شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى شيۇڭ سۇڭرۋ، دۋ گاڭ
5 - ايدىڭ 1 - كۇنى جۇڭگو قاتىناس 1 - تاس جول مەكەمەسى توبى شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ جۇمىسشىسى لياڭ زۇڭباۋ قۇمىل G575 تاس جولىنىڭ شىعىس تيانشان ەرەكشە ۇزىن تۋنەلىندە دانەكەرلەپ، قوندىرعى تۇرعىزۋدا. سۋرەتتى ساي زىڭلى تۇسىرگەن
مىنە ”1 - مامىر“ حالىقارالىق ەڭبەكشىلەر مەرەكەسى تاعى كەلدى. قوعامدا جۇمىس تۇرلەرى بارعان سايىن مولايعان قازىرگى تاڭدا، ءبىز وسى مەرەكە بايلانىسىمەن، ورىن، ۋاقىت، قىزمەت سيپاتى سياقتى سەبەپتەرمەن جۇرت بىلە بەرمەيتىن ەڭبەكشىلەرگە قۇرمەت بىلدىرەمىز. ولاردىڭ بويىنان ”ومىردەگى ەڭ اسىل ارماندار ادال ەڭبەك ارقىلى عانا ىسكە اسادى“ دەگەن ءسوز جاندى تۇردە ايگىلەنىپ وتىر.
كۇندىزدىڭ وزىندە ”ءتۇن قاتىپ جۇرەتىن ادام“ شۇي شانجاڭ، 54 جاستا، مەملەكەت ەلەكتر تورى ءۇرىمجى ەلەكترمەن قامداۋ سەرىكتەستىگى ەلەكتر ۇلەستىرۋ ەلەكتر كابەلى قىزمەت وتەۋ بانىنىڭ بانجاڭى. 30 جىلدا ونىڭ جانىنداعى كاسىپتەستەرىنىڭ تالايى كەلىپ، تالايى كەتسە دە ونىڭ قىزمەتى وزگەرگەن جوق − قاراڭعى، تار جەر استى جولىندا ەڭكەيىپ، ءتىپتى، تىزەرلەپ ءجۇرىپ ەلەكتر كابەلدى تەكسەرەدى، سول بارىستا سۋلياۋ جەلىمنىڭ ساسىق ءيىسى قولقانى قاۋىپ قاتتى قينايتىن. ەڭ بەرى مەجەمەن ايتقاندا، ونىڭ ”قالىپسىز“ باسقان جولى 40 مىڭ كيلومەترگە جەتىپتى، بۇل جەر شارى ەكۆاتورىن ءبىر رەت اينالىپ شىققانعا بارابار. كۇندىزدىڭ وزىندە ”ءتۇن قاتىپ جۇرەتىن“ ول كوپتەگەن ادامنىڭ ەلەكتر جۇمىسشىلارىنا بولعان تىكە اسەرىن وزگەرتتى. وسى جولعى ەڭبەكشىلەر مەرەكەسىندە ول كەزەكشىلىك ىستەيدى، كەزەكشىلىك دايىندىعىندا بولادى.
قىزمەتتەستەرىنىڭ ايتۋىنشا، ول ەلەكتر قۇدىعىنا ىلعي دا ءبىرىنشى بولىپ ءتۇسىپ، ەڭ سوڭىندا شىعادى ەكەن. ءبىر رەتكى تەكسەرىپ جوندەۋ كەزىندە باندەگى مۇشەلەر شالشىق گازعا جولىعادى. ونىڭ قىزمەتتەسى ما رۇي ەسكە الىپ بىلاي دەدى: ”شۇي ۇستاز ءبىزدى ءبىر - بىردەن شىعارىپ جىبەردى، ەڭ سوڭىندا ءوزى شىققان كەزدە ماسكىسىنىڭ ەكى قاباتى بىردەي سۋ بولىپ كەتىپتى، ونىڭ قولىنان تارتقان كەزىمدە ونىڭ ءال - دارمەنى قالماعاندىعىن ءبىلدىم دە، جىلاپ جىبەرە جازدادىم“.
