− دۇنيە جۇزىلىك ىندەتكە قول ۇستاسا قارسى اتتانىپ، جۇڭگو جاۋاپكەرشىلىگىن ايگىلەدى ②
حالىق گازەتىنىڭ شولۋشىسى
”ورتاق جاۋ الدىندا، اتويلاپ العا ۇمتىلعاندار قۇرمەتتەۋگە تاتيدى“. حالىقارادا تانىمال ەپيدەميولوگيا مامانىنىڭ ءبىرى جۇڭگونىڭ ىندەتكە قارسى اتتانۋداعى ايبىندى ءىس - ارەكەتىن وسىلاي القادى، بۇل ءارى حالىقارالىق قوعامنىڭ ”جۇڭگونىڭ بەرگەن قۇرباندىعى“، ”جۇڭگونىڭ ۇلەسى“ جونىندەگى جالپى بەتتىك ورتاق تانىمىنا ۋاكىلدىك ەتەدى.
جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتى جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاننان بەرى ەلىمىز تاپ بولعان تارالۋ جىلدامدىعى ەڭ تەز، جۇعىمدالۋ كولەمى ەڭ كەڭ، ساقتانۋ - تىزگىندەۋ قيىندىعى ەڭ زور ءبىر رەتكى ەلەۋلى توسىن الەۋمەتتىك دەنساۋلىق ساقتاۋ وقيعاسى بولدى. جۇڭگونىڭ ىندەتتى قىسقا ۋاقىتتا تىزگىندەي الۋىنداعى ءبىر ماڭىزدى سەبەپ − باستان - اياق اشىق، جاريا، جاۋاپتى بولۋ پوزيتسياسىمەن دۇنيە جۇزىنە اشىق ۇستاعاندىعى، قوعامعا حابار تاپتىرعاندىعى، ىندەت ينفورماتسياسىن دەر كەزىندە جاريالاعاندىعى بولدى. دەر كەزىندە دۇنيە جۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنا ىندەت جاعدايىن مالىمدەپ، دەر كەزىندە دۇنيە جۇزىندەگى ءار ەلمەن جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋستىڭ گەندىك تىزبەگىن ورتاق پايدالانىپ، دەر كەزىندە مەديتسينالىق جۋرنالداردا عىلمي زەرتتەۋلەردىڭ اياق الىسىن جاريالاپ، جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋىنا دياگنوز قويىپ ەمدەۋ جوباسىن ۇزدىكسىز 7 قايتارا، ساقتانۋ - تىزگىندەۋ جوباسىن ۇزدىكسىز 6 قايتارا جاڭالاپ جاريالاپ، ناۋقاس بارىسىندىق پاتولوگيالىق اناتوميا ناتيجەسىن دەر كەزىندە اشىق جاريالاپ، ۆاكسينانى زەرتتەپ جاساۋ جاعدايىن يكەمدىلىكپەن حابارلاندىرىپ وتىردى... بىرەۋلەر جۇڭگونىڭ ىندەتكە قارسى اتتانۋ اياق الىسى باستان - اياق اپپارات كوزىندە، ينتەرنەتتە اشىق ۇستالىپ، بۇكىل الەمگە باعىتتالعان ”ۇستىنەن تاراتۋ“ بولدى دەستى.
