حالىق گازەتى اۆتورلى ماقالاسى:
”دۇنيە جۇزىلىك ۇيعۇر قۇرىلتايى“ لاڭكەستىكپەن استاسىپ وتىر
جىڭ يان
امەريكا پارلامەنتى قاۋىم پالاتاسى شىندىقپەن ساناسپاي، اق پەن قارانى شاتاستىرىپ، حالىقارالىق زاڭ مەن حالىقارالىق قاتىناس نەگىزگى ولشەمدەرىن قيسىنسىز اياق استى ەتىپ، ايتىلمىس ”2019 - جىل ۇيعۇر ادامدىق ۇقىقتارى ساياسات زاڭ جوباسىن“ قاسارىسا ماقۇلداپ، ءوزىنىڭ سۇرقيا نيەتىن ايپاراداي اشىپ كورسەتتى. ال جۇڭگونىڭ ساقشى جاعى تۇراقتاندىرىپ جاريالاعان لاڭكەس ەلەمەنت دولقۇن ايسا باس بولعان ”دۇنيە جۇزىلىك ۇيعۇر قۇرىلتايى“نىڭ امەريكاداعى كەيبىر ساياساتپازداردىڭ سوڭىنان سالپاقتاپ، شينجياڭعا قيسىنسىز كۇيە جاعىپ، جۇڭگو ۇكىمەتىنە جالا جاۋىپ، ۇلتتىق وشپەندىلىك جانە ءدىني قايشىلىق تۋدىرۋى ادامنىڭ زىعىردانىن قايناتادى.
”دۇنيە جۇزىلىك ۇيعۇر قۇرىلتايى“نىڭ ناعىز كەيىپ - كەسپىرىن ايقىن كورۋ ءۇشىن، ءبىز ”دۇنيە جۇزىلىك ۇيعۇر قۇرىلتايى“نىڭ، سونداي - اق ونىڭ جاندايشاپتارىنىڭ جۋىق جىلداردا نەلەردى ىستەگەندىگىنە قاراپ كورەلىك: 2017 - جىلى 2 - ايدا جانە 5 - ايدا ”دۇنيە جۇزىلىك ۇيعۇر قۇرىلتايى“نىڭ باس اتامانى دولقۇن جەكە - جەكە سولتۇستىك كيپردە جانە گەرمانيانىڭ بەرلينىندە 2 رەت ايتىلمىس ”ستراتەگيالىق زەرتتەۋ - تالقى جيىنىن“ اشىپ، شەكارا سىرتىنداعى ”شىعىس تۇركستانشىل“ كۇشتەردى بىرىكتىرىپ، قارۋلى كۇش قۇرىپ، شينجياڭدا لاڭكەستىك ارەكەت تۋدىرۋعا دايىندالۋدى ورتاعا قويدى؛ 2018 - جىلى 3 - ايدىڭ 10 - كۇنى ”دۇنيە جۇزىلىك ۇيعۇر قۇرىلتايى“نىڭ بۇرىنعى باس اتاماندارىنىڭ ءبىرى سەيىت تۇمتۇلۇق 400 ”شىعىس تۇركستانشىل“ ەلەمەنتتى باستاپ، اسكەري كيىم كيىپ، قارۋ ۇستاپ تۇرعان، زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك بەينەجازبا ءتۇسىرىپ، بىزگە لاڭكەستىك شابۋىل قوزعايتىندىعىن ايتىپ داۋرىقتى؛ 2019 - جىلى 3 - ايدا ”دۇنيە جۇزىلىك ۇيعۇر قۇرىلتايى“نىڭ بۇرىنعى باس اتامانى رابيا ينتەرنەتتە دىبىس جازبا تاراتىپ، ”شىعىس تۇركستان وقۋ - اعارتۋ جانە ءوزارا كومەك قوعامى“نىڭ ”شىعىس تۇركستان ءىسلام قوزعالىسى“ لاڭكەستىك ۇيىمىمەن استاسىپ، سيرياعا ”جيھاد“شىلار جىبەرگەنىن ايتتى؛ بۇدان سىرت، ”دۇنيە جۇزىلىك ۇيعۇر قۇرىلتايى“ تاعى دا ”شىعىس تۇركستان وقۋ - اعارتۋ جانە ءوزارا كومەك قوعامى“مەن بىرلەسىپ، ەگيپەتتەگى جۇڭگو شينجياڭدىق لاڭكەس ەلەمەنتتەردىڭ نيدەرلاندقا، تۇركياعا جىلىستاۋىنا كومەكتەسىپ، مالايزيا، تايلاند سياقتى جەرلەردەگى جۇڭگو شينجياڭدىق لاڭكەس ەلەمەنتتەردىڭ تۇركياعا جىلىستاۋىنا كومەكتەسىپ، تۇركيا ارقىلى سيريا سياقتى جەرلەرگە ”جيھاد“قا قاتىناسۋعا جىبەردى...
