− ”التىنى قامتاماسىز ەتۋ“ جەلىلەس شولۋىنداعى حالىقتىڭ نەگىزگى تۇرمىسىن قامتاماسىز ەتۋ جونىندە
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى ۋاڭ يوۋليڭ، فان شي
توسىننان تۋىلعان جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتى ەلىمىزدىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋىنا جانە حالىق تۇرمىسىن قامتاماسىز ەتۋ قىزمەتىنە از بولماعان سىن - سايىس اكەلدى. كۇردەلى جاعداي الدىندا، حالىق تۇرمىسىنداعى ءجىتى قاداعالانىپ وتىرعان ىستەرگە قالاي جاۋاپ قايتارۋ كەرەك؟
تاياۋدا، ورتالىق كوميتەت ساياسي بيۋروسى ءماجىلىس اشىپ، ”حالىقتىڭ نەگىزگى تۇرمىسىن قامتاماسىز ەتۋدى“ العا قويىپ، حالىق تۇرمىسىن قامتاماسىز ەتۋ قىزمەتىن شىنايى ويداعىداي ىستەپ، حالىق تۇرمىسىن ەڭ تومەنگى شەكتەن تۇسىرمەۋدى باسا دارىپتەدى.
جۇمىستاندىرۋدىڭ نەگىزگى كۇيىن امالدىڭ بارىنشا ورنىقتىردى
جۇمىستاندىرۋ − حالىق تۇرمىسىنىڭ نەگىزى، بايلىقتىڭ قاينارى. ىندەت ىقپالى الدىندا، ورتالىق پەن جەرگىلىكتى ورىن كوپ ءتۇرلى شارانى قاتار قولدانىپ، جۇمىستانۋدىڭ نەگىزگى كۇيىن امالدىڭ بارىنشا ورنىقتىردى.
”كەشىرىم ەتۋ، ازايتۋ، كەشەۋىلدەتۋ، قايتارۋ، تولىقتاۋ“، كاسىپورىندارعا كومەكتەسىپ، قىزمەت ورنىن ورنىقتىرۋعا ناقتى اقشالاي كومەك كورسەتتى. بيىل 2 - ايدان 3 - ايعا دەيىن، ەلىمىزدىڭ قوعامدىق قامسىزداندىرۋىنىڭ كاسىپورىندارعا كومەكتەسىپ ”كەشىرىم ەتۋ، ازايتۋ، كەشەۋىلدەتۋ“ ارەكەتى قوعامدىق قامسىزداندىرۋ اقىسىنان 232 ميلليارد 900 ميلليون يۋاندى ازايتىپ، كەشىرىم ەتىپ، تاپسىراتىن 28 ميلليارد 600 ميلليون يۋاندى كەشەۋىلدەتىپ، كاسىپورىنداردىڭ قارجى قىسىمىن باسەڭدەتۋدە، كاسىپورىنداردىڭ ءوندىرىستى تەز ارادا قالپىنا كەلتىرۋىنە كومەكتەسۋدە بەلسەندى رول اتقاردى.
كاسىپورىنداردىڭ ادام ىستەتۋ ورنالاستىرۋىن قامتاماسىز ەتۋدەن، شارۋا جۇمىسكەرلەردىڭ قىزمەت ورنىنا ورالىپ، جۇمىستى قالپىنا كەلتىرۋىنە قىزمەت وتەۋدى قامتاماسىز ەتۋگە دەيىن، جەر - جەر ساياساتتىق ”كەشەندى شارانى“ اتقارىپ، جۇمىستىڭ، ءوندىرىستىڭ قالپىنا كەلۋىن جالپى بەتتىك ىلگەرىلەتتى. قازىرگە دەيىن، ”تۇيىننەن تۇيىنگە“ شارۋا جۇمىسكەرلەرىنەن 5 ميلليون 900 مىڭ ادام جەتكىزىلدى. ەلىمىزدە كولەمدەنگەن ونەركاسىپ كاسىپورىندارىنىڭ ورتاشا جۇمىس باستاۋ مولشەرى ％99كە جەتتى، حالىقتىق كاسىپورىنداردىڭ جۇمىس باستاۋ مولشەرى ％91.39كە جەتتى، ورتا، شاعىن كاسىپورىنداردىڭ جۇمىس باستاۋ مولشەرى ％84كە جەتتى.
