شينجياڭ گازەتىنىڭ جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى تىلشىلەرى
تۋىسىمەن بىرگە اۋلا تازالاپ، قوي ءجۇنىن قىرقىپ، ەگىس جۇمىستارىمەن قاربالاستاپ، كىرىستى ارتتىرۋدىڭ ”ءونىمدى ادىستەرىن“، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدىڭ جاڭا جولدارىن بىرگە قاراستىردى... كوكتەم كۇندەرىندە تىرشىلىك تىنىسى قاۋلاعان شينجياڭنىڭ بايتاق دالاسىنىڭ جەر - جەرىنەن ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ بەرەكەلى شاڭىراعى قيمىلىنىڭ قىزۋ ورلەۋى كوتەرىلدى. تاراۋلارداعى، مەكەمە - ورىندارداعى كادرلار شىن پەيىلدەرىمەن جۇپ قۇراعان تۋىستارىن ۋايىمنان ارىلتىپ، قيىنشىلىقتارىن شەشىپ، ولاردىڭ قايراتتى تاسقىنداتىپ، تۇرمىستارىن ونان ارى شالقىتا تۇسۋلەرىنە كومەكتەستى.
كوكونىس اتىزىنا ”ىنىشەكتىڭ“ ماڭداي تەرى توگىلدى
شۋاقتى كوكتەم كوركىندەگى ەڭ اسەرلى، ەڭ اسەم كورىنىس − كادرلار مەن بۇقارانىڭ ەگىس جۇمىستارىنا بىرگە ات سالىسۋى بولدى.
”ىنىشەك، شارشاعان شىعارسىڭ؟ كەل، شاي ءىشىپ ال!“. 3 - ايدىڭ 30 - كۇنى ءۇشتۇرپان اۋدانى وتبىشى اۋىلى سوگەتىلىك قىستاعىنداعى ءبىر كوكونىس جىلىجايىندا قىستاق تۇرعىنى اينيساحان يمىن كوكونىس ەگۋگە كومەككە كەلگەن تۋىسى سۇن تۇڭجيانىڭ قولىنداعى لايدى جانە ماڭدايىنان اققان تەردى كورىپ، جانى اشىعانىنان وعان ءبىراز دەم الۋدى ايتتى.
33 جاستاعى سۇن تۇڭجيا مەملەكەتتىك ساناق مەكەمەسى شينجياڭ تەكسەرۋ باس اترەتىنىڭ كادرى، 2017 - جىلدىڭ سوڭىندا ول 60 نەشە جاستاعى اينيساحان وتباسىمەن تۋىستاسادى، ءار جولى اينيساحانعا امانداسا بارعانىندا، ونىڭ اۋلاسىن رەتتەۋىنە، ەگىس جۇمىستارىنا كومەكتەسەتىن، اينيساحان ونى جاقىن تارتىپ، ”ىنىشەك“ دەپ اتاپ كەتكەن.
اينيساحاننىڭ جۇبايى ەرتە قايتىس بولعان، قىزى اۋداندا جۇمىس ىستەيدى، ۇيىندە كوبىندە باستاۋىش مەكتەپتە وقيتىن جيەنى ەكەۋى عانا قالاتىن. كوكتەم - جاز مەزگىلدەرىندە كورشىسىنىڭ اۋلاسىندا كوكونىس سامسىپ تۇراتىنىن كورگەن ول اۋلاسىنا كوكونىس ەگۋدى ويلاستىرادى. الايدا، ەڭبەككۇش جەتىسپەيتىندىكتەن ارمانىنا دارمەنى جەتپەيتىن ەدى. سۇن تۇڭجيا ءار جولى ۇرىمجىدەن وعان امانداسا بارعانىندا، ونىڭ اۋلاسىن قالاي وزگەرتىپ، اۋلاسىنا كوكونىس جىلىجايىن سالىپ بەرۋگە بولاتىندىعىن ويلايدى.
”ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ“ بويىنشا قىستاقتا تۇراتىن قىزمەت اترەتىنىڭ كۇش سالا كومەكتەسىپ، تۋىستاسقان كادردىڭ تىكەلەي كىرىسە ىستەۋىمەن اينيساحاننىڭ وتباسىندا وزگەرىس تۋىلدى. قاقپاسى، داۋالى كورشىسىنىكىندەي رەتتى، ادەمى بولدى، اۋلاسىنا دا كوكونىس جىلىجايى سالىندى. وسى رەت اينيساحانعا امانداسا بارعانىندا، قىزمەت اترەتى ونىڭ وتباسىنا كومەكتەسىپ پاميدور جانە بۇرىش مايساسىن ساتىپ اكەلىپ بەرگەن ەكەن، سۇن تۇڭجيا بالاعى مەن جەڭىن تۇرە سالىپ جىلىجايعا كىرىپ قاربالاستاپ كەتتى.
