− شي جينپيڭ يۇننانداعى ۋازۋلار قىستاعىنا بارىپ حالىق تۇرمىسىن ۇعىسىپ، كوكتەم مەرەكەسىن قۇتتىقتادى
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى جاڭ شياۋسۇڭ، جۋ جيچاي
حالىق گازەتىنىڭ تىلشىلەرى دۋ شاڭزى، يۋە شياۋچياۋ
قىس كۇنى ءتۇس اۋا، كۇن شۇلەن شۇعىلاسىن رەتتى دە تازا شارۋا وتباسى اۋلاسىنا توگىپ تۇر. شاعىن اعاش قاباتتى ءۇيدىڭ قابىرعاسىنا ىلىنگەن التىن ءتۇستى جۇگەرى مول ءونىمنىڭ بەينەسىن كورسەتىپ تۇر.
ءبىر ءتورتبۇرىش ۇستەل، بىرنەشە الاسا ورىندىق. باس شۋجي شي جينپيڭ ءۇي يەسى لي فاشۇننىڭ ءۇي ىشىندەگى 6 جانمەن بىرگە قورالانا وتىرىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدى اڭگىمەلەپ، باقىتتى تۇرمىستى وي ەلەگىنەن وتكىزدى.
”كەدەيلىكتەن ارىلدىڭىزدار، ەندى نەلەردى جاقسارتۋ قاجەت؟“
”قارتتاردىڭ ءومىرىنىڭ سوڭعى كەزىن جاقسى وتكىزۋلەرىن ءۇمىت ەتەمىن، ەكى بالا بولاشاقتا جاقسى قىزمەت تاپسا رازى بولار ەدىم“.
شاعىن اۋلادان سىڭعىرلاعان كۇلكى ءۇنى كوتەرىلىپ، ىقىلاستى مەيىرگە شومدى...
كوكتەم مەرەكەسى قارساڭىندا، باس شۋجي شي جينپيڭ يۇننانعا ارنايى بارىپ، نەگىزگى ساتىداعى كادرلارعا، بۇقاراعا امانداسىپ، ولاردان حال سۇرادى. 1 - ايدىڭ 19 - كۇنى تۇستەن كەيىن، ول الدىمەن تىڭچۇڭ قالاسى چيڭشۇي اۋىلى سانجيا قىستاعى جۇڭجاي سىمولا ۋازۋ قىستاعىنا باردى.
اۆتوكولىك تاۋدىڭ كۇدىر جولىن بويلاپ، توبەشىكتەن وتكەندە الدىڭعى جاقتان كەڭ القاپ كوزگە شالىندى: بەتكەيدە قاتپار - قاتپار ساتىلى اتىز، جاپ - جاسىل كوكونىس اتىزى، قۇلپىرا اشىلعان قىشى گۇلى بار ەكەن، سىمولا ۋازۋ قىستاعىنداعى تۇرعىنداردىڭ ەسىگى جاسىل جەلەك ىشىندە ءبىر - بىرىنە كورىك بەرىپ تۇر.
سىمولا − ۋازۋ تىلىندە ”باقىتتى جەر“ دەگەن ماعىنادا. بۇل جەردى جاسىل تاۋ قورشاپ، بۇلاق سۋى سىلدىراپ اققان، ورتاسى كوركەم، سالت - ساناسى قاراپايىم. 500 نەشە جىلدان بەرى، جەرگىلىكتى ۋازۋ بۇقاراسى حانزۋ، بايزۋ، دايزۋ، ت. ب بۇقارالارىمەن جاراسىمدى ءوتىپ، قاجىرلىلىقپەن ەڭبەك ەتىپ، ءوسىپ - ءونىپ كەلەدى. قازىر بۇكىل قىستاقتا ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتچكالاندىرىلعان 16 كەدەي وتباسىنداعى 71 ادام تۇگەلدەي كەدەيلىكتەن ارىلىپ، جان باسىندىق جىلدىق تازا كىرىسى 10 مىڭ يۋاننان استى.
كەدەيلىكتەن ارىلعاننان كەيىن قىستاق تۇرعىنى لي فاشۇن وتباسى ”ۇلكەن بەس قوندىرعىلى“ ۇيگە كوشىپ كىردى، ءبىر نەگىزگى بولمە، ەكى قوسالقى بولمە، ءبىر قالقا داۋال، ۇستىڭگى - استىڭعى ەكى قابات ءۇي تازا دا شىدامدى كورىنەدى.