بيىل ەلىمىزدە جوعارى مەكتەپتەن وقۋ تاۋىساتىن وقۋشىلار 8 ميلليون 740 مىڭ ادامعا جەتىپ، تاريحتاعى ەڭ جوعارى دەڭگەيگە كوتەرىلەدى. جوعارى مەكتەپتەردەن وقۋ تاۋىسقان وقۋشىلارعا مەڭزەس، ەلىمىز ورتا، شاعىن، ۇساق كاسىپورىنداردى جۇمىسقا قابىلداۋعا شابىتتاندىرۋ قوسىمشا قاراجات ساياساتىن شىعارىپ، مەملەكەت مەنشىگىندەگى كاسىپورىنداردىڭ، ءىسورىندارىنىڭ قىزمەتكەر قابىلداۋ كولەمىن، نەگىزگى ساتىنىڭ تۇرلەرگە قابىلداۋ كولەمىن، اسكەرلىككە شاقىرتىلۋ كولەمىن جانە جۇمىستانۋ بويىنشا پراكتيكا جاساۋ كولەمىن كەڭەيتەدى ءارى عىلمي زەرتتەۋ كومەكشىسى قىزمەت ورنىن اشىپ، نەگىزگى ساتى وقىتۋشىلارى جانە شيپاگەرلەر، سەسترالار قوسىنىن تولىقتايدى، سونىمەن بىرگە وقۋ تاۋىسقان وقۋشىلاردىڭ الەۋمەتتىك اۋماق قىزمەت وتەۋ قاجەتىن ويلاستىرا جۇمىستانۋىنا، شارۋاشىلىق قۇرۋىنا شابىت بەرەدى.
ەلىمىزدە 290 ميلليون شارۋا جۇمىسكەرى بار، مۇنىڭ ىشىندە 170 ميلليون ادام سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەيدى. ىندەت الدىندا جەر - جەر باۋلۋدى كۇشەيتۋ، ەڭبەكشىلەردىڭ كاسىپتىك شەبەرلىگىن جوعارىلاتۋ جاعىنا كۇش سالۋدا. ادام كۇشى بايلىعى جانە قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ مينيسترلىگىنىڭ ينفورماتسياسىندا كورسەتىلۋىنشە، 4 - ايدىڭ 17 - كۇنىنە دەيىن 31 ولكە ينتەرنەت جەلىسىندە شەبەرلىككە باۋلۋ تەكشەسىنىڭ اتىن جانە سايت ادرەسىن جاريالاعان ءارى كاسىپتىك شەبەرلىكتى جوعارىلاتۋ ارەكەتىنە باۋلۋ قۇرىلىمدارىنىڭ مازمۇنىنا ەنگىزگەن، مۇندا جالپى 893 تەكشە قۇرىلعان، جالپى ساباق سانى 20 مىڭعا تاياعان، ساياتىن كاسىپتەر (جۇمىس ءتۇرى) 100دەن اسقان، قىزمەت ورنى شەبەرلىك بولىگى 1000نان اسقان، جيىنى 240 مىڭ ساباق ۋاقىتىنا تاياعان. كەزەكتە، بۇكىل ەلدە ينتەرنەت جەلىسى تەكشەسىندە ناق اتىمەن تىركەلگەن جالپى ادام (رەت) 5 ميلليون 900 مىڭنان اسقان.
كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ مىندەتىن دەر كەزىندە ورىنداۋعا شىنايى كەپىلدىك ەتتى
بيىل كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ اياقتالار جىلى. كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ مىندەتىن دەر كەزىندە، جاپپاي ورىنداۋعا شىنايى كەپىلدىك ەتۋ ءۇشىن، تۇتاس مەملەكەتتە جوعارى مەن تومەن جەدەل ارەكەتتەنىپ، ءبىر قىدىرۋ ”مىعىم“ قامال الۋ شارالارىن شىعاردى.
