وڭتۇستىك شينجياڭداعى ءبىر قىستاقتىڭ كەدەيلىكتەن ارىلۋداعى ”قۇپيا سيفرى“−
ىستەيتىن ءىس بولسا، كەدەيلىكتىڭ تامىرى ۇزىلەدى
شينجياڭ گازەتىنىڭ جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى ءتىلشىسى سۇي يۇنيان
كوزقاراستا وزگەرىس بولسا، جەر - الەم كەڭەيەدى. جۇمىستانۋ كوزقاراسىنىڭ وزگەرۋى كۇنلۇن تاۋىنىڭ ەتەگىندەگى يەڭەسار اۋدانى اگۇس اۋىلى ويلاءمالى قىستاعىنىڭ كەدەي بەت - بەينەسىن وزگەرتتى. بۇگىنگى تاڭدا قىستاق تۇرعىندارىنىڭ قۇلشىنا جۇمىستانىپ، شارۋاشىلىق قۇرۋى، كەدەيلىكتەن ارىلىپ كىرىستى ارتتىرۋ قيمىلدارىنىڭ پارمەندى بولۋى وڭتۇستىك شينجياڭداعى وسى قىستاقتىڭ كەدەيلىكتەن ارىلۋداعى ”قۇپيا سيفرىن“ جاندى ءتۇسىندىردى: ىستەيتىن ءىس بولسا، كەدەيلىكتىڭ تامىرى ۇزىلەدى.
ءناسيحاتتاپ بارعىزا الماۋدان تالاسا - تارماسا بارۋعا دەيىن
اۋلانى سىپىرىپ تازالاپ، ەسكى - قۇسقى دۇنيەلەردى جيىستىردى... 3 - ايدىڭ 28 - كۇنى تۇستەن كەيىن ويلاءمالى قىستاعىنىڭ تۇرعىنى ءاسان يگەم مەن جۇبايى اۋلانى رەتتەپ قاربالاستاپ ءجۇر. ءتىلشى مۇنىڭ ۇيگە قوناق كەلەتىندىگىنەن ەمەس، قايتا ەرلى - زايىپتىلار سىرتقا ۇزاق ۋاقىت شىعاتىندىقتان، ءۇيدى جيىستىرىپ قويعاندا عانا، كوڭىلدەرى الاڭسىز بولاتىندىعىن سۇراپ ءبىلدى.
ءاسان ەرلى - زايىپتىلار كورلاعا بارىپ قىزىل بۇرىش وسىرمەكشى، قاربالاستىق اياقتالعاننان كەيىن ماقتا اتىزىن باعىپ - باپتاپ، ماقتا پىسقاننان كەيىن ماقتا تەرۋشى بولىپ، 11 - ايدىڭ اياعىندا قايتىپ كەلۋدى جوسپارلاپ وتىر. ”2018 - جىلى مەن سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەپ 20 مىڭ يۋاننان استام كىرىس كىرگىزىپ، سول جىلى وتباسىمىز كەدەيلىكتەن ارىلدى، بىلتىر ەرلى - زايىپتى ەكەۋىمىز بىرگە سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەپ، 50 مىڭ يۋاننان استام اقشا تاپتىق، بيىل ءتىپتى دە كوپ اقشا تاپپاقشىمىز“، - دەدى بيىل 48 جاستاعى ءاسان.
اق جارقىن، اڭگىمەشىل ەرلى - زايىپتىلار ءتىلشىنى شاي ىشۋگە ىقىلاسپەن شاقىردى. ”بىرگە بارساق، تۇرمىستا ءوزارا قارايلاسا الامىز، تاباتىن اقشامىز دا كوبەيەدى، ول مەنەن ەرشىمدى، مەن كۇنىنە 100 كيلوگرام ماقتا تەرەمىن، ال ول 130 كيلوگرام تەرەدى“، - دەدى ءاسان ماقتانىشپەن.