”بۇل ءۇيدىڭ قۇرىلىمى جاقسى، جيناقى ەكەن“، - دەدى لي فاشۇننىڭ ۇيىنە كىرگەن جەردەن باس شۋجي شي جينپيڭ الدىمەن تۇرارجاي جاعدايىنا قاراپ، ”بۇل ءۇي قاشان سالىنعان؟ قانشا اقشا جۇمسادىڭىزدار؟“ ”2014 - جىلى كونە ءۇيدى بۇزىپ، ورنىنا قايتا سالعانبىز، ۇكىمەت 12 مىڭ يۋان تولىقتاما بەردى“، - دەدى لي فاشۇن باس شۋجيگە.
ءتور ءۇي، جاتىن بولمە، اس ءۇي، تازالىق بولمەسى... شي جينپيڭ ءبىر - بىرلەپ تاپتەشتەي كوردى.
جاتىن بولمەگە كىرگەندە، شي جينپيڭ توسەكتەگى كورپەنى سيپاپ، ىقىلاسپەن: ”وسىنداي ماۋسىمدا تۇندە ۇيىقتاعاندا توڭاسىڭدار ما؟“، - دەپ سۇرادى.
اس ۇيدە شي جينپيڭ قۇبىر سۋىن اشىپ سىناپ كوردى. توڭازىتقىشتى اشقاندا كوكونىس، ەت تۇرعانىن، قازاننىڭ قاقپاعىن اشقاندا بۋى بۇرقىراعان تاماقتى كوردى، شي جينپيڭ باسىن يزەپ: ”تاماق توق، كيىم جىلى، ەكىدەن تارىقتىرماۋ ماسەلەسى شەشىلگەن ەكەن“، - دەدى.
ارتقى اۋلاداعى شوشقا قورادا ۇلكەندى - كىشىلى 20 نەشە شوشقا باعىلىپتى.
شي جينپيڭ شوشقا قوراعا جاقىنداپ بارىپ: ”شوشقانىڭ باعاسى ءتاۋىر مە؟ ءبىر شوشقادان جىلىنا قانشا اقشا تابۋعا بولادى؟“، - دەپ سۇرادى.
”بىلتىر شوشقانىڭ باعاسى جاقسى بولدى، 8 سەمىز شوشقانى 30 مىڭ يۋانعا تاياۋ اقشاعا ساتتىم. ءبىر مەگەجىن باقساق، وعان ۇكىمەت 600 يۋان كومەك قاراجات بەرەدى. مىنا ءبىر ءناسىلدى شوشقادان جىلىنا 2000 يۋاننان ارتىق كىرىس كىرگىزۋگە بولادى“، - دەدى لي فاشۇن جايراڭداي.
شاعىن اۋلاعا قايتىپ كەلىپ، قورالانا وتىرىپ، لي فاشۇن كوڭىل سىرىن باس شۋجيگە اقتاردى.
10 جىلدىڭ الدىندا توسىن تۋىلعان اۆتوكولىك شىرعالاڭىندا لي فاشۇن اۋىر جارالانىپ، سالدانىپ قالا جازداعان. سونىمەن بۇل وتباسى نەگىزگى ەڭبەككۇشىنەن ايرىلعان، ونىڭ ۇستىنە ءبىر ۇل، ءبىر قىزى مەكتەپتە وقۋىنا اقشا جۇمسالاتىندىقتان قيىنشىلىق قىسپاعىندا قالعان.
ءتور ءۇيدىڭ تامىندا ءىلۋلى تۇرعان «ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتچكالاندىرىلعان كەدەي وتباسىلارىنىڭ تۇسىندىرمە كارتچكاسى»ندا كەدەيلەسۋ سەبەبى: ”بالا وقىتۋ، ەڭبەككۇش كەمشىل بولۋ“ دەپ ايقىن جازىلعان.
مەملەكەت ساياسات جاعىنان سۇيەمەلدەپ، بۇكىل وتباسى بىرگە ۇمتىلىس جاساپ، اقىرى 2017 - جىلدىڭ سوڭىندا لي فاشۇن وتباسى كەدەيلىكتەن ارىلىپ، كەدەيلىك قالپاعىن الىپ تاستادى، بىلتىر وتباسى كىرىسى 40 مىڭ يۋاننان استى. ول كوكتەم مەرەكەسى بوساعالىعىنا: ”كوركەيۋ جولىندا قۇلشىنىپ، وتباسى شارۋاشىلىعىن شالقىتىپ، قايسارلىقپەن ۇمتىلىس جاساپ، دوڭگەلەك داۋلەتتىلىككە جەتەيىك“ دەپ جازدى.