جۇمىستى قالپىنا كەلتىرۋگە شۇعىل قاجەتتى زاتتىق ماتەريالدار مەن جابدىقتارعا شىنايى كەپىلدىك ەتۋ ءۇشىن، ءارقايسى تاراۋلار جان - جاقتىلى ساياساتتار شىعاردى. قاتىناس - تاسىمال مينيسترلىگى، اۋىل شارۋاشىلىعى، اۋىل - قىستاق مينيسترلىگى كوكتەمگى اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندىرىس زاتتىق ماتەرالدارىن جانە اۋىل شارۋاشىلىعى ماشينالارىن، قۇرالدارىن وتكەرمەلەپ تاسىمالداۋدى شۇعىل تاسىمالداۋ جاسىل ارناسى ساياسات كولەمىنە ەنگىزىپ، زاتتىق ماتەريالدار مەن اۋىل شارۋاشىلىعى ماشينالارىن، قۇرالدارىن تاسىمالدايتىن اۆتوكولىكتەردى توقتاتپاۋعا، تەكسەرمەۋگە، اقى الماۋعا شىنايى كەپىلدىك ەتىپ، الدىمەن وتكىزۋدى تالاپ ەتتى.
قالانىڭ ”كوجە قاتىعىمەن“، ”استىعىمەن“ ۇشتاستىرۋدا جۇپ قۇراۋعا كومەكتەسىپ، ينتەرنەت جەلىسىندە ەلەكتروندىق ساۋداعا سۇيەندى، ينتەرنەت جەلىسىنىڭ سىرتىندا ارناۋلى دۇكەن قۇردى... ىندەت سەبەبىنەن ”ساتۋ قيىن“ بولۋ ماسەلەسىنە مەڭزەس، مەملەكەتتىك كەڭەس كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ كەڭسەسى سياقتى 7 تاراۋ تۇگەلدەي ارەكەتكە كەلىپ، ۇكىمەتتىڭ ساتىپ الۋ ساياساتىنا سۇيەنىپ، تۇتىنۋ ارقىلى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ ارەكەتىن بىرلەسىپ ورىستەتىپ، جان - جاقتى شارالارمەن كەدەي وتباسىلاردىڭ ”ساتۋ قيىن“ بولۋ ماسەلەسىن شەشتى.
سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەۋدى ويلاعانىمەن، ىندەت ىقپالىنا ۇشىراپ جۇمىستى قالپىنا كەلتىرۋى قيىنعا سوقسا قايتۋ كەرەك؟ مەملەكەتتىك كەڭەس كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ، وركەندەتۋ باسشىلىق گرۋپپاسى 3 ءىرى نەگىزگى ارنانى اشىپ، كەدەي وتباسىلارىنىڭ جۇمىستى قالپىنا كەلتىرۋ قيىن بولۋ ماسەلەسىن شەشۋىنە كومەكتەسۋدى ورتاعا قويدى: ءبىرىنشى، ”شىعارۋدى كۇشەيتۋ“، شىعىس، باتىس بولىكتىڭ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدە سايكەسۋ سياقتى قىزمەت مەحانيزمىنەن پايدالانىپ، سىرتقا شىعاراتىن جەر مەن كىرگىزەتىن جەردىڭ ءونىمدى ۇشتاسۋىن كۇشەيتۋ. ەكىنشى، ”سول جەردە، جاقىندا جۇمىستاندىرۋ“، كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ سەحى، الەۋمەتتىك يگىلىك قىزمەت ورنى سياقتىلاردان پايدالانىپ، كەدەيلەردىڭ جاقىن جەردە، سول جەردە جۇمىستانۋىن جەبەۋ. ءۇشىنشى، ”الەۋمەتتىك يگىلىك قىزمەت ورنى“، قىستاق دارەجەلى فوتوۆولت جاعىنان كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ ەلەكتر ستانسياسىنىڭ كىرىسىن بولىسكە سالۋدى جۇيەلىلەندىرۋمەن بىرلەستىرىپ الەۋمەتتىك يگىلىك قىزمەت ورنىن اشىپ، ىندەت سەبەبىنەن ۋاقىتشا سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەۋگە امالسىز قالعان كەدەي ەڭبەككۇشتەردى ۇيلەسىمدى ورنالاستىرۋ.
ەڭ جاڭا ساندى مالىمەتتە كورسەتىلۋىنشە، 4 - ايدىڭ 10 - كۇنىنە دەيىن، ەلىمىزدە سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەگەن كەدەي ەڭبەككۇشتەر 23 ميلليون ادامنان اسىپ، وتكەن جىلى سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەگەندەردىڭ جالپى سانىنىڭ ％86ىن ۇستاعان.
