شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى يۇي تاۋ
جەرگىلىكتى ۋاقىت 12 - ايدىڭ 3 - كۇنى امەريكا پارلامەنتى قاۋىم پالاتاسى ايتىلمىس ”2019 - جىل ۇيعۇر ادامدىق ۇقىقتارى ساياسات زاڭ جوباسىن“ ماقۇلداپ، حالىقارالىق قاتىناستىڭ نەگىزگى ولشەمىن اياق استى ەتىپ، جۇڭگونىڭ ىشكى ىسىنە دورەكىلىكپەن كيلىگىپ، ”ادامدىق ۇقىققا قول سۇقتى“ دەگەن سياقتى جالعان سوزدەرمەن جۇڭگو ۇكىمەتىنىڭ شينجياڭدى جونگە سالۋ ساياساتىنا جالا جاۋىپ، شينجياڭعا كۇيە جاقتى. شينجياڭنىڭ ءدىن سالاسىنداعى قايراتكەرلەر بۇعان بارىنشا كەكتەنەتىندىكتەرىن، باتىل قارسى تۇراتىندىقتارىن جاپپاي ءبىلدىرىپ، ”امەريكا جاقتىڭ بۇل جولعى سوراقىلىق ويىنى ونىڭ شينجياڭ ىسىنەن پايدالانىپ جۇڭگونىڭ ۇلت قاتىناسىنا ىرتكى سالۋعا، شينجياڭنىڭ گۇلدەنۋىن، ورنىقتىلىعىن بۇلدىرۋگە، جۇڭگونىڭ دامىپ زورايۋىن تەجەۋگە ۇرىنعان سۇرقيا نيەتىن ايپاراداي اشىپ تاستادى، امەريكا جاقتىڭ قاسكۇنەمدىگى، ءسوز جوق، جەڭىلىسپەن تىنادى“ دەپ قارادى.
جۇڭگونىڭ ىشكى ىسىنە سىرتقى كۇشتەردىڭ كيلىگۋىنە استە جول بەرمەيمىز
”شينجياڭ ەجەلدەن جۇڭگو تەرريتورياسىنىڭ ايرىلماس ءبىر بولىگى، شينجياڭنىڭ ءىسى بۇكىلدەي ەلىمىزدىڭ ىشكى ءىسى، ءارقانداي سىرتقى كۇشتىڭ كيلىگۋىنە استە جول بەرمەيمىز“، - دەدى شينجياڭ ءىسلام ءدىنى قوعامىنىڭ باستىعى، شينجياڭ ءىسلام ءدىنى شۋەيۋانىنىڭ باستىعى ابدۇرىقىپ ءتومۇرنياز.
ابدۇرىقىپ ءتومۇرنياز مىنانى ءبىلدىردى: وتكەن ءبىر مەزگىلدە شينجياڭدا ۇشقارى يدەيا سىنالاپ كىرىپ، ءوربىپ، زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك ارەكەتتەر كوپ تۋىلىپ، ءجيى تۋىلىپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ ءومىرى مەن مال - مۇلكىنىڭ حاۋىپسىزدىگىنە اۋىر زيان جەتكىزىپ، ادامدار ءار كۇنگى ءومىرىن ابىرجۋ، قورقىنىش ىشىندە وتكىزدى. قازىر شينجياڭ زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك ارەكەتتەرىنە زاڭ بويىنشا سوققى بەرىپ، قاينارىنان جونگە سالۋعا ءمان بەرۋ ارقىلى ءۇرتىس 3 جىل زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك وقيعاسى تۋىلعان جوق، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ تابىس سەزىمى، باقىت سەزىمى، حاۋىپسىزدىك سەزىمى كورنەكتى كۇشەيدى.
”شينجياڭ ماسەلەسى ۇلت، ءدىن، ادامدىق ۇقىق ماسەلەسى ەمەس، زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ جانە بولشەكتەۋشىلىككە قارسى تۇرۋ ماسەلەسى“، - دەدى جۇڭگو ءىسلام ءدىنى قوعامىنىڭ ورىنباسار باستىعى، ءۇرىمجى قالاسى اق مەشىتىنىڭ يمامى ابدۇشۇكىر راحىمەتۇللا.
