ماسكى تاققاندا نە ٴۇشىن ساسىق ٴيىس سەزىلەدى؟ بۇل دەم ساسۋ ما، الدە ماسكىنىڭ ءيىسى مە؟
جاقىنداعى بىرنەشە كۇندەگى شىلىڭگىر ىستىقتا كۇن بويى ماسكى تاعۋ راسىندا ٴبىر ٴتۇرلى بەينەتكە اينالدى.
ماسكىنىڭ تۇمشالاۋىنان بىرەۋلەردىڭ بەتىنە بەزەۋ شىقسا، بىرەۋلەردىڭ تەرىسى اسىرە سەزىمتالدىق بايقاتتى، ال، كوپ ساندى ادامداردا مىناداي عاجاپتانارلىق بايقاۋ بولعان: بۇرىن ءوز دەمىنىڭ ساسىعانىن سەزبەگەندەر، ماسكى تاققاننان كەيىن اۋىزىنداعى بوگدە ٴيىستى سەزگەن.
ادامدى مازالايتىن دەم ساسىعى سىرتقى وبرازعا عانا ىقپال ساپ قالماستان، سەنىمدىلىككە دە سوققى بەرەدى، بالكىم ٴسىز دەم ساسۋدىڭ ٴبىر ٴتۇرلى اۋرۋ ەكەنىنە دە سەنبەيتىن بولارسىز.
ەندەشە، دەم ساسىعى قالاي پايدا بولادى؟ بۇل دەم ساسۋ ماسكى تاققاننان كەيىن پايدا بولدى ما، الدە وزىڭىزدە بۇرىننان بار بولىپ، بايقاماي جۇردىڭىز بە؟
1
ماسكى تاققاندا نە ٴۇشىن ساسىق ٴيىس شىعادى؟
ماسكى تاققانداعى ساسىق ٴيىستىڭ ەكى ٴتۇرلى كەلۋ قاينارى بار.
ٴبىرى، ماسكىدەن كەلگەن بوگدە ٴيىس، بۇل ماسكىنىڭ ەڭ سىرتقى قاباتىنداعى توقىلۋسىز كەزدەمەمەن قاتىستى.
ءاسىلى توقىلۋسىز كەزدەمەنىڭ وزىندە ساسىق ٴيىس جوق، ۋسىز بولادى، ٴبىراق شيكىزات، ٴوندىرىس تەحنيكاسى جانە ساقتاۋ جاعىندا ماسەلەلەر بايقالسا، كەزدەمەدەن بوگدە ٴيىس شىعاتىن بولادى.
ال، ماسكىدەگى بوگىدە ٴيىس تومەندەگىدەي ەكىگە بولىنەدى:
1. توقىلۋسىز كەزدەمەدەن پايدا بولعان ماسكىنىڭ سىرتقى بەتىندەگى گازدى اۋا الماستىرۋ ارقىلى كەتىرۋگە بولادى؛
2. دانەكەرلەۋدەن پايدا بولعان گازدار، بۇل گازدار دانەكەرلەۋ سىمى ارقىلى ماسكىنىڭ ىشكى قاباتىنداعى ماتەريالدار ىشىنە ورالعاندىقتان، قىسقا ۋاقىت ىشىندە اۋاعا تارالمايدى، تەك ادامدار ماسكى تاققاندا عانا بىلىنەدى.
ىسجۇزىندە، جۇيەلى زاۆودتاردا وندىرىلگەن ماسكى حاۋىپسىز بولادى دا، ماسكىنىڭ ماتەريالىندا اتالعان گازداردىڭ مولشەرى از بولىپ، دەنساۋلىققا زيان جەتكىزبەيدى.
ەندى ءبىرى، وزىمىزدە ٴاسىلى دەم ساسۋ بار بولىپ، ادەتتە ٴوزىمىز سەزبەي ادەتتەنىپ كەتىپ، وڭاي ەسكەرمەيمىز.
ماسكى تاققاندا ٴبىرشاما تۇيىقتالعان بوستىق قالىپتاسىپ، اۋىز قۋىسىنداعى بوگدە ٴيىس زورايىپ، سونىمەن دەمىنىڭ ساسىعانىن بايقايمىز.
