شينجياڭ گازەتىنىڭ جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى ءتىلشىسى ليۋ دۇڭلاي
4 - اي، بۇلت سەيىلىپ، جەل باسەڭدەپ، تيانشاننىڭ تۇستىگى مەن تەرىستىگى كوكتەمگى جاسىل تۇسكە ەندى. 3 - ايدىڭ ورتا شەنىندە، توقسۇن اۋدانىن باستاما ەتىپ، شينجياڭنىڭ جەر - جەرىندە كوكتەمگى ورمان ءوسىرۋ قيمىلدارى بىرتىندەپ ورىستەتىلدى. جىل - جىل سايىن اعاش ەگۋشىلەر قالامشا وتىرعىزىپ كوكتەمدى قارسى الىپ، تالاي جىل ۇزدىكسىز قۇلشىنۋ ارقىلى جاسىل القاپتاردان بارعان سايىن تىرشىلىك لەبى ەستى، شينجياڭنىڭ ەكپە ورمان ءوسىرۋ ۇستانىمى دا ۇزدىكسىز العا ىلگەرىلەپ، تابيعاتقا بارعان سايىن جاقىندادى.
العان بەتىنەن قايتپاي، جاسىل قورعان تۇرعىزدى
كوكيار الدەقاشان گۇل تەڭىزىنە اينالدى، بۇتاقتاردا ۇشىپ - قونىپ جۇرگەن بال ارالارى جەمىس اعاشتارىنىڭ ءبارىن قۇلپىرتا تۇسكەندەي. ”وسى توپىراقتاعى ورمان ءوسىرۋ جەتىستىگى ادامدى سۇيىندىرەدى، ىشكەرىلەي زەرتتەۋگە جانە جالپىلاستىرۋعا تاتيدى“، - دەدى 4 - ايدىڭ 23 - كۇنى اۆتونوميالى رايوندىق ورمان شارۋاشىلىعى جانە جايلىم مەكەمەسى ەكولوگيانى قورعاۋ، قالپىنا كەلتىرۋ باسقارماسىنىڭ ورىنباسار باستىعى ياڭ جيانميڭ.
بىرنەشە 10 جىلدىڭ الدىندا، بۇرىنعى قۇبا تۇزدە، كوكيارداعى جاسىل اعاشتار جالعىز اعاشتان ماۋەلى ورمانعا اينالدى. بۇگىنگە دەيىن ادەيى ساقتاپ قالىنعان ەكى جىلعا دا كوك شوپپەن كومكەرىلدى. بۇگىنگى كۇندە، بۇل جەر شينجياڭداعى ەكپە ورمان وسىرىلگەن ۋاقىتى ەڭ ۇزاق، اۋماعى ەڭ ۇلكەن ءوڭىردىڭ بىرىنە اينالدى.
1998 - جىلى اقسۋ قالاسىنىڭ تۇرعىنى حۋاڭ چۇنفىڭنىڭ اكەسى قايتىس بولدى، اقسۋداعى قۇبا ءتۇزدى جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسىنا ءبىرىنشى ۇرپاق قاتىسۋشى رەتىندە، قاريا قايتىس بولارىندا ءوزىن كوكيارعا جەرلەۋدى وتىنەدى. ”اكەم قايتىس بولعاننان كەيىن، ءبىز ونىڭ تالابى بويىنشا، ونىڭ سۇيەك كۇلىن كوكيارعا شاشتىق، شەشەم قايتىس بولعاننان كەيىن دە وسىلاي ىستەدىك“. حۋاڭ چۇنفىڭ: ”اكەمدەردىڭ زامانىنان تارتىپ، اقسۋدىڭ قۇبا ءتۇزدى جاسىلداندىرۋى كۇنى بۇگىنگە دەيىن تولاستاعان ەمەس“، - دەدى.
