شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى سۇن جى
امەريكا پارلامەنتى قاۋىم پالاتاسى جۋىقتا ايتىلمىس ”2019 - جىل ۇيعۇر ادامدىق ۇقىقتارى ساياسات زاڭ جوباسىن“ ماقۇلداپ، شينجياڭنىڭ ۇشقارىلىقتى الاستاۋ جانە لاڭكەستىككە سوققى بەرۋ قۇلشىنىستارىن بۇرمالادى جانە وعان كۇيە جاقتى. شينجياڭداعى قالىڭ كادرلار مەن بۇقارا مىنالاردى ءبىلدىردى: كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ قىزمەتىن زاڭ بويىنشا ورىستەتۋ شينجياڭنىڭ قوعامدىق جاعدايىندا ءتۇبىرلى وزگەرىس تۋىلۋىن ىلگەرىلەتۋدە ورنىن باسا المايتىن ماڭىزدى رول اتقاردى، امەريكا جاقتىڭ ەشقانداي تومەنگى شەگى جوق قوس ولشەمى مەن زورەكەرلىك لوگيكاسى ادامدى كەكتەندىرەدى، شينجياڭنىڭ بىلىقپالىقتان جونگە سالۋعا دەيىنگى شىندىعىنا ءارقانداي جالا جابۋعا جول بەرمەيمىز.
امەريكا جاقتىڭ جۇڭگونىڭ ىشكى ىسىنە كيلىگەتىن ۇقىعى جوق
”مەنىڭ اۋىلىم اقسۋ ايماعىنىڭ توقسۋ اۋدانىندا. بىرنەشە جىلدىڭ الدىندا، جەرگىلىكتى ورىنداعى كەيبىر ادامدار ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ ۋلاۋىنا ۇشىراپ، وركەنيەتتى قوعام مەن وسى زامانعى تۇرمىستان الشاقتادى، اۋىزعا الارلىقتاي ادامدىق ۇقىق قايدان بولسىن“. اۆتونوميالى رايوندىق شۇعىل جاعدايعا توتەپ بەرۋ - باسقارۋ مەڭگەرمەسىنىڭ ورىنباسار باستىعى مامەت ابدىرەيىم بىلاي دەدى: مەن كەزىندە اقسۋ ايماعىنىڭ باي اۋدانىندا ۋاقىتشا مىندەت الىپ تۇسكەم، زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك ارەكەتتەردىڭ كوپ تۋىلۋى، ءجيى تۋىلۋى باي اۋدانىنىڭ ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىنا جانە ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ تۇرمىسىنا زور دارەجەدە ىقپال جاسادى.
”بىرنەشە جىلدىڭ الدىنداعى شينجياڭ ماڭگى ەسىمنەن كەتپەيدى، سول كەزدە زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك ارەكەتتەرى كوپ، ءجيى تۋىلدى، ءدىني ۇشقارى يدەيا وباداي تارالدى“. اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم قارت كادرلار مەكەمەسىنىڭ ورىنباسار باستىعى مامەتالي تۇرعۇن بىلاي دەدى: ”جۋىق جىلداردان بەرى، اۆتونوميالى رايون كوپ ءتۇرلى شارانى قاتار اتقارىپ، زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك ارەكەتتەرىنە زاڭ بويىنشا سوققى بەرىپ، قاينارىنان باستاپ وڭاۋعا ءمان بەرىپ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ قىزمەتىن بەلسەندىلىكپەن ورىستەتىپ، ءار ۇلت حالقىنىڭ تىرشىلىك ۇقىعىن، ءومىر ءسۇرۋ ۇقىعىن، دامۋ ۇقىعىن ەڭ جوعارى شەكتە قامتاماسىز ەتتى، كوپشىلىكتىڭ سەنىمى اناعۇرلىم نىعايىپ، باقىت سەزىمى اناعۇرلىم كۇشەيدى. امەريكا پارلامەنتىنىڭ ارەكەتى اق پەن قارانى بۇكىلدەي شاتاستىرعاندىق، ءبىز استە قابىلدامايمىز“.
ءۇرىمجى قالاسىنىڭ تۇرعىنى شۋە جاۋبين مىنالاردى ءبىلدىردى: ”داشۋە وقۋشىلارىنىڭ باتىس بولىك جوسپارىنىڭ ەرىكتىسى رەتىندە، شينجياڭعا كەلىپ قىزمەت ىستەپ، تۇرمىس كەشىرگەنىمە 5 جىلدان استى، بۇل ارا الدەقاشان مەنىڭ ’ەكىنشى اتا مەكەنىمە‘ اينالدى. كەزىندەگى حاۋىپسىزدىك سەزىمى كەمشىل بولۋدان ءۇرتىس 3 جىل زورلىقتى كۇش، لاڭكەستىك دەلوسى تۋىلماۋعا دەيىن، مەن شينجياڭداعى زور وزگەرىستى ءوز باسىمنان شىنايى سەزىندىم. الايدا، امەريكانىڭ ايتىلمىس’زاڭ جوباسى‘ شىندىقپەن ساناسپاي، ءبىزدىڭ قۇلشىنىسىمىزدى كورسە دە كورمەسكە سالىندى، مۇنى، راسىندا، قابىلداي المايمىز“.