مۇنداي دەم ساسۋدى اۋرۋ سەبەبىنە قاراي ەمدەۋگە تۋرا كەلەدى، ولاي بولسا دەم ساسۋدىڭ پايدا بولۋىنداعى ناقتى سەبەپتەر قايسىلار ؟
2
دەم ساسۋدىڭ سەبەبى نەدە؟
دەم ساسۋدىڭ پايدا بولۋى كوپ اۋرۋلارمەن قاتىستى. ول اۋرۋلار نەگىزىنەن تومەندەگىدەي بىرنەشە تۇرگە بولىنەدى :
- اۋىز قاينارىندىق دەم ساسۋ
دەم ساسۋدىڭ باسىم كوبى ” اۋىز قاينارىندىق دەم ساسۋعا“ جاتادى، اتاپ ايتقاندا، اۋىز قۋىسى فاكتورىنان پايدا بولعان دەم ساسۋدى مەڭزەيدى. مىسالى، اۋىز قۋىسىندا ەمدەلمەگەن قانقۇرت جەگەن ٴتىس، قالدىق ٴتىس تامىرى، قالدىق ارتەريا، قالپىنا كەلتىرىلگەن زالالدى دەنە، قالىپسىز اناتوميالىق قۇرىلىم، قىزىل يەك قابىنۋى، ٴتىس ماڭايىنىڭ قابىنۋى جانە اۋىز قۋىسى كىلەگەي قابىق اۋرۋى سياقتىلاردىڭ بارلىعى اۋىز ساسۋدى تۋىرادى.
2. اۋىز قاينارىنسىز دەم ساسۋ
از سانداعى دەم ساسۋ ”اۋىز قاينارىنسىز دەم ساسۋعا“ جاتادى، اتاپ ايتقاندا، بۇل اۋىز قۋىسىنا جاقىن تكانداردىڭ اۋرۋى سانالادى، مىسالى، ٴىرىڭدى بادامشا بەزدىڭ قابىنۋى، ۇستىڭگى جاق قويناۋىنىڭ سوزىلمالى قابىنۋى، سەمۋ سيپاتتى مۇرىن قابىنۋى، ت . ب. نەمەسە بۇكىل دەنەلىك اۋرۋلاردان پايدا بولعان دەم ساسۋ.
مىسالى:
ورگانيكالىق فوسفورلى قۇرت ولتىرەتىن دارىلەردەن ۋلانعاندا: كۇشتى ۋسارىمساق ٴيىسى شىعادى.
قانتتى نەسەپ اۋرۋىندا كەتون قىشقىلىمەن ۋلانعاندا: شىرىگەن المانىڭ ٴيىسى شىعادى.
ويتكەنى قانتتى نەسەپ اۋرۋىنا شالدىققانداردىڭ ناۋقاسى سالماقتى بولعان كەزدە، قىرۋار ماي باۋىردا توتىعىپ كەتون دەنەشىگى پايدا بولادى، ٴارى قانعا تارالىپ، شىعارعان دەمدە اتسەتون بولادى دا، ناۋقاس ۇردەپ شىعارعان گازدان شىرىگەن المانىڭ ٴيىسى شىعادى.
باۋىر سيپاتتى مي اۋرۋىنا شالدىققاندا: اممياك گازىنىڭ ٴيىسى شىعادى.
مەتيل تيول مەن ديمەتيل كۇكىرتتى قوسىلىستارى باۋىردا زات الماسپايتىندىقتان، دەنەدەن ٴبىر ٴتۇرلى ەرەكشە ٴيىس شىعاردى.
ىشكى اۋرۋلار (مىسالى، اسقازاننىڭ ٴجىتى، سوزىلمالى قابىنۋى، اس قورىتۋ سيپاتتى جاراسى): اشتى ساسىق ٴيىس شىعادى.
قارىن قاتپارشاسىنىڭ بىتەلۋى، اسقازان راگىنىڭ سوڭعى مەزگىلى: ۇنەمى ساسىق ۇيرەك جۇمىرتقاسى سيپاتتى دەم ساسيدى.
3
ٴوز دەمىمىزدەگى بوگىدە ءيىستى قالاي سەزۋگە بولادى؟
ادەتتە، ءبىز تىنىس العاندا ٴوز دەمىمىزدىڭ ءيىسىن وڭاي تۇجىرىمداي المايمىز، ويتكەنى ٴبىز ٴوزىمىز تىنىستاعان دەمنىڭ يىسىنە ادەتتەنىپ كەتكەنبىز.