تاباندىلىق − شينجياڭنىڭ اعاش ەگىپ، ورمان ءوسىرۋىنىڭ ەڭ قاراپايىم، ايتسە دە ەڭ ماڭىزدى وزەكتى ۇستانىمىنىڭ بىرىنە اينالدى. 30 نەشە جىلدان بەرى اقسۋدىڭ ءار كەزەك پارتكومى مەن ۇكىمەتى قۇبا ءتۇزدى جاسىلداندىرۋ قادامىن مۇلدە توقتاتپاي جالعاستىردى. قازىر كوكياردى باستاما ەتكەن 17 ميلليون 370 مىڭ مۋدان استام ورمان اقسۋ ايماعىنىڭ بارلىق جەرىن كومكەردى، مەملەكەت توپىراعىنىڭ ورمانمەن كومكەرىلۋ سالىستىرماسى ％8.8كە جەتتى. اقسۋ ايماعىنىڭ جاسىل ءتۇسىنىڭ كەڭەيۋ تاريحى شينجياڭنىڭ بىرنەشە 10 جىلدان بەرگى ەكپە ورمان ءوسىرۋىنىڭ ىقشام كورىنىسى. ىشكى جەرلەردەگى باسىم كوپ ساندى ولكەلەرمەن سالىستىرعاندا، ورمان وسىرەتىن جەرلەردىڭ شارت - جاعدايى ەرەكشە ناشار شينجياڭ تاباندىلىق بارىسىندا ىزدەنىس جاساپ، تاباندىلىق بارىسىندا عىلمي جول قاراستىرىپ، تاباندىلىق بارىسىندا شىندىقتى ءىس جۇزىنەن ىزدەپ، ۇزدىكسىز كۇرەس جۇرگىزىپ، بۇگىنگى جاسىل القاپتىڭ قۇلپىرعان بەينەسىنە قول جەتكىزدى.
2019 - جىلعا دەيىن ءۇش تەرىستىك ينجەنەرياسى بويىنشا جيىنى 71 ميلليون 235 مىڭ مۋ ورمان ءوسىرىلىپ، ورمانمەن كومكەرىلۋ سالىستىرماسى ％1.03تەن ％4.87كە جوعارىلادى. ياڭ جيانميڭ: ”قازىر شينجياڭدا ەكپە جاسىل القاپتىڭ اۋدانى جاڭا جۇڭگو قۇرىلعان العاشقى كەزدەگىدەن 5 ەسەگە تاياۋ كەڭەيدى“، - دەدى.
بارلىعى بىردەي يگەرىپ، ورمان ءوسىرۋدىڭ ءمانىن بايىتتى
كوكياردىڭ جۇڭگونىڭ ورمان وسىرۋىندەگى تەرەڭ ماڭىزى استە ونىڭ اۋماعىندا عانا ەمەس، ونان دا ماڭىزدىسى، بۇل − ادامداردى بايىتاتىن، اعاش كوكتەيتىن، ورماندى يگىلىككە جاراتاتىن ينجەنەريا، ”ەكولوگيالىق ورمان، ەكونوميكالىق ورمان، كورىنىستىك ورمان“ سىندى ءۇش ورماندى بىرگە وتىرعىزۋداي عىلمي ۇلگى ارقىلى اقسۋ ەكولوگيالىق تيىمدىلىكتىڭ، ەكونوميكالىق ونىمدىلىكتىڭ، قوعامدىق ونىمدىلىكتىڭ ورگانيكالىق بىرلىگىن جۇزەگە اسىردى. كەشەگى قۇمدى بوران ءوتىن جۇلدىزداي جامىراعان ەكولوگيالىق قالتقىعا اينالدىردى، سونداي - اق ءشول دالانى جاسىل القاپتاعى ميۋالى جەمىس باعىنا، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ كىرىسىن ارتتىرىپ بايىتاتىن ”جاسىل بانكەگە“ اينالدىردى.