قىزىلسۋ قىرعىز اۆتونوميالى وبلىستىق ساياسي كەڭەستىڭ ءتوراعاسى گۇلشات شەرالي بىلاي دەدى: ”ويلاپ كورىڭدەرشى، امەريكا جاق جاريالاعان’مۇسىلمانداردى شەكتەۋ بۇيرىعى‘ امەريكا - مەكسيكا شەكارا قورعانىن سالۋدى ىلگەرىلەتتى، بۇل ارەكەتتەر ولاردىڭ از ساندى قاۋىمعا دەگەن شىنايى پوزيتسياسىن ايگىلەدى، ولار شالعايدا جاتقان جۇڭگونىڭ شينجياڭىنداعى مۇسىلمان بۇقارانىڭ ۇقىعىنا قالاي شىنايى كوڭىل بولە قويسىن؟“
ۇشقارىلىقتى الاستاۋ قىزمەتىنىڭ تابىسى جالپاق جۇرتقا ايان
قاشقار ايماعىنىڭ يوپۇرعا اۋدانىنداعى نيجات مۇحتار كەزىندە دوسىنىڭ ىقپالىندا ءدىني ۇشقارى يدەيامەن جۇعىمدالعان. باس قۇراعان سوڭ، ول ايەلىنىڭ جاسانۋىنا جول قويمايدى، بالاسى اۋىرسا دا شيپاحاناعا اپارمادى، تاعى وزگەلەردىڭ قالىپتى تۇرمىسىنا دا كيلىكتى. ”تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىندا زاڭ بىلىمدەرىن جۇيەلى ۇيرەنگەن كەزدە، كەزىندە ايەلىمە قانشالىق قۇرمەت ەتپەگەنىمدى بىرتىندەپ تانىپ جەتتىم. ءبىر كۇنى ساباقتان تۇسكەن سوڭ، مەن ىرىقتىلىقپەن وعان تەلەفون بەرىپ كەشىرىم سۇرادىم، سول ساتتە ايەلىمنىڭ جىلاعان داۋىسىن ەستىدىم“. تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىنان وقۋ تاۋىسقان سوڭ، نيجات وتباسىنداعىلارمەن ايرىقشا تاتۋ - ءتاتتى جاراسىمدى بولىپ كەتتى، ”وسىنىڭ بارلىعى تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىنىڭ ماعان بەرگەن كومەگى ەكەندىگىن، مەنى باقىتتى وتباسىممەن قايتا قاۋىشتىرعاندىعىن بىلەمىن“.
شينجياڭ اۋىل شارۋاشىلىق داشۋەسى وقۋشىلار باسقارماسىنىڭ ورىنباسار باستىعى قايرات ءانۋار 2018 - جىلدىڭ اياعىندا حوتان كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىن ەكسكۋرسيالاعان. ول بىلاي دەدى: تاربيەلەنۋشىلەردىڭ ءدىني ۇشقارىلىقتىڭ تۇمانىنان ەرتەرەك ايىعۋىنا كومەكتەسۋ ءۇشىن، تاربيەشىلەر ءاربىر تاربيەلەنۋشىنىڭ يدەيالىق وزگەرىسى مەن ەسەيىپ العا باسۋىنا باسا نازار اۋداردى. مۋزيكانى ۇناتسا نوتا ۇيرەتتى، ماشينا رەمونتىنا قىزىقسا تەحنيكا ۇيرەتتى، ولاردى بۇكىل ىنتا - پەيىلىمەن ۇيرەنۋگە كىرىسۋگە جەتەكشىلىك ەتتى. ”ولاردىڭ العا باسقانىنا شىن جۇرەكتەن قۋانامىن“، - دەدى قايرات.
اقسۋ ايماقتىق حالىق قۇرىلتايى قىزمەت كوميتەتىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى كامىل سامەت بىلاي دەدى: ”بالا قاتەلىك وتكىزسە، وتان انا باسقارماي تۇرا المايدى، تاربيەلەۋ - باۋلۋ قىزمەتى ەشقانداي شەكتەۋ، ادامدىق ەركىندىكتەن ايىرۋ شاراسى ەمەس. تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىندا تاربيەلەنۋشىلەر مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل - جازۋدى، زاڭداردى، زاڭ ەرەجەلەردى، كاسىپتىك شەبەرلىك سياقتىلاردى ۇيرەندى، باسىم كوپ تاربيەلەنۋشىلەر وقۋ تاۋىسقان سوڭ، ءوزىنىڭ شەبەرلىك ارتىقشىلىعىنا سۇيەنىپ، رازى بولاتىنداي قىزمەت تاۋىپ، ءبىر ادام جۇمىستانۋ ارقىلى تۇتاس وتباسىن كەدەيلىكتەن ارىلتۋدى جۇزەگە اسىردى.
