شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى
كىرىسپە
تالايلاعان اسەرلى اڭگىمەلەر حالىق كوسەمىن كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ ىسىمەن بىتە قايناستىردى.
ءوندىرىس دادۇيى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيىنەن ىرگەلى الىپ ەلدىڭ ەڭ جوعارى باسشىسى بولعانعا دەيىن، 40 جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى، شي جينپيڭ جولداس كەدەي بۇقارانى ءبىر ءسات تە ەسىنەن شىعارماي، كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ بورىشىن باستان - اياق ارقالادى.
ەرتەدە سولتۇستىك شانشيدەگى لياڭجياحىدا اۋىلعا تۇسكەن كەزدە، ول اۋىلداستاردى باستاپ قۇدىق قازىپ، توسپانى تۇنبادان تازالاپ، ساتىلى اتىز جاساپ، شالشىق گاز كولشىگىن سالىپ، ”ءبىر جىلدىڭ ءتورت ماۋسىمىندا جۇگەرى ۇنىن تۇتىنا الۋداي“ قاراپايىم نىسانانى كوزدەي كۇرەس جۇرگىزدى.
حىبەيدىڭ جىڭديڭىندا اۋداندىق پارتكومنىڭ شۋجيى بولىپ تۇرعان كەزىندە، ول ۆەلوسيپەدىن ارقالاپ حۋتوحى وزەنىن كەشىپ ءوتىپ، بۇكىل اۋدانداعى 200 نەشە قىستاقتى ارالاپ، اۋىل - قىستاق رەفورماسىن، كەدەيلىكتەن ارىلتۋ جولىن قاراستىردى.
فۋجياننىڭ نيڭدىسىندا ايماقتىق پارتكومنىڭ شۋجيى بولىپ تۇرعان كەزىندە، ول بارلىق اۋىل - قالاشىقتى تۇگەل ارالاپ، ”شابان ۇيرەكتى بۇرىن ۇشىرۋدىڭ“ جولىن ۇزدىكسىز قاراستىردى.
ولكەگە قىزمەتكە كەلگەن سوڭ، ول باعىتتامالى كومەكتەسىپ - سۇيەمەلدەۋدى كوزدەپ، ”فۋجيان - نيڭشيا سەلبەستىگىنىڭ“ نيڭشيا دالاسىندا مول جەمىس بەرۋىن ىلگەرىلەتتى.
پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى، باس شۋجي شي جينپيڭ جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى مەن ادامزاتتىڭ كەدەيلىكتى ازايتۋ ءىسىنىڭ تاريحي دەڭگەيىندە تۇرىپ، جۇڭگونىڭ كەدەيلىكتەن دالمە - ءدال ارىلتۋ قىزمەتىن دەن قويا جوبالاپ، جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتۋدى ىلگەرىلەتۋگە، ءبىرىنشى 100 جىلدىق كۇرەس نىساناسىن جۇزەگە اسىرۋعا ستراتەگيالىق جەتەكشىلىك ەتتى جانە ءوز امالياتىندا كورسەتتى.
باس شۋجي شي جينپيڭ بۇكىل ەلدەگى شوعىرلى تۇتاسقان ەرەكشە كەدەي وڭىرلەرگە ىشكەرىلەي بارىپ، 20 نەشە كەدەي قىستاقتا قىزمەت تەكسەردى، ءۇرتىس 4 جىل ورتالىق كوميتەت ساياسي بيۋروسى تۇراقتى كوميتەتىنىڭ ءماجىلىسىن، ساياسي بيۋرونىڭ ءماجىلىسىن باسقارىپ اشىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ ناتيجەلەرىن باعالاۋ مالىمەتىن تىڭدادى، ءۇرتىس 6 جىل كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ اڭگىمە ءماجىلىسىن اشتى، ءۇرتىس 6 جىل بۇكىل ەلدىڭ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ كۇنى مەزگىلىندە ماڭىزدى قيمىلدارعا قاتىناستى نەمەسە ماڭىزدى نۇسقاۋ بەردى، ءۇرتىس 6 جىل جاڭا جىلدى قۇتتىقتاۋ سوزىندە كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدى باسا دارىپتەدى، ءۇرتىس 7 جىل مەملەكەتتىك ەكى ماجىلىستە ۋاكىلدەرمەن، مۇشەلەرمەن كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ ۇلى جوسپارىن بىرگە اقىلداستى، سونداي - اق تالاي رەت نەگىزگى ساتى كادر - بۇقاراسىنا جاۋاپ حات جازىپ، كەدەيلىككە قارسى كۇرەس ۇلى ىسىنە ات سالىسۋعا جىگەرلەندىردى...
باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ءوزى ايتقانداي: ”40 نەشە جىلدان بەرى، مەن ىلگەرىندى - كەيىندى جۇڭگودا اۋداندا، قالادا، ولكەدە، ورتالىقتا قىزمەت ىستەدىم، كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ باستان - اياق مەنىڭ قىزمەتىمنىڭ ماڭىزدى مازمۇنى بولدى، قاجىر - قايراتىمنىڭ ەڭ كوبىن جۇمسادىم“.
(1)
ناعىز كەدەيلەردى كورۋ حيكاياسى −
”ماعان شىنايى احۋالدى كورسەتىڭىزدەر، شىندىققا جاناسپايتىندارىن كورمەيمىن“
2020 - جىلدىڭ كوكتەمى، جۇڭگو جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتىنىڭ سوققىسىنا تاپ بولعان ەدى.
بۇكىل ەل حالقىن باستاپ ”ىندەتكە“ قارسى قايراتتانا كۇرەس جۇرگىزۋمەن قاتار، باس شۋجي شي جينپيڭ وسى ءبىر كەلەلى ءىستى ەشقاشان ويىنان شىعارعان جوق.
3 - ايدىڭ 6 - كۇنى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شەشۋشى شايقاسىنىڭ شەشۋشى جەڭىسىنە قول جەتكىزۋ اڭگىمە ءماجىلىسى بەيجيڭدەگى حالىق سارايىندا وتكىزىلدى. بۇل − پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ جاعىنداعى كولەمى ەڭ زور ءماجىلىس. ىندەتتەن ساقتانۋ حاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ءارى پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ رۋحىن وڭىرلەرگە، تاراۋلارعا ءدال، تەز جەتكىزۋ ءۇشىن، اڭگىمە ءماجىلىس تەلەۆيزور - تەلەفون ءماجىلىسى فورماسىمەن وتكىزىلدى، بارلىق ولكە، رايون، قالالارداعى نەگىزگى جاۋاپتى جولداستار قاتىناستى، ورتا، باتىس بولىكتەگى 22 ولكەدە اۋداندارعا دەيىن اشىلدى.
اڭگىمە ءماجىلىس باستالىسىمەن باس شۋجي شي جينپيڭ: ”جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتى تۋىلعاننان كەيىن، ىندەت ۇتىمدى تىزگىندەلگەن سوڭ جەرگىلىكتى ورىنعا بارىپ اشۋدى دا ويلادىم، الايدا بيىل ءبارىن قوسىپ ەسەپتەگەندە، 10 ايعا جەتپەيتىن ۋاقىت، كۇن بويىنشا ەسەپتەگەندە، 300 كۇن قالىپتى، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ نىسانا - مىندەتتەرىن دەر كەزىندە جۇزەگە اسىرۋدا بۇرىننان - اق شەشۋگە ءتيىستى كوپتەگەن ماشاقاتتى تۇيىندەر بار ەدى، ىندەت قيىندىق دەڭگەيىن تاعى ارتتىرىپ جىبەردى، ءسوز جوق، ەرتەرەك قايتالاي اتتانىسقا كەلتىرۋ، قايتالاي ورنالاستىرۋ جاساۋ كەرەك بولدى“ دەپ توق ەتەرىن ايتتى.
