− دۇنيە جۇزىلىك ىندەتكە قول ۇستاسا قارسى اتتانىپ، جۇڭگو جاۋاپكەرشىلىگىن ايگىلەدى
حالىق گازەتىنىڭ شولۋشىسى
77 جاستاعى ديڭ مىرزانىڭ 2 - رەتكى نۋكلەين قىشقىلىن تەكسەرۋ مالىمەتىن العان ۋحان قالالىق وكپە اۋرۋلار ءبولىمى شيپاحاناسى تەكسەرۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى رىن ي ەرىكسىزدەن ”بولىمسىز بولىپ شىقتى!“دەپ ايعايلاپ جىبەردى، 4 - ايدىڭ 26 - كۇنى تۇستەن كەيىن ساعات بىردەن اسقاندا، ديڭ مىرزانىڭ بالنيتسادان شىعۋ ولشەمىنە جەتۋىمەن ۋحان قالاسىنىڭ شيپاحانادا جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ دياگنوزى تۇراقتانعان ناۋقاستار نولگە ءتۇسىپ، ”ۋحاندى قورعاۋ شايقاسى“ اقىرى تاريح پاراعىنا جازىلاتىن ماڭىزدى ءساتتى قارسى الدى.
”ۋحان حالقى توزىمدىلىك كورسەتتى، بۇل الەمدەگى ىندەتپەن قايسارلىقپەن شايقاسىپ جاتقان ادامدارعا زور شابىت بولدى: ىندەت قاتەرلى بولعانىمەن، ونى جەڭۋگە بولادى“. شەتەلدىڭ جۇڭگودا تۇراتىن كەيبىر باس ەلشىلىكتەرى ماقالا جاريالاپ القادى.
وسى شايقاستى باستان كەشكەن ادامدار عانا ۋحاندا ”نولگە ءتۇسىرۋدىڭ“ وڭاي - وسپاق قولعا كەلمەگەندىگىن اناعۇرلىم ۇعىندى، مۇنىڭ استارىندا بۇكىل ەلدەگى نەشە جۇزدەگەن شۇعىل كومەك كورسەتكەن ەمدەۋ اترەتى مەن ۋحانداعى 60 مىڭنان استام ەمدەۋ قىزمەتكەرلەرىنىڭ قول ۇستاسىپ، بىلەك بىرىكتىرۋى، تالاي - تالاي اجالمەن ارپالىسقان سۇراپىل جانتالاستار، قورعانۋ كيىمىمەن جەرگە جانتايا كەتكەن قالجىراعان بەينەلەر، زارارسىزداندىرۋ سۇيىقتىعىنا قايتا - قايتا مالشىنىپ، جارىلىپ جەتكەن قوس قولدار جاتىر؛ وسى شايقاستى باستان كەشىرگەن ادامدار باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ مەيىرگە تولى القاۋىن اناعۇرلىم تەرەڭ ءتۇسىندى، ”جۇڭگو حالقى وسى رەتكى ىندەتتى جەڭۋدە بىزگە كۇش جانە سەنىم بەردى“، ”حالىق عانا ناعىز قاھارمان“.
قازىرگى تاڭدا، كوپتەگەن حالىقارالىق قايراتكەرلەر: جۇڭگو ىندەتتى وسىنشاما قىسقا ۋاقىتتا قالاي تىزگىندەي الدى؟ دەگەنگە ءۇڭىلىپ وتىر، سايىپ كەلگەندە مۇنىڭ جاۋابى وتە قاراپايىم، ويتكەنى ءبىز تۋ باستان - اق بارلىعى حالىق ءۇشىن، بارلىعىندا حالىققا سۇيەنۋ كەرەك دەگەنگە تاباندى بولىپ، ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋدىڭ ءبىر رەتكى حالىقتىق شايقاسىن جۇرگىزدىك. رۋمينيا «ەركىندىك گازەتىندە» جۇڭگودا تۇراتىن ءتىلشىنىڭ ءبىر حابارى جاريالاندى، ”ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋ ءۇشىن جۇڭگوداعى ەرەسەك ادامدار، بالالار ەندىگارى تۋىس - تۋعاندارىن، دوس - جاراندارىن ارالاپ قىدىرمايتىن بولدى، ەندىگارى ساياحاتتامايتىن، دەمالىسقا بارمايتىن بولدى، ءبىر تۇندە - اق ’ۇيدەن شىقپايتىن ادامدارعا‘ اينالدى“. ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋ كەزىندە، جايشىلىقتا كەپتەلىپ جاتاتىن تاس جولداردا جۇرگىنشىلەر سيرەدى، دۋماندى الاڭدار جىم - جىلاس قالدى، سىرتقا شىققانداردىڭ بارلىعى ماسكى تاقتى، شاعىن اۋماقتاعى تۇرعىندار سانالى تۇردە ۇيدە اۋاشالاندى، پارتيا مۇشەلەرى، حالىق ساقشىلارى، الەۋمەتتىك اۋماق كادرلارى، ەرىكتىلەر قىزمەت ورىندارىنان تاپجىلماي، تىزىمدەۋدى ويداعىداي ىستەپ، تەمپەراتۋرانى ولشەگەننەن كەيىن، ارلى - بەرلى وتۋىنە جول قويىپ، بۇقاراعا ءتۇرلى تۇرمىستىق قىزمەت وتەدى. جالپى حالىق ات سالىسىپ، جوعارى مەن تومەن تىلەكتەس بولىپ، بىرلەسىپ ساقتانۋ، بىرلەسىپ تىزگىندەۋدىڭ، بۇقارالىق ساقتانۋ، بۇقارالىق تىزگىندەۋدىڭ قاتاڭ قورعانىس شەبىن ورناتتى.