دەم ساسۋدى تومەندەگى تاسىلدەرمەن تەكسەرۋگە بولادى:
ٴبىرىنشى، ماقتامەن تەكسەرۋ ٴادىسى. ماقتامەن ٴوزىمىزدىڭ ٴتىل وڭەزىمىزدى ءسۇرتىپ يىسكەگەندە، ماقتادان جاعىمسىز ءيىس ٴبىلىنىپ، سارى ٴتۇستى كۇس بولسا، وندا اۋىز قۋىسىندا جوعارى ٴونىمدى كۇكىرتتى قوسىلىس بار بولىپ، دەم سول سەبەپتەن بوگىدە ءيىس شىعارعان.
ەكىنشى، ٴتىس جىبىمەن تەكسەرۋ ٴادىسى. ٴتىستى شوتكىلەگەننەن كەيىن ٴتىس ٴجىبىن ىستەتىپ، ونان سوڭ ٴتىس جىبىنىڭ ٴيىسىن بايقاۋىعا بولادى.
ٴۇشىنشى، جاقىن ادامدار ارا وزىنە ايتۋ ٴادىسى. تۋىس - تۋعان، دوس - جاراندارىمىزدىڭ ايتقان پىكىرىنە ساي، دەمىمىزدە بوگدە ٴيىس بار - جوعىن بىلۋىمىزگە بولادى.
4
دەم ساسۋدان قالاي ساقتانۋعا بولادى؟
دەم ساسۋدىڭ الدىن الۋدىڭ باستى شاراسى اۋىز قۋىسىنىڭ تازالىعىن ساقتاۋ. اۋىز قۋىسى تازالىعىنىڭ ٴتۇيىنى — باكتەريا داعىن تىزگىندەۋ، جۇمساق داقتار مەن تاماق قالدىقتارىن كەتىرۋ، فيزيولوگيالىق تىتىركەندىرۋدى كۇشەيتىپ، اۋىز قۋىسى مەن ٴتىس- جاق جۇيەسىنە تازا، اقاۋسىز ورتا جاراتۋ.
1. اۋىز شايقاۋ
اۋىز شايقاۋ ارقىلى تاماق قالدىقتارى مەن ٴىشىنارا بوساعان جۇمساق داقتاردى تازالاۋعا بولادى. 5 جاستان تومەنگى بالالاردىڭ جۇتۋ يقۋاتى ٴالى كەمەلدى بولماعاندىقتان، ادەتتە قۇرامىندا فتور بار اۋىز شايقاۋ سۇيىقتىعىن ولاردىڭ ىستەتۋىنە ۇسىنىس ەتىلمەيدى. 5 تە 6 جاس ارالىعىنداعى بالالارعا ٴار رەتتە 5 ميلليگرام، 6 جاستان اسقان بالالار مەن ەرەسەكتەرگە ٴار رەتتە 10 ميلليگرام ىستەتىلەدى. ٴبىر مينۋتتان كەيىن شايقاعان سۋدى تۇكىرىپ تاستاپ، جارتى ساعات تاماق جەمەيدى نەمەسە اۋىز شايقامايدى.
2.تىس شوتكىلەۋ
ٴتىس شوتكىلەۋ اۋىز قۋىسىنداعى تاماقتىڭ ۇساق قالدىقتارىن، جۇمساق داقتارىن جانە ٴتىستىڭ بەتىندەگى باكتەريالاردى تازالايدى، ٴارى قىزىل يەكتى ۋقالاپ، سول ارقىلى اۋىز قۋىسى ورتاسىنداعى اۋرۋ تۋدىراتىن فاكتورلاردى ازايتىپ، تكانداردىڭ اۋرۋعا قارسىلىق قۋاتىن ارتتىرىپ، ٴتۇرلى اۋىز قۋىسى اۋرۋلارىنىڭ تۋىلۋىن ازايتادى.
