− دۇنيە جۇزىلىك ىندەتكە قول ۇستاسا قارسى اتتانىپ، جۇڭگو جاۋاپكەرشىلىگىن ايگىلەدى ⑥
حالىق گازەتىنىڭ شولۋشىسى
”نۋكلەين قىشقىلىن تەكسەرۋ - ولشەۋ ناتيجەسىندە وزگەرىس بولسا قايتەمىز؟“، ”جاراقات سالمايتىن تىنىس الدىرۋ جابدىعى مەن جاراقات سالاتىن تىنىس الدىرۋ جابدىعىنىڭ قولدانىلۋ كەزەڭى جانە شيپا بولاتىن اۋرۋى قايسى؟“، ”قورەكتىك قولداۋىنىڭ ەمدەۋدەگى ولشەمى نە؟“ ەفيوپياداعى جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋىن ەمدەيتىن ەڭ ۇلكەن بەلگىلەنگەن شيپاحانا ەكا - كوتەبە شيپاحاناسىندا جەرگىلىكتى ەمدەۋ قىزمەتكەرلەرىنىڭ سۇراۋلارىنا جۇڭگونىڭ ەفيوپياعا كومەككە بارعان ىندەتكە قارسى اتتانۋ ەمدەۋ ماماندارى گرۋپپاسى ءبىر - بىرلەپ ەگجەي - تەگجەيلى جاۋاپ بەردى.
بارلىعى ادام قۇتقارۋ ءۇشىن! ءومىر بارىنەن قىمبات سىندى قۇن ۇستانىمى جۇڭگو مەن دۇنيە جۇزىندەگى ءارقايسى ەلدەردى تىعىز بايلانىستىردى. توسىن كەلگەن جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتى الدىندا، باس شۋجي شي جينپيڭ العا قويعان: ”سەنىمدى بەكەمدەۋ، قيىندىقتى بىلەك بىرىكتىرە جەڭۋ، عىلمي ساقتانۋ - ەمدەۋ، دالمە - ءدال شارا قولدانۋ“ باس تالابى بويىنشا، جۇڭگو عىلىمنان ءادىس تابۋعا، جاۋاپ الۋعا تاباندى بولىپ، ەمدەپ ساۋىقتىرۋ مولشەرىن جوعارىلاتىپ، اۋرۋدان قايتىس بولۋ مولشەرىن تومەندەتۋدى شۇعىل جاعدايعا توتەپ بەرۋ بويىنشا عىلمي زەرتتەۋدەن قامال الۋداعى ماڭىزدىنىڭ ىشىندەگى ماڭىزدىسى ەتىپ، ءبىر جاعىنان، قۇتقارىپ - ەمدەپ، ءبىر جاعىنان، قورىتىندىلاپ، ءبىر جاعىنان جاقسارتىپ، 50 كۇن ىشىندە ىزدەنىس جاساپ جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋىنا دياگنوز قويۋ - ەمدەۋدىڭ 7 جوباسىن، ساقتانۋ - تىزگىندەۋدىڭ 6 جوباسىن قالىپتاستىردى، تولىقسىز ساناققا قاراعاندا، جۇڭگو ماماندارى اعىلشىنشا عىلمي مەرزىمدى باسىلىمداردا 1100دەن استام ديسسەرتاتسيا جاريالاعان. وراسان زور قۇرباندىقتار مەن بوداۋلاردىڭ ارقاسىندا قول جەتكىزگەن وسى قىمباتتى تاجىريبەلەردى ەشتەڭەسىن قالدىرماي الەمدەگى 180نەن استام مەملەكەتپەن، 10نان استام حالىقارالىق جانە وڭىرلىك ۇيىمدارمەن ورتاقتاسىپ، ”الەمدىك ىندەتكە قارسى اتتانۋعا ءۇمىت سيلادى“.