”قازىر، باستىسى، نە ىستەپ جاتىرسىزدار؟“، - دەدى شي جينپيڭ وتباسى كىرىس قاينارىن تاپتەشتەي سۇراپ.
”ۇيدە شوشقا باعامىن، جۇگەرى، شاي ەگەمىن، جاراقسىز بۇيىمداردى جيناپ، ساتامىن، ايەلىم وسى بىرنەشە جىلدا گۋاڭدۇڭنىڭ دۇڭگۋانىنداعى ەلەكترون زاۆودىندا جۇمىس ىستەدى، كىرىسى دە ايتارلىقتاي“، - دەدى لي فاشۇن.
”كاريانىڭ دەنساۋلىعى جاقسى شىعار؟ ناۋقاس كورسەتۋىنە كەپىلدىك بار ما؟“، - دەدى باس شۋجي ىلە - شالا سۇراپ.
”اكەم 78 جاستا، شەشەم 71 جاستا، دەنساۋلىقتارى جاقسى. قازىر مەملەكەتتىڭ ساياساتى جاقسى، قارتتار ناۋقاسىن كورسەتسە ەسەپتەن كوتەرۋ سالىستىرماسى وتە جوعارى، ءبىزدىڭ كوپتەگەن اۋىرتپالىعىمىزدى جەڭىلدەتتى“. وسى 2 جىلدا لي فاشۇننىڭ اكە - شەشەسى اۋرۋ كورسەتۋگە ىلگەرىندى - كەيىندى 15 مىڭ يۋاننان استام اقشا جۇمساعان، ەمدەۋ قامسىزداندىرۋى باسىم كوپ بولىگىن ەسەپتەن كوتەرىپ، وزدەرى 1500 يۋانعا جەتپەيتىن بولىگىن تولەدى.
”2 بالا وقىپ جاتىر ما؟ وقۋ قاراجاتى قانشالىقتى؟ وقۋعا كومەك قاراجاتىنان يگىلىكتەنە مە؟“، - دەدى باس شۋجي جانارىن لي فاشۇننىڭ ۇلى مەن قىزىنا اۋدارىپ.
سولتۇستىك ۇلتتار داشۋەسىنىڭ 3 - جىلدىعىندا وقيتىن ۇلكەن قىزى لي ليانحۋان بىرنەشە كۇننىڭ الدىندا نيڭشيانىڭ يىنچۋانىنان كوكتەم مەرەكەسىن وتكىزۋگە ۇيىنە قايتىپ كەلگەن، ول باس شۋجيگە جىلىنا 6000 يۋان ءوسىمسىز قارىز اقشا الاتىنىن، ونىڭ ۇستىنە مەملەكەتتىڭ وقۋعا كومەك قاراجاتى بار ەكەنىن، وقۋ قاراجاتى مەن جاتاق قاراجاتىن سونىمەن شەشەتىنىن ايتتى.
”وقۋ بىتىرۋگە تاعى ءبىر جىل بار ەكەن، قاي جاقتان دامىماقشىسىڭ؟ قايدا بارىپ قىزمەت ىستەگىڭ كەلەدى؟“، - دەدى باس شۋجي ىستىق ىقىلاسپەن.
”قازىر اسپيرانتتىققا دايىندالىپ جاتىرمىن، اسپيرانتتىق وقىپ بولعاننان كەيىن، ۇكىمەت قىزمەتكەرىنە ەمتيحان بەرەمىن“.
”جارايدى! ويىڭ جاقسى ەكەن، مۇنىڭ ءبارى قولدان كەلەدى. قايراتتانعان قامال الادى!“
لي ليانحۋاننىڭ ءىنىسى لي ليانبين باس شۋجيدىڭ وڭ جاعىندا وتىر، ورتا مەكتەپتىڭ 3 - جىلدىعىندا وقىپ جاتسا دا اپەكەسى سياقتى ءوزىنىڭ ءومىر جوسپارى بار ەكەن: ”سىچۋانداعى قارۋلى ساقشى وفيتسەرلەر شۋەيۋانىنا ەمتيحان بەرمەكشىمىن“.
”جارايدى، تالاپتى ەكەنسىڭ! كەيىن قارۋلى ساقشى بولساڭ، اسكەر بولىپ ارمياعا قاتىناسساڭ، تۇلعاڭ شىمىر بولۋى كەرەك. سەنىڭ دە تابىسقا جەتۋىڭدى تىلەيمىن!“
باس شۋجي شي جينپيڭ شىنايى قامقورلىقپەن شابىتتاندىرا: ”سەندەردىڭ شاعىن وتباسىلارىڭ مەملەكەتتىڭ تاعدىرىمەن تىعىز بايلانىسىپ جاتىر. جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتۋدا، ونان ارى قاراي جاپپاي سوتسياليستىك وسىزاماندانعان قۇدىرەتتى ەل قۇرۋدا سەندەردىڭ مىنا جاستىق ورالدارىڭ وعان باپ كەلىپ تۇر، بولاشاقتا پارتيا مەن مەملەكەت ىستەرىنىڭ ءىزباسارلارى، ۇلتتار ىنتىماعى، العاباسارلىعى ىستەرىنىڭ ءىزباسارلارى بولۋلارىڭ كەرەك“.
اپەكەلى - ءىنىلى ەكەۋى باستارىن يزەدى، جانارلارىنان ءۇمىت لاۋلادى.
كىشى جىل مەرەكەسى ەندى عانا ءوتتى، لي فاشۇننىڭ وتباسى ۇلكەن قوراپتى شام، جۇڭگو تۇيىنشەگىن ءىلىپ، ۇلكەن قىزىل ”福“ ءارىبى مەن بوساعالىق جاپسىرىپتى، اۋلانىڭ بۇرىشىنا ساپ - سارى اسقاباق ءۇيىلىپ، بامبۋك تاقتايشاعا قىپ - قىزىل بۇرىش كەپتىرىلىپ، قۋانىش پەن بەرەكەنىڭ لەبى ەسىپ تۇر.
لي فاشۇن باس شۋجيدى ۋازۋ ۇلتىنىڭ جاڭا جىلداعى ءداستۇرلى تاعامى كۇرىش قارماسىن بىرگە جاساۋعا ۇسىنىس ەتتى.
ورامالدى الىپ قولىن سۇرتكەن باس شۋجي شي جينپيڭ ەرلى - زايىپتى لي فاشۇندەرمەن بىرگە قارما جاساۋعا كىرىستى.
وڭ قولىمەن ءبىر ورام كۇرىش قارماسىن الىپ، قالىپپەن قاتتى باسىپ، سول قولىمەن ۇستىنەن نىعىزداعان باس شۋجي كۇلە سويلەپ: ”福 دەگەن ءارىپتى، وعان قوسا 喜 دەگەن ءارىپتى باسىپ شىعايىن، باقىت بولسىن، قۋانىش تا بولسىن“، - دەپ ەدى، كوپشىلىك دۇرىلدەتە شاپالاق سوقتى.
قىزىل، اق، سارى سياقتى ءتۇرلى تۇستەگى كۇرىش قارماسى ءتوس تاقتايدىڭ ۇستىنە تىزىلگەن، قالىپپەن تۇسىرىلگەن جىلانقياق، ءتورتقۇلاق سياقتىلاردىڭ ورنەگى مەن 喜，寿，福 سياقتى ارىپتەر كەلەر جىلعى تاماشا تۇرمىسقا دەگەن تىلەكتەردى ايگىلەدى.
ءار ءۇي ءار قىستاقتىڭ ناقتى بەينەسىن كورسەتىپ تۇر.
”باتپاق جول“دان ”سەمەنت جول“عا دەيىن، ”شارباق ءۇي“دەن ”شاعىن قورا - جاي“عا دەيىن، ”ارقان - ءجىپ ءتۇيىپ ەستەلىك قالدىرۋ“دان ۇلتتىڭ بىرگە توعىسۋىنا دەيىن... قىستاق جاعدايىن ايگىلەۋ بولمەسىندە كونە - جاڭا سۋرەتتەر ايقىن سالىستىرما جاساپ، ۋازۋ قىستاعىنىڭ قاتىناس - تاسىمال، تۇرارجاي، مادەنيەت، وقۋ - اعارتۋ سياقتى جاقتارىنداعى عالامات وزگەرىستەر كورسەتىلگەن، باس شۋجي ءالسىن - ءالى القادى.
