شينجياڭ گازەتىنىڭ جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى تىلشىلەرى
2020 - جىل − كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شەشۋشى شايقاسىنىڭ شەشۋشى جەڭىسىنە جەتەتىن جىل. وڭتۇستىك شينجياڭداعى 4 ايماق - وبلىستاعى قىستاقتاردا تۇراتىن ءبىرىنشى شۋجيلەر ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋ قىزمەتىن مىقتاپ يگەرۋمەن بىرگە، كاسىپورىنداردىڭ جۇمىس باستاۋىمەن، جۇمىستى قالپىنا كەلتىرۋىمەن جانە كوكتەمگى ەگىس دايىندىعىمەن بىرلەستىرىپ، كوكتەمنىڭ وراتى ءساتىن قولدان بەرمەي شىنايى ىستەپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدى جەبەپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسىنىڭ جەڭىسىنە جاپپاي جەتۋگە كۇش قوستى.
ءار وتباسىنداعى تۇرعىنداردىڭ ءىسىن دەن قويا جاقسى ىستەدى
”كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدە مەن جاۋاپتى بولعان قىستاق ۇلكەن بولماسا دا، مەن ءۇشىن العاندا، ۇلكەن ساحنا ىسپەتتى. قۇلشىنىس ارقىلى قىستاق تۇرعىندارىن باستاپ تۇرمىستارىن جاقسارتسام، مۇنان ارتىق قۋانىش بولماق ەمەس“، - دەدى 3 - ايدىڭ 4 - كۇنى اۆتونوميالى رايوندىق حالىق ۇكىمەتى كەڭسەسىنىڭ جاڭاءشار اۋدانى ارال اۋىلىنىڭ اچال قىستاعىندا تۇراتىن ءبىرىنشى شۋجي ارزىگۇل ءبىلال.
كۇن ءالى ءبىراز سۋىق بولعانىمەن، اچال قىستاعى تۇرعىندارىنىڭ اۋلاسىنداعى شاعىن دوعاشا لاپاستاردا ارزىگۇل قىستاق تۇرعىندارىن باستاپ دوعاشا لاپاسقا جارعاق جاۋىپ، جەر جىرتىپ، تىڭايتقىش شاشىپ، كوكونىس مايساسىن كوشىرىپ ەگۋدىڭ الدىنداعى ءتۇرلى دايىندىق جۇمىستارىن تىڭعىلىقتى ىستەۋدە.
قىستاق تۇرعىنى قۇربان ماترەيىم بىلاي دەدى: ”بۇرىن بىزدە اۋلانى عىلمي پايدالانۋ تانىمى بولمادى، ارزىگۇل شۋجيدىڭ باستاۋىمەن اۋلاعا كوكونىس، جەمىس اعاشىن ەكتىك، كىرىسىمىز مولايدى، تۇرمىسىمىز دا بارعان سايىن جاقسارا ءتۇستى“.
ارزىگۇل ۇنەمى بىلاي دەيدى: ءاربىر وتباسىنداعى تۇرعىنداردىڭ ءىسىن دەن قويا جاقسى ىستەۋ كەرەك. ءدال وسى ”دەن قويۋ“ ارقىلى ول اچال قىستاعىندا بۇقارانىڭ سەنىمىنە يە بولدى، كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ قىزمەتى دە ىستەگەن سايىن ساتىنە باستى.
ارزىگۇل توتىعىپ كەتتى، جۇدەپ تە كەتتى، ەسەسىنە اچال قىستاعىنداعى 119 وتباسى، 422 ادام كەدەيلىكتەن ارىلدى. كەيدە ونى تاني الماعان كورشى قىستاقتاعى قارت: ”قايسى شاڭىراقتىڭ كەلىنىسىڭ؟“ دەپ سۇراي قالسا، ارزىگۇل: ”مەن اچال قىستاعىنىڭ كەلىنىمىن“ دەپ كۇلىمسىرەي جاۋاپ قاتاتىن.
بار ىنتا - پەيىلىمەن قىستاق تۇرعىندارىنىڭ قيىنشىلىعىن شەشتى
3 - ايدىڭ 2 - كۇنى حوتان قالاسى جييا اۋىلى قىرپا ءمالى قىستاعىنداعى ەگىستىكتەردەن تراكتوردىڭ قۇلاق تۇندىرار ءۇنى جاڭعىرادى، قىستاق تۇرعىنى ءماتتۇرسۇن احمەت جاڭا عانا جىرتىلعان جەرگە سۇيىنە قاراپ تۇر.
”ءبىر - ەكى كۇننەن بەرى ەگىن سالۋ جۇمىسىن ويلاپ باسىم قاتىپ ەدى، ءسىز شۇعىل جاعدايىمدى شەشىپ بەردىڭىز، بيىل، ءسوزسىز، مول ءونىم الامىن“، - دەدى ءماتتۇرسىن شينجياڭ ينجەنەريا شۋەيۋانىنىڭ قىرپا ءمالى قىستاعىندا تۇراتىن ءبىرىنشى شۋجيى جوۋ تاۋدىڭ قولىن ۇستاپ.