تاجىريبەلەرگە وڭاي قول جەتكەن جوق! ”اكەم، ماڭگىلىك ’حوشىنشاندا‘ قالدى“. ۋحان قالاسىنىڭ ساي ياچيڭ ەسىمدى تۇرعىنى اكەسىنىڭ مۇردەسىن حوشىنشان شيپاحاناسىنىڭ پاتالوگيالىق بورشالاۋىنا تولىعىمەن اتادى. ول قول قويعان ماقۇلدىق حاتىندا: ”وسى ۇلگى اتاۋ ءىسى باسقا ناۋقاستارعا اناعۇرلىم كوپ ەمدەلىپ - ساۋىعۋ مۇمكىندىگىن الا كەلسىن“، - دەپ جازىلعان. ول: ەگەر ءوز مۇردەسىنىڭ باسقالارعا سەپتىگىن تيگىزە الاتىنىن بىلسە، كوزى تىرىسىندە اكەم دە قۇپتايتىن ەدى، - دەدى. ناۋقاس توسەگىنەن كەتە سالىسىمەن قان پلازماسىن تارتۋ ەتكەن تالاي ناۋقاس، وراسان زور قايعىدان ارىلماي جاتىپ مۇردەنى اتاۋعا قوسىلعان ناۋقاستاردىڭ تۋعان تۋىستارى جۇڭگونىڭ بۇكىل دۇنيە جۇزىندەگى تۇڭعىش جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ پاتالوگيالىق ۇلگى قامباسىن قۇرۋىنا مۇمكىندىك جاساپ، ۋحانداعى سالماقتى ناۋقاستاردىڭ ەمدەلىپ - ساۋىعۋ سالىستىرماسىن ％14تەن ％89كە جوعارىلاتتى. ءبىزدىڭ دەر كەزىندە دۇنيە جۇزىمەن ەمدەۋ تاجىريبەلەرى مەن جەتىستىكتەرىن ورتاقتاسۋىمىز − ”ىندەتتىڭ ەرتەرەك اياقتاۋىن ءۇمىت ەتىپ، ويران بولعان وتباسىلاردىڭ ونان ارى كوبەيە تۇسۋىنە جول بەرمەۋ“، بۇل جۇڭگونىڭ مەملەكەتتىك ادامگەرشىلىگى، سونداي - اق حالىقتىڭ ادامگەرشىلىك شۋاعى.
ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋ كەزىندە، جۇڭگو ادامزات تاعدىرلاس ورتاق تۇلعا ۇستانىمىن امالياتتا ايگىلەپ، الەمدىك ىندەتكە قارسى اتتانۋ عىلمي زەرتتەۋ سەلبەستىگىن قۇلشىنا ىلگەرىلەتىپ، وسى الەمدىك داعدارىسقا ءارقايسى ەلدەرمەن قول ۇستاسا توتەپ بەردى. دەر كەزىندە الەممەن ۆيرۋستىڭ تۇتاس گەندىك تىزبەگىن، نۋكلەين قىشقىلى تەكسەرۋ - ولشەۋ پرايمەرىن جانە زوند تىزبەگىن ورتاقتاسىپ، بارلىق ەلدەرگە جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتىنەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋ اشىق جەلىلىك ءبىلىم ورتالىعىن اشىپ، الەمدەگى تۇرلىشە وڭىرلەردىڭ مامان - وقىمىستىلارىن ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋ بەينەەكران ءماجىلىسىن اشۋعا ۇيىمداستىردى... بوليۆيانىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترى انيبال كرۋس مىنانى ءبىلدىردى: ”ءدال جۇڭگونىڭ قالتقىسىز ورتاقتاسۋى بولعاندىقتان دا كوپتەگەن ەلدەر مەن وڭىرلەردە ىندەت بۇرق ەتە تۇسكەندە پايدالاناتىن ۇلگى جانە قارسى شارا بولدى“؛ مالايزيانىڭ ۆيرۋس مامانى لين شىجيە بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: ”جۇڭگو دەر كەزىندە جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋستىڭ گەن تىزبەگىن ورتاقتاسقان سوڭ عانا، بۇكىل دۇنيە ءجۇزىنىڭ عالىمدارى قاتىستى زەرتتەۋلەردى جىلدام ورىستەتە الدى“؛ يتاليا مەملەكەتتىك جۇقپالى اۋرۋلاردى زەرتتەۋ ورنىنىڭ شيپاگەرلەرى مىنانى ءبىلدىردى: جۇڭگو شيپاگەرلەرىنىڭ ”ساقتانۋدان دياگنوز قويۋعا، قۇتقارۋ ەمدەۋگە دەيىنگى ءاربىر بۋىنداعى ورتاقتاسۋى تۇگەلدەي توتەنشە قۇندى، ءونىمدى بولدى“.