ٴتىستى شوتكىلەۋ ٴادىسى: تىگىنەن شوتكىلەۋ ٴتاسىلى ۇسىنىس ەتىلەدى، ۇستىڭگى ٴتىستى شوتكىلەگەندە، ۇستىنەن استىنا قاراي شوتكىلەۋ، استىڭعى ٴتىستى شوتكىلەگەندە، استىنان ۇستىنە قاراي شوتكىلەۋ، ٴتىستىڭ قىرىن، ۇرتتىڭ بەتىن جانە ٴتىلدى، تاڭداي بەتىن ايىرىم - ايىرىم شوتكىلەۋ كەرەك.
ٴتىس شوتكىلەۋ رەت سانى: ەڭ جاقسىسى تاماقتان كەيىن جانە ۇيىقتاۋدان بۇرىن ءار رەت شوتكىلەۋ كەرەك. اسىرەسە، ۇيىقتار الدىندا ٴتىس شوتكىلەۋ كەرەك، ويتكەنى ۇيقىعا كىرگەن سوڭ اۋىز ىشىندەگى سىلەكەيدىڭ ٴبولىنىپ شىعۋى از، اۋىز ٴىشىنىڭ ٴوزىن تازارتۋ رولى ناشار بولاتىندىقتان، ەگەر تاماق قالدىقتارى بولسا، اۋىز ىشىندەگى ميكرو ورگانيزمدەر وڭاي كوبەيەدى .
ٴتىس شوتكىلەۋ ۋاقىتى: تىم قىسقا بولماۋى كەرەك، ويتپەگەندە باكتەريا داقتارىن تازالاۋعا بولمايدى، سوندىقتان ٴار رەتكى ٴتىس شوتكىلەۋ ۋاقىتى 3 مينۋت بولسا ۇيلەسىمدى بولادى، ٴارى ٴۇش ٴتىس بەتىن (ەرىننىڭ ۇرت بەتى، ٴتىل - تاڭداي جانە تىستەسۋ بەتىن) تۇگەلدەي شوتكىلەۋ كەرەك.
3.تىستەردىڭ ارالىق ساڭلاۋىن تازالاۋ
ٴتىس ارالىق ساڭلاۋى— ٴتىس باكتەريا داقتارى قالىپتاساتىن ورىن، بۇل جەردى شوتكىلەۋ قيىن، ٴسوزسىز ٴتىس شۇقىعىش جانە ٴتىس جىبىمەن تازالاۋ كەرەك.
4.ۇيلەسىمدى ازىقتانۋ
كالتسي، فوسفور، ۆيتامين جانە ميكرو ەلەمەنت فتوردى قابىلداۋعا كوڭىل ٴبولۋ كەرەك. اۋىز قۋىسىنىڭ ٴوزىن-ٴوزى تازالاۋ رولى مەن قىزىل يەكتى ۋقالاۋ رولىن ارتتىرۋ ٴۇشىن، لايىقتى مولشەردە قاتتىراق جانە بەلگىلى مولشەردەگى قاتتىلىعى بار تاعامداردى جەۋ كەرەك. قانت پەن مانەرلەنگەن ساحاريدتەردى تەجەۋ، اسىرەسە بالالار ۇيىقتاۋدان بۇرىن كامپيت جەمەۋى كەرەك.
5.اۋىز قۋىسىنىڭ اقاۋسىزدىعىن بەلگىلى مەرزىمدە تەكسەرتۋ
اسىرەسە، 40 جاستان اسقان، ۇزاق ۋاقىت تەمەكى تارتاتىندار، اراق ىشكەندەر نەمەسە ارەكا شاينايتىندار اۋىز قۋىسىنىڭ تازالىعىن بەلگىلى مەرزىمدە تەكسەرتۋلەرى كەرەك.
ماسكى تاققاندا ساسىق ٴيىس بولۋىنداعى ٴبىر سەبەپ، ماسكىنىڭ وزىندىك ٴيىسى بولۋى مۇمكىن، تاعى ٴبىر سەبەبى وزىڭىزدە بۇرىننان دەم ساسۋ بار ، بۇندا دەم ساسۋ تەك ساسىق ٴيىس قانا ەمەس، اۋرۋدىڭ دا نىشانى بولۋى مۇمكىن، سوندىقتان ادەتتە ٴسوزسىز ساقتانۋ كەرەك.
اۋدارعان: قادىر ماقان