الدىعا قارايىق، 300 كۇن! كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ نىساناسىن جۇزەگە اسىرىپ، جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعامعا قادام تاستايمىز. جۇڭگو حالقىنىڭ مىڭ جىلدىق ۇلى ارمانى بۇگىنگى تاڭدا ءتىپتى دە اسقاقتاي ءتۇستى!
ءىستى باستان وتكەرمەگەن قيىندىعىن بىلمەيدى. باسىپ وتكەن جولىمىزدى ەسكە الساق، قانشاما ماشاقاتتاردى باستان وتكەردىك دەڭىزشى!
جاقىنعى ءبىر عاسىرعا جۋىق كۇرەس ساپارىندا جۇڭگو كوممۋنيستەرى حالىقتى باستاپ كەدەيلىكتەن ارىلتۋدىڭ تالايلاعان كەرەمەتتەرىن جاراتىپ، جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتۋدىڭ ايبىندى نىساناسىن ورناتتى.
بۇل − پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ تاريحقا، حالىققا بەرگەن ايبىندى ۋادەسى.
پارتيا 18 - قۇرىلتايى جابىلعان سوڭ، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ جاڭادان سايلانعان باس شۋجيى شي جينپيڭ جۇڭگولىق، شەتەلدىك تىلشىلەرمەن كەزدەسكەندە، ”حالىقتىڭ كوركەم تۇرمىسقا دەگەن ۇمتىلىسى − ءبىزدىڭ كۇرەس نىسانامىز“ دەپ نىق سەنىممەن ايتتى.
وسى كۇرەس نىساناسى الدىندا، ول جاۋاپكەرشىلىكتىڭ اۋىر ەكەنىن تەرەڭ سەزىندى −
”الدا جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناعاندىعىن جاريالاعانىمىزدا، تاعى ءبىرسىپىرا بۇقارا كەدەيلىك سىزىعىنان تومەن تۇرمىس كەشىرىپ جاتسا بولمايدى“.
كەدەيلىكتىڭ شىنايى ءمان - جايىن انىقتاپ، كوڭىلدە ەسەپ بولعاندا عانا، كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ قىزمەتىن باعىتتامالى تۇردە ىلگەرىلەتۋگە بولادى. باس شۋجي شي جينپيڭ مىندەتكە تاعايىندالا سالا وسى تالاپتى ورتاعا قويعان ەدى.
ءبىر ايدان استام ۋاقىتتان سوڭ، باس شۋجي اق قار، كوك مۇز جامىلعان تايحاڭشان قويناۋىنا باردى.
حىبەي ولكەسى فۋپيڭ اۋدانىنىڭ لوتوۋان قىستاعىندا، كەدەي وتباسى تاڭ رۇڭبين بۇرىن اۋىل باستىعىنان باسقا جوعارى ءمانساپتىنى كورمەگەن ەدى. سول كۇنى قىستاق پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى گۋ رۇنجين تاڭ رۇڭبيننىڭ ۇيىنە كەلىپ، جوعارىدان كوزدەن كەشىرۋگە ادام كەلەتىنىن ۇقتىردى، ءبىراق ونىڭ كىم ەكەنىن ايتپادى. كەلگەن كىسىنىڭ باس شۋجي شي جينپيڭ ەكەنىن ويلاماعان ەدى.
باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ قولىن ۇستاپ تۇرىپ، تاڭ رۇڭبين ساسقالاقتاعانىنان دايىنداپ العان سوزدەرىنىڭ ءبارىن ۇمىتىپ قالدى.
باس شۋجي شي جينپيڭ بۇل جولعى تەكسەرۋىنىڭ ماقساتى − ”ناعىز كەدەيلەردى كورۋ“ ەكەنىن ايتتى. ول جول قانشا الىس، شارت - جاعداي قانشا جاپالى بولسا دا، بۇل جولعى ساپاردىڭ ماقساتىنا بويسۇنۋ كەرەكتىگىن باسا دارىپتەدى.