كۇمبەزشە جىلىجايدىڭ اۋا تەمپەراتۋراسى جوعارى ەدى، سۇن تۇڭجيا مۇقياتتىلىقپەن شۇڭقىر قازىپ، مايسانى سالىپ، تامىرىن توپىراقپەن كومىپ، سۋاردى، نازىك كوكونىس مايساسىن سىندىرىپ الامىن با دەگەن ول ايرىقشا ابايلاي ىستەپ، ماڭدايىنان سورعالاعان تەردى سۇرتۋگە دە مۇرساسى تيمەدى. جارتى كۇنگى قاربالاستىقتان كەيىن كۇمبەزشە جىلىجايدا كوكونىس مايسالارى قاز - قاتار ەگىلدى، سۇن تۇڭجيا تەرىن سۇرتە ءجۇرىپ اينيساحانعا بىلاي دەدى: ”اپاي، مايسانىڭ وسۋىنەن الاڭداماڭىز، كەلەر جولى كەلگەنىمدە پاميدور مەن بۇرىش ءوسىپ تۇراتىن بولادى“.
”ىنىشەك، بۇل جەردە سەنىڭ توككەن تەرىڭ بار، بيىل، ءسوز جوق، جاقسى ءونىم الامىز. سول كەزدە ءوزىمىز ەككەن كوكونىسپەن ساعان لاڭمان جاساپ بەرەمىن“، - دەدى اينيساحان كۇلە.
شارۋاشىلىق قۇرۋ جولىنا تۋىسى سەرىك بولدى
3 - ايدىڭ 27 - كۇنى، نيە اۋدانى ءاندىر اۋىلى فانرۇڭ قىستاعىنىڭ تۇرعىنى سايدىنيسا سىدىق تاڭەرتەڭ ەرتە ءوزىنىڭ كيىم - كەشەك دۇكەنىنە باردى، بۇل كۇنى شاعىن دۇكەنى قايتادان اشىلعانىمەن، ونىڭ كوڭىلىندە ۋايىم بار ەدى.
” ەگەر تاعى دا وتكەندەگىدەي بولسا قايتەمىن“، - دەدى سايدىنيسا جانىنداعى حۋاڭ يۋەگە.
”الاڭسىز بولىڭىز، الدىڭعى مەرزىمدە بازارعا تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزگەنبىز، وسى جولى كيىم - كەشەك تۇگەلدەي قىستاق تۇرعىندارىنىڭ تالعامىنا قاراي ەنگىزىلدى، ماسەلە جوق“، - دەدى حۋاڭ يۋە ونى جۇباتىپ.
حۋاڭ يۋە اۆتونوميالى رايوندىق عىلىم - تەحنيكا قوعامىنىڭ كادرى، 3 جىلدىڭ الدىندا سايدىنيسا وتباسىمەن تۋىستاسقان. سول كەزدەن باستاپ، حۋاڭ يۋە سايدىنيسا وتباسىنىڭ شارۋاسىن ءوز شارۋاسىنداي كورىپ كەلەدى.
ەرتەرەكتە سايدىنيسا بالاباقشادا جۇمىس ىستەگەن، جۇبايى جالدانبا جۇمىس ىستەيتىن، وتباسىنداعى 15 مۋ شىلان باعىن كوتەرمەگە بەرگەن، ءبىراز اقشا جيناسادا، قىستاقتاعى باسىم كوپ ساندى ادامدارمەن سالىستىرعاندا ءالى دە پارىق بار ەدى. 2018 - جىلدىڭ سوڭىندا ول شارۋاشىلىق قۇرۋ ويىنا كەلەدى.