اناعۇرلىم كوپ جاڭا ىزدەنىستەر شينجياڭنىڭ ورمان ءوسىرۋ امالياتىنا قوسىلدى. قۇلجا اۋدانى قاس قالاشىعىنىڭ سولتۇستىك تاۋ بوكتەرىندەگى ىلە تيانشان حۋاحاي مەملەكەتتىك اۋىل شارۋاشىلىعى باقشاسى ەگىمشىلىك بازاسىندا جاڭا ەگىلگەن قالامشالار جەلمەن ىرعالىپ تۇر، بۇرىنعى جىلدارى ەگىلگەن قالامشالار بىتىك بولىپ وسە باستاپتى. جاز كەلگەندە ولار جەلمەن تەربەلىپ، جاڭبىرمەن جۋىلىپ قانا قويمايدى، تابيعاتتى تاماشالاۋعا كەلگەن ساياحاتشىلاردى دا وزىنە تارتادى.
ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىستىق ورمان شارۋاشىلىعى جانە جايلىم مەكەمەسىنىڭ ورىنباسار باستىعى سۇن چيڭجياڭ بىلاي دەدى: ”بيىلعى كوكتەمدەگى اعاش ەگىپ، ورمان ءوسىرۋ جۇمىسى ەكولوگيالىق جاسىل ارنا، ەگىس اتىزدارىنىڭ ىقتاسىن ورمانىن وزگەرتۋ، ينجەنەريالىق ورمان ءوسىرۋ سياقتى قىزمەتتەرمەن ۇشتاستىرىلىپ، اعاش ەگىپ، ورمان ءوسىرۋدىڭ تاماشا ورتاسىن قالىپتاستىرۋعا كۇش سالىنىپ، ىلە وبلىسىنا توتە قاراستى ورىنداردىڭ ساياحات شارۋاشىلىعىن كۇش سالا دامىتۋىنا قولايلى شارت - جاعداي ازىرلەنەدى. سونىمەن بىرگە، ءبىز ’يەسىز ورمان‘ وسىرمەيمىز، كاسىپورىن سياقتى قوعامدىق كۇشتەردى تارتىپ، قوس يگىلىككە جەتۋ ءتاسىلى ارقىلى ورمان ءوسىرۋدىڭ سوڭعى مەزگىلىندەگى باسقارۋ ماسەلەسىن شەشەمىز“.
ءبىراق ادامدار كەزكەلگەن ۋاقىتتىڭ بارىندە ورمان وسىرە المايدى. ياڭ جيانميڭ بىلاي دەدى: ”پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان كەيىن، جەرىنە قاراي اعاشتى ۇيلەسىمدى وتىرعىزۋ، سۋىنا قاراي ورماندى بەلگىلەۋ شينجياڭنىڭ ەكپە ورمان وسىرۋدە، ءسوز جوق، بويسۇنۋعا ءتيىستى پرينسيبىنە اينالدى. ورمان وسىرۋگە ۇيلەسپەيتىن وڭىرلەردە كوبىندە جاساندى جولمەن دەمەپ قورشاپ ءوسىرۋ ءتاسىلى قولدانىلىپ، قورشاعان ورتانىڭ وزدىگىنەن قالپىنا كەلۋىنە مۇمكىندىك جاسالدى“.
گانجياحۋ سەكسەۋىل ورمانى مەملەكەت دارەجەلى جاراتىلىستىق قورىعىندا بىلتىر سەبىلگەن جىڭعىلدىڭ، سەكسەۋىلدىڭ تۇقىمى كوكتەدى. ”العاش كەلگەن كەزىمدە سەكسەۋىلدەر جىڭىشكە ءارى الاسا بولاتىن، قازىر جاقسى باپتالعاندىقتان بيىك ءارى جۋان بولىپ ءوستى، كوپ جەرگە موتوتسيكل دە كىرە المايدى“، - دەدى قورىقتىڭ جىڭ باسقارۋ بولىمشە مەكەمەسى ىرجيەتاي باسقارۋ - قورعاۋ پۋنكتىنىڭ باستىعى ابدىكەرىم اسىپ.