بۇكىل الەمدى ءبىر ءۇيلى جان ساناپ، ءوزىن دە، وزگەنى دە ايالادى؛ ەتەنە سۇيىسپەنشىلىككە زامانا كۋا. 2019 - جىلى 12 - ايدىڭ 27 - كۇنى حۋبەي ولكەسىنىڭ جۇڭگوشا، باتىسشا شيپاگەرلىك بىرلەسكەن شيپاحاناسىنىڭ شيپاگەرى جاڭ جيشيان ءوزى قابىلداپ دياگنوز قويعان 3 كۇدىكتى ناۋقاستىڭ جاعدايىن دەر كەزىندە جوعارىعا مالىمدەدى؛ 12 - ايدىڭ 30 - كۇنى ۋحان قالالىق دەنساۋلىق ساقتاۋ، سالاماتتىق كوميتەتى «سەبەبى بەلگىسىز وكپە قابىنۋىن ەمدەۋ قىزمەتىن جاقسى ىستەۋ جونىندە شۇعىل حابارلاندىرۋ» جاريالادى؛ 12 - ايدىڭ 31 - كۇنى مەملەكەتتىك دەنساۋلىق ساقتاۋ، سالاماتتىق كوميتەتىنىڭ ماماندار گرۋپپاسى ۋحانعا جەتىپ سول جەردە تەكسەرۋ ورىستەتتى؛ 2020 - جىلى 1 - ايدىڭ 3 - كۇنىنەن باستاپ، جۇڭگو جاق دۇنيە جۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنا، سونداي - اق امەريكانى قامتىعان دۇنيە جۇزىندەگى ءارقايسى ەلدەرگە ينفورماتسيانى دەر كەزىندە ىرىقتىلىقپەن رەسمي حابارلاندىرا باستادى... ناۋقاس ادامدى بايقاۋدان ىندەتكە توتەپ بەرۋگە دەيىن جۇڭگو قولدانعان ءاربىر قادامداعى ارەكەتتىڭ بارلىعىندا تەكسەرۋدىڭ نەگىزى بار، تۇگەلدەي اشىق ۇستالدى. كەيبىر اقپارات قۇرالدارىنىڭ شولۋىندا بىلاي دەلىندى: ۋحاننىڭ 1 - ايدىڭ 23 - كۇنى ”قالانى بەكىتۋى“ بۇكىل الەمدى ءدۇر سىلكىندىردى، ەگەر مۇنداي قىزىل ءتۇستى ساقتىق سيگنالى ءسىزدى وياتا الماسا، وندا تەك عانا ءسىزدىڭ وتىرىك ۇيىقتاپ جاتقانىڭىزدى تۇسىندىرەدى. بيلل گاتەس اقپارات قۇرالدارىنا كوپ رەت مىنانى ءبىلدىردى: ”جۇڭگو تۋ باستان - اق كوپتەگەن دۇرىس ىستەردى ىستەدى“.
جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس ءبىر ءتۇرلى شىت جاڭا ۆيرۋس، ماماندار جاعىنان ”ەڭ اككى ۆيرۋس“ دەپ اتالدى، جاسىرىن سيپاتى كۇشتى، كومەسكى مەزگىلى ۇزاق، قۇبىلمالى بولۋ سياقتى ەرەكشەلىكتەرگە يە، ادامزاتتىڭ ونى تانۋى جانە تۇجىرىمداۋى بەلگىلى ءبىر بارىستى قاجەت ەتەدى، جاۋاپكەرشىلىك ارقالاي بىلەتىن ءارقانداي ءبىر مەملەكەت تولىق، ءونىمدى سىپاتتار ءالى دەرلىكتەي يگەرىلمەگەن جاعدايدا ونىڭ سيپاتىن جەڭىل - جەلپى تۇراقتاندىرا قويمايدى، تۇراقتاندىرۋىنا دا بولمايدى. جۇقپالى اۋرۋدا حاۋىپسىز ارال جوق، جۇڭگونىڭ ىندەت جاعدايىن جاسىرۋى نەمەسە كەشەۋىلدەتۋى مۇمكىن ەمەس، ونىڭ قاجەتى دە جوق، اۋەلى وعان جول قويىلمايدى. 