شينجياڭ گازەتىنىڭ جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى تىلشىلەرى
”’ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ‘ قىزمەت اترەتىنىڭ دالمە - ءدال كومەكتەسىپ - سۇيەمەلدەۋىندە، مەن قارىزىمنان قۇتىلىپ قانا قويماي، تاعى 30 مىڭ يۋان اقشا اماناتقا قويدىم“، - دەدى 3 - ايدىڭ 19 - كۇنى كەريا اۋدانى سيەك اۋىلى قىعاز قىستاعىنداعى ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتچكالاندىرىلعان كەدەي وتباسى ابدىرەشيت ءماتتۇردى ماقتانىشپەن. ابدىرەشيتتىڭ وتباسىنداعى وزگەرىستەر قىعاز قىستاعى اتقارعان ”ءبىر وتباسىنا ءبىر شارا“ قولدانىپ، كەدەيلەردى دالمە - ءدال سۇيەمەلدەۋ ساياساتىنىڭ ارقاسىندا كەلگەن.
كەزەكتە كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ قيىندىقتاردى شەشۋ، كەدەرگىلەردى الاستاپ، قامال الۋ ساتىسىنا جەتىپ، رايونىمىزدىڭ جەر - جەرى ”ءبىر وتباسىنا ءبىر شارا“ قولدانىپ، كەدەيلىكتەن دالمە - ءدال ارىلتۋ جوباسىن ۇزدىكسىز كەمەلدەندىرىپ، تۇيىنگە دەيىن كومەكتەسىپ، تۇبەگەيلى سۇيەمەلدەپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ مىندەتىن جوعارى ساپامەن ورىنداۋعا شىنايى كەپىلدىك ەتتى.
جاعدايعا قاراي شارا قولدانىپ، كەدەيلىكتەن ارىلۋ جولىن ايقىندادى
قىعاز قىستاعىندا ادام كوپ، جەر از، كاسىپ سالاسىنىڭ نەگىزى ءالسىز بولۋ سياقتى جاعدايعا مەڭزەس، بۇل قىستاق باسقا كاسىپ سالاسىنا ويىستىرىپ جۇمىستاندىرۋدى نەگىز، باعىمشىلىق كاسىبىن قوسىمشا ەتكەن كەدەيلىكتەن ارىلتۋ جولىن بەلگىلەدى. شينجياڭ جۇڭتاي توبىنىڭ قىعاز قىستاعىنا جىبەرگەن ءبىرىنشى شۋجي چىڭ دۇڭميڭ بىلاي دەدى: ”ءبىز ءالى كەدەيلىكتەن ارىلماعان وتباسىلارىنىڭ ءىس جۇزىندىگىنە ساي، ’تون ءپىشىپ‘ جۇمىستاندىرۋ ورنىن ازىرلەپ، كاسىپورىنمەن، اۋىل - قالاشىق زاۆودتارىمەن، كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ سەحىمەن جانە سەلبەستىك كووپەراتيۆىمەن ءدالمە - ءدال بەلسەنە ۇشتاستىرىپ، 177 ادامدى ورنىقتى تۇردە باسقا كاسىپ سالاسىنا ويىستىرىپ جۇمىستاندىردىق، الەۋمەتتىك يگىلىك سيپاتتى جۇمىس ورنىنا 38 ادامدى جۇمىستاندىردىق ءارى باعىمشىلىق كاسىبىن دامىتۋ ارقىلى 530 كەدەي وتباسىن باستاپ، يگىلىككە كەنەلتتىك“.
3 - ايدىڭ 22 - كۇنى تاڭەرتەڭ ءۇشتۇرپان اۋدانى اقيار قالاشىعى تاعارشى قىستاعىنداعى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ ارناۋلى كادرى حى ۋي ءارقايسى تارماق كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ كۇشتەرىن ۇيىمداستىرىپ، وتباسىلارىن بىردەن ارالاپ ءجۇرىپ، ىشكەرىلەي جاعداي ۇعىستى. حى ۋي بىلاي دەدى: ”ءبىز ءاربىر كەدەي وتباسىنىڭ ءىس جۇزىندىك جاعدايىنا ۇشتاستىرا وتىرىپ كومەكتەسىپ سۇيەمەلدەدىك ءارى جوعارى دارەجەلى ورىن بەلگىلەگەن ’ءبىر وتباسىنا ءبىر شارا‘ قولدانۋ جوباسىن تولىقتاپ، كەمەلدەندىرىپ، كەدەي وتباسىلارىندا جانە كەدەيلىككە تاياپ تۇرعان وتباسىلارىندا ’ءار وتباسىنىڭ شاراسى بولۋ، بارلىق ادام جۇمىستانا الۋ، ءار كۇنى كىرىسى بولۋعا‘ كەپىلدىك ەتتىك“.