ابدۇشۇكىر راحىمەتۇللا مىنانى ءبىلدىردى: ءبىرقانشا جىلدىڭ الدىندا، جانىمداعى بىرنەشە ادامنىڭ ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ ىقپالىنا ۇشىراپ، كەيبىرەۋىنىڭ مەشىتتەگى قالىپتى ءدىني قيمىلعا قاتىناسۋعا كەلگەن دىنگە سەنەتىن بۇقارانى ”جات دىندەگىلەر“ دەپ ساناعانىن، كەيبىرەۋىنىڭ بالالارىن وقۋعا بەرمەگەنىن، كەيبىرەۋىنىڭ ”جيھاد جولىندا شەيىت بولعاندار جانناتقا كىرەدى“ دەگەندى ۋاعىزداپ، زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك ارەكەتتەرگە قاتىناسقانىن، كەيبىرەۋىنىڭ تۋىستارىمەن ارالاسپاعانىن، قارتتارعا وپالى بولماعانىن، بالالارىن باعىپ - قاقپاعانىن كوزىم كوردى. ”ەگەر ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ قالاعانىنشا جۇرىلۋىنە ۇزدىكسىز جول بەرىلسە، شينجياڭنىڭ بولاشاعى بولا ما؟ شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ باقىتتى تۇرمىسى دا بولا ما؟“
”شينجياڭ زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك ارەكەتتىڭ زيانكەستىگىنە ۇشىراعاندا، امەريكا نازار اۋدارمادى؛ قازىر قوعام ورنىقتى بولدى، ال ولار ايتىلمىس’شينجياڭعا ساياتىن زاڭ جوبا‘شىعاردى. ولاردىڭ شىنايى ماقساتى ۇلتتار اراسىندا ارازدىق تۋدىرىپ، ۇلتتار ىنتىماعىن ءبۇلدىرىپ، سول ارقىلى شينجياڭدى بولشەكتەۋ“. شينجياڭ ءىسلام ءدىنى شۋەيۋانى قاشقار بولىمشە شۋەيۋانىنىڭ وقۋشىسى ابەيبوللا ياسىن بىلاي دەدى: ”ءبىز امەريكا مەن باتىستاعى جاۋ كۇشتەردىڭ جۇڭگوعا، شينجياڭعا كوسەمسۋىنە باتىل قارسى تۇرامىز، ءارقانداي مەملەكەتتىڭ، ءارقانداي كۇشتىڭ، ءارقانداي ادامنىڭ ءارقانداي ءتاسىل ارقىلى ءبىزدىڭ بۇگىنگى وڭاي - وسپاق قولعا كەلمەگەن تاماشا تۇرمىسىمىزدى بۇلدىرۋىنە استە جول بەرمەيمىز“.
شينجياڭنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ جانە ۇشقارىلىقتى الاستاۋ شاراسى ۇتىمدى دا جارامدى
”شينجياڭ كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىن زاڭ بويىنشا قۇرىپ، ءدىني ۇشقارى يدەيامەن جۇعىمدالعان، جەڭىل قىلمىستىق ارەكەتى نەمەسە زاڭعا قايشى ارەكەتى بار ادامداردى ەڭ جوعارى شەكتە قۇتقارىپ، ازاماتتاردىڭ نەگىزگى ادامدىق ۇقىقتارىنىڭ لاڭكەستىكتىڭ، ۇشقارىلىقتىڭ زيانكەستىگىنە ۇشىراماۋىن ەڭ جوعارى شەكتە قامتاماسىز ەتتى“، - دەدى ابدۇرىقىپ ءتومۇرنياز.