باس شۋجي جەرگىلىكتى كادرلارعا بىلاي دەدى: ”بۇل جەرگە ارنايى كەلىپ كوپشىلىككە امانداسۋداعى ماقساتىم ەلىمىزدىڭ قازىرگى كەدەيلىك جاعدايىن جانە ءىس جۇزىندىك احۋالدى ۇعىسۋ. ماعان شىنايى احۋالدى كورسەتىڭىزدەر، شىندىققا جاناسپايتىندارىن كورمەيمىن. سوندىقتان الىس جول باسىپ كەلگەندە از بولسا دا شىنايى جاعدايدى كورسەم، ساپارىمنىڭ ءساتتى بولعانى!“
وتباسىندا قانشا جان بار، قانشا اعايىندىسىڭدار، قانشا مۋ جەرلەرىڭ بار، ءتۇسىمى قانداي، اۋىل - قىستاقتا سەلبەسىپ ەمدەلۋدىڭ جاعدايى قانداي... ناعىز كەدەيلەردى كورىپ، ناقتى جاعدايدى تەكسەردى، باس شۋجي بارلىعىن ەرەكشە تاپتەشتەي سۇرادى.
وشاقتا تۇرعان قازاننان بۋ بۇرقىرايدى. باس شۋجي قازاننىڭ قاقپاعىن اشقان ەدى، ىشىندە بۋ نان، جۇگەرى توقاش، ءتاتتى كارتوپ، كارتوپ، اسقاباق بار ەكەن.
تاڭ رۇڭبيننىڭ جۇبايى قازاننان بۋعا پىسقان ءبىر كارتوپتى الىپ باس شۋجيگە بەردى. باس شۋجي شەتىنەن ءبىرازىن الىپ جەدى دە: ”ءتاتتى ەكەن!“ دەدى، جانىنداعىلارعا دا ءدامىن تاتىپ كورۋدى ايتتى.
ون مىڭ شاقىرىم جول باسىپ، بارلىعىندا حالىقتى جوعارى ورىنعا قويدى. پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى، باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ شوعىرلى تۇتاسقان ەرەكشە كەدەي وڭىرلەردە ءىزى قالدى. شارۋالاردىڭ اۋلاسى، اتىز باسى، ءتورتبۇرىش ۇستەل، بىرنەشە ورىندىق. بۇقارانىڭ مۇڭ - مۇقتاجىن ۇعىسىپ، كەدەيلىكتىڭ تۇيىنشەكتەرىن تاپتەشتەي انىقتادى. لوتوۋان قىستاعىندا بولعان وسىنداي اڭگىمەلەردەن تالايى بار.
(2)
ەسەپ داپتەردىڭ حيكاياسى −
”كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدەن قامال الۋدا شىندىقتى ءىس جۇزىنەن ىزدەۋ، جەرگىلىكتى جاعدايعا قاراي ىستەۋ، تۇرلەر بويىنشا جەتەكشىلىك ەتۋ، كەدەيلەردى دالمە - ءدال سۇيەمەلدەۋ كەرەك“
شىبادۇڭ قىستاعى شياڭشيدەگى ادەتتەگى ءبىر شاعىن قىستاق.
فۋپيڭداعى ساپارىنان ءبىر جىلدان كەيىن، 2013 - جىلى 11 - ايدىڭ 3 - كۇنى باس شۋجي شي جينپيڭ وسى جەردە ”كەدەيلەردى دالمە - ءدال سۇيەمەلدەۋ“ ماڭىزدى بايىمداۋىن تۇڭعىش رەت العا قويدى.