بيىل ءۇشتۇرپان اۋدانى كەدەيلىكتەن ارىلتۋ جەتىستىكتەرىن بەكەمدەۋ بارىسىندا ”ءتورتتى توقتاتپاۋ“ تالابىنا ساي، ”ءبىر قىستاققا ءبىر جوبا جاساۋ، ءبىر وتباسىنا ءبىر شارا قولدانۋ“ جوباسىن دالمە - ءدال بەلگىلەپ، نىسان قارجىسى، كاسىپ سالاسىندا جۇمىستاندىرۋ سياقتى جاقتاردا وتباسىنا، ادامىنا قاراي شارا اتقارىپ، ءتۇرلى كومەكتەسۋ - سۇيەمەلدەۋ شارالارىنىڭ تياناقتانىپ ناتيجەلى بولۋىن مىقتى يگەردى.
جاعدايعا قاراي ىستەپ، كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ ءادىس - امالىن كوبەيتتى
جاقىندا كوكتوعاي اۋدانى كۇرتى اۋىلى اشىلى قىستاعىنىڭ تۇرعىنى قانات ءساليقان قىستاقتا تۇراتىن ”ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ“ قىزمەت اترەتىنىڭ جانە قىستاق ”ەكى كوميتەتىنىڭ“ كومەگىندە، ءۇيىنىڭ الدىنداعى زەردەلى جىلىجايدان ءبىر جۇمىس تاپتى.
اشىلى قىستاعى بۇرىن تاۋ قويناۋىندا بولاتىن، 2017 - جىلى تۇتاس قىستاق اۋدان قالاشىعىنا 6 كيلومەتر جەرگە كوشىرىلدى. قونىس جاڭالاپ وتباسى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ بويىنشا كوشىرىلگەن 81 وتباسىنداعى 322 ادامنىڭ كىرىستەرىن ورنىقتى ارتتىرىپ، قايتا كەدەيلەسپەۋىنە كەپىلدىك ەتۋ ءۇشىن، بيىل جىل باسىندا قىزمەت اترەتى مەن قىستاق كادرلارى وتباسىلارىن ارالاۋ ارقىلى ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتچكالاندىرىلعان 81 وتباسىنىڭ ناقتى جاعدايىنا مەڭزەس، سيىر، قوي بورداقىلاۋ، ەگىن، مال ونىمدەرىن ساتۋ، ورنىقتى جۇمىستاندىرۋ، ۋاقىتتىق جۇمىس ىستەۋ، جىلىجايدا كوكونىس ەگۋ سياقتى 5 ۇلكەن تۇردەگى قولداۋ ءادىسىن بەلگىلەپ، ساياحاتتىق كورىنىس وڭىرلەرىندە ءوڭىر ارالىق اۆتوكولىك شوفەرى بولۋ، قوناق ۇيلەردە داياشى بولۋ، كەن كاسىپورىندارىندا دانەكەرلەۋشى بولۋ، جىلىجايدا كوكونىس ەگىپ، كىرىستى ارتتىرۋ، ءسۇت ونىمدەرىن ساتۋ سياقتى 286 ءتۇرلى ناقتىلى مازمۇنداردى تۇرلەر بويىنشا ءاربىر وتباسىنىڭ ”ءبىر وتباسىنا ءبىر شارا“ قولدانۋ ەستەلىك داپتەرىنە ەنگىزدى.
”ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ ’ءبىر وتباسىنا ءبىر شارا‘ قولدانۋ ەستەلىك داپتەرىنە ىلگەرىندى - كەيىندى جاڭادان 10 نەشە تۇردەگى مازمۇن قوسىلدى، جۋىقتاعى بىرەۋى مەنىڭ جىلىجايدا جۇمىس ىستەۋىم“، - دەدى قانات.
”ءاربىر كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ ساياساتى تۇگەلدەي قىستاق تۇرعىندارىنىڭ قۇپتاۋىنان كەيىن تۇراقتاندىرىلادى، قىزمەت اترەتى مەن ’قىستاق ەكى كوميتەتى‘ وزدەرى جاۋاپتى اۋماق بويىنشا كوتەرمەگە الىپ ىستەيدى، ءبىر ءتۇرى اياقتاعاندا ءبىر رەت تىزىمنەن وشىرىلەدى. بيىل 286 كىشى تۇردەگى مازمۇننىڭ 258 ءتۇرى تياناقتاندىرىلدى“، - دەيدى كۇرتى اۋىلىنىڭ ورىنباسار باستىعى، قىستاقتى كوتەرمەگە العان كادر ورال.