1 - ايدان باستاپ جۇڭگو ماماندارى اعىلشىن تىلىندەگى مەرزىمدى عىلمي باسىلىمداردا جالپى 1100دەن استام ماقالا جاريالاپ، حالىقارالىق مەديتسينا سالاسىنا جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋىنىڭ ەپيدەميولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرىن زەرتتەۋ ناتيجەلەرىن ەش بۇكپەسىز جاريالادى؛ جۇڭگو تاعى جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتىنەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋ ينتەرنەت بىلىمدەرى ورتالىعىن قۇرىپ، بارلىق مەملەكەتكە اشىق ۇستادى. ءومىردى بوداۋعا بەرىپ قول جەتكىزگەن وسى قىمباتتى ناتيجەلەر ءار ەلدىڭ ىندەتكە قارسى اتتانۋىنا ۇلگى الارلىق تاجىريبە ازىرلەپ، دۇنيە جۇزىندەگى سان مىڭداعان ءومىردى قۇتقارۋعا كومەكتەستى. ”جۇڭگونىڭ دارقان پەيىلى باسقا مەملەكەتتەردىڭ العىسىنا بولەنۋگە ءتيىس“، - دەدى يندونەزيا ديپلوماتيالىق ساياسات قوعامىنىڭ قۇرۋشىسى دينو پاتتي ادىلەتىن ايتىپ؛ ”جۇڭگونىڭ ارەكەتىنىڭ تەزدىگى، ءۇزىلدى - كەسىلدىلىگى بارلىق ادامدى قايران قالدىردى“، - دەدى انگليا «گۆارديا گازەتى»دە جۇڭگونىڭ ىندەتكە قارسى اتتانۋداعى ينفورماتسيالارىنىڭ اشىق، جاريا بولعاندىعىن القاپ.
”جۇڭگودا اۋرۋدان قايتىس بولۋدىڭ ءبارى دە تراگەديا، ءومىر اتاۋلى ەڭ جوعارى قۇنمەن ولشەنەدى “، امەريكاندىق ءبىر ادۆوكات وسىلاي تولعاندى. 4 - ايدىڭ 17 - كۇنى ۋحان قالاسى جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋىنا شالدىقتى دەپ دياگنوزى تۇراقتاندىرىلعان ناۋقاستاردىڭ، دياگنوزى تۇراقتاندىرىلىپ قايتىس بولعان ناۋقاستاردىڭ تۇزەتىلگەننەن كەيىنگى سانىن جاريالادى. ىندەتتىڭ باستاپقى مەزگىلىندە قابىلداۋ - ەمدەۋ قابىلەتى جەتكىلىكسىز بولۋ، شيپاحانالاردىڭ كوتەرىمدىلىكتەن اسىپ اينالىس جاساۋى، از ساندى ەمدەۋ قۇرىلىمدارىنىڭ اۋرۋدان ساقتانۋ - تىزگىندەۋ ينفورماتسيالارىمەن دەر كەزىندە جۇيەلى ۇشتاسا الماۋى، وسىعان قوسا ءبىر ءبولىم ناۋقاستاردىڭ سىرتقا شىقسا جۇعىمدالۋدان الاڭداپ، ۇيدە جاتىپ شيپاگەر قاراستىرىپ، ءدارى ىزدەۋى سەبەپتى، وبيەكتيۆ جاقتا كەيبىر كەشىگىپ مالىمدەۋ، قاعىس مالىمدەۋ، قاتە مالىمدەۋ، سونداي - اق قايتالاپ ساناق جاساۋ قۇبىلىستارى تۋىلدى، الايدا جاسىرىپ قالۋ بولعان ەمەس، زاڭعا قايشىلىق جاساپ جاسىرىپ قالۋدىڭ زاردابىن ارقالاۋعا باتىلى جەتەتىن ادام دا بولعان ەمەس. جالپى بەتتىك تەكسەرىپ انىقتاۋ شارت - جاعدايى ازىرلەنگەن زامان، ۋحان ىندەت جاعدايى ساندى مالىمەتىنە دەر كەزىندە جالپى بەتتىك اداقتاۋ، ساناققا الۋ، تۇزەتۋ جۇرگىزىپ، تاريحقا، حالىققا، قايتىس بولعاندارعا جاۋاپكەرشىلىكتە بولاتىن قاتاڭ عىلمي پوزيتسيانى ايگىلەدى.