حۋنان ولكەسى حۋايۋان اۋدانىنىڭ شىبادۇڭ قىستاعى ۋليڭ تاۋىنىڭ قويناۋىنا ورنالاسقان، مياۋزۋ ۇلتى شوعىرلى قونىستانعان اۋاشا، تىنىش تاۋ اڭعارىنداعى كەدەي قىستاق. باس شۋجي شىبادۇڭ قىستاعىنا بارعان جىلى بۇكىل قىستاقتا كەدەيلىكتىڭ تۋىلۋ سالىستىرماسى ％57كە جەتكەن ەدى.
قىستاق تۇرعىنى شى باساننىڭ ءالى ەسىندە، باس شۋجي شي جينپيڭ ونىڭ ۇيىنە امانداسا بارىپ، وتباسىنداعىلارمەن بىرگە كىرىس - شىعىس ەسەبىن جاساپ، قانداي قيىنشىلىعى، نەندەي جوبا - جوسپارى بار ەكەنىن سۇراپ، ونىڭ ءۇيىنىڭ استىق قامباسىن، توسەك ورنىن، اس ءۇيىن، شوشقا قوراسىن كورىپ، ولاردى سەنىمدى ارتتىرىپ، قاجىرلى ەڭبەك پەن اقىل - پاراساتتارىنا سۇيەنە وتىرىپ كوركەم تۇرمىسقا جەتۋگە جىگەرلەندىردى.
”ول كوپشىلىكتىڭ نەنى ەگۋدى، نەنى باعۋدى، كىرىستى قاي جاعىنان ارتتىرۋدى ابدەن ويلانىپ ۇعىپ الۋىن، بوس ۇرانعا سالىنباۋىن، قول جەتپەس ۇزاق نىسانا بەلگىلەمەۋىن ءۇمىت ەتتى. كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدەن قامال الۋدا شىندىقتى ءىس جۇزىنەن ىزدەۋ، جەرگىلىكتى جاعدايعا قاراي ىستەۋ، تۇرلەر بويىنشا جەتەكشىلىك ەتۋ، كەدەيلەردى دالمە - ءدال سۇيەمەلدەۋ كەرەكتىگىن ايتتى“، - دەيدى قىستاق تۇرعىنى شى چىڭفۋ سول كەزدى ەسكە الىپ.
2016 - جىلعى مەملەكەتتىك ەكى ماجىلىستەگى حۋنان ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىنىڭ باياندامانى قاراپ جاتقان كەزى:
باس شۋجي شي جينپيڭ ۋاكىلدەرمەن بىرگە سول كەزدەگى جاعدايدى ەسكە الا وتىرىپ، كىرىستى ارتتىرۋ ەسەبىن جاسادى.
باس شۋجي شي جينپيڭ: ”مەن’كەدەيلەردى دالمە - ءدال سۇيەمەلدەۋ‘ دەگەندى شىبادۇڭ قىستاعىندا رەسمي العا قويدىم“، ”قازىر جان باسىندىق ورتاشا كىرىس قانشا؟“ دەپ سۇرادى.
”ءسىز كەلگەن جىلى 1680 يۋان بولاتىن، قازىر 3580 يۋانعا جەتتى“. شياڭشي تۋجيازۋ، مياۋزۋ اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ باستىعى گو جيانچۇن باس شۋجيگە مىنانى ايتتى: شىبادۇڭ قىستاعىندا بۇقارانىڭ كىرىسى ارتىپ، قىستاق كەلبەتى جاڭالانىپ، بۇكىل ولكە بويىنشا وركەنيەتتى قىستاققا جانە ساياحات ءتۇيىندى قىستاعىنا اينالدى، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ جۇزىنەن كۇلكى ەسىپ، دامۋعا ۇمتىلۋ تىلەگى كۇشەيدى، سالت جىگىتتەردىڭ بويداقتىق ماسەلەسىن شەشۋى دە وڭايعا ءتۇستى.
باس شۋجي: ”بىلتىر قانشا جىگىت ۇيلەندى؟“ دەپ سۇرادى.
