ دە جايلى بەيقۇت ۇيگە كىرگەنىن، بازارعا بارعاندا ەسەك ارباعا ەمەس، الەۋمەتتىك اۆكولىككە وتىراتىنىن، تۇرمىس شارت - جاعدايىنىڭ بارعان سايىن جاقسارعانىن كوردىم. الايدا، كەيبىر بۇزاقى ەلەمەنتتەر ايەلدەردىڭ كوشەگە شىعۋىنا بولمايدى، كورىنىپ قالسا شاشى كەسىلەدى؛ شاعىن دۇكەندە تەمەكى، اراق ساتۋعا بولمايدى، بايقالسا شاعىلادى؛ ەرلەر، ءسوز جوق، نامازعا بارۋى كەرەك، بارماسا تاياق جەيدى؛ بالالاردىڭ ۇكىمەت اشقان مەكتەپكە بارۋىنا بولمايدى؛ اۋىرعانداردىڭ شيپاحاناعا بارۋىنا بولمايدى دەپ قۇقاي كورسەتتى. ولار ءتىپتى كەيبىر شارۋالاردى ۇكىمەتكە قارسى تۇرۋعا ايتاقتاپ، ۇكىمەت كومەكتەسىپ سالعان ۇيلەر ”مۇسىلمانشا ەمەس“، تۇرۋعا بولمايدى، ۇكىمەت بەرگەن كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ اقشاسى ”مۇسىلمانشا ەمەس“، ونى دا الۋعا بولمايدى دەپ سوقتى. سول كەزدە، مەن نەلىكتەن بۇلاي بولاتىندىعىن تۇسىنبەدىم.
قازىر مەن مۇنىڭ ”ءۇش ءتۇرلى كۇش“تىڭ زۇلىمدىعى ەكەندىگىن ءتۇسىندىم، ولار ءدىني ۇشقارى يدەيامەن بۇقارانى ۋلاپ، ادامداردىڭ قالىپتى تۇرمىسىنا كيلىگىپ، ءىسلام ءدىنىنىڭ قاعيداسىن قۇتىرىنا بۇرمالاپ، بۇقارانى ۇكىمەتتىڭ باسقارۋىنا قارسى تۇرۋعا ايتاقتاپ، قالىپتى تۇرمىس ءتارتىبىن ءبۇلدىردى. ءبىز پارتيا مەن ۇكىمەتتىڭ ”ءۇش ءتۇرلى كۇش“كە قاتاڭ سوققى بەرىپ، ۇشقارى يدەيانىڭ زالالىنا ۇشىراعان ادامداردى قۇتقارۋىن باتىل قولدايمىز.
لاڭكەستىك، ءدىني ۇشقارىلىق تۋىلىپ ءورشيتىن توپىراق پەن شارت - جاعدايدى جويۋ ءۇشىن، شينجياڭ زاڭ بويىنشا كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىن قۇرىپ، تاربيەلەۋ، قۇتقارۋ، كومەكتەسۋ قىزمەتىن ورىستەتتى، مەن مۇنى باتىل قورعايمىن جانە قولدايمىن. بۇل قاينارىنان جونگە سالۋدى ورىستەتۋدىڭ ماڭىزدى شاراسى، ۇشقارى يدەيانىڭ زالالىنا ۇشىراعان تالاي ادامدى قۇتقاردى ءارى ول ءبىر ءتۇرلى ەرەكشە يگىلىكتى ءىس. تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىندا ۇيرەنۋ ارقىلى تاربيەلەنۋشىلەر لاڭكەستىك پەن ۇشقارىلىقتىڭ ءمانى مەن زيانىن ايقىن تانىپ، ءدىني ۇشقارىلىقتىڭ سىنالاپ كىرۋىنە قارسى تۇرۋ قابىلەتى كورنەكتى جوعارىلادى. قازىر، ءبىزدىڭ بۇل جەردە قوعام ورنىقتى، ادامدار تىنىش تىرشىلىك ەتىپ، شات - شادىمان تۇرمىس كەشىرىپ، بارلىق جەردە ءان ايتىپ، ءبي بيلەپ، شاتتىققا شوماتىن، بەلسەندى دە تالپىنعىش مادەنيەت - كوڭىل اشۋ قيمىلدارى قايتا