كەيبىر وڭىرلەردە اۋىل - قىستاقتاردىڭ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ نىساندارى ءالى دە جۇمىستى تولىق قالپىنا كەلتىرمەدى. قايتكەندە كەدەيلىكتەن ارىلتۋ قارجىسىن دەر كەزىندە تياناقتاندىرىپ، نىسان جۇمىسىن ەرتەرەك باستاپ، ءونىمىن ەرتەرەك كورۋگە بولادى؟
قازىنا مينيسترلىگى سياقتى ورىندار مىنانى ايقىندادى: 2020 - جىلى جاڭادان ارتتىرىلعان ورتالىق قازىنانىڭ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ ارناۋلى قارجىسىن ىندەت ىقپالىنا ءبىرشاما اۋىر ۇشىراعان وڭىرلەرگە ۇيلەسىمدى بەيىمدەۋ كەرەك، الدىن الا تۇسىرگەن كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ قازىنالىق ارناۋلى قارجىسىمەن ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋگە قاتىستى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ مىندەتىن ورىنداۋعا ىقپال ەتەتىن كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ نىساندارىن الدىمەن قولداۋ كەرەك. قاتىستى ورتالىق تاراۋلارى اۋدان دارەجەلى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ نىسان قامباسىن يكەمدى رەتتەپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ ناتيجەسىنە ىقپال جاسايتىن، اتقارۋدى شۇعىل قاجەت ەتەتىن نىسانداردى الدىمەن قامباعا ەنگىزىپ، الدىمەن قارجىلاي قولداۋ كورسەتۋدى تالاپ ەتتى.
تومەن كىرىستى قاۋىمدى قامتاماسىز ەتۋ تەبىنىن ارتتىردى
ىندەت جاعدايىندا، كوپتەگەن بۇقارانىڭ ءوندىرىسى، تۇرمىسى قيىنشىلىققا ءدوپ كەلدى. ەرەكشە مەزگىل بولعان سايىن، حالىق تۇرمىسى سالاسىنا قارجى قوسۋ تەبىنىن سونشالىق ارتتىرىپ، قيىنشىلىعى بار قاۋىمعا كومەكتەسۋ - قۇتقارۋ شارالارىن كۇشەيتىپ، قيىنشىلىعى بار بۇقارانى تومەنگى شەكتە قامتاماسىز ەتۋدى ويداعىداي ىستەۋ كەرەك.
ىندەت تۇرعىندار كىرىسىنە تىكەلەي ىقپال جاسادى، وعان زات باعاسىنىڭ قىمباتتاۋى قاباتتاسىپ، تومەن كىرىستى قاۋىمدى، وتە - موتە، قيىنشىلىعى بار قاۋىمدى قامتاماسىز ەتۋ تەبىنىن ارتتىرۋ توتەنشە كوكەي تەستى بولدى. مەملەكەتتىك دامۋ جانە رەفورما كوميتەتى باعا مەكەمەسىنىڭ ورىنباسار باستىعى پىڭ شاۋزۇڭنىڭ تانىستىرۋىنا قاراعاندا، مەملەكەتتىك دامۋ جانە رەفورما كوميتەتى قاتىستى تاراۋلارمەن بىرگە، كەزەڭدىك باعا ۋاقىتتىق قوسىمشا قاراجاتىن بەرۋ قىزمەتىن اناعۇرلىم ويداعىداي ىستەۋ جونىندەگى ۇقتىرۋدى اقىلداسىپ دايىنداعان، وزەكتى مازمۇنى − ولشەمدى جوعارىلاتىپ، كولەمىن كەڭەيتۋ.
الدىمەن، باعا ۋاقىتتىق قوسىمشا قاراجاتىن بەرۋ ولشەمىن كەزەڭدىك جوعارىلاتۋ، 2020 - جىلى 3 - ايدان 6 - ايعا دەيىن، اي سايىن باعا ۋاقىتتىق قوسىمشا قاراجات بەرۋ ولشەمىن ءبىر ەسە جوعارىلاتىپ تاراتىلادى. ەكىنشىدەن، قامتاماسىز ەتۋ كولەمىن كەزەڭدىك كەڭەيتۋ. 2010 - جىلى 3 - ايدان 6 - ايعا دەيىن، باعا قوسىمشا قاراجاتى سايكەستى قيمىلداۋ مەحانيزمىندە قامتىلعان قامتاماسىز ەتۋ وبيەكتىلەرى نەگىزىندە، جەتىم بالالار، ناقتى باعىپ - قاعاتىن ادامى جوق بالالار، جۇمىسسىزدىق كومەك قاراجاتىن الاتىن ادامدار دا قامتاماسىز ەتۋ كولەمىنە كىرگىزىلەدى، العاشقى ادىمداعى مەجە ەسەپ بويىنشا جاڭادان 8 ميلليوننان استام ادامعا تيىمدىلىك جاسالادى.