”سىزدەر بۇل جەردە كەدەيلىكتەن ارىلۋدى الدەقاشان جۇزەگە اسىردىڭىزدار ءارى جاڭا دامۋ نىساناسىنا قاراي قۇلشىنا قادام تاستادىڭىزدار، بۇل بارىس بۇكىل ەلىمىزدە دە سولاي، جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتىلعاننان كەيىن، اۋىل - قىستاقتاردى گۇلدەندىرۋدى جالپى بەتتىك ىلگەرىلەتىپ، قالا، اۋىلداردىڭ دامۋىنداعى بىركەلكىسىزدىك، يەن قىستاق سياقتى ماسەلەلەردى اناعۇرلىم شەشىپ، اۋىل - قىستاق كاسىپتەرىن دامىتىپ، اۋىل - قىستاق ەكونوميكاسىن گۇلدەندىرىپ، اناعۇرلىم كوپ اۋىلداستاردىڭ ءوز جەرىندە، جاقىن ماڭدا جۇمىستانۋىنا، كىرىستى ۇزدىكسىز ارتتىرىپ، حالىق تۇرمىسىن جاقسارتۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ كەرەك. باقىتتى سىمولا قىستاعىنىڭ اناعۇرلىم باقىتتى بولا ءتۇسۋىن تىلەيمىن!“، - دەدى شي جينپيڭ كوپشىلىككە.
ءاربىر قىستاق ءبىر مەملەكەتتىڭ، ءبىر ۇلتتىڭ جاندى ىقشام كورىنىسى.
كەدەيلىكتەن ارىلىپ بايۋ جولىندا ەشكىمدى دە قاتاردان قالدىرۋعا بولمايدى. وتكەن ءبىر جىلدا بۇكىل ەلدە مولشەرمەن 340تاي كەدەي اۋدان كەدەيلىك قالپاعىن الىپ تاستادى، 10 ميلليوننان استام ادام كەدەيلىكتەن ارىلۋدى جۇزەگە اسىردى.
باقىتتىڭ ءانى اسقاقتاتا شىرقالىپ، دۋماندى ءبي بيلەندى.
قىستاق الاڭىندا ۇلتتىق كيىم - كەشەك كيگەن ۋازۋ ۇلتىنىڭ ەر - ايەل، كارى - جاسى ءپىلدىڭ اياعى پىشىندەس بارابان سوعىپ، ”جيالينجاي“ (ۋازۋ ءتىلى، كوپشىلىكتىڭ بىرگە قاتارعا تۇرىپ ءبي بيلەۋى دەگەن ءسوز) بيلەپ، مەرەيلى شاش ءۇيىرۋ ءبيى مەن دۋماندى بامبۋك سىرىق ءبيى ارقىلى ەڭ سيلى قوناعىن قارسى الدى.
جەرگىلىكتى ورىننىڭ سالت - ءداستۇرى بويىنشا باس شۋجي ۋازۋ ۇلتىنىڭ تىلەك اعاش بارابانىن سوقتى −
”بارابان ءۇنى ءبىر رەت شىقتى، جەر ىرىسى جاڭبىر جاۋسىن؛ بارابان ءۇنى 2 رەت شىقتى، ەل امان، جۇرت تىنىش بولسىن؛ بارابان ءۇنى 3 رەت شىقتى، جەر جۇزىنە تىنىشتىق ورناسىن!“. ەكپىندەي شىققان بارابان ءۇنى مەن قارتتاردىڭ تىلەگى ىشىندە، الاڭدا شاپالاق ءۇنى، الاقاي ءۇنى كوتەرىلدى.
”قىستاق - قىستاقتىڭ بارىندە بارابان سوعىلىپ، داڭعارا قاعىلعان، اۋانىڭ جاڭا ءانى شىرقالعان...“
قوشتاسار شاق جەتتى، قىستاق تۇرعىندارى تۇس - تۇستان قورالاي كەلىپ، «اۋا حالقى جاڭا ءان شىرقادى»نى ايتىپ، باس شۋجيدى قاۋمالاپ قىستاقتىڭ شىعا بەرىسىنە دەيىن بارىپ قيماستىقپەن اتتاندىردى.
”كوپشىلىكتىڭ كوكتەم مەرەكەسىنىڭ كوڭىلدى، وتباسىلارىنىڭ باقىتتى بولۋىن تىلەيمىن!“. باس شۋجي اۋىلداستارعا قول بۇلعاپ قوش ايتتى.
”كوممۋنيستىك پارتيانىڭ شۇلەن شۋاعى شەكاراعا توگىلدى، تاۋ - سۋلار شاتتاندى، ادامدار كوڭىلدى. سوتسياليزم جاقسى، باقىت كوپىرىن سالدى. ءاي... جۇرگەن سايىن جول داڭعىل، جۇرگەن سايىن جول داڭعىل...“.
شارىقتاعان ءان اۋەنى قىستاقتا كوپكە دەيىن قالىقتاپ تۇردى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 1 - ايدىڭ 22 - كۇنى كۇنميڭنەن بەرگەن حابارى)