”جەتەۋ، جەتى سالت جىگىت بويداقتىققا قوش ايتتى“، - دەدى گو جيانچۇن.
باس شۋجي شي جينپيڭ قۋانا بىلاي دەدى: ”تاياۋدان بەرگى كەي ۇلاسپالى حابارلاردان كورىپ، ەرەكشە ءسۇيىندىم، مۇنىڭ ءوزى دە ۇلگىلىك رول وينادى. اناعۇرلىم زور بەكىم، اناعۇرلىم ايقىن وي جەلىسى، اناعۇرلىم ءدال شارالار ارقىلى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسىن ويداعىداي جۇرگىزىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ نىساناسىن ۋاعىندا جۇزەگە اسىرۋ كەرەك“.
2016 - جىلى شىبادۇڭ قىستاعى تۇتاس قىستاق بويىنشا كەدەيلىكتەن ارىلدى.
”ەسەپ جاساۋ“ كەدەيلەردى دالمە - ءدال سۇيەمەلدەۋدىڭ ەڭ جاندى تۇسىندىرمەسى بولدى.
2017 - جىلى كوكتەم مەرەكەسى قارساڭىندا، بەيجيڭنەن سولتۇستىككە قاراي 200 نەشە كيلومەتر جەردەگى حىبەي ولكەسى جاڭجياكوۋ قالاسى جاڭبەي اۋدانىنداعى كەدەي قىستاق دىشىڭ قىستاعىندا، باس شۋجي شي جينپيڭ قىستاق تۇرعىنى شۇي حايچىڭنىڭ ءۇيىنىڭ قوناق بولمەسىندە وعان كىرىس - شىعىس ەسەبىن ەسەپتەپ كورسەتتى: ”3 مۋ جەرگە كارتوپتىڭ اۋەلگى سورتىن ەگەسىڭ، مۋ باسىنان 2000 جىڭ ءونىم الدىڭ دەلىك، ءبىر جىڭىنان 2 يۋان كىرىس كىرەدى؛ 15 مۋ جەرگە ادەتتەگى تاۋارلىق كارتوپ ەكسەڭ، ءار جىڭى 5 ماۋ“.
”ەكەۋىمىزدىڭ ەسەبىمىزدەن زور پارىق شىعىپ قالدى“. باس شۋجي شي جينپيڭ كەدەي وتباسىنىڭ شاعىن ەسەپ داپتەرىن كورىپ، كىرىستى ارتتىرۋدىڭ ءادىس - امالىن كورسەتتى.
باس شۋجي شي جينپيڭ كارتوپتىڭ ۇلكەن كاسىپ ەكەنىن ايتتى. ول جەرگىلىكتى كادرلاردان كارتوپتىڭ اۋەلگى سورتىن جەتىلدىرۋ كاسىبىن كەڭەيتۋدەن ءۇمىت بار - جوقتىعىن سۇرادى.
”ءۇمىت بار، بۇكىل ەل بويىنشا كارتوپتىڭ ساپالى تۇقىمىنىڭ بەستەن ءبىرى ءبىزدىڭ اۋداندا جەتىلدىرىلەدى“، - دەدى اۋداندىق پارتكومنىڭ شۋجيى حى فۋگو.
باس شۋجي شي جينپيڭ باسىن يزەپ: ”كەلەسى قادامداعى جول بەلگىلى بولدى، ەندىگى شارۋا ونى قالاي بازارلاندىرىپ، كولەمدەندىرىپ دامىتۋدا قالدى“، - دەدى.
بۇلار بەيتانىس كورىنىستەر ەمەس.