پىڭ شاۋزۇڭنىڭ تانىستىرۋىنا قاراعاندا، بىلتىر زات باعاسى جوعارىلاعاننان بەرى، قازىرگە دەيىن جەر - جەر جيىنى باعا ۋاقىتتىق قوسىمشا قاراجاتىنان 16 ميلليارد 500 ميلليون يۋان تاراتقان، وتە - موتە، جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتى كەزىندە، جەر - جەردىڭ تاراتقان ناقتى قوسىمشا قاراجاتى جيىنى 6 ميلليارد 600 ميلليون يۋانعا جەتكەن.
4 - ايدىڭ 21 - كۇنى اشىلعان مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ ۇنەمىلىك ىستەر ءماجىلىسى كەدەيلەردى، ەڭ تومەنگى تۇرمىسى قامتاماسىز ەتىلەتىندەردى جانە جۇمىسسىز قالعانداردى سۇيەمەلدەۋ، قامتاماسىز ەتۋ تەبىنىن ارتتىرۋدى ورنالاستىردى، ءماجىلىس مىنالاردى باسا دارىپتەدى: ەڭ تومەنگى تۇرمىسى قامتاماسىز ەتىلۋ شارت - جاعدايىنا ۇيلەسەتىن قالا - اۋىلداعى قيىنشىلىعى بار وتباسىلاردىڭ قامتاماسىز ەتىلۋگە تيىستىلەرىن مۇمكىندىگىنشە قامتاماسىز ەتۋ، جۇمىسسىزدىق قامسىزداندىرۋىنا قاتىناسپاعان ءارى كىرىسى ەڭ تومەنگى تۇرمىسى قامتاماسىز ەتىلۋ ولشەمىنەن تومەن شارۋا جۇمىسكەرلەرى سياقتى جۇمىسسىز قالعانداردى ەڭ تومەنگى تۇرمىستى قامتاماسىز ەتۋ، قۇتقارۋ - كومەكتەسۋ، ت. ب كولەمىنە دەر كەزىندە كىرگىزۋ كەرەك. ىندەتتىڭ ىقپالىنا ۇشىراپ، ۋاقىتتىق قيىنشىلىققا تاپ بولعان ادامدارعا ۋاقىتتىق قۇتقارۋ - كومەكتەسۋدى ويداعىداي ىستەۋ كەرەك.
مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ ۇنەمىلىك ىستەر ءماجىلىسى مىنالاردى اتاپ كورسەتتى: بيىل شىعارىلعان جاسى ۇلكەن جۇمىسسىز قالعانداردىڭ جۇمسسىزدىق قامسىزداندىرۋى قاراجاتىن الۋ شەكتى مەرزىمىن ۇزارتۋ، ساتىلار بويىنشا جۇمىسسىزدىق جاردەم اقشانى اتقارۋ، باعا ۋاقىتتىق قوسىمشا قاراجات ولشەمىن جوعارىلاتۋ سياقتى جۇمسسىز قالعانداردى سۇيەمەلدەۋ شارالارىن شىنايى، ەگجەي - تەگجەيلى تياناقتاندىرۋ نەگىزىندە، جۇمىسسىزدىق قامسىزداندىرۋ، قامتاماسىز ەتۋ كولەمىن ىلگەرىلەگەن تۇردە قالا - اۋىلداعى قامسىزداندىرۋعا قاتىناسقان بارلىق جۇمىسسىز قالعاندارعا كەڭەيتۋ كەرەك. مۇنىڭ ىشىندە، وتكەن جىلى 1 - ايدان بەرى قامسىزداندىرۋعا قاتىناسقانىنا ءبىر جىلعا جەتپەگەن جۇمىسسىز قالعان شارۋا جۇمىسكەرلەرىن ساتىلار بويىنشا قامتاماسىز ەتۋ كولەمىنە كىرگىزۋ كەرەك.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 4 - ايدىڭ 21 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