”بۇل قالانىڭ جاقسى جاعىن، مەن ساعان ايتايىن، دەنە مەن ومىردەن قالانعان اكوپتى، مەن ساعان كورسەتەيىن، وسى حالىقتىڭ جاقسىلىعىن، مەن ساعان ايتايىن، ايرىلۋ مەن قۇرباندىقتان جازىلعان جىردى مەن ساعان تىڭداتايىن“، مىنە بۇل ۋحان قالاسىنداعى ءبىر تۇرعىننىڭ ىندەتكە قارسى اتتانۋ جىرى. ءبىر قالانى جابۋ ءبىر ەل حالقىن قورعاعاندىق، سۇراپىل كەلگەن جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋستان ساقتانۋ ءۇشىن، ۋحان سىندى وسى 10 ميلليون حالقى بار ەرەكشە ۇلكەن قالا قالا جولدارىن باتىل جاپتى، 1 - ايدىڭ 23 - كۇنىنەن 4 - ايدىڭ 8 - كۇنىنە دەيىن، قار قاپالاقتاعان قىستان گۇلدەر شەشەك اتقان شۋاقتى كوكتەمگە دەيىن ۋحان حالقى زور قۇرباندىق بەرۋ جانە وراسان زور ۇلەس قوسۋ ارقىلى ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋدىڭ شەشۋشى جەڭىسىنە قول جەتكىزەتىن وسى ارانى قورعادى. 76 كۇن، بۇل قاھارمان ۋحان حالقى جازعان دۇنيە ءجۇزىن تاڭ قالدىرعان ۇلى تاريحي داستان؛ 1800 نەشە ساعات، بۇل ادامزاتتىڭ وركەنيەت تاريحىنداعى ماڭگى ەستە ساقتاۋعا تاتيتىن ىندەتكە قارسى اتتانۋداعى ايبىندى قيمىل!
”مەن وسىندا كەلۋدىڭ الدىندا ەگەر دە جازاتايىم بولاتىن بولسام، بالام ۋحاندى بەتكە الىپ تاعزىم ەتسە بولعانى، مەن ءۇشىن قايعىرماسىن دەپ جاسىرىن وسيەت جازدىم“. بۇل ۋحان حوشىنشان شيپاحاناسىن سالۋعا ات سالىسقان شاندۇڭدىق قۇرىلىس جۇمىسشىنىڭ اتتانار الدىنداعى ورنالاستىرۋى ەدى. ىندەت الدىندا، ءاربىر ادام ءبىر قورعانىس شەبى، ءاربىر ادام جاۋىنگەر بولدى. بوساعاعا سۇيەنىپ ۇيىقتاعان اق حالاتتى پەرىشتەلەر، حاۋىپ - قاتەردى ەلەڭ قۇرلى كورمەي ۆيرۋس ۇلگىسىن جيناعان عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرى، قارلى بوراندا تاماق، كوكونىس جەتكىزگەن نەگىزگى ساتىداعى پارتيالى كادرلار، ەمدەۋ قىزمەتكەرلەرىن ەرىكتى تاسىعان تاكسي شوفەرلەرى، قان پلازماسىن ىرىقتىلىقپەن اتاعان ساۋىققان ناۋقاستار... بۇل رەتكى ىندەتكە قارسى اتتانۋ كۇرەسىندە سانسىزداعان جاي قاھارماندار حۋاشيانىڭ بايتاق دالاسىندا كوزگە ءتۇستى، ايباتتى ءسوز ايتىپ، ايبىندى ءىس تىندىرماعانىمەن، ولار تالاي - تالاي قاراپايىم ىزگى ىستەرىمەن مەملەكەتكە دەگەن ۇلى سۇيىسپەنشىلىگىن، ادالدىعىن، ۇلتقا دەگەن جاۋاپكەرشىلىگىن ايشىقتاپ جازدى.