”قازىر قىستاق تۇرعىندارىنىڭ تۇرمىسى بارعان سايىن جاقساردى ءارى بارعان سايىن جاڭا موداعا تالپىناتىن بولدى. الايدا، فانرۇڭ قىستاعى اۋدان قالاشىعىنان ءبىراز شالعايدا بولعاندىقتان، كيىم - كەشەك ساتىپ الۋ قولايسىز ەدى، ەگەر قىستاقتان ءبىر كيىم - كەشەك دۇكەنىن اشسام ساۋدام جامان بولا قويماس“، - دەيدى سايدىنيسا، حۋاڭ يۋە ونىڭ ويىن بارىنشا قۇپتادى.
تەز ارادا، سايدىنيسا قىستاق تۇرعىندار كوميتەتىنىڭ ماڭىنان ءبىر ەسىك دۇكەندى جالعا الىپ، كيىم - كەشەك جانە ساندىك بۇيىمدار ساۋداسىن باستايدى. باستابىندا ساۋداسى ايتارلىقتاي بولىپ، شاعىن دۇكەن جاستاردىڭ قارسى الۋىنا بولەنەدى. الايدا، بىرنەشە ايدان كەيىن قىستاقتا تاعى 2 كيىم - كەشەك دۇكەنىنىڭ اشىلۋىمەن، ونىڭ ساۋداسى بىرتىندەپ سايابىرلاي باستايدى.
ءساتسىز بولۋداعى سەبەپتى تابۋ ءۇشىن حۋاڭ يۋە سايدىنيسانىڭ كيىم - كەشەك دۇكەنىنىڭ ءاربىر ماۋسىمداعى ساۋدا اينالىم مولشەرى مەن ساتىلعان بۇيىمداردىڭ سانىن مۇقيات ەسەپتەۋگە كومەكتەسەدى، سونداي - اق قىستاق تۇرعىندارىنىڭ كيىم - كەشەك جانە ساندىك بۇيىمدارعا بولعان سۇرانىسىن ۇعىسادى. قۇنتتى حۋاڭ يۋە سايدىنيسانىڭ كيىم - كەشەكتى جانە ساندىك بۇيىمداردى كوزسىزدىكپەن كىرگىزە بەرگەندىگى ساۋدا اينالىم سوماسىنىڭ ازايۋىن كەلتىرىپ شىعارعان باستى سەبەپ ەكەندىگىن بايقايدى. سوڭىنان، حۋاڭ يۋە وعان كومەكتەسىپ ۇرىمجىدەگى تولايىم ساتۋ ساۋداگەرلەرىمەن بايلانىس جاساپ، ونىڭ قىستاق تۇرعىندارىنىڭ قاجەتىنە قاراي تاۋار كىرگىزۋىنە ءجون كورسەتەدى.
شاعىن دۇكەن قايتا اشىلعان سول كۇنى تەك كيىم - كەشەك ساتۋدىڭ وزىنەن 2000 يۋان كىرىس كىرەدى. تەك بۇل عانا ەمەس، حۋاڭ يۋەنىڭ ءجون كورسەتۋىندە، سايدىنيسا جەلىدە ساتۋ ۇلگىسىن دە ىسكە قوسىپ، جاڭا ۇلگىدەگى كيىم - كەشەكتەر كەلسە بولدى دەرەۋ سۋرەتكە ءتۇسىرىپ، دوستار شەڭبەرىنە جاريالايتىن بولدى.
قازىر سايدىنيسانىڭ شاعىن دۇكەنىنىڭ ساۋداسى كۇننەن - كۇنگە جاقسارىپ كەلەدى. بيىل حۋاڭ يۋە ونىڭ ۇرىمجىگە بارىپ اجارلاندىرۋ، شاش جاساۋ تەحنيكاسىن ۇيرەنۋىنە، اۋىل - قىستاق بازارىنىڭ كومەسكى قۋاتىن تابۋىنا جانە اشۋىنا كومەكتەسىپ، تۋىسىنىڭ وتباسىنىڭ تۇرمىسىن ونان ارى جاقسارتا ءتۇسۋدى ويىنا ءتۇيدى.
كۇمجىل − مەنىڭ تۋعان ءىنىم
3 - ايدىڭ 23 - كۇنى تۇستە، يەڭەسار اۋدانى لومپا اۋىلى توقاي قىستاعىنىڭ كىرە بەرىسىندە، كەتكەلى جاتقان كۇمجىلدى كورگەن ابىليكىم مۇسا ۇستەل ۇستىندەگى 2 تال المانى جالما - جان ونىڭ سومكەسىنە سۇڭگىتىپ جىبەردى. كۇمجىل المانى قولىنا الىپ كۇلە ءتىل قاتىپ: ”اۋىر جۇمىستى ۇلىڭ قايتىپ كەلگەندە ىستەسىن، قانداي قيىنشىلىعىڭ بولسا ماعان ايت...“ دەپ تاپسىردى. ابىليكىم باسىن يزەپ، قول بۇلعاپ، اۆتوموبيل ۇزاپ كەتكەنشە قاراپ تۇردى.
