كاسىپ سالاسى ارقىلى جەتەكتەدى، باسقا سالاعا ويىستىرىپ جۇمىستاندىردى، ەرىك - جىگەر، اقىل - پاراسات جاعىنان سۇيەمەلدەدى
كەدەيلىكتەن ءالى ارىلىپ بولماعان 165 مىڭ 800 ادامنىڭ بىردە - بىرەۋىن قاتاردان قالدىرۋعا بولمايدى
شينجياڭ گازەتىنىڭ جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى ءتىلشىسى ۋاڭ شيڭرۇي
كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسىنىڭ جەڭىسىنە قول جەتكىزۋدىڭ سوڭعى جىلىندا شينجياڭدا ءالى كەدەيلىكتەن ارىلماعان 165 مىڭ 800 ادام بار. بۇل كەدەيلەردىڭ ىشىندەگى كەدەيلەر، قيىنشىلىقتىڭ ىشىندەگى قيىنشىلىق، شەشىلۋى ەڭ قيىن ماشاقاتتى ءتۇيىن. سول ءۇشىن رايونىمىز ”كروراندى المايىنشا شەپتەن قايتپايتىن“ بەكىممەن اناعۇرلىم پارمەندى، اناعۇرلىم دالمە - ءدال شارالار ارقىلى اۋىر كەدەيلىككە شەشۋشى شايقاس جۇرگىزۋگە كۇش سالىپ، ”دوڭگەلەك داۋلەت جولىندا بىرەۋىنىڭ دە قاتاردان قالماۋىنا“ شىنايى كەپىلدىك ەتۋدە.
كاسىپ سالاسىن دامىتىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدىڭ نەگىزىن نىعايتتى
كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدا كاسىپ سالاسىن دامىتۋ − ءتۇبىرلى شارا. نەشە جىل بويى ۇزدىكسىز قۇلشىنۋدىڭ ناتيجەسىندە رايونىمىزدىڭ اۋىر كەدەي وڭىرلەرىندەگى كاسىپتەر تۇرلىشە دەڭگەيدە دامىپ، بيىلعى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ مىندەتىن ورىنداۋعا مىعىم نەگىز قالادى. قازىر جەر - جەر ۋاقىتتى ۇتا كاسىپ سالاسىن دامىتىپ، كەدەي وتباسىلارىنىڭ قيمىلداۋىنا، جۇمىس قاربالاستىعىنا تۇسۋىنە باستاماشىلدىق ەتۋدە.
اۋا رايى جىلىعان سوڭ، قاعىلىق اۋدانى جەتىملىقۇم اۋىلى ءدام قىستاعىنىڭ تۇرعىنى قادىر قاۋۇز ۋاقىتتى مىقتى ۇستاپ، 2500 ءتۇپ بۇرىش مايساسىن، قىزاناق مايساسىن جىلىجاي مەن اۋلاسىنا كوشىرىپ ەكتى. سونىمەن قاتار بۇكىل اۋدان بويىنشا 120 مىڭ مۋ جەرگە كوكونىس ەگۋدىڭ قاۋىرت كەزىنە ءوتتى. شارۋالار كىرىسىنىڭ ارتۋىن ىلگەرىلەتۋ ءۇشىن، قاعىلىق اۋدانى بۇكىل اۋدان بويىنشا 300دەن استام قىستاقتا كوكونىس سەلبەستىك كووپەراتيۆىن قۇرىپ، شارۋالارعا ءبىر تۇتاس كوكونىس مايساسىن تاراتىپ بەردى، ساتىپ الدى جانە ساتتى. ساتىلۋعا كەپىلدىك ەتىلگەن سوڭ، قادىردىڭ كوكونىس ەگۋ بەلسەندىلىگى، ءتىپتى، ارتا ءتۇستى، بىلتىر بۇرىش پەن شامعۇر ەگىپ 25 مىڭ يۋان تابىس تاپتى. ول بيىل دا وسى ارىننان قايتپايتىنىن ايتتى.
ياركەن اۋداندىق كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ كەڭسەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ۋ گاڭ بىلاي دەدى: ياركەن اۋدانى بيىل نەگىزىنەن كاسىپ سالاسىنىڭ دەڭگەيىن كوتەرۋدى يگەرىپ، ەرەكشە ەگىنشىلىك كاسىبىن جەتىلدىرۋ - زورايتۋ ارقىلى كەدەي وتباسىلارىنىڭ كىرىسىنىڭ ارتۋىنا باستاماشىلدىق ەتتى. قازىر 130 مىڭ مۋ جەرگە بارقىت ءشوپ ەگۋ، 220 مىڭ مۋ جەرگە قاۋىن، كوكونىس ەگۋ كۇن تارتىپكە قويىلدى، ۇزارتىلعان وڭدەۋ، ساتۋ سياقتى كاسىپ تىزبەگىنىڭ ءار بۋىنى كەدەي وتباسىلارىنىڭ كىرىستى ارتتىرۋىنا باستاماشىلدىق ەتۋىنىڭ ۇتىمدى جولىنا اينالادى.