ءبىر قىدىرۋ دەرەكتەر جاقىنعى جىلداردا ”دۇنيە جۇزىلىك ۇيعۇر قۇرىلتايى“نىڭ ءۇرتىس ”شىعىس تۇركستان“ لاڭكەستىك ۇيىمى، ”شىعىس تۇركستان ءىسلام قوزعالىسى“ سياقتىلارمەن اۋىز جالاسۋىن جيىلەتىپ، زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك، بولشەكتەۋشىلىك ارەكەتتەرىن جوسپارلاپ كەلگەندىگىن، لاڭكەستىك ۇيىممەن استاسىپ وتىرعاندىعىن كورسەتەدى.
”دۇنيە جۇزىلىك ۇيعۇر قۇرىلتاي“نىڭ وسىنشاما قۇتىرىنۋىنا ار جاعىندا كەيبىر باتىس ەلدەرىنىڭ، سونداي - اق ولاردىڭ ءتۇرلى - ءتۇستى جەلەۋدەگى ”قور قوعامى“نىڭ كوپە - كورنەۋ قولداۋىنا يە بولىپ وتىرعاندىعى سەبەپ بولىپ وتىر. مۇنىڭ ىشىندە امەريكاداعى جۇڭگوعا قارسى كۇشتەر − پەردە ارتىنداعى ءبىر ۇلكەن قارجىلاي دەمەۋشى. امەريكا مەملەكەتتىك دەموكراتيا قور قوعامىنىڭ (NED) جىلدىق قارجىلاي كومەك بەرگەن نىساندار ساناعىنا نەگىزدەلگەندە، جاقىنعى 3 جىلدان بەرى NED ”دۇنيە جۇزىلىك ۇيعۇر قۇرىلتايى“ سياقتى ”شىعىس تۇركستان“ ۇيىمدارىنا قارجىلاي كومەك بەرۋدى ۇزدىكسىز ارتتىرعان. 2017 - جىلى NEDدىڭ ”شىعىس تۇركستان“ ۇيىمىنا بەرگەن قارجىلاي كومەگىنىڭ مولشەرى 556 مىڭ دوللار، 2018 - جىلى 669 مىڭ دوللار، 2019 - جىلى 960 مىڭ دوللار بولعان. NED ءوزىن پارتيا - توپ ەمەس، ۇكىمەتتىك ەمەس قۇرىلىم دەپ اتاعان، ءىس جۇزىندە، ونىڭ باستى قارجىسى امەريكا پارلامەنتى بولگەن قارجىدان كەلەدى. 20 - عاسىردىڭ 80 - جىلدارىنىڭ باسىندا قۇرىلعاننان بەرى، وسى قور قوعامى ”ۇكىمەت ەمەس ۇيىم“ تونىن جامىلىپ، دۇنيە ءجۇزىنىڭ جەر - جەرىندە ماسقارا قىلىقتارمەن اينالىسۋدا. ۋكراينادان ۆەنەسۋەلاعا دەيىن، يراننان بيرماعا دەيىن، وسى مەملەكەتتەردە بۇرق ەتكەن قۇلاتۋ قيمىلدارىنىڭ نەمەسە ”ءتۇستى توڭكەرىستەر“دىڭ ار جاعىندا تۇگەلدەي NEDدىڭ كولەڭكەسى جاتىر.
مۇنىمەن عانا تىنباي، لاڭكەستىك كۇشتەرمەن وسىنشاما اشىقتان - اشىق استاسقان ”دۇنيە جۇزىلىك ۇيعۇر قۇرىلتايى“، اۋەلى، امەريكا جوعارى جىكتەگىلەرىنىڭ قولپاشتاۋىنا يە بولىپ وتىر. بيىل 6 - ايدىڭ 4 - كۇنى امەريكا قاۋىم پالاتاسىنىڭ باستىعى پەلوسي، NEDدىڭ ءتوراعاسى كارل گەرشمان قاتارلىلار امەريكا پارلامەنت عيماراتىندا ءوز قولدارىمەن ”دۇنيە جۇزىلىك ۇيعۇر قۇرىلتايى“نىڭ باس اتامانى دولقۇن ايساعا 2019 - جىلعى ”دەموكراتيا ۇلەس سيلىعىن“ بەردى. 6 - ايدىڭ 6 - كۇنىنەن 7 - كۇنىنە دەيىن، ”دۇنيە جۇزىلىك ۇيعۇر قۇرىلتايى“ امەريكادا ايتىلمىس ”ۇيعۇر ادامدىق ۇقىق داعدارىسىنا الەمدىك قارسىلىق كورسەتۋ“ جيىنىن وتكىزدى، امەريكا قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ كومەكشى مينيسترى شرۇايفر، قاۋىم پالاتاسىنىڭ مۇشەسى جيم ماگاۆرن قاتارلى امەريكانىڭ جوعارى جىك ساياساتپازدارى جيىنعا قاتىناسىپ ءسوز سويلەدى، سونداي - اق ەلىمىزدىڭ شينجياڭ ىستەرىنە كيلىگۋدى ۇدەتە تۇسۋگە ۇندەپ لەپىردى. ”لاڭكەستىككە قارسى تۇرامىز“ دەپ لەپىرگەن امەريكا جونىنەن العاندا، مۇنىسى بارىپ تۇرعان الاياقتىق سوراقىلىق.