ساننان ساپاعا دەيىن جاسىل جامىلعى ۇستانىمىن جاڭالادى
2018 - جىلى بۇرىنعى اۆتونوميالى رايوندىق ورمان شارۋاشىلىعى مەڭگەرمەسىنىڭ ورمان ءوسىرۋ باسقارماسىنىڭ اتى ەكولوگيانى قورعاۋ، قالپىنا كەلتىرۋ باسقارماسى دەپ وزگەرتىلدى. ياڭ جيانميڭ بىلاي دەدى: ”بۇل شينجياڭنىڭ ەكپە ورمان ءوسىرۋ نەگىزگى كاسىبى مەن بەتالىسىنىڭ وزگەرگەنىن كورسەتەدى. جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاننان قازىرگە دەيىن شينجياڭ ەكپە ورمان وسىرۋدە كەسەك ناتيجەگە قول جەتكىزىپ، ءار ۇلت حالقىنىڭ تۇرمىسىنا مىعىم ەكولوگيالىق جانە ەكونوميكالىق كەپىلدىك ازىرلەدى، قازىر جەر - جەر ورمان وسىرىلگەن جەردىڭ ارتۋىنا ەمەس، قايتا ورمان ءوسىرۋ ساپاسىنىڭ وسۋىنە جانە شەگىنگەن ورماننىڭ قالپىنا كەلتىرىلۋىنە ءتىپتى دە ءمان بەرەتىن بولدى“.
شينجياڭدا سۋ تاپشى، سۋارمالى ورمان شارۋاشىلىعىنا جاتادى. ياڭ جيانميڭ بىلاي دەدى: ”شينجياڭدا ءبىر ءتۇپ اعاش ەگۋدىڭ ءوزى الداعى ونداعان جىلدا ونى باپتاۋ كەرەكتىگىن بىلدىرەدى. ونداعان جىل ۋاقىت وتكەن سوڭ جاسىل القاپتاردىڭ شەتىندەگى ەكولوگيالىق ورماننان جاسىل القاپتارداعى ەگىس اتىزدارى ىقتاسىن ورمانىنا دەيىن اعاشتاردىڭ كوبى كارتەيدى، سوندىقتان ءبىز ورمان ءوسىرۋ كولەمىن جاسىل القاپتاردىڭ شەتىنە قاراي كەڭەيتۋگە بوي ۇرماي، قايتا جاسىل القاپتارداعى ورمان شوعىرىنىڭ ساپاسىن جوعارىلاتۋعا ءتىپتى ءمان بەرەتىن بولدىق“.
ءدال وسى نەگىزدە شينجياڭ ورمان ءوسىرۋدىڭ تەحنيكالىق ەرەجەسىنە وزگەرىس ەنگىزىپ، ورماندى تەگىس، سيرەك ءوسىرىپ، ءار مۋ جەردەگى ءتۇپ سانىن بارىنشا ازايتۋدى تالاپ ەتتى. تەرەكتىڭ ءار مۋ جەردەگى ءتۇپ سانى 200دەن 44كە ازايدى، قالعان اعاش تۇرلەرى دە ازايتىلدى، ءسويتىپ، پايدالانىلاتىن سۋ، جۇمىسشى كوپتەپ ازايتىلۋمەن بىرگە، ورمان بەلدەۋىن باسقارۋ - قورعاۋدىڭ وزىندىك قۇنى دا تومەندەتىلدى. ايگىلى كورىنىس ءوڭىرى − لوپنۇرلىقتار قىستاعىنا باراتىن جولدىڭ ۇستىنە ورنالاسقان لوپنۇر اۋدانى ءدوڭقوتان اۋىلىندا اندىزداپ ەگىلگەن ورماندار سومدانىپ ءوسىپ كەلەدى.