نوبەل سيلىعىنىڭ ءبىر يەگەرى بىلاي دەدى: ”ادامزاتپەن جەر شارىنداعى ۇستەمدىككە تالاساتىن بىردەن - ءبىر باسەكەلەس ءدال ۆيرۋس“. قايتكەندە شايقاسىپ جەڭىپ الۋعا بولادى؟ عىلىمعا سۇيەنۋ، سەلبەستىككە سۇيەنۋ كەرەك. 1918 - جىلى يسپانيا جۇقپالى تۇماۋى كۇللى الەمدى شارپىدى، ءارقايسى ەلدەر كۇش بىرىكتىرىپ ىندەتكە قارسى اتتانۋ بارىسىندا وسى زامانعى مەديتسينانىڭ دامۋىن ىلگەرىلەتتى، سونداي - اق حالىقارالىق سەلبەستىك مەحانيزمىن ورناتۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن تەرەڭدەي تانىپ جەتتى؛ 20 - عاسىردىڭ 60 - جىلدارىندا دۇنيە جۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى ”شەشەكتى تۇبىرىنەن جويۋ جوباسىن“ ورىستەتكەندە، امەريكانى، سوۆەت وداعىن قامتىعان ءارقايسى ەلدەر وعان تۇگەلدەي ات سالىستى، ەڭ سوڭىندا شەشەكتى بۇكىل دۇنيە ءجۇزى كولەمىندە تۇبىرىنەن جويدى. دۇنيە ءجۇزى ايرىقشا ۇلاسقان، تۇتاسقان بۇگىنگى تاڭدا، ءبىز تىپتەن ”جاھاندانعان ادىسپەن الەمدىك ىندەتكە قارسى اتتانۋىمىز كەرەك“. ءدال «ادامزاتتىڭ قىسقاشا تاريحىنىڭ» اۆتورى يۋۆال حاراري ايتقانداي، ”تاريح اڭعارتقانداي، ناعىز قورعاۋ سەنىمدى عىلمي ينفورماتسيالاردى ورتاقتاسۋ مەن بۇكىل الەمنىڭ جۇدىرىقتاي جۇمىلۋىنان كەلەدى“. كەزەكتەگى الەمدىك ىندەتكە مەڭزەس، بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ باس حاتشىسى گۋتەررەس قايتا - قايتا بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: ”بۇل ءبىر عىلىمدى دارىپتەيتىن، ىنتىماققا ۇمتىلاتىن ءسات“.
تاعدىرلاسپىز، جولىمىز دا جالعاسقان، مەكەن ورتاق، ورتاق ءارى ايلى اسپان. وسى كوكتەمدە ريمنەن بەلگرادقا دەيىن، تەگەراننان ءىسلامابادقا دەيىن، قارا تەڭىز جاعالاۋىنان افريكا مۇيىسىنە دەيىن، ءومىردى قۇتقارعان ءبىر - بىرلەگەن سەلبەسىپ شايقاس جاساۋ، ۆاكسينانى زەرتتەۋدەگى ءبىر - بىرلەگەن بىرلەسىپ قامال الۋ، قالتقىسىز ورتاقتاسقان ءبىر - بىرلەگەن بەينەەكران ءماجىلىسى حالىقارالىق قوعامعا ءبىرىن - ءبىرى مەدەت تۇتقان دۇنيە ءجۇزىن كورسەتتى، سونداي - اق جاۋاپكەرشىلىك ارقالايتىن جۇڭگونى كورسەتتى. ءار ەل حالقىنىڭ قيىنشىلىعىن ءوز قيىنشىلىعىمىز دەپ بىلگەندىگىمىز ءۇشىن، عىلىم - تەحنيكانىڭ ۆيرۋستى جەڭەتىن ەڭ پارمەندى قارۋ ەكەندىگىنە ءشۇباسىز سەنگەندىگىمىز ءۇشىن، ”حالىقارالىق سەلبەستىكتىڭ الەمدىك ىندەتكە قارسى اتتانۋداعى بىردەن - ءبىر شىعار جول“ ەكەندىگىنە كامىل سەنگەندىگىمىز ءۇشىن، ءبىز «ادامزاتتىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ، سالاماتتىق ورتاق تۇلعاسىن» تۇلعالاۋدى العا قويدىق.
ۆيرۋس الدىندا، ءومىر وتە دارمەنسىز؛ ىندەتكە قارسى اتتانۋدا ادامزات وتە قايسار. تەك ارازدىقتى تاستاپ، كىربەڭدىكتى قويساق قانا، ادامدار اراسىندا اناعۇرلىم كوپ جىلۋ مەن كۇش - قۋات بولادى. سەربيانىڭ زۇڭتۇڭى ۆۋچيچ جۇڭگو ماماندار گرۋپپاسىنا سۇيىسپەنشىلىككە تولى سەزىممەن بىلاي دەدى: ”ولار 6 اپتا تاپجىلماي قورعاپ، اۋرۋ تۋىلعان قالالاردىڭ بارلىعىن دەرلىك ارالاپ شىقتى“، ”ولاردىڭ كەلۋى سەربيالىقتارعا وزدەرىنىڭ جالعىز ەمەستىگىن سەزىندىردى“. قول ۇستاسا سەلبەسسەك، ءۇمىت الدىمىزدا؛ جولىمىزدا شۇعىلا بولسا، قاراڭعىلىقتان قورىقپايمىز. وسى شۇعىلا − ادامزاتتىڭ ءوزارا كومەكتەسۋ شۇعىلاسى، سەلبەسۋ شۇعىلاسى، وركەنيەت شۇعىلاسى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 5 - ايدىڭ 12 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