ويلاءمالى قىستاعىنىڭ ءبىرىنشى شۋجيى ۋ ۋي تىلشىگە كورلاعا بارۋعا 32 قىستاق تۇرعىنى تىزىمدەلگەنىن، بىرنەشە كۇننىڭ الدىندا تاعى ءبىر توپ ادامنىڭ سولتۇستىك شينجياڭعا جۇمىس ىستەۋگە كەتكەنىن ايتتى، ”جۇمىس ىستەۋگە كەتكەن وسى 2 توپتاعى قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ءوزى قىستاقتىڭ بيىلعى جان باسىندىق تازا كىرىسىن 1000 يۋان توڭىرەگىندە جوعارىلاتادى“.
بۇل جاعدايدى ۋ ۋەي كوپتەن بەرى ءتورت كوزبەن كۇتىپ كەلگەن ەدى، وسى ءۇشىن ول 2 جىلدان استام ۋاقىت قۇلشىندى. ۋ ۋەي شينجياڭ كومىر كەنى حاۋىپسىزدىگىن باقىلاۋ مەكەمەسى ورگان پارتكومىنىڭ ارناۋلى مىندەتتەگى ورىنباسار شۋجيى، 2018 - جىلى 1 - ايدا قىستاققا كەلىپ ءبىرىنشى شۋجيلىك مىندەتىن ۇستىنە العان. ”قىستاعىمىز قىرقاعا ورنالاسقان، توپىراق قاباتى جۇقا، ۇلكەن اۋىل شارۋاشىلىعىنا سۇيەنىپ كەدەيلىكتەن ارىلۋ نەگىزى ءالسىز، جۇمىستانۋ − كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋداعى ەڭ ۇتىمدى ارنا“، - دەدى ۋ ۋەي.
ونىڭ قىستاققا كەلگەندە ىستەگەن العاشقى ءىسى كەدەيلەردى سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەۋ ارقىلى كىرىسىن ارتتىرۋعا جۇمىلدىرۋ بولدى. سول كەزدە ءىشى كەڭ شارۋالار كەشكى مەكتەبىنە ادامدار لىق تولدى. ۋ ۋەي كوپشىلىككە ۇگىت - لەكسيا جاساعاندا، ونىڭ ۇگىت - لەكسياسىنا قىستاق تۇرعىندارى دۋ قول شاپالاق سوقتى، ونىڭ ءوزى دە اسەرلەنىپ، قىستاق تۇرعىندارىنا الدىمەن جۇمىستانۋ قالاۋىن تىزىمدەتۋگە بولاتىندىعىن، ءوزى جۇمىس ورنىن قاراستىرۋعا باراتىنىن ايتتى. الايدا جيىن اياقتالعاندا، قىستاق تۇرعىندارى تۇگەل كەتىپ قالدى دا، بىردە - ءبىر ادام جۇمىستانۋ قالاۋىن تىزىمگە الدىرمادى.
وسىدان كەيىن، ۋ ۋەي قىستاقتا تۇراتىن قىزمەت اترەتىنىڭ مۇشەلەرى مەن قىستاق كادرلارىن ەرتىپ، وتباسىلارىن ارالاپ جاعداي ۇعىسىپ، تۇسىندىرمە جاساپ، اتتانىسقا كەلتىرىپ، قىستاق تۇرعىندارىن ۋايىمنان ارىلتۋعا كومەكتەستى، بىرلەپ، ەكىلەپ، ۇشتەپ... بىرتە - بىرتە ءىشىنارا قىستاق تۇرعىندارى ارەكەتكە كەلدى، اقشا تاپقاننان كەيىن ولار قىستاق تۇرعىندارىن جۇمىستانىپ كەدەيلىكتەن ارىلتۋعا جۇمىلدىرۋدىڭ جاڭا كۇشىنە اينالدى، ءاسان سول ۇگىت - لەكسياعا ىرىقتىلىقپەن قاتىناسقان بولاتىن.
”قازىر سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەۋ ورايى بولسا بولعانى، قىستاق تۇرعىندارى تالاسا - تارماسا بارادى، بىزدەن ءۇرىمجى قالاسىنا جانە قاشقار قالاسىنا بارىپ جۇمىس ىستەپ جاتقان جانە شارۋاشىلىق قۇرعان قىستاق تۇرعىندارى بار!“، - دەدى ۋ ۋەي.