اقسۋ ايماعى ونسۋ اۋدانى كوممۋنيستىك جاستار وداعى قالاشىعى تومەنگى جام قىستاعى مەشىتىنىڭ يمامى احىمەت وسمان مىنانى ءبىلدىردى: شينجياڭنىڭ تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىن زاڭ بويىنشا قۇرىپ، تاربيەلەنۋشىلەردى تەگىن تاربيەلەۋى، باۋلۋى − زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك دەلولارىنىڭ (وقيعا) كوپ تۋىلۋىن، ءجيى تۋىلۋىن تەجەۋدىڭ، ءدىني ۇشقارىلىقتىڭ ءوسىپ - ءوربيتىن توپىراعىن جويۋدىڭ كوكەي تەستى قاجەتى ءارى تاربيەلەنۋشىلەردىڭ مادەنيەت ءبىلىمى مەن زاڭدىق ورەسىن ءونىمدى تۇردە جوعارىلاتىپ، ەڭبەك ىستەۋ شەبەرلىگىن يگەرىپ، جۇمىسقا ورنالاسىپ، كىرىستى ارتتىرۋدى جەبەۋدىڭ كوكەي تەستى قاجەتى، اسىرەسە، شينجياڭنىڭ قوعام ورنىقتىلىعى مەن باياندى تىنىشتىعىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ كوكەي تەستى قاجەتى.
”باۋلۋ ورتالىعى مەكتەپ سيپاتىن العان، ول جەردە كاسىپتىك وقىتۋشىلار سەپتەلگەن، زاڭ بىلىمدەرى، مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل - جازۋ، كاسىپتىك شەبەرلىك سياقتى جاقتاردا وقىتۋ جۇرگىزىپ، تاربيەلەنۋشىلەردىڭ ۇشقارىلىق يدەياسىن سانالى تۇردە جويۋىنا مۇمكىندىك جاسادى“. قاشقار ايماعى ياركەن اۋدانى ياركەن قالاشىعى جىبەك الەۋمەتتىك اۋماعى التۇن مەشىتىنىڭ حاتيبى ابدۋالي ابىليميت بىلاي دەدى: ”مەن كوپتەگەن تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىنا بارىپ كوردىم، مەيلى تاربيەلەنۋشىلەر بولسىن، الدە ولاردىڭ وتباسىنداعىلارى بولسىن، باۋلىنۋعا قاتىناسۋىن توتەنشە قولدادى“.
”مەنىڭ بىلۋىمشە، قىستاعىمىزداعى تاربيەلەنۋشىلەردىڭ بارلىعىنا جاتاقتى تۇزىممەن باسقارۋ جۇرگىزىلىپ، ۇيىنە قايتۋىنا، جۇمىسى بولسا رۇقسات الۋىنا، وتباسىنداعىلارمەن، دوستارىمەن قاي - قاشان دا حات - حابار الىسۋىنا مۇمكىندىك جاسالعان“. ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسى توعىزتاراۋ اۋداندىق ءىسلام ءدىنى قوعامىنىڭ ورىنباسار باستىعى، توعىزتاراۋ اۋدانى جىرعالاڭ اۋىلى وشاعاندى مەشىتىنىڭ يمامى اسپيدەن سامەت بىلاي دەدى: ”تاربيەلەنۋشىلەر باۋلۋدان كەيىن شىت جاڭا ادامعا وزگەرىپ، ادەپ - يبانى دارىپتەپ، ەڭبەكتى ءسۇيىپ، تازالىققا ءمان بەرىپ، زاڭدى ءبىلىپ، زاڭعا بويسۇنىپ، ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ بۇعاۋىنان قۇتىلىپ قانا قويماي، كوڭىلدەگىدەي جۇمىس تا تاپتى. ءدال وسى تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعى تاربيەلەنۋشىلەردى زاڭعا قايشىلىق جاساپ قىلمىس وتكىزۋ جولىنان دەر كەزىندە قايتارىپ اكەلدى“.
ابدۇرىقىپ ءتومۇرنياز بىلاي دەدى: ”بيىل جىل باسىنان بەرى، مەن 40 توپتان استام شەتەلدەن كەلگەن قوناقتاردى قابىلدادىم، ولار تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىن قۇرۋ سىندى بۇل ءادىستى جوعارى باعالاپ، شينجياڭنىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋ جەتىستىكتەرىن القاپ، شينجياڭ كورىكتى بولىپ قانا قويماي، وتە حاۋىپسىز ەكەن دەپ قارادى“.