جۇڭگو شينجياڭ ءوڭىرى ۇزاق ۋاقىتتان بەرى لاڭكەستىكتىڭ جانە ۇشقارىلىقتىڭ حاۋپى مەن قاتەرىنە مەيلىنشە ۇشىرادى، ۇزدىكسىز تۋىلعان لاڭكەستىك شابۋىلداۋ ۋاقيعالارى بۇقارانى ءولىم - جىتىمگە ۇشىراتىپ، مال - مۇلكىن زيانداپ، شينجياڭ ەكونوميكاسىنىڭ دامۋى مەن قوعامىنىڭ العا باسۋىنا اۋىر دارەجەدە كەدەرگىلىك جاسادى. قازىر شينجياڭ ءىس جۇزىندىكتى تياناق ەتىپ، ”ءبىر جاعىنان سوققى بەرۋدى يگەرۋمەن بىرگە، ءبىر جاعىنان ساقتانۋدى يگەرىپ“، تاربيەلەۋ - باۋلۋ قىزمەتى سياقتىلاردى ورىستەتۋ ارقىلى لاڭكەستىك پەن ۇشقارىلىقتىڭ ءوسىپ - ءوربيتىن توپىراعىن جانە شارت - جاعدايىن تۇبىرىنەن جويىپ، زاڭعا جەڭىل دارەجەدە قيعاشتىق جاساعان قىلمىستىق ارەكەتى بار ادامداردى ەڭ جوعارى شەكتە ىنتىماقتاستىرىپ، تاربيەلەپ، قۇتقارىپ، ولاردىڭ لاڭكەستىك پەن ۇشقارىلىقتىڭ زيانىنا ۇشىراۋشىعا جانە قۇرباندىعىنا اينالۋىنان ساقتاندى. فاكت بۇل شارالاردىڭ شينجياڭ جاعدايىن ورنىقتىرۋدا شەشۋشى رول اتقارعاندىعىن دالەلدەدى، قازىرگە دەيىن شينجياڭدا 3 جىل بويى زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك دەلوسى تۋىلمادى.
”دۇنيە جۇزىلىك ۇيعۇر قۇرىلتايى“نا جانە ونىڭ قالقاسىنداعى كۇشتەرگە ۇڭىلە قاراساق، ول جۇڭگونىڭ مەملەكەت حاۋىپسىزدىگىنە اۋىر قاتەر ءتوندىرۋ قيمىلدارىمەن ۇزدىكسىز اينالىسۋدا، قاتىستى مەملەكەتتەر ءباز - باياعىسىنشا تۋ سىرتىنان قورعاشتاپ، ولاردى ەركىنە جىبەرۋدە، سونداي - اق قارجىلاي كومەكپەن قامتاماسىز ەتۋدە. ءبىزدىڭ وسى مەملەكەتتەردەن ”شىعىس تۇركستانشىل“ كۇشتەردى قامتىعان ”ءۇش ءتۇرلى كۇش“كە ءارقانداي فورمادا قارجىلاي كومەك بەرۋدى جانە ونى قولداۋدى دەرەۋ دوعارۋدى، جۇڭگونىڭ ىشكى ىسىنە ءارقانداي فورمامەن كيلىگۋدى توقتاتۋدى تالاپ ەتۋ ءجونىمىز بار. ولاردىڭ لاڭكەستىك، زورلىقتى كۇش ارەكەتتەردى قولداۋى وزىنە دە، وزگەگە دە كەسىرىن تيگىزەدى، ەڭ سوڭىندا، بىرەۋگە سىلتەگەن شوقپارى وزىنە تيەتىن بولادى.
(بۇل ماقالا 2019 - جىلى 12 - ايدىڭ 7 - كۇنگى «حالىق گازەتى»نە باسىلعان)