حوتان ايماعى بيىل اۋلا شارۋاشىلىعىن ساپالىلاندىرىپ، جەمىس ورمانى، كوكونىس سياقتى ءداستۇرلى كاسىپتەردى ۇلعايتىپ، كۇشەيتتى ءارى 100 مىڭ ەسەك، ءبىر ميلليوننان استام كوپ ءتولدى سويىس قوي، 10 ميلليون قويان، كەپتەر، تاۋىق، ۇيرەك، قاز جانە ازىقتىق ساڭىراۋقۇلاق سياقتى كاسىپ سالاسىن ۇلعايتىپ، 48 مىڭ ادامنىڭ كەدەيلىكتەن ارىلۋىنا باستاماشىلدىق ەتەدى. گۇما اۋدانىندا شينجياڭ كۇنلۇن لۇييۋان توبى موكويلا اۋىلىندا سويىس قويان باعىمشىلىعىنان ۇلگى كورسەتۋ بازاسىن قۇرىپ، سول ماڭداعى 4 اۋىل - قالاشىقتاعى 8000نان استام قىستاق تۇرعىنىن قامتىدى. كوپتەگەن كەدەي وتباسى ەتتى قويان باعىمشىلىعىنا سۇيەنە وتىرىپ كىرىستەرى ورنىقتى ارتىپ، كەدەيلىكتەن ارىلۋ سەنىمى بارعان سايىن كۇشەيە ءتۇستى. مۇجى قالاشىعىنىڭ عازچاقا قىستاعىنداعى كەدەي شارۋا عوجا ءومار باعىمشىلىق بازاسىندا جۇمىس ىستەۋدە، ول تەحنيكانى، ءتىپتى، تىڭعىلىقتى ۇيرەنىپ، ۇيىندە دە باعىمشىلىقپەن اينالىسپاقشى. ”قۇلشىنۋ ارقىلى وتباسىمىز، ءسوز جوق، ۋاعىندا كەدەيلىكتەن ارىلادى“، - دەدى ول.
سونىمەن قاتار، رايونىمىزداعى اۋىر كەدەي وڭىرلەر ءبىر توپ توقىماشىلىق، كيىم - كەشەك، ەلەكتروندىق ونىمدەردى قۇراستىرۋ سياقتى ەڭبەك شوعىرلانعان كاسىپتەردى جەتىلدىرىپ، جۇمىستاندىرۋ ارقىلى كىرىستىڭ ارتۋىن ىلگەرىلەتۋدىڭ كەڭ تۇعىرىن ورناتىپ، جەر - جەردىڭ كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ مىندەتىن ۋاعىندا ورىنداۋىنا مىعىم نەگىز قالادى.
باسقا كاسىپ سالاسىنا ويىستىرىپ جۇمىستاندىرىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋ جولىن كەڭەيتتى
3 - ايدىڭ 12 - كۇنى تاڭ اتىسىمەن ياركەن اۋدانىنان كەلگەن 500 كەدەي ەڭبەككۇش اۆتوبۋزبەن كورلا قالاسىنا جەتتى. ولار باۋلۋدان وتكەن سوڭ جۇمىس ورنىنا بارىپ، جۇمىستانۋ ارقىلى كەدەيلىكتەن ارىلادى. حاسيەت مامەت ءوزىنىڭ قانداي قىزمەت ىستەيتىنىن بىلمەسە دە، وعان دەگەن ءۇمىتى زور: ”تۇراقتى كىرىس بولسا بولعانى، كەدەيلىكتەن قالاي ارىلام دەپ الاڭدامايسىڭ. مەن، ءسوز جوق، شەبەرلىكتى جاقسى ۇيرەنىپ، كەدەي وتباسى قالپاعىن الىپ تاستايمىن!“، - دەدى.
ءبىر ادام جۇمىستانسا، ءبىر وتباسى كەدەيلىكتەن ارىلادى. بيىلعى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ نىسانالارى مەن مىندەتتەرىن جۇزەگە اسىرۋدا ەڭ تىكە ءارى ەڭ ۇتىمدى ءادىس − جۇمىستانۋ. 3 - اي كىرىسىمەن وڭتۇستىك شينجياڭداعى 4 ايماق - وبلىستاعى كەدەي اۋداندار ىركەس - تىركەس ارەكەتتەنىپ، ءار ءتۇرلى تاسىلدەر ارقىلى كەدەي ەڭبەككۇشتەردى سىرتقا شىعىپ ەڭبەك ىستەپ جۇمىستانۋعا، جاقىن ماڭدا، سول جەردىڭ وزىندە جۇمىستانۋعا ۇيىمداستىرىپ، كەدەي حالىقتىڭ جۇمىستانۋ ارناسىن كەڭەيتۋىنە ءتۇرلى ءادىس - امالدارمەن كومەكتەستى، كەدەي ەڭبەككۇشتەر دە جۇمىس ىستەۋگە جابال تىزىمدەلدى.
”اي سايىن كىرىس بولسا، بيىل كەدەيلىكتەن ءسوزسىز ارىلامىز“. تاياۋدا جۇمىس ورنىنا باراتىن كەريا اۋدانى لاڭگار اۋىلىنداعى كەدەي شارۋا يمىنجان ءماتتۇرسۇننىڭ ۋاعىندا كەدەيلىكتەن ارىلىپ، كەدەيلىك قالپاعىن الىپ تاستاۋعا دەگەن جىگەرى بار. 3 - ايدىڭ 14 - كۇنى ول حوتان ايماعىنداعى 1800دەن استام كەدەي حالىقپەن بىرگە ۇرىمجىگە كەلىپ، ۇرىمجىگە، سانجىعا ءبولىنىپ جۇمىستاندى. وسى ەكى جەر جان - جاقتى ورنالاستىرۋ جاساپ، بارلىق جۇمىسكەرلەردىڭ جۇمىستانۋىنا، كىرىستى ورنىقتى ارتتىرۋىنا شىنايى كەپىلدىك ەتتى. كەدەيلىكتەن ارىلۋ ءۇشىن، شەريا اۋدانى گۇلاقما قالاشىعىنان كەلگەن روزىتوحتى ابدىكەرىم مەن ايەلى ەكەۋى تىزىمدەلدى، ولاردىڭ كۇرەس نىساناسى − جۇمىس ىستەۋ ارقىلى ۋاعىندا كەدەيلىكتەن ارىلۋ. ”ەرلى - زايىپتى ەكەۋىمىز دە كاسىپورىندا قۇلشىنا جۇمىس ىستەپ كوپ اقشا تاۋىپ، جاقسى تۇرمىس كەشىرەمىز“، - دەدى روزىتوحتى.
لوپ اۋداندىق پارتكومنىڭ ورىنباسار شۋجيى لي يۇڭجۇن بىلاي دەپ تانىستىردى: لوپ اۋدانىندا 1833 وتباسىندا 7383 ادامدى ۋاعىندا كەدەيلىكتەن ارىلتۋداعى نەگىزگى ارنا − باسقا كاسىپ سالاسىنا ويىستىرىپ جۇمىستاندىرۋ. قازىر قاتىستى تاراۋلار جۇمىستانۋ نيەتى بارلاردى ساناققا الۋ قىزمەتىن دەن قويا ىستەۋدە، وسى نەگىزدە كەدەي حالىقتىڭ ءدال جۇمىستانۋىنا كومەكتەسىپ، ەڭبەك قابىلەتى بار كەدەي حالىقتىڭ بارلىعىنىڭ جۇمىستانۋىن، ءار كۇنى كىرىس تابۋىن جۇزەگە اسىرادى.
ەرىك - جىگەر، اقىل - پاراسات جاعىنان سۇيەمەلدەپ، ىشكى قوزعاۋشى كۇشتى ءوسىردى
ەڭ سوڭعى ماشاقاتتى ءتۇيىندى شەشۋ ءۇشىن، اناعۇرلىم زور سەرپىندەگى سىرتقى كومەكتەسۋ - سۇيەمەلدەۋ قاجەت، ءبىراق سويتە تۇرا كەدەي حالىقتىڭ ءوزىنىڭ قابىلەتى مەن سەنىمىنەن دە ايرىلا المايدى.
كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ قىزمەتى ورىستەتىلگەننەن بەرى، جەر - جەر ءتۇرلى باۋلۋ، ساياساتتى ۇگىتتەۋ، جەتەكتەپ جىگەرلەندىرۋ سياقتى قىزمەتتەردى ۇزدىكسىز ورىستەتىپ، كەدەي بۇقارانىڭ ”رۋحاني كەدەيلىگىن“ جويدى. ەرىك - جىگەر، اقىل - پاراسات جاعىنان سۇيەمەلدەۋ ارقىلى كوپتەگەن كەدەي بۇقارانىڭ ەرىك - جىگەرى ارتتى، سەرپىنى كۇشەيدى، كەدەيلىكتەن ارىلىپ بايۋ قابىلەتى كۇشەيدى، كەدەي وڭىرلەردە جاڭا سالت، جاڭا بەينە جارىققا شىقتى. ەڭ سوڭعى ءبىر جىلداعى اۋىر كەدەيلىكتى ”جويۋ شايقاسىندا“ كەدەي بۇقارانىڭ بەلسەندىلىگىن جۇمىلدىرۋعا ءالى تۋرا كەلەدى، ەرىك - جىگەر، اقىل - پاراسات جاعىنان سۇيەمەلدەۋ وزىندىك قان جاساۋ يقۋاتىن كۇشەيتىپ، كەدەيلىك قامالىن ”ىشكى جاقتان“ تالقاندايدى.
ءتىلشىنىڭ اۆتونوميالى رايوندىق كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ كەڭسەسىنەن ۇعىسۋىنشا، بىلتىر قىستا كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ ”قىسقى شايقاسى“ ورىستەتىلگەننەن بەرى، بۇكىل رايوننىڭ جەر - جەرى كوپ ءتۇرلى فورمامەن ءبىر ميلليون 642 مىڭ 200 ادامدى (رەت) ءتۇرلى شەبەرلىكتەر بويىنشا باۋلىعان. كەلەسى قادامدا بۇكىل رايون ”قىسقى شايقاس“ تابىستارىن تەرەڭدەتۋ قىزمەتىندە بارلىق ادامدى باۋلۋدى ۇزدىكسىز كۇشەيتىپ، نە كەمشىل بولسا، سونى تولىقتاۋ، نە قاجەت بولسا، سوعان تاربيەلەۋ - باۋلۋ پرينسيبى بويىنشا تۇرلەرگە ءبولىپ تاربيەلەپ، ءدال باۋلىپ، كەدەي بۇقارانىڭ كەدەيلىكتەن ارىلۋىنىڭ ىشكى قوزعاۋشى كۇشىن ۇزدىكسىز كۇشەيتەدى.
بيىل يىڭىسار اۋدانى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ ”قىسقى شايقاسىمەن“ ۇشتاستىرىپ، بايۋ شەبەرلىگىنە باۋلۋدى كۇش سالا ورىستەتىپ، كەدەي وتباسىلارىنان، از دەگەندە، ءبىر ادامنىڭ ءبىر قولدانىلمالى تەحنيكانى يگەرۋىنە كۇش سالىپ، تۇتاس جىلدا 40 مىڭ كەدەي حالىقتى اۋىل - قىستاقتاعى قولدانىلمالى تەحنيكالارعا باۋليدى، 500 شارۋاشىلىق قۇرىپ بايۋ باستاماشىلارىن شارۋاشىلىق قۇرۋعا باۋليدى.
اقتاۋ اۋدانى بۇلۇڭكول اۋىلدىق پارتكومنىڭ شۋجيى لي ۋىنجۋان بىلاي دەدى: بۇلۇڭكول اۋدانى ءاربىر قىستاقتىڭ، ءاربىر وتباسىنىڭ ەرەكشەلىكتەرىمەن ۇشتاستىرا ءدال شارا قولدانىپ، ماماندار مەن تەحنيكتەردى ۇسىنىس ەتىپ، كەدەي وتباسىلارىن تەحنيكا ۇيرەنۋگە ۇيىمداستىرىپ، ولارعا ءادىس - امال ۇيرەتىپ، جول كورسەتىپ، ءتاسىل ۇيرەتىپ، كەدەي حالىقتىڭ كەدەيلىكتەن ارىلۋ تانىمىن ارتتىرىپ، كىرىستى ارتتىرۋ قابىلەتىن كۇشەيتۋىنە مۇمكىندىك جاسادى. قازىر اۋىلدا 5 قىستاق ەرەكشە كاسىپتەر مەن ساياحات كاسىبىن بەلسەنە دامىتۋدا، مالشىلار جاي پىساتىن ورىك، جىلىجاي كوكونىستەرىن ەگۋ، مالشىلار شاتتىعى ساياجايىن اشۋ، ۇلتتىق قولونەر بۇيىمدارىن دامىتۋ سياقتى جولدارمەن كىرىستى ارتتىرۋ ارناسىن كەڭەيتتى.