كۇمجىل اۆتونوميالى رايوندىق وقۋ - اعارتۋ مەڭگەرمەسى «ءتىل جانە اۋدارما» جۋرنالى رەداكسياسىنىڭ تەتە اعا رەداكتورى. بىرنەشە جىلدىڭ الدىندا توقاي قىستاعىندا ”ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ“ بويىنشا قىستاقتا تۇرۋ قىزمەتىنە قاتىناسقاندا، قىستاق تۇرعىنى ابىليكىممەن جۇپ قۇراپ، تۋىس بولادى، ول كەزدە ابىليكىمنىڭ ءۇيى ەڭ تومەنگى تۇرمىسى قامتاماسىز ەتىلەتىن وتباسى بولاتىن.
ابىليكىم وتباسىنىڭ جاعدايىمەن تانىسقان سوڭ، كۇمجىل ءار جولى ابىليكىمگە امانداسا بارعان سايىن ونى ەرتىپ قوي قورانى رەتتەپ، ءۇي توبەسىن جوندەپ، اۋلانى تازالاپ، بىرگە قوي جايىپ، اتىزدا قاتار ەڭبەك ىستەدى. ”كۇن ىستىق، قويدىڭ ءجۇنى قالىڭداپ كەتىپتى، اراسىنا كوپتەگەن پارازيت قۇرتتار جيىلىپ قالادى، قويدىڭ ءجۇنىن ۋاقتىلى قىرقىپ تۇرسا دەنساۋلىعىنا پايدالى“. كۇمجىل ابىليكىمدى ەرتىپ بىرگە قوي قىرىقتى، سونداي - اق ونى قىستاقتاعى باعىمشىلىق كۋرسىنا كوبىرەك قاتىسۋعا ىنتالاندىردى. ءبىراز ۋاقىتتان كەيىن، ابىليكىمنىڭ باعىمشىلىق ونەرى بارعان سايىن جاقسارىپ، ۇيىندەگى 20 قويى سەمىرىپ شىعا كەلدى.
كۇمجىلدىڭ ىنتالاندىرۋىندا، ابىليكىم جىلىجايعا سىناق رەتىندە بۇرىش ەگىپ، جىلىنا 4000 يۋاننان استام كىرىس كىرگىزىپ،ءار جىلى قوي ساتۋدان 20 مىڭ يۋاننان استام تابىس تاپتى، ءسويتىپ بۇرىن ەڭ تومەنگى تۇرمىسى قامتاماسىز ەتىلەتىن وتباسى كەدەيلىكتەن ارىلىپ، ابىليكىم قۋانىشقا شومدى.
2017 - جىلى جۇبايى دەنساۋلىعى جايسىزدانىپ، ەمدەتۋ كەرەك بولعاندا، كۇمجىلدىڭ شيپاحانامەن بايلانىس جاساپ، ولاردى ۇرىمجىگە الىپ كەلىپ، ايەلى شيپاحانادان شىققانشا ەرتەلى - كەش قاستارىندا بولعانىن ابىليكىم ەشقاشان دا ۇمىتپاق ەمەس. ”ول اقشا شىعارىپ، كۇش سالا بىزگە كومەكتەستى، شيپاحانادان شىققان سوڭ، ءبىزدى ءوز ۇيىنە جاتقىزدى، كۇمجىل − مەنىڭ تۋعان ءىنىم“، - دەيدى ابىليكىم اسەرلەنە، - ”ءىنىم ءبىزدىڭ ءۇيدى اناعۇرلىم باقىتقا كەنەلتەم دەپ جاتقاندا، مەنىڭ كەرى تارتۋىما بولمايدى عوي. مەن تۇرمىسىمدى ونان ارى جاقسارتۋدان سىرت، اۋىلداستارىمدى دا بىرگە بايۋعا باستايمىن“.
(ءتىلشى جاڭ يانفاڭ، جازۋعا قاتىناسقان تىلشىلەر جاڭ جىلي، شيە حۇيبيان، ميھىرگۇل عوپۇر، سۇن فاڭتيڭ)
