بۇراتالا موڭعۇل اۆتونوميالى وبلىستىق ءىسلام ءدىنى قوعامىنىڭ تۇراقتى مۇشەسى، اراسان اۋداندىق ءىسلام ءدىنى قوعامىنىڭ ورىنباسار باستىعى، اراسان اۋدانى بوگدۇر قالاشىعى ىنتىماق مەشىتىنىڭ يمامى
ءاليجان ابدۇكەرىم
جۋىقتا امەريكا پارلامەنتى كەڭەس پالاتاسى ماقۇلداعان ايتىلمىس شينجياڭعا ساياتىن ”زاڭ جوبا“ جۇڭگو شينجياڭىنىڭ ادامدىق ۇقىق جاعدايىنا قاساقانا جالا جاۋىپ، جۇڭگونىڭ ۇشقارىلىقتى الاستاۋ جانە لاڭكەستىككە سوققى بەرۋ قۇلشىنىسىن بۇرمالاپ، كۇيە جاعىپ، جۇڭگو حالقىنىڭ، اسىرەسە، شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ سۇيىسپەنشىلىگىنە بارىنشا قاياۋ سالدى. ءدىن سالاسىنداعى ءبىر قايراتكەر رەتىندە، مەن امەريكا جاقتىڭ ارەكەتىنە ەرەكشە زىعىردانىم قايناعاندىعىن، ونى قاتاڭ ايىپتايتىندىعىمدى، باتىل قارسى تۇراتىندىعىمدى بىلدىرەمىن!
شينجياڭدا تۇرمىس كەشىرىپ جاتقان ءار ۇلت حالقى وتكەن ءبىر مەزگىلدە ”ءۇش ءتۇرلى كۇش“تىڭ ەرەكشە ەلىرىپ، شينجياڭدا نەشە مىڭداعان زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك دەلولارىن (وقيعا) تۋدىرعاندىعىن، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ باس اماندىعى مەن مال - مۇلىك حاۋىپسىزدىگىنە بارىنشا زيان جەتكىزىپ، شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ نەگىزگى ادامدىق ۇقىعىن اۋىر دارەجەدە زيانداعاندىعىن تولىق بىلەدى. سول كەزدە امەريكاداعى ءىشىنارا ساياساتپازدار تاڭداۋ سيپاتىندىق كور سوقىرلىققا سالىندى؛ قازىر شينجياڭ ورنىقتى، ءار ۇلت حالقىنىڭ تىرشىلىك ۇقىعى، دامۋ ۇقىعى تولىق قامتاماسىز ەتىلدى، امەريكاداعى ءىشىنارا ساياساتپازدار جۇڭگو ۇكىمەتىنىڭ شينجياڭدى جونگە سالۋ ساياساتىن قيسىنسىز جازعىرىپ وتىر، ايتىلمىس ”ادامدىق ۇقىق“ دەگەن وسى ما؟ مەنىڭ مادەنيەت دەڭگەيىم جوعارى بولماسادا، وسى قاعيدانى تۇسىنە الدىم، ال امەريكاداعى ءىشىنارا ساياساتپازدار كوزىن باقىرايتىپ تۇرىپ وتىرىك سويلەدى، جالعاندى ويدان قۇراستىردى، بىرنەشە پاراق كەرەكسىز قاعازبەن عانا ءبىزدى الداي الماق پا؟ بۇقارانىڭ باقىتتى، تىنىش تۇرمىس كەشىرۋىنە مۇمكىندىك جاساپ، زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىكتىڭ حاۋىپ - قاتەرىنە ۇشىراۋىنان ساقتانۋ ءۇشىن جۇڭگو ۇكىمەتى قىرۋار ادام كۇشىن، زات كۇشىن، قازىنا كۇشىن جۇمساپ، كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىن ءوز ىشىنە العان لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ جانە ۇشقارىلىقتى الاستاۋ جونىندە ءبىر قىدىرۋ شارانى زاڭ بويىنشا قولدانىپ، ۇشقارى يدەيامەن ۋلانعان ادامداردى تەگىن باۋلىپ، مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل - جازۋدى ۇيرەتىپ، زاڭ بىلىمدەرىن ۇيرەتىپ، كاسىپتىك شەبەرلىك ۇيرەتىپ، ولاردىڭ مادەنيەت ءبىلىمى دەڭگەيىن جوعارىلاتىپ، ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ ىقپالىن الاستادى. تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىنان وقۋ تاۋىسقان تاربيەلەنۋشىلەر ءدىني ۇشقارىلىقتىڭ كەرتارتپا ءمانىن جىعا تانىپ، ءدىني ۇشقارى يدەياعا سانالى تۇردە قارسى تۇردى، ولاردىڭ زاڭ تانىمى مەن ازامات تانىمى كورنەكتى جوعارىلادى، ولاردىڭ مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل دەڭگەيى دە كورنەكتى جوعارىلادى، ولار تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىندا قىرۋار تەحنيكا ۇيرەندى، ۇيرەنگەن تەحنيكالارىنا سۇيەنىپ كوڭىلدەگىدەي قىزمەت تاپتى، ايتارلىقتاي كىرىس كىرگىزىپ، وتباسىلارىنىڭ كەدەيلىك بەت - بەينەسىن تۇبەگەيلى وزگەرتتى، ولار پارتيا مەن ۇكىمەتتىڭ كوڭىل بولۋىنە، قامقورلىعىنا شىن جۇرەكتەن العىس ايتادى.
شىندىققا تالاس جۇرمەيدى. شينجياڭ قولدانعان وسى ۇتىمدى شارالاردىڭ ارقاسىندا ءۇرتىس 3 جىل زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك دەلولارىنىڭ (وقيعا) تۋىلماۋىنا شىنايى كەپىلدىك ەتىلدى، ءار ۇلت حالقىنىڭ تىرشىلىك ۇقىعى، ءومىر ءسۇرۋ ۇقىعى، دامۋ ۇقىعى سياقتى نەگىزگى ۇقىعى ەڭ جوعارى شەكتە قامتاماسىز ەتىلدى. شينجياڭنىڭ قوعام اماندىعى جاعدايى كورنەكتى جاقسارىپ، وسىندا تۇرمىس كەشىرىپ جاتقان بۇقارا تىنىش ءومىر، شات - شادىمان تۇرمىس كەشىپ، تۇرمىستارى بارعان سايىن باقىتتى بولا ءتۇستى. قوعام ورنىقتى بولدى، ءبىزدىڭ سايرام كولىنە جانە الاتاۋ ساعاسىنا ساياحاتتاي كەلگەندەر بارعان سايىن كوبەيدى، بۇقارانىڭ كىرىسى بارعان سايىن ارتتى، جۇزدەرىنەن ەسكەن شات كۇلكى كوبەيدى. مىنە بۇل ەڭ جاقسى، ەڭ ۇلكەن ادامدىق ۇقىق. ال امەريكا جاقتىڭ ايتىلمىس”زاڭ جوبا“سى شىندىقتى بۇرمالاعاندىق، اق پەن قارانى شاتاستىرعاندىق، بارىپ تۇرعان قۇر شاتپاق، قۇيداي وتىرىك!