قالتا قامپايدى، سانا دا ءوستى
قىستاق تۇرعىنى ءاشيحان وبۇلاساننىڭ ۇيىندە ءتىلشى ونىمەن اڭگىمەلەستى. ”تۇرسىننيسا ۇنەمى اقشا جىبەرەدى؛ توڭازىتقىشتى، كيىم جۋۋ ماشيناسىن تۇگەلدەي سول ساتىپ اپەرگەن؛ مەن ۇرىمجىگە بارىپ ونى كوردىم، ول اجارلانا ءتۇسىپتى...“ تۇرسىننيسا تۇرعىن ءاشيحاننىڭ قىزى ءارى قىستاقتا ”اسەر قالىپتاستىرعان“ ادام.
2018 - جىلى 2 - ايدا ۋ ۋەي وسى ۇيگە كەلىپ جاعداي ۇعىسقاندا، تۇرسىننيسا توپىراق سۇپىدا شەشەسىنىڭ كونەتوز ماقتالى شاپانىن كيىپ، كوڭىل كۇيى جابىرقاڭقى بولاتىن. ”ۇرىمجىدەگى ءبىر مەيمانحانا بىزگە جۇمىستانۋ ورنىن ازىرلەپ قويىپتى، سەنىڭ بارعىڭ كەلەمە؟“ - دەپ سۇرايدى ۋ ۋەي. تۇرسىننيسا قىمسىنا باسىن شايقايدى.
تۇرسىننيسانىڭ ءۇيى كەدەي، ەگىننەن تاپقان كىرىسپەن قالت - قۇلت ەتىپ كۇن كورىپ وتىرعان بولاتىن، كەزىندە سول ماڭدا ۋاقىتشا جۇمىس ىستەگەنىمەن، كىرىسى ماردىمسىز، ال تىم الىس جەرگە بارۋعا باتىنا المايتىن.
بىرنەشە كۇننەن كەيىن، تۇرسىننيسا ۋ ۋەيگە: ”مەن بارىپ سىناپ كورەيىن، بولماسا قايتىپ كەلەرمىن.“ دەيدى. بۇل جاۋاپقا ۋ ۋەي قاتتى قۋانادى. تەز ارادا، 6 قىستاق تۇرعىنى ۇرىمجىگە بارىپ جۇمىستاندى. 20 كۇننەن كەيىن، ۋ ۋەي دەمالىسپەن ۇرىمجىگە قايتقاندا ولارعا امانداسا بارادى، تۇرسىننيسا كۇتۋشى بولىپ، ادەمى قىزمەت كيىمىن كيىپتى، بەتىنە دە قىزىل جۇگىرىپتى، ول ءوزىنىڭ جۇمىس ورنى مەن جاڭا تۇرمىس ورتاسىن ۇناتىپ قالىپتى.
وسىدان كەيىن، ۋ ۋەي ءار رەت قايتىپ كەلگەن سايىن كوپشىلىكتى تاماققا ۇسىنىس ەتەتىن، ازىراق سالەم - ساۋقىت تا الا باراتىن. ”ولاردىڭ تولىسىپ جەتىلۋىندە كورنەكتى وزگەرىس تۋىلدى، رۋحتارى دا بارعان سايىن كوتەرىلدى، پۋتۇڭحۋانى دا جاقسى سويلەيتىن بولدى“. ۋ ۋەي كوپشىلىكتىڭ جاعدايى مەن قىزمەت، تۇرمىس ورتاسىن شاعىن بەينەجازبا ەتىپ ءتۇسىرىپ، شارۋالار كەشكى مەكتەبىندەگى تەلەۆيزوردا قويىپ بەرىپ، قىستاق تۇرعىندارىنا وي سالدى.