ءماتتۇرسىن وتباسىندا 3 جان بار، اعاسى مەن ايەلىنىڭ دەنساۋلىعى ناشار، وتباسىنداعى بارلىق شىعىستى ول جالعىز ءوزى ارقالايدى. كۇن جىلىنعاننان كەيىن، ءماتتۇرسىن ەگىس جۇمىسىن ىستەيتىن ادام بولماعاندىعىنان قام جەيدى، جوۋ تاۋ ونىڭ وتباسى جاعدايىن ۇعىسقاننان كەيىن، قىزمەت اترەتىنىڭ مۇشەلەرىن جانە قىستاق كادرلارىن باستاپ، ونىڭ وتباسىنىڭ جەر جىرتۋىنا، سۋارۋىنا، تىڭايتقىش بەرۋىنە كومەكتەسەدى.
جوۋ تاۋدىڭ قىرپا ءمالى قىستاعىندا تۇرعانىنا 4 جىل بولدى، قايسى قىستاق تۇرعىنىنىڭ ۇيىندە قيىنشىلىق بولسا، ول امالدىڭ بارىنشا ولاردىڭ قيىنشىلىقتارىن شەشتى.
جوۋ تاۋ كادرلاردى باستاپ، ۇزدىكسىز كەدەي وتباسىلارىنىڭ ۇيىنە بارىپ احۋال ۇعىسىپ، ”ەكىدەن تارىقتىرماۋ، ءۇشتى قامتاماسىز ەتۋ“، سونداي - اق نىسانداردى تياناقتاندىرۋ سياقتى جاعدايلاردى ۇعىسىپ، جۇمىستانۋ ويى بار ارتىق ەڭبەككۇشتەردى دەر كەزىندە جۇمىسكەر ىستەتەتىن كاسىپورىندارعا تانىستىرىپ، كەدەي وتباسىلارىنىڭ كىرىستەرىن ارتتىرىپ، كەدەيلىكتەن ارىلۋىنا شىنايى كەپىلدىك ەتتى.
قىستاق تۇرعىندارىن باستاپ قوس قاتاڭ شايقاستىڭ جەڭىسىنە جەتەمىن
”ءتول الۋدى كەشەۋىلدەتۋگە بولمايدى، ەگىنشى - مالشىلاردىڭ دەنساۋلىعى دا وتە ماڭىزدى“. 3 - ايدىڭ 1 - كۇنى كۇنى بويى قىستاقتاعى ىستەرگە باس قاتىرۋمەن بولاتىن ۇلۇقشات اۋدانى تويۇن اۋىلى تويۇن قىستاعىنىڭ ءبىرىنشى شۋجيى لي جيان وسىلاي دەدى.
مال شارۋاشىلىعى − تويۇن قىستاعىنىڭ باستى كاسىبى، ءتول الاتىن، ءتولدى قاتارعا قوساتىن مەزگىل كەلدى، قىستاق تۇرعىندارىن جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋى ىندەتىنەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋگە جەتەكتەۋمەن بىرگە، ءتول الۋ، ءتولدى قاتارعا قوسۋ، مال شارۋاشىلىعىندا ىندەتتەن ساقتانۋ قىزمەتىن جاقسى ىستەۋ ءۇشىن، لي جيان مەن ”ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ“ بويىنشا قىستاقتا تۇراتىن قىزمەت اترەتىنىڭ مۇشەلەرى، قىستاق ”ەكى كوميتەتى“ ەگىنشى - مالشى بۇقاراسىنىڭ دەنساۋلىعىن جانە تۇرمىس جاعدايىن جان - جاقتى ۇعىسىپ، ىندەتتەن ساقتانۋ شارالارىن ۇگىتتەپ، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ مال شارۋاشىلىعى وندىرىسىندەگى قيىن ماسەلەلەرىن شەشتى.
قىستاق تۇرعىندارى بىتىراندى قونىستانعان، لي جيان ىندەتتەن ساقتانۋ قىزمەتكەرلەرىن باستاپ، ءارقايسى مال شارۋاشىلىعى تۇيىندەرىنە بارىپ ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋ بىلىمدەرىن ۇگىتتەپ، مالشىلارعا مال ىندەتىنەن ساقتانۋدى جانە ءتول الۋ، ءتولدى قاتارعا قوسۋ تەحنيكالارىن ءتۇسىندىرىپ، ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋدە كوڭىل بولەتىن ىستەردى ءتۇسىندىرىپ، ەرتە تۋعان تولدەردىڭ قاتارعا قوسىلۋ مولشەرىن جوعارىلاتتى.
”قازىر ءدال ءتول الاتىن ماۋسىم، ىندەتتىڭ باعىمشىلىعىمىزعا ىقپال جاساۋىنان الاڭداعان ەدىك، الايدا پارتيا مەن ۇكىمەت قامىمىزدى جەدى، بىرەر ماسەلەگە تاپ بولساق، لي شۋجي دەر كەزىندە كومەكتەسىپ شەشىپ بەرەدى“، - دەدى مالشى تۇرعانالى ياسىن.