ونىمەن بىرگە جەر استى دالىزىنە ءتۇستىم، 10 مينۋتقا جەتپەي تىنىسىم تارىلا باستادى، ودان قالايشا وسى كۇنگە دەيىن جالعاستىرىپ ىستەپ كەلگەنىن سۇراعانىمدا، شۇي شانجاڭ كۇلىمسىرەگەن كۇيى بىلاي دەپ جاۋاپ بەردى: بەرىسىن ايتسام، جاس كاسىپتەستەرىمە ۇلگى بولۋ، ارىسىن ايتسام، سان مىڭ وتباسىنىڭ شامىن تەگىس جارقىراتۋ سىندى ارماندى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن.
47 جاستاعى پرجەۋالسكي جىلقىسى شيپاگەرى ىنتىماقتىڭ دا شۇي شانجاڭنىڭ ارمانىنا ۇقساس ۇلكەن ارمانى بار. ول ”الداعى ۋاقىتتا بالالاردىڭ ءۇيىر - ءۇيىر قۇلاننىڭ قۇبا تۇزدە شاپقىلاپ جۇرگەنىن كورە الۋىن“ ءۇمىت ەتەدى.
كوپ ادام قۇلانعا دا شيپاگەر قاجەت پە؟ دەپ ءشۇبالانادى. شىنىن قۋعاندا، پرجەۋالسكي جىلقىسىنىڭ سانى مىسىق ايۋدان دا از، كەزىندە ەلىمىزدە ءبىر مەزەت تۇقىمى قۇرىپ كەتكەن، جەر شارىندا ساقتالىپ قالعان بىردەن - ءبىر جابايى جىلقى.
ەڭسەگەي بويلى ىنتىماق شينجياڭ قۇلاننىڭ كوبەيۋىن زەرتتەۋ ورتالىعىندا ىستەيتىن قازاق ۇلتىنان شىققان اعا مال شيپاگەرى. بۇل ورتالىق شينجياڭنىڭ سولتۇستىك بولىگىندەگى جوڭعار ويپاتىنداعى قۇبا تۇزگە ورنالاسقان. 22 جىلدىڭ الدىندا ىنتىماق وسى ورتالىققا قىزمەت ىستەۋگە كەلگەن.
ءبىر جىلى قۇلان تولدەيتىن ماۋسىمدا ءبىر ۇرعاشى قۇلان ءبىرىنشى رەت تولدەدى، تۋعان قودىق كوپ وتپەي اۋىرىپ قالدى. ىنتىماق قودىقتى ەمدەپ جاتقان كەزدە شامىرقانعان ەنەسى ونىڭ كەۋدەسىن تىستەپ الادى. ول دومالاپ ءجۇرىپ قاشادان قاشىپ شىعىپ، جارانىڭ اۋزىن باسادى.
قازىر ىنتىماقتىڭ ارمانى دا ىسكە اسۋعا از قالدى. قازىر ەلىمىزدە پرجەۋالسكي جىلقىسىنىڭ سانى 600دەن اسىپ، بۇكىل جەر شارىنداعى جالپى جابايى جىلقى سانىنىڭ ۇشتەن بىرىنە تايادى، ورتالىق پەن ونىڭ ماڭىنداعى جوڭعار ويپاتى جابايى جىلقى ەڭ شوعىرلانعان ءوڭىر.
وسى ءوڭىردى جالىندى تىرشىلىك تىنىسىنا يە ەتۋ ارمانى 59 جاستاعى ورمان قورعاۋشى ما يۇڭشىڭنىڭ جۇرەگىنە دە ۇيالاعان. جىلدار وسى قارت ورمان قورعاۋشىنى ۋاقىت تۋنەلىنە جاسىرىپ قويعان ىسپەتتى. تاكلاماكان ءشولىنىڭ باتىس سولتۇستىگىندەگى اقسۋ قالاسىندا كوكيار دەپ اتالاتىن ءشول جازيرا بار، 30 نەشە جىلدىڭ الدىندا وسى ارا بۇكىل اقسۋ ايماعىنداعى قۇمدى بوراننىڭ قاينارى بولاتىن. قۇمدى بوراننىڭ زيانىن تۇبىرىنەن تىزگىندەۋ ءۇشىن، 1986 - جىلى كوكتەمدە جەرگىلىكتى ورىن كوكياردى جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسىن باستادى.