وسەك - اياڭ ءبىر مەزەت جۇرتتى الجاستىرعانىمەن، ادىلەت ماڭگى جوعالماق ەمەس. كوپتەگەن مەملەكەتتەر مەن حالىقارالىق ۇيىمدار جۇڭگونىڭ ىندەتكە قارسى اتتانۋ شارالارى مەن جاريالىلىق دارەجەسىن جوعارى باعالادى. كەيبىر اقپارات قۇرالدارى ۋحان ”قالانى بەكىتكەن“ كەزدە، شەتەلدەگى دياگنوزى تۇراقتاندىرىلعان ناۋقاستار سانى نەبارى بىرنەشەۋ عانا بولاتىن، وزدەرىڭدە ىندەتتىڭ تارالعاندىعىن قاي بەتتەرىڭمەن جۇڭگودان كورەسىڭدەر؟ دەپ سۇراۋ قويدى. كوز قاراقتى ادامداردىڭ ءبارى كەيبىر باتىس ساياساتپازدارىنىڭ قيسىنسىز قارالاپ، ولەرمەندە كۇيە جاعۋىنىڭ وزدەرىن بۇركەمەلەپ، باسقالارعا جالا جابۋدان باسقا دانەڭە ەمەس ەكەندىگىن بىلەدى. دۇنيە جۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى باسقا مەملەكەت پەن حالىقتى قارالاۋدان تۋاتىن حاۋىپ - قاتەر ۆيرۋستان دا جوعارى بولادى دەپ كوپ رەت ەسكەرتتى. شىندىققا جۇگىنسەك، جۇڭگونىڭ ىندەتكە قارسى اتتانۋىنىڭ جالپى بارىسىنىڭ اشىق بولعانى حالىقارالىق قوعامعا بەسەنەدەن بەلگىلى. ال جۇڭگونى ”جاسىردى“ دەپ جازعىرعانداردىڭ نەنى جاسىرماق بولعانى ناعىز ساقتانۋعا ءتيىستى جايت.
ادامزات ءۇشىن تۇتاستاي شەگىنىپ كەتەتىن ەكىنشى جەر شارى جوق، جۇرتتان وقشاۋ، دەربەس تۇراتىن پاراللەل دۇنيە ءجۇزى دە جوق. جۇڭگو كاسىپورنىنىڭ يتالياعا كومەككە بەرگەن زاتتىق ماتەريالدارىنىڭ ۇستىنە ەجەلگى ريم فيلوسوفى سەنەكانىڭ ”ءبىز الىپ تەڭىزدەگى تولقىندارمىز، ءبىر اعاشتىڭ باسىنداعى جاپىراقپىز، ءبىر باقشاداعى گۇلدەرمىز“ دەگەن ايگىلى ءسوزى باسىلعان. مىنە بۇل جۇڭگونىڭ ادامزات تاعدىرلاس ورتاق تۇلعا ۇستانىمىن ءىس جۇزىندىك ارەكەتىمەن ايگىلەگەندىگىنىڭ جاندى كارتيناسى. ىندەتكە قارسى اتتانۋ كەزەك كۇتتىرمەيدى، سەلبەسكەندە عانا جەڭىسكە جەتۋگە بولادى، جۇڭگو باستان - اياق عىلىمعا قۇرمەت ەتىپ، زاڭدىلىققا باعىنىپ، امالياتتى ارداقتاپ، ءباز - باياعىسىنداي ينفورماتسيانى اشىق ۇستاپ، تاجىريبەلەردەن ورتاق پايدالانىپ، سەلبەستىكتى كۇشەيتىپ، دۇنيە جۇزىندەگى ءار ەلدىڭ ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارا ادامزاتتىڭ مەكەنىن بىرگە قورعاۋىن ىلگەرىلەتەدى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 5 - ايدىڭ 8 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