ەكپە ورمان وسىرۋگە ۇيلەسپەيتىن وڭىرلەردە ”تابيعاتقا جاقىن ورمان ءوسىرۋ“ ۇعىمى جاپپاي قولدانىلدى. 2019 - جىلى تارىم وزەنى الابىنداعى 2 ميلليون مۋلىق توراڭعى ورمانى سۋارىلدى، بيىل تاعى جالعاستىرىلادى. تارىم وزەنىن بويلاي جالعاسقان تاسقىن سۋمەن سۋارۋدىڭ ناتيجەسىندە عالامشارداعى ەڭ ۇلكەن وسى توراڭعى ورمانى تىنباي جالىندى تىرشىلىك كۇيىنە ەندى. ياڭ جيانميڭ: ”ءبىز جاساندى جولمەن كومەكشى تاسىلدەردەن پايدالانىپ تابيعي جاڭالانۋعا دەم بەردىك، بۇل اۋەلدەگى جامىلعى وسىمدىكتەردى قورعاۋدا توتەنشە بەلسەندى رول اتقاردى“، - دەدى.
جىلدار وتە كەلە شينجياڭ ”ەكپە ورمان ءوسىرۋ“ ۇستانىمىن ۇزدىكسىز رەتتەپ، ىزدەنۋ جانە تولعانۋ بارىسىندا ادام مەن تابيعاتتىڭ اراسىن جاقىنداتتى. ياڭ جيانميڭ بىلاي دەدى: ”تۇزىمدىك جەتەكتەۋ توتەنشە ماڭىزدى رول اتقاردى، بۇرىن ءشولدى وڭىردەگى بايىرعى وسىمدىكتەردىڭ تابيعي جاڭالانۋى ورمان ءوسىرۋ مىندەتى ەسەپتەلمەيتىن، ءسوز جوق، ەكپە ورمان ءوسىرۋ بولعاندا عانا تەكسەرۋگە كىرگىزىلەتىن. ءبىراق قازىر ءبارى ورمان ءوسىرۋ مىندەتىنىڭ ىشىندە، بۇل شينجياڭنىڭ ءىس جۇزىندىك جاعدايىنا ەرەكشە باپ كەلەدى، سونداي - اق مىندەتتى ورىنداۋ ءۇشىن زورلىقتى تۇردە ەگىپ، بايىرعى جامىلعى وسىمدىكتەردى ءبۇلدىرۋ قۇبىلىستارىنىڭ تۋىلۋىنان دا ساقتانۋعا بولادى“.
مىنە كۇلىمدەگەن كوكتەم كەلىسىمەن جاڭا قالامشالار كوكتەپ، كونە اعاشتار جاڭالانىپ، تابيعي جامىلعى وسىمدىكتەردىڭ تۇقىمى كوكتەدى. مۇنان دا ماڭىزدىسى، تابيعاتقا قۇرمەت ەتۋ كوزقاراسى جۇرت جۇرەگىنە تەرەڭ ۇيالادى. قارامايلى قالاسى مايتاۋ رايونىنىڭ وڭتۇستىگىندەگى ەكولوگيالىق باقشادا 4 - ايدىڭ باس شەنىندە عانا ەگىلگەن قالامشالار وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىن ەگىلگەن اعاشتارمەن بىرگە كوكتەپ، مايتاۋ - كۇشار تاس جولىنىڭ باستالاتىن جەرىن جاسىل جەلەك جامىلدىردى. ”جاسىل ورماندى ءسۇيۋ، جاسىل ورماندى قورعاۋ، جاسىل ورمان ءوسىرۋ مايتاۋلىقتاردىڭ يدەيالىق سانالىلىعى مەن ارەكەت سانالىلىعىنا اينالدى. ءبىز وسى رەتتە ەككەن بال شەگىرشىن گۇل اشقان سوڭ، ينتەرنەتتەگى وسى ايگىلى تاس جولدىڭ بويىنداعى جاڭا كورىنىسكە اينالادى“، - دەدى مايتاۋ رايوندىق قالا باسقارۋ مەكەمەسىنىڭ كادرى فۋ مياۋمياۋ.