3 - ايدىڭ 19 - كۇنى جۇڭگوداعى سىرتتان تاماق تاسىيتىندار امەريكاداعى «ءداۋىر اپتالىق جۋرنالىنىڭ» مۇقاباسىنا شىقتى. ىندەت كەزىندە، ولار جەكە باسىنىڭ اماندىعىمەن ساناسپاي، ۇلكەن، شاعىن كوشەلەردە سابىلىپ، مەيىرىم مەن سەنىم جەتكىزدى. جۇڭگو حالقىنىڭ ىندەت الدىنداعى كوللەكتيۆ ءتارتىبى دە دۇنيە جۇزىنە تەرەڭ اسەر قالدىردى، «نيۋ - يورك ۋاقىت گازەتى» سايتى باقشادا ءار كۇنى تاڭەرتەڭگى توپتىق حوردىڭ ايتىلماعانىن، بەيجيڭدەگى الەۋمەتتىك ورىنداردىڭ اشىلعانىمەن، دەرلىكتەي قاڭىراپ بوس قالعاندىعىن جازدى. سينگاپۋر «بىرلەسكەن تاڭ گازەتى» جۇڭگو حالقىنىڭ ىندەت الدىنداعى ۇمىتكەر كوڭىل كۇيىن القادى، ولاردىڭ سايتى جۇڭگوداعى ءبىر تۇرعىندار شاعىن اۋماعىندا كۇزەتتە تۇرعان قىزمەتكەرلەردىڭ قولدارىنا كوتەرگەن ۇلكەن لابادا جاريالاعان ءسوزىن كوشىرىپ تاراتتى، ”ءبىر ءتۇيىر ءدان قالسادا ادام كوپ جەرگە ۇيلىقپاڭدار؛ ءبىر تامشى ماي قالسادا ۇيدەن شىقپاڭدار؛ ءبىر تال سارىمساق قالسادا كوكونىس بازارىنا بارماڭدار؛ ۇيدەن شىقپاي جاتۋ مەنىڭ ماقتانىشىم، ويتكەنى مەن مەملەكەت ءۇشىن ماسكى ۇنەمدەيمىن“. اپاتقا قارسى اتتانۋ بارىسىندا ماڭگى ايگىلەنەتىنى − وشپەيتىن ۇلتتىق رۋح؛ حاۋىپتى، شۇعىل ساتتەردە ماڭگى شۇعىلا شاشاتىنى − ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاساتىن جانۇيا - وتان سۇيىسپەنشىلىگى.
”راقىمەت سىزدەرگە، ءاربىر قاراپايىم جۇڭگولىقتار“. ىندەت الدىندا، جۇڭگولىقتار كەڭىستىك جاعىندا ارالىق ساقتاعانىمەن، كوڭىل جاعىندا اناعۇرلىم توعىسا ءتۇستى، الەمدىك ىندەتكە قارسى اتتانۋ بارىسىندا ادامدى تاڭ قالدىراتىن جۇڭگو كۇشى تۋىندادى. مۇنداي كۇشتىڭ استارىندا باس ساۋعالامايتىن، جاۋاپكەرشىلىكتەن قاشقالاقتامايتىن مادەنيەت تامىرلاستىعى، ءبىر - بىرىنە قارايلاساتىن، قيىندىقتى بىلەك بىرىكتىرە جەڭەتىن رۋحاني ساباقتاستىق، اۋەلگى ماقساتتى ۇمىتپاعان، بورىشتى ەستە بەرىك ساقتاعان قىزمەت جاۋاپكەرشىلىگى جاتىر. ءبىز جۇدىرىقتاي جۇمىلاتىن بولساق، ىندەتكە قارسى اتتانۋداي وسى حالىقتىق شايقاستىڭ جەڭىسىنە، ءسوز جوق، قول جەتكىزە الاتىندىعىمىزعا؛ ەل بىرلىگىنەن قامال تۇرعىزاتىن بولساق، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋ اياق الىسىن، ءسوزسىز، ەشقانداي كۇش توسا المايتىندىعىنا كامىل سەنەمىز.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 5 - ايدىڭ 10 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