مەن وسى بوگدە نيەتتى ادامدارعا مىنانى ايتقىم كەلەدى: شينجياڭنىڭ ادامدىق ۇقىق ماسەلەسى جونىندە تەك وسى ارادا تۇرمىس كەشىرىپ جاتقان شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقى عانا ەڭ سويلەۋ ۇقىعىنا يە، سەندەر شينجياڭعا كەلىپ تە كورمەدىڭدەر، ءىشىنارا جالعان ايتىلمىس سىپاتتان پايدالانىپ، ايتىلمىس شينجياڭعا ساياتىن ”زاڭ جوبا“نى ماقۇلداۋلارىڭ شىنىمەن وتە كۇلكىلى. سەندەردە ءبىزدىڭ ”ادامدىق ۇقىق“قا قيسىنسىز باعا بەرەتىن ۇقىق جانە تولىمدىلىق مۇلدە جوق! ۇزاق ۋاقىتتان بەرى، پارتيا مەن ۇكىمەت ازاماتتاردىڭ ءدىني سەنىم ەركىندىگى ۇقىعىنا تولىق قۇرمەت ەتىپ كەلدى. وسى بىرنەشە جىلدا، مەشىت ”جەتىنى جەتكىزۋ، ەكى بولۋ“ قۇرىلىسىن جۇرگىزىپ، ”توعىز سەپتەۋ“دى تياناقتاندىرىپ دىنگە سەنەتىن بۇقاراعا تازا، جانعا جايلى قيمىل ورنىن ازىرلەدى، اسىرەسە، وسىزاماندانعان اۋا رەتتەگىش مەشىتتىڭ قىستا جىلى، جازدا سالقىن بولۋىنا مۇمكىندىك جاساپ، ەرەكشە مەيىرگە بولەدى. كورۋگە، ۇستاۋعا بولاتىن وسى حالىققا تيىمدىلىك جاساۋ ساياساتى دىنگە سەنەتىن بۇقاراعا ناقتى ءىس، يگى ءىس بىتىرەتىن حالىق تىلەگى ينجەنەرياسى بولىپ تابىلادى، قايسى ەل دىنگە سەنەتىن بۇقاراعا وسىنشاما ەگجەي - تەگجەيلى، وسىنشاما جاقسى ءىس ىستەي الدى؟! مەن وسىنشاما جاقسى ساياساتتىڭ سەندەردىڭ اۋىزدارىڭدا قالايشا ايتىلمىس ”ادامدىق ۇقىق“تى زيانداۋشىعا اينالىپ وتىرعاندىعىن ۇعىنا المادىم، ار - ۇجدانى بار ءارقانداي ءبىر ادام بۇيرەكتەن سيراق شىعارىپ ”ادامدىق ۇقىق“تى جەلەۋ ەتىپ وزگە ەلدەردىڭ ىشكى ىسىنە كيلىكپەيدى، قايتا دۇرىس پەن بۇرىستى ايقىن ايىرا الادى. مەن امەريكاداعى وسى ساياساتپازدارعا وكتەم داۋىسپەن مىنانى ايتقىم كەلەدى: سەندەردىڭ ۇلت قاتىناسىن بۇلدىرۋگە ۇرىنعان قاسكۇنەمدىكتەرىڭ، ءسوزسىز، جەڭىلىسپەن تىندىم بولادى؛ سەندەردىڭ جاپقان جالالارىڭ، جاققان كۇيەلەرىڭ شينجياڭ حالقىنىڭ تۇرمىسى تاماشا، باقىتتى بولۋداي شىندىقتى وزگەرتە المايدى، شينجياڭدى بىلىقتىرۋعا ۇرىنعان ءارقانداي قاسكۇنەمدىك ىسكە اسپايدى!
ءدىن سالاسىنداعى ءبىر قايراتكەر رەتىندە، سەندەر سياقتى وسى امەريكاداعى ساياساتپازدار ماقۇلداعان ايتىلمىس ”زاڭ جوبا“نىڭ پاسىق بوگدە نيەتى ماعان تۇسىنىكتى، مەيلى سەندەر قانداي شىلعي وتىرىك ايتساڭدار دا ءبىزدىڭ شەبىمىزدى بۇزا المايسىڭدار. سونىمەن بىرگە، مەن دە ار - ۇجدانى بار ءار ادامنىڭ سەندەردىڭ وسەك - اياڭدارىڭا، جالا جابۋلارىڭا سەنبەيتىندىگىنە كامىل سەنەمىن. ءبىزدىڭ شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسى ءالى دە تىعىز ىنتىماقتاسىپ، قول ۇستاسىپ، تىزە قوسىپ، ”ءۇش ءتۇرلى كۇش“پەن باتىل كۇرەس جاساپ، ءبىزدىڭ وڭاي - وسپاق قولعا كەلمەگەن باقىتتى تۇرمىسىمىزدى بىرگە قورعاپ، وڭاي - وسپاق قولعا كەلمەگەن تىنىشتىق جاعدايىن بارىنشا قاستەرلەيدى، ەڭبەكشىل، اقىل - پاراساتى ارقىلى شينجياڭدى اناعۇرلىم كورىكتى ەتىپ بىرگە قۇرىپ شىعادى!