شينجياڭدا بۇقارا تىنىش ءومىر، شات - شادىمان تىرشىلىك كەشىرىپ، ورنىقتىلىقتىڭ پايداسى ۇزدىكسىز جارىققا شىقتى
”ءبىزدىڭ بۇل جەردە بۇرىنعى توپىراق ۇيلەردىڭ ورنىنا بەيقۇت ءۇي سالىندى، توپىراق جول اسفالتتاندىرىلدى، ەسەك اربانىڭ ورنىن ەلەكترسيكل، جەڭىل اۆتوموبيل باستى، بۇرىن توقتاۋ سۋ ىشسە، ەندى قۇبىر سۋىن ىشەتىن بولدى“، - دەدى حوتان ايماعى قاراقاش اۋدانى شىنارباق ءمالىسى كونەشاھار مەشىتىنىڭ يمامى مامەت مامەتيمىن. ول وسى جەردە تۋىپ - وسكەن وڭتۇستىك شينجياڭدىق رەتىندە، سوڭعى جىلدارى تۇرمىس دەڭگەيىنىڭ تەز جوعارىلاعاندىعىن ءوزىنىڭ شىنايى سەزىنگەنىن ايتتى.
مامەت مامەتيمىن بىلاي دەدى: ”ۇكىمەت تاعى مەشىتكە مونشا، سۋمەن شايىلاتىن دارەتحانا سالىپ بەرىپ، اۋا رەتتەگىش، سۋسىنداۋىش، اياق كيىم قاپتاۋىش سياقتى حالىققا قولايلى قۇرىلعىلاردى دايىنداپ بەردى، ءبىز دىنگە سەنەتىن بۇقارانىڭ دا باقىت سەزىمى بارعان سايىن كۇشەيە ءتۇستى“.
كوپتەگەن تاربيەلەنۋشىلەر وقۋ تاۋىسقان سوڭ، تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىندا ۇيرەنگەن ونەرلەرىمەن وزدەرىنىڭ جانە وتباسىنداعىلاردىڭ تۇرمىسىن جاقسىلادى. قاشقار قالاسى ايتكار مەشىتىنىڭ يمامى مامەت جۇما بىلاي دەدى: ءوزىم تانيتىن وقۋ تاۋىسقان تاربيەلەنۋشى اكرام تۇرسىن تاربيەلەنۋ، ۇيرەنۋ ارقىلى قازىر زاڭمەن جونگە سالۋ كوزقاراسىن كورنەكتى جوعارىلاتتى، ”بۇرىن ساتىپ الۋ - ساتىپ بەرۋ توقتامىنىڭ نە ەكەنىن بىلمەيتىن ول قازىر نە ىستەسە دە زاڭعا جۇگىنىپ، ءتارتىپ بويىنشا ىستەيتىن بولدى. قازىر ول قاس تاسى دۇكەنىن اشىپ، ءار ايدا 6000 يۋاننىڭ ۇستىندە كىرىس تابادى“.
ابدۋالي ابىليميت بىلاي دەدى: امەريكا، باتىستاعى ءىشىنارا جات نيەتتى ادامدار سۇرقيا ماقساتتا بولىپ، ءتۇرلى تاسىلدەر ارقىلى شينجياڭنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋداعى، ۇشقارىلىقتى الاستاۋداعى زور قۇلشىنىسىن جوققا شىعارۋعا ۇرىندى، بۇعان شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقى استە جول قويمايدى.
شينجياڭ ءىسلام ءدىنى قوعامىنىڭ ارناۋلى ورىنباسار باستىعى كەرىم ابىليز مىنانى ءبىلدىردى: شينجياڭ جۇڭگونىڭ شينجياڭى، ۇيعۇر ۇلتى جۇڭحۋا ۇلتى ۇلى شاڭىراعىنىڭ ءبىر مۇشەسى، ەلىمىزدىڭ ۇلت قاتىناسىنا ىرتكى سالاتىن، ەلىمىزدىڭ دامۋىن تەجەيتىن ءارقانداي قاسكۇنەمدىك، ءسوز جوق، جەڭىلىسپەن تىنادى. ءبىزدىڭ شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ مەملەكەتتىڭ تۇتاستىعىن، ۇلتتاردىڭ ىنتىماعىن قورعاۋ ەركى مىزعىمايدى، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىن جۇزەگە اسىرۋ قادامىن توسۋعا كەلمەيدى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 12 - ايدىڭ 9 - كۇنى ۇرىمجىدەن بەرگەن حابارى)