ءار ۇلت بۇقاراسى قوعامنىڭ، ەكونوميكانىڭ دامۋىنان يگىلىككە كەنەلدى
”بۇرىنعى شاعىل جول ويلى - شۇڭقىر بولاتىن، 1984 - جىلى مەن شاڭحايعا بارىپ داشۋە وقيتىن كەزدە گۇما اۋدانىنان ۇرىمجىگە بارۋ ءۇشىن 6 كۇن ۋاقىت كەتتى“، - دەدى اۆتونوميالى رايوندىق ساياسي كەڭەس ۇسىنىس جوبا كوميتەتىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى تۇرعۇن ءومار وتكەندى ەسكە الىپ، - ”جۋىق جىلداردان بەرى اۋىلىمداعى ۇزدىكسىز تۋىلعان وزگەرىستەردى كوزىممەن كوردىم. بۇل كۇندەرى ءار جولى گۇماعا تۋىسشىلاي باراتىن كەزدە ۇشاقتى، پويەزدى تاڭداۋىما بولادى، جوعارى قارقىندى تاس جول دا اۋدانعا تۇتاستى، اسفالت جول اۋىل - قىستاققا دەيىن جەتكىزىلدى. قىستاقتاعى قاز - قاتار سالىنعان شارۋالاردى اۋقاتتاندىرۋ ادەمى بەيقۇت ۇيلەرىن كورگەن كەزدە، مەن شىن جۇرەگىمنەن جاڭا جۇڭگودا دۇنيەگە كەلگەندىگىمدى باقىت سەزىنەمىن جانە ماقتانىش تۇتامىن“.
حوتان اۋدانى كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىندا ۇيرەنگەن كەزدە، سۇلۋلىققا جانى قۇشتار تۇنيسا ءماتروزى اجارلاندىرۋ - شاش جاساۋدى ۇناتىپ قالادى. بيىل 2 - ايدا وقۋ تاۋىسقان سوڭ، اۋىل باستىعى ءابيبا ءيۇسىپ ونىڭ ايەلدەردىڭ شارۋاشىلىق قۇرۋ ارقىلى جۇمىستانۋ قوسىمشا كومەك قاراجاتىنا ءوتىنىش ەتىپ، جەرگىلىكتى ورىننان شاش جاساۋ دۇكەنىن اشۋىنا كومەكتەستى. ”مەنىڭ دۇكەنىمنىڭ اتى ’مەيلي ىر‘، ويىم بارلىق قاريدارلار سۇلۋ بولىپ، كۇلىپ جۇرسە دەيمىن. كوپتەگەن اپەكە - سىڭلىلەر قايتقان كەزدە وتە قۋانادى، مەنىڭ قولىم ىسىمەر ەكەن دەپ ماقتايدى“، - دەدى تۇنيسا، − ” قازىر ايىنا 6000 يۋان كىرىس كىرگىزەمىن، ونىڭ سىرتىندا كەدەي وتباسىنان 2 قىز شاكىرت قابىلدادىم. الدا دۇكەندى تاعى دا ۇلكەيتسەم دەيمىن“.
قارامايلى قالاسى مايتاۋ رايونىنىڭ تۇرعىنى شىڭ يانفىڭ بىلاي دەدى: ”وسى بىرنەشە جىلداعى ورنىقتىلىقتىڭ پايداسىنىڭ ۇزدىكسىز جارىققا شىعۋىنا ىلەسە، مايتاۋ - كۇشار تاس جولىنىڭ ەل ءىشى - سىرتىنداعى اتاعى بارعان سايىن اسپانداپ، مايتاۋ ءتىپتى كوپ ساياحاتشىلاردى باۋراپ، ەكونوميكانىڭ دامۋىن جەبەپ قانا قالماستان، قالانىڭ بەت - بەينەسى دە وتكەن جىلدارمەن سالىستىرعاندا كوپ وزگەردى“.
”جۇمىستانۋ ارناسىن كەڭەيتۋ ءۇشىن، اۋات اۋدانى ىشكى وڭىردەن ءبىر توپ كاسىپورىندى قارجى قوسىپ، شارۋاشىلىقپەن شۇعىلدانۋعا باۋراپ، ءار ۇلت بۇقاراسى ءۇيىنىڭ ماڭىندا جۇمىستانۋدى جۇزەگە اسىرىپ، كەدەيلەسۋ سالىستىرماسى ％14.89تەن ％2.2كە تومەندەدى، بيىل جىل اياعىندا تۇتاس اۋدان جالپى بەتتىك كەدەيلىكتەن ارىلادى. اۋزىنا كەلگەنىن كوكىپ جۇرگەن باتىستىڭ ساياساتپازدارى، سەندەر نەنىڭ ’قۇلاعىن باسىپ قوڭىراۋ ۇرلاۋ‘ ەكەنىن بىلەسىڭدەر مە؟“، - دەدى اقسۋ ايماعى اۋات اۋدانىنىڭ اكىمى وبۇلقاسىم ءماتتۇرسىن.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 12 - ايدىڭ 11 - كۇنى ۇرىمجىدەن بەرگەن حابارى)