ما يۇڭشىڭ وسى ينجەنەريانىڭ ءبىرىنشى توپتاعى ورمان قورعاۋشىلارىنىڭ ءبىرى. ول بىلاي دەپ ەسكە الادى: كوكياردىڭ جەر بەدەرى وتە كۇردەلى، كوپتەگەن اۋماقتى سورتاڭ توبەشىكتەر بار، تاسقىن سۋ ورىپ كەتكەن كەڭ، تەرەڭ جىرالار بار، ”سول كەزدە ماشينا جابدىقتارى از بولعاندىقتان، ون مىڭداعان كادر - بۇقارا، اسكەري بولىمدەردەگى كوماندير - جاۋىنگەرلەر كەتپەن، كۇرەكپەن جەر تەگىستەپ، بىرنەشە تاۋلىك بويى كوكياردا اعاش ەكتى، شارشاعاندا توپىراق ۇيىندىسىنە جاتا كەتىپ كوز شىرىمىن الدى، اعاش ەگىلگەن ارىقتاردى سۋ ورىپ كەتكەندە، اسىعىستا ماقتالى ىشىكتەرىمەن جاتا قالىپ، سۋ ورعان جەردى توستى“. ادامدار كوكيارداعى جاسىل القاپتىڭ نەشە ۇرپاق ادامنىڭ جاستىق ورالىنىڭ بوداۋىنا كەلگەنىن ايتادى. 1986 - جىلدان قازىرگە دەيىن اقسۋدا ىلگەرىندى - كەيىندى 3 ميلليون 400 مىڭ ادام (رەت) كوكياردى جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسىنا ەرىكتى تۇردە قاتىناسىپ، 200 مىڭ مۋدان استام جەرگە ورمان ءوسىردى.
بيىلعى ەڭبەكشىلەر مەرەكەسىندە ما يۇڭشىڭ ۇستەمەلەپ ىستەپ، ءوزىنىڭ جاستىق ورالىن وتكىزگەن ورماندى كۇزەتۋدى جوسپارلادى. ول كوپتەگەن ادامنىڭ، ءتىپتى، ءوزىنىڭ بالاسىنىڭ دا ولاردىڭ نەنى باستان وتكەرگەنىن بىلمەيتىنىنە ءبىراز وكىنەدى. ول ءوزى مەن قىزمەتتەستەرىنىڭ كوبىنىڭ اۋىر رەۆماتيزمگە شالدىققانىن، ءبىراق كوكياردى جاسىلداندىرۋ ءوزى تۇستاس ادامداردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى ەكەنىن، قىلتاناق شىقپايتىن قۇبا ءتۇزدى جاسىلداندىرۋدىڭ كوپشىلىكتىڭ ارمانى ەكەنىن ايتتى.
ەلىمىزدىڭ ەكونوميكاسىنىڭ دامۋى مەن قوعامىنىڭ كۇن سايىن كوپ نەگىزدەنۋىنە ىلەسە، ”كوزگە تۇسپەيتىن“ ەڭبەكشىلەر بارعان سايىن كوبەيىپ كەلەدى، ءبىراق ءاربىر داۋىردە وسىنداي ءۇنسىز بوداۋ بەرەتىن ەڭبەكشىلەر مەن ولاردىڭ ارمانى بولعاندىعى ءۇشىن دە قالالار جارقىراپ، تاۋ جاسىل جەلەك جامىلىپ، سۋ مولدىرەپ اعىپ، ءبىزدىڭ بولاشاققا بەت الۋىمىزعا نەگىز قالاندى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 4 - ايدىڭ 30 - كۇنى ۇرىمجىدەن بەرگەن حابارى)