بىلتىر 6 - ايدا ۋ ۋەيدىڭ سايكەستىرۋىمەن تۇرسىننيسا مەن تاعى ءبىر قىستاق تۇرعىنى قىستاققا قايتىپ كەلىپ، كوپشىلىككە سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەگەندەگى تابىستارىن اڭگىمەلەدى. ”ەڭبەكشىل بولعاندا عانا بايۋعا بولادى، مەن ايىنا 3000 − 4000 يۋان تابامىن، اۋىلداستار دا ارەكەتكە كەلىڭىزدەر!“ - دەدى تۇرسىننيسا.
اجارلى، رۋحتى تۇرسىننيسا جاستاردىڭ ايدولىنا اينالدى، كوپشىلىك ۋ ۋەيدى ىزدەي كەلىپ، وزدەرىنىڭ دە سىرتقا شىعىپ جۇمىستانۋ تىلەكتەرىن ءبىلدىردى، ۋ ۋەي ولارعا قىزمەت تاۋىپ بەرۋگە ماقۇل بولدى.
”جۇمىستانۋدىڭ الا كەلگەنى كىرىس قانا ەمەس، تۇرسىننيسانىڭ باستان كەشكەنى رۋحاني سىننان ءوتۋ بولدى، قازىر كوز اياسى كەڭەيىپ، يدەياسى ازات بولدى، قالتاسى قامپايدى، ساناسى دا ءوستى“. يەڭەسار اۋداندىق پارتكومنىڭ تۇراقتى مۇشەسى، اگۇس اۋىلدىق پارتكومنىڭ شۋجيى شى يىڭچۇن وسىلاي باعالادى.
ەسىك الدىنان جۇمىستانۋىنا، شارۋاشىلىق قۇرۋىنا كومەكتەستى، سۇيەمەلدەدى
قىستاق تۇرعىندارىنىڭ بارلىعى بىردەي سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەۋ شارت - جاعدايىنا يە ەمەس، وسى ادامداردى قايتۋ كەرەك؟ ۋ ۋەي، ءسوز جوق، كوپ ءتۇرلى ارنامەن ءوز جەرىندە، جاقىن ماڭنان جۇمىستانۋ ورايىن جاراتۋ كەرەك دەپ قارادى.
ءتىلشى قىستاقتاعى اعاششىلىق سەلبەستىك كووپەراتيۆىنە كەلگەندە قاقپانىڭ تارس بەكىتۋلى ەكەندىگىن كوردى. ءشۇبالانىپ تۇرعاندا، اعاششى ءاسان ءومار ەسىكتىڭ الدىندا پايدا بولىپ، وعان بىلاي دەپ ءتۇسىندىردى: ”وسى بىرنەشە كۇندە اۋلا شارۋاشىلىعى قۇرىلىسىن شوعىرلى ىستەپ جاتقاندىقتان، بارلىعىمىز قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ۇيلەرىندە ءجۇزىم سورەسىن ورناتىپ جاتىرمىز“. ول 2018 - جىلى سەلبەستىك كووپەراتيۆىنا كەلىپ جۇمىس ىستەپ، سول جىلى كەدەيلىكتەن ارىلىپتى، ”مەنىڭ كوبىرەك تەحنيكا ۇيرەنىپ، كىرىسىمدى ارتتىرعىم كەلەدى“.
قىستاق تۇرعىندار كوميتەتىنىڭ جانىندا ءبىر قاتارداعى 10 دۇكەن كەدەيلەردىڭ شاعىن كاسىپتى دامىتۋى ءۇشىن تەگىن بەرىلگەن. ساميدىگۇل باتىر اشقان شاعىن اسحانادان ءتىلشى قاسقاننىڭ بوس تۇرعانىن، قازاننىڭ دا قۇر ەكەنىن كوردى. ”ءمانتى مەن پالاۋ تۇستە - اق ساتىلىپ كەتتى، قازىر لاعمان، سۋىق كەسپە جانە كۇرىش كەسپەسى بار“. ساميدىگۇل اسحانانىڭ كۇندىك تيجارات سوماسى 300 يۋان توڭىرەگىندە ەكەنىن ايتتى.