جياڭشي جيڭگاڭشاننىڭ شىنشان قىستاعىنداعى جاڭ چىڭدىنىڭ ۇيىندە، چيڭحاي حۋجۋ تۋزۋ اۆتونوميالى اۋدانىنىڭ بان - يان قىستاعىنداعى لۇي يوۋجيننىڭ ۇيىندە، انحۇي جينجايداعى ۋاڭ نىڭباۋدىڭ ۇيىندە، چىن زىشىننىڭ ۇيىندە، نيڭشيا گۋيۋانداعى ياڭليڭ قىستاعىنداعى ما كىنىڭ ۇيىندە... باس شۋجي شي جينپيڭ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ قولدانبالارىن پاراقتاپ، ”كوشىرۋ تىكە قوسىمشا قاراجاتىن“، ”الەۋمەتتىك يگىلىك ورمانى قوسىمشا قاراجاتىن“، ”جوسپارلى تۋىت سيلىعىن“، ”ەڭبەك كىرىسىن“ كورىپ، كەدەيلەردى دالمە - ءدال سۇيەمەلدەۋ ساياساتتارىنىڭ تياناقتاندىرىلۋ جاعدايىن تەكسەرىپ، ولاردىڭ كىرىسى مەن شىعىسىن ەگجەي - تەگجەيلى ۇعىسىپ، قيىنشىلىعى بار بۇقارامەن بىرگە كەدەيلىكتەن ارىلىپ اۋقاتتانۋدىڭ جولىن قاراستىردى.
كەدەي بۇقارانىڭ كىرىس - شىعىس ەسەبى عانا ەمەس. بۇكىل ەلدە ءسىرا قانشا كەدەي حالىق بار، ءاربىر وتباسىنا دەيىن دالمە - ءدال ىستەۋگە بولا ما، وسى ەسەپ، تىپتەن كەدەيلىكتەن دالمە - ءدال ارىلتۋدىڭ نەگىزى.
”جاعداي انىقتالسا عانا، قىزمەتتى وتباسىلارعا دەيىن تياناقتى ىستەۋگە بولادى. قيىنشىلىعى بار اۋىلداستاردىڭ كەدەيلىكتەن ارىلىپ بايۋىنا كومەكتەسۋدە باعىتتامالىلىق بولۋى، بارلىق وتباسىنىڭ جاعدايىن ءبىلىپ، انا ءۇيدىڭ ارتىقشىلىعى، مىنا ءۇيدىڭ كەمشىلىگى جونىندە كوڭىلدە ەسەپ بولۋى كەرەك“. حىبەيدىڭ فۋپيڭ اۋدانىندا قيىنشىلىعى بار بۇقارادان حال سۇراعاندا، باس شۋجي شي جينپيڭ وسىلاي دەپ باسا دارىپتەدى. 2013 - جىلى مەملەكەتتىك ەكى ماجىلىستە حالىق قۇرىلتايى ۋاكىلدەرىنىڭ باياندامانى قاراۋ تالقىسىنا قاتىناسقاندا، باس شۋجي ىشكەرىلەگەن تۇردە بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدە ”گراناتپەن بۇرگەنى جارۋعا“ بولمايدى، ”مول سۋمەن كولكىتىپ سۋارۋعا“ كەلمەيدى، كەدەي حالىقتى دالمە - ءدال پارىقتاپ، دالمە - ءدال كومەكتەسىپ - سۇيەمەلدەپ، دالمە - ءدال باسقارۋ كەرەك.
باس شۋجي ايتقان ”كوڭىلدە ەسەپ بولۋ“، ”دالمە - ءدال پارىقتاۋ“ دەگەندەردىڭ مەڭزەيتىنى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ قىزمەتىنىڭ ۇرىمتال تۇستارى ەدى.
باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ نۇسقاۋى بويىنشا، تاريحتا بولىپ كورمەگەن كەدەي حالىقتى ارحيۆ تۇرعىزىپ، كارتچكالاندىرۋ قىزمەتى بۇكىل ەل بويىنشا ورىستەتىلدى. 2014 - جىلى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ جۇيەسى بۇكىل ەل كولەمىندە كەدەيلىكتى پارىقتاۋدى ورىستەتتى. ارحيۆ تۇرعىزىپ، كارتچكالاندىرۋ ەلىمىزدىڭ كەدەيلەر ساندى مالىمەتىن العاش رەت قىستاققا دەيىن، وتباسىنا دەيىن، ادامعا دەيىن انىقتاۋدى جۇزەگە اسىردى.