ورالىپ، ادامداردىڭ رۋحاني بەينەسى شىت جاڭا تۇرگە ەندى. ءدىني قيمىل ورىندارى مەن ءدىني قيمىل شارت - جاعدايى بارىنشا جاقسارىپ، دىنگە سەنەتىن بۇقارانىڭ قالىپتى ءدىني سۇرانىسى زاڭ بويىنشا قامتاماسىز ەتىلدى. ”ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ بەرەكەلى شاڭىراعى“ قيمىلىن ورىستەتۋ ارقىلى قىستاق تۇرعىندارىنىڭ بارلىعىنىڭ جۇپ قۇراعان تۋىستارى بولدى، كوپشىلىك ۇنەمى بارىس - كەلىس جاساپ، كوڭىلىندەگى سىرلارىن ايتىسادى، كوپتەگەن كەدەي تۇرعىنداردىڭ ۇيىندەگى قيىنشىلىقتارى تۋىستارىنىڭ كومەگىندە شەشىلىپ، اۋىلداستار ەرەكشە قۋانىشقا بولەندى. قىستاق تۇرعىندارى تۇگەلدەي قازىرگى تۇرمىس ”ياحشى“ دەستى، مەن دە اۋىلىمداعى وراسان زور وزگەرىستەردى ماداقتايمىن جانە ماقتانىش ەتەمىن.
3 جىلدان بەرى، شينجياڭدا زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك دەلولارى (ۋاقيعا) تۋىلماي، قوعام ورنىقتى، ۇلتتار ىنتىماقتى بولىپ، جۇرتشىلىق تىنىش تىرشىلىك ەتىپ، شات - شادىمان تۇرمىس وتكىزىپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ تابىس سەزىمى، باقىت سەزىمى، حاۋىپسىزدىك سەزىمى زور دارەجەدە جوعارىلادى. شينجياڭنىڭ زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك ارەكەتتەرىنە زاڭ بويىنشا قاتاڭ سوققى بەرىپ، قاينارىنان جونگە سالۋعا ءمان بەرىپ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ قىزمەتىن ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتۋ ءادىس - امالدارى مەن تاجىريبەلەرى حالىقارالىق قوعامنىڭ جالپى بەتتىك مويىنداۋىنا يە بولدى. وسىنداي وبيەكتيۆ شىندىق الدىندا، امەريكا جاقتىڭ ايتىلمىس شينجياڭعا ساياتىن ”زاڭ جوبا“نى ماقۇلداۋى، ونىڭ شينجياڭدى بىلىقتىرىپ، شينجياڭدى وتان قۇشاعىنان ءبولىپ اكەتۋگە ۇرىنعان ساياسي قاسكۇنەمدىگىن تولىق پاش ەتتى، ونىڭ سيپاتى ەرەكشە سۇمپايى، نيەتى ەرەكشە سۇرقيا، ءتاسىلى ەرەكشە پاسىق، ءسوز جوق، ادامداردىڭ نالەتىن قوزدىرىپ، جيىركەنىشىن تۋدىرادى.
ەشقانداي ادام ءبىزدىڭ باقىتتى تۇرمىسقا تالپىنۋ قادامىمىزدى توسا المايدى، ءبىز ءدىن سالاسى قايراتكەرلەرى ۇكىمەتتىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋدا، ۇشقارىلىقتى الاستاۋدا جولعا قويعان شارالارىن باتىل قولدايمىز. امەريكا جاقتىڭ ايتىلمىس ”زاڭ جوبا“دان پايدالانىپ شينجياڭداعى ۇلت قاتىناسىنا ىرتكى سالۋىنا ءبىز استە جول قويمايمىز، مۇلدە الدانبايمىز.