اسحانانىڭ كىرىسى ورنىقتى ەكەنىن كورىپ، ۋ ۋەي قاتتى ءسۇيىندى. شىندىعىندا، جۇمىستانۋعا، شارۋاشىلىق قۇرۋعا كومەكتەسۋ، سۇيەمەلدەۋ جولىنىڭ بارلىعىنىڭ ءساتتى بولا بەرۋى ەكىتالاي، 10 شاعىن كاسىپتىڭ ىشىندەگى كيىم - كەشەك دۇكەنى مەن تىگىنشىلىك دۇكەنىنىڭ جۇمىسى ءساتتى بولمادى. ۋ ۋەي بۇل جونىندە: ءساتتى بولماعاندارىنا تاعى دا امال قاراستىرۋ كەرەك، ءبىز تاعى قىستاق تۇرعىندارىنا كەپتەر باققىزىپ سۇيەمەلدەدىك، كولەم قالىپتاستىرا الماعاندىقتان ءونىمى ماردىمسىز بولدى، بۇل جاعىندا دا ۇزدىكسىز قۇلشىنۋ كەرەك، - دەدى.
ۋ ۋەيدىڭ قۇلشىنعان بەتالىستارىنىڭ ىشىندە تاعى ورىك مانەرلەۋ كاسىبىن دامىتۋ دا بار. اۋىلدىق پارتكومنىڭ دانەكەر بولىپ بايلانىس جاساۋىمەن، بىلتىر ول ۇرىمجىدەگى ءبىر جەمىس - جيدەك كاسىپورنىمەن سەلبەستىك ءىسى جونىندە سويلەستى، قىستاق ورىن سياقتى قاتتى بولشەك قۇرىلعىلارىن ازىرلەپ، كاسىپورىن قىستاققا ىرگە تەۋىپ، قىستاقتا ءار جىلى وندىرىلگەن 140 توننادان استام جاس ورىكتى ساتاتىن، وڭدەيتىن ءارى جۇمىستانۋ ورايىمەن قامدايتىن بولدى. ”سىرتتاعى الاڭقى تەگىستەلدى، زاۆود، جاتاق سالىندى، سۋ، ەلەكتر دە تارتىلدى، جاڭادان كەرنەۋ وزگەرتكىش ورناتىلدى، كاسىپورىن وڭدەۋ جابدىقتارىن ىركەس - تىركەس تاسىپ اكەلدى“، - دەدى ۋ ۋەي تىلشىگە ءبىر - بىرلەپ كورسەتىپ.
بۇل قىستاق بىلتىر تۇتاس قىستاق بويىنشا كەدەي قىستاق تىزىمىنەن شەگىنگەنىمەن، الايدا ۋ ۋەي بەكەمدەۋ، جوعارىلاتۋدىڭ قىسىمى ءتىپتى دە زورايعانىن سەزىندى، ”قايتا كەدەيلەسۋدەن الاڭدايمىن، قىستاق تۇرعىندارىن يدەيالىق جاقتان اتتانىسقا كەلتىرۋ قىزمەتىن دە جالعاستىرىپ ىستەۋ كەرەك“.
وسى بىرنەشە كۇندە ۋ ۋەي توقتاۋسىز تەلەفون قابىلداۋمەن بولدى، ول جوعارىداعى جەمىس - جيدەك كاسىپورنىمەن ۇزدىكسىز بايلانىس جاساپ، تىلدەسۋمەن بىرگە، سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەگەن قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ءوندىرىس، تۇرمىس جاعدايىن ءبىر - بىرلەپ ۇعىسىپ، يدەيالىق بەتالىسىن يگەردى. ارالىقتا ول تاعى سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەۋگە كەتكەن قىستاق تۇرعىندارىنىڭ وتباسىلارىن توقتاۋسىز ارالاپ جاعداي ۇعىسىپ، ءىس جۇزىندىك قيىنشىلىقتارىن ۇتىمدى شەشىپ، ولاردى ۋايىمنان ارىلتۋمەن بولدى.