ءبىر وتباسىندا ءبىر ەسەپ داپتەرى بولادى، ءاربىر ۇيدىكى ءبىر - بىرىنە ۇقسامايدى. بۇل كۇندەرى تيانشاننىڭ تۇستىگى مەن تەرىستىگىندەگى كەدەي وتباسىلارىنان تۇگەلدەي جاعدايعا قاراي ىستەيتىن، ناقتى دا ەگجەي - تەگجەيلى كەدەيلىكتەن ”دالمە - ءدال ارىلتۋدىڭ ءبىر وتباسىنا ءبىر شارا قولدانۋ جوباسىن“ كورۋگە بولادى. موري قازاق اۆتونوميالى اۋداندىق كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ كەڭسەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى گو يانيۇڭ بىلاي دەيدى: ”ءبىز ءاربىر وتباسىنىڭ جاعدايىن دالمە - ءدال يگەرۋ نەگىزىندە، قىستاق تۇرعىندار كوميتەتى، قىزمەت اترەتى، كومەكتەسىپ سۇيەمەلدەۋشى كادرلار جانە ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتچكالاندىرىلعان كەدەي وتباسى بىرگە اقىلداسىپ، دارىندى، قارجى، تەحنيكا، نىسان، باۋلۋ سياقتى جاقتاردان 10 اۋىل - قالاشىقتىڭ 45 قىستاعىن قامتىعان 1896 كەدەي وتباسىنا دالمە - ءدال كومەكتەسىپ سۇيەمەلدەيمىز“.
كومەكتەسىپ سۇيەمەلدەۋدە تۇگەلدەي كوتەرىپ الماي، ىشكى قوزعاۋشى كۇشتى تاسقىنداتتى
3 - ايدىڭ 23 - كۇنى بيڭتۋان 5 - شىسى 89 - تۋانى 7 - ليانىنىڭ ءجۇزىم باعىندا بۇراتالا قالاسى ۇتىبۇلاق قالاشىعى باياربۇلاق باتىس قىستاعى مەن چىندەلىنجو وڭتۇستىك قىستاعىنىڭ 42 تۇرعىنى ءجۇزىم ساباعىن اشۋدا. ”بۇل ارادا ءبىر اي ىستەپ 4000 يۋان تابامىن، كەيىنگى تۇرمىسىمنىڭ بارعان سايىن جاقساراتىندىعىنا سەنەمىن“، - دەدى باياربۇلاق باتىس قىستاعىنىڭ كەدەي وتباسى ماحمۇت يمىناحۇن كوڭىلدەنە.
ءاسىلى ەكى قىستاقتىڭ قىستاق كوميتەتى 7 - لياننىڭ ءجۇزىم باعىنىڭ قىرۋار جۇمىسكەردى شۇعىل قاجەت ەتەتىندىگىنەن حابار تاپقاننان كەيىن، قىستاقتاعى ارتىق ەڭبەككۇشتەردى سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەۋگە ۇيىمداستىرعان ەكەن. چىندەلىنجو وڭتۇستىك قىستاعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى جاڭ جيانچي بىلاي دەيدى: ”ءبىز تاعى كەدەي وتباسىلارىن ءوز كۇشتەرىنە سۇيەنىپ باعىمشىلىق، ەگىنشىلىك، ساياحات كاسىبى سياقتىلاردى دامىتۋعا باستاپ، ەڭبەككە ەبى بار، تەحنيكاسى جوق كەدەي وتباسىلارىنىڭ جەمىس باعىنا، كووپەراتيۆكە كىرىپ جۇمىس ىستەپ كىرىستەرىن ارتتىرۋىنا مۇمكىندىك جاساپ، ىشكى قوزعاۋشى كۇشتى تاسقىنداتتىق“.
يدەيالىق كوزقاراسقا بۇرىلىس جاساپ، كىرىستى ارتتىرۋ قابىلەتىن جوعارىلاتىپ، ءوندىرىس ءتاسىلىن جاقسارتىپ، جۇمىستاندىرۋ ارناسىن كەڭەيتىپ، ”ۇستىنەن وڭاۋدان“ ”تۇبىرىنە وڭاۋعا“ دەيىنگى، ”قان بەرۋدەن“ ”قان جاساۋعا“ دەيىنگى بۇرىلىستى جۇزەگە اسىرىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتىپ، كىرىستى ارتتىرۋدىڭ ىشكى قوزعاۋشى كۇشىن تۇبىرىنەن كۇشەيتتى.
”شەبەرلىك كۋرسىنا قاتىناسقاننان كەيىن، دوسىم ەكەۋىمىز اۆتوكولىك رەمونتتاۋ دۇكەنىن اشتىق، تۇرمىسىمىز بىرتە - بىرتە جاقسارىپ كەلەدى“. 3 - ايدىڭ 23 - كۇنى اقشي اۋدانى اقشي قالاشىعى جالاڭشى قىستاعىنىڭ قىستاق تۇرعىنى سارابەك ساتىمىش نەشە جىلدىڭ الدىندا وتباسىمەن جاتاعان توپىراق ۇيدە تۇراتىندىعىن، قازىر كەدەيلىكتەن ارىلىپ قالماستان، عيماراتقا كوشىپ كىرگەندىگىن ايتتى.
(ءتىلشى ءرايدا، قاتىناسقان تىلشىلەر: ءپاريزات ابدۇل، جاڭ جىلي، گى يوۋجۇن، جاڭ تيڭ، سۇڭ ياۋىن، جاڭ رۇيلين)