ەگىنشى - مالشىلاردى جەم - شوپپەن قامداۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن، لي جيان تاعى قىزمەت اترەتىنىڭ مۇشەلەرىن جانە قىستاق كادرلارىن باستاپ جەم - ءشوپ قورىن ءبىر - بىرلەپ تەكسەرىپ، زاتتىق ماتەريالمەن قامتاماسىز ەتۋ گرۋپپاسىن قۇرىپ، زاتتىق ماتەريالمەن قامتاماسىز ەتۋ ارناۋلى كولىگىن سەپتەدى. ول بىلاي دەدى: ”ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋ مەن كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ ەكەۋى دە قاتاڭ شايقاس، مەن قىستاق تۇرعىندارىن باستاپ وسى ەكى شايقاستىڭ دا جەڭىسىنە جەتەمىن“.
ءارى ”جاۋىنگەر“، ءارى ”قامتاماسىز ەتۋشى“ بولدى
اۋات اۋدانى ايباق اۋىلى داكاڭ قىستاعى 600 نەشە مۋ جەرگە شىلان اعاشىن ەكتى، ءار جىلى كوكتەم كەلە سالىسىمەن قىستاق تۇرعىندارىنىڭ بارلىعى شىلان اعاشىن شىرپيدى. ىندەت ىقپالىمەن بىلتىر ۇسىنىسپەن قىستاققا كەلگەن ماماندار بيىل كەلە المادى، ءىشىنارا قىستاق تۇرعىندارى بۇدان ۋايىمداي باستادى.
وسى جاعدايدان حابار تاپقان جۇڭمەي ەنەرگيا شينجياڭ بولىمشە سەرىكتەستىگىنىڭ داكاڭ قىستاعىندا تۇراتىن ءبىرىنشى شۋجي لي شۋەفا اۋىل شارۋاشىلىق ماماندارىمەن ىرىقتىلىقپەن بايلانىس جاساپ، مامانداردى قول تەلەفون بەينە جازبا جەلىسىن اتىز باستارىنا جالعاپ، شىلان باعباندارىنا تەحنيكا ۇيرەتۋگە ۇسىنىس ەتەدى.
ۋيچات توبىن اشىپ، قىستاق تۇرعىنى ابەيبوللا ياسىن بەينە جازبادان كوكتەمنىڭ العاشقى كەزىندە شىلان اعاشىن قالاي شىرپۋ، تىڭايتقىش بەرۋ جونىنەن دەن قويا جەتەكشىلىك ەتكەن مامانداردى كورگەندە دايىنداپ العان داپتەرىن الىپ شىعىپ دەرەۋ ەستەلىككە الدى. ول اسەرلەنە بىلاي دەدى: ”لي شۋجي شىنىمەن جان - جاقتى ويلاسىپتى، وسى بەينە جازباعا جالعاعاننان كەيىن، ۇرىمجىدەگى مۇعالىمدى كورە الامىز، بيىل شىلاننان مول ءونىم الاتىندىعىمىز نەگىزىنەن تۇراقتانىپ بولدى“.
وسى مەزگىلدە قىستاق تۇرعىندارىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىق ءوندىرىسىن ءتارتىپتى ورىستەتۋىن قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن، لي شۋەفا پارتيا مۇشەلەرى اۆانگارد قوسىنىن جانە ەرىكتىلەردى ۇيىمداستىرىپ، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ تۇقىم، حيميالىق تىڭايتقىش سياقتى اۋىل شارۋاشىلىق زاتتىق ماتەريالدارىن قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ۇيىنە جەتكىزۋىنە كومەكتەستى. كوكتەمگى ەگىسكە ادام تاپشى بولۋ ولقىلىعىن تولىقتاۋ ءۇشىن، ول پارتيا مۇشەلەرى مەن بۇقارانى باستاپ، اتىزدا بىرگە ەڭبەك ىستەپ، كوكتەمگى ءوندىرىستى ورىستەتتى.
”لي شۋەفا قىستاقتىڭ ءبىرىنشى شۋجيى رەتىندە، ول ۇنەمى قيىنشىلىق الدىندا پارتيا مۇشەلەرى مەن كادرلاردى باستاپ ءارى ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋدىڭ ’جاۋىنگەرى‘، ءارى كوكتەمگى ەگىس زاتتىق ماتەريالدارىمەن ’قامتاماسىز ەتۋشى‘بولا ءبىلدى. ونىڭ باستاۋىندا تۇتاس قىستاقتاعى كادر - بۇقارانىڭ قايراتى تاسقىندادى“، - دەدى داكاڭ قىستاعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى ءيۇسۇپ وسپان.
(ءتىلشى جاڭ جىلي، قاتىناسقان تىلشىلەر حان چينيان، ءپاريزات ابدۇل، جاڭ رۇيلين، ياڭ شۋحان)