وسى ”ەسەپ“ بولعان سوڭ، كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ، وركەندەتۋ ”تامشىلاتىپ سۋارۋ“ بويىنشا كەدەيلەردى دالمە - ءدال سۇيەمەلدەۋدىڭ تىڭ كەزەڭىنە ءوتتى.
شاعىن ەسەپ داپتەرى، ۇلكەن ىقىلاس - پەيىل. پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى، باس شۋجي شي جينپيڭ ۇزاق ۋاقىتتىق اماليات نەگىزىندە، كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ قىزمەتىنە عىلمي قورىتىندى جاساپ جانە نازاريالىق دەڭگەيدى جوعارىلاتىپ، كەدەيلەردى دالمە - ءدال سۇيەمەلدەۋ جالپى جوباسىن قالىپتاستىرىپ، جۇڭگونىڭ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ قىزمەتىنىڭ زور دامۋىن جەبەدى.
كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ ورىستەتىلگەن 7 جىلدان بەرى، جۇڭگونىڭ كەدەي حالىق سانى 90 ميلليوننان استام ادام ازايدى، بۇل ءبىر ورتاشا ەلدىڭ حالىق سانىنىڭ جالپى كولەمىمەن قارايلاس.
(3)
شاي مەن جەمىستىڭ اڭگىمەسى −
”’سۋ ىشكەندە قۇدىق قازۋشىنى ۇمىتپا، بايىعاندا پارتيانىڭ مەيىرىن ۇمىتپا‘ دەگەن ءسوز وتە جاقسى ايتىلعان“
حوش ءيىسى اڭقىعان ءبىر ستاكان انجي اق شۋلان شايىن قولىما الدىم، بايۋدىڭ وسى التىن جاپىراقتارى كەزىندە شالعاي تاۋلى قىستاقتاعى قاراپايىم داقىل عانا بولاتىن.
جىجياڭ ولكەسى انجي اۋدانى شيلۇڭ اۋىلى حۋاڭدۋ قىستاعىنىڭ كەزىندەگى اقشۋلان شاي بازاسىنىڭ جاۋاپتىسى بولعان مەي شييىڭنىڭ ءالى دە انىق ەسىندە: 2003 - جىلى 4 - ايدىڭ 9 - كۇنى سول كەزدە جىجياڭ ولكەلىك پارتكومنىڭ شۋجيى بولعان شي جينپيڭ باتپاق جولدى بويلاپ شاي باعىنا كىرىپ، اق شۋلان شايدىڭ جالپىلاستىرىلۋ، ەگىلۋ جاعدايىن سۇراستىردى − اق شۋلان شاي قالاي ەنگىزىلگەن، قالاي وتىرعىزىلادى، قالاي جينالادى، قالاي مانەرلەنەدى، ساتىلۋ جاعدايى قالاي؟
”ولكەلىك پارتكوم شۋجيى رەتىندە شاي باعىنداعى ىستەردى وسىنشاما انىق بىلەرىن ويلاماپپىن“. مەي شييىڭ ەسكە الىپ بىلاي دەيدى: سول رەت تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزگەن سوڭ كوپ وتپەي انجي اۋدانىنىڭ اق شۋلان شاي كاسىبى قارىشتاپ دامىدى، ۇكىمەت ”اق شۋلان شاي مەكەنى“ ماركاسىن تىزىمگە الدىرىپ، شاي ەگۋشى شارۋالاردى تەگىن باۋلىپ، شاي مادەنيەتى، شاي تەحنولوگياسى، شاي ازىق - تۇلىكتەرى سياقتىلارمەن اق شۋلان شاي كاسىپ تىزبەگىنىڭ ءورىسىن اشتى.
بۇل كۇندەرى حۋاڭدۋ قىستