شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 4 - ايدىڭ 8 - كۇنى ۇرىمجىدەن بەرگەن حابارى (تىلشىلەر جاڭ شياۋلۇڭ، لي جىحاۋ). تيانشان تاۋىنىڭ وڭتۇستىك باۋرايىندا يەن جاتقان تاۋ بوكتەرىندەگى ءشول دالادا جەل ءالسىن - ءالى ۇيتقىپ تۇر. ويلى - قىرلى، قالىڭ شاعىلدى يەن جايىلمادا جوعارى ات كۇشىندىك تراكتور گۇرىلدەگەن زور داۋىسىمەن العا تارتىپ بارادى. تراكتوردىڭ ارتىنا تىركەلگەن اعاش ەگۋ ماشيناسى شونەك تارتىپ، شۇڭقىر قازسا، ارتىنان ەرىپ جۇرگەن ەگىنشىلەر كوشەتتەردى شۇڭقىرلارعا ەگىپ، توپىراعىن باتتاپ جاتىر. وسىلايشا شىرعاناقتىڭ بالاۋسا كوشەتتەرى تاپ - تاقىر ءشول دالاعا ەگىلىپ، قىلايعان قىلتان وسپەيتىن دالاداعى كوز تارتاتىن كورىنىسكە اينالدى.
”قورشاعان ورتاسى ناشار دەپ قاراماڭىز، شىرعاناق ءوسىپ كەتەدى، ءبىزدىڭ ءۇشتۇرپان اۋدانى تەگىننەن شىرعاناق وسەتىن جەر“. اۋداننىڭ ورمان باسقارۋ پۋنكتىنىڭ كادرى تۇرعۇن قيۇم بىرنەشە قاتار ەگىلگەن جىڭىشكە بالاۋسا كوشەتتەردىڭ قاسىندا تۇر، كوشەتتەردىڭ بيىكتىگى ونىڭ بەلىنە دەيىن تاياپ تۇر.
”ەندى 5 جىلدا اعاش باسى ساپ - سارى جەمىسكە تولادى!“ تۇرعۇن ءۇشتۇرپان اۋدان قالاشىعىندا دۇنيەگە كەلگەن، جارتى ءومىرىن ورمان شارۋاشىلىعى قىزمەتىندە وتكىزگەن ونىڭ سەنىمى كامىل كورىنەدى.
ءۇشتۇرپان اۋدانىنىڭ تاۋلى جەر اۋدانى جالپى جەر اۋدانىنىڭ ％59.9ىن، ءشول دالا ％27.6ىن، داقىل ەگىلەتىن جازىق جەر تەك ％12.5ىن يەلەيدى، ادەتتە ”6 تاۋ، 3 ءشول، ءبىر ەگىستىك جەر“ دەپ اتايدى. بۇل ارا بىلتىر عانا ”كەدەيلىك قالپاعىن“ الىپ تاستادى. كەدەيلىكتەن ارىلتۋ ناتيجەسىن بەكەمدەۋ، شارۋالاردىڭ كىرىسىن ارتتىرۋ ءۇشىن، ءۇشتۇرپان اۋدانى سۋىققا، شولگە، سورعا ءتوزىمدى كولەمدەندىرىلگەن شىرعاناق ەگىمشىلىگىمەن شۇعىلدانىپ، كولەمدەندىرىلگەن ءوندىرىس بازاسىن قۇرۋدى بەلگىلەدى.
ءۇشتۇرپان اۋداندىق ورمان - جايلىم مەكەمەسىنىڭ قىزمەتكەرى تانىستىرىپ بىلاي دەدى: بيىلدان باستاپ 2022 - جىلعا دەيىن، اۋداندا 3 جىل ىشىندە ىلگەرىندى - كەيىندى 150 مىڭ مۋلىق، 100 مىڭ مۋلىق، 150 مىڭ مۋلىق شىرعاناق ەگۋ جوسپارلاندى، وعان 2007 - جىلى ىركەس - تىركەس ەگىلگەن شىرعاناقتى قوسساق، 3 جىلدان كەيىن بۇكىل اۋداندا ەكپە شىرعاناقتىڭ كولەمى 500 مىڭ مۋعا تايايدى.
تۇرعۇننىڭ ايتۋىنشا، ءۇشتۇرپان اۋدانى توشقان وزەنى اڭعارىندا 100 مىڭ مۋلىق تابيعي شىرعاناق وسەدى ەكەن. 2004 - جىلى ءۇشتۇرپان اۋدانى مەملەكەتتىڭ ورمان شارۋاشىلىعى تاراۋى جاعىنان ”جۇڭگونىڭ شىرعاناق مەكەنى“ دەگەن اتقا يە بولعان.
الايدا، تابيعي شىرعاناق ورمانى سۋلى وزەن اڭعارىندا، ال ەكپە شىرعاناق ورمانى سۋالعان ءشول دالادا ءوسىرىلۋى كەرەك.
”شىرعاناقتىڭ باستاپقى 2 جىلداعى سۋارىلۋى توتەنشە ماڭىزدى، اۋدان ورمان - جايلىم، اۋىل شارۋاشىلىعى، سۋ يگىلىگى سياقتى كوپتەگەن تاراۋلاردىڭ نىساندارىن بىرىكتىرىپ، سۋارۋ توعاندارىن جاساپ، مۇزدىقتان ەرىگەن سۋدى باستاپ اكەلدى، ونان سوڭ تامشىلاتىپ سۋارۋ نەمەسە بۇركىپ سۋارۋدىڭ كومەگىمەن ءشول دالاعا، تاۋلى وڭىرگە ەگىلگەن شىرعاناقتى جەتكىلىكتى سۋمەن قامدادى“، - دەدى تۇرعۇن.
ءۇشتۇرپان اۋدانىنىڭ جوباسىنا نەگىزدەلگەندە، جاڭادان ەگىلگەن شىرعاناقتار اراسىندا مەملەكەتتىڭ نىسان قارجىسىمەن ەگىلگەن بولەگى ەندى عانا كەدەيلىكتەن ارىلعان شارۋالار قۇرعان سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ كولەمدەندىرىپ تيجارات جۇرگىزۋىنە تاپسىرىلادى؛ كاسىپورىندار قارجى قوسىپ ەگىلگەن بولەگىنە قاراتا، ۇكىمەت كاسىپورىنداردى جەرگىلىكتى شارۋالاردى جۇمىسقا قابىلداپ، باعىپ - باپتاۋ، جەمىسىن تەرۋ جانە جىنتىكتەي مانەرلەۋ سياقتى جۇمىستارعا ات سالىسۋعا بەلسەنە شابىتتاندىرادى ەكەن.
شىرعاناقتىڭ ”3 - ۇرپاق جەمىس“ دەگەن اتى بار، شەتەل بازارلارىندا تۇتىنۋشىلاردىڭ كەڭ كولەمدى قارسى الۋىنا يە. جۋىقتاعى بىرنەشە جىلدا، ونىڭ قورەكتىك قۇرامىنا نەگىزدەلىپ، شىرعاناق ەل ىشىندە دە بازاردا مويىندالىپ وتىر. كەزەكتە، ءۇشتۇرپان اۋدانىندا ءبىرسىپىرا شىرعاناق مانەرلەيتىن كاسىپورىندار قۇرىلىپ، ەنگىزىلىپ، شىرعاناق كادىمگى شىرىنى، شىرعاناق جەمىس شىرىنى، شىرعاناق مايى، شىرعاناق شايى سياقتى ونىمدەردى ءوندىردى ءارى شىرعاناق زەرتتەۋ ورتالىعى قۇرىلىپ، جاڭا سورتتار جەتىلدىرىلدى.
3 جىلدىڭ الدىندا شاندۇڭدىق ساۋداگەر ياڭ رىچياڭ ءۇشتۇرپان اۋدانىندا شىرعاناقتى جىنتىكتەي مانەرلەۋ كاسىپورنىن قۇردى. ول جەردى كوتەرمەگە الىپ اعاش ەگىپ، قارجى قوسىپ زاۆود قۇردى، شىرعاناق جەمىسىنەن شىرىن تارتىپ، شىرعاناق جاپىراعىنان شاي جاساپ، شىرعاناق ۇرىعىنان ماي تارتتى.
جاڭادان قۇرىلعان ءوندىرىس سەحىنىڭ ءبىر ءبولىم جابدىقتارى ءالى اكەلىنبەگەنىمەن، ءبىراق 3 - ايدىڭ اياعىندا ياڭ رىچياڭ الدەقاشان نەشە ميلليون يۋاندىق ءونىم تاپسىرىسىن قابىلدادى، ونى بىردەن - ءبىر الاڭداتاتىنى شىرعاناق ەگىلگەن جەر كولەمى، ”تەك ءبىزدىڭ كاسىپورىن عانا ءار جىلى 50 مىڭ مۋ جەردەگى شىرعاناق بولعاندا عانا تولىق وندىرىسكە قوسىلادى. شىرعاناق وندىرەتىن بازا قۇرىلىسىن جىلدام ىلگەرىلەتكەندە عانا، كاسىپورىننىڭ ءوندىرىس قۋاتى ’قاناعاتتانباۋ‘ ماسەلەسىن شىنايى شەشىپ، شارۋالارعا، سەلبەستىك كووپەراتيۆتەرىنە جانە كاسىپورىنعا اناعۇرلىم مول ونىمدىلىك جاراتۋعا بولادى“.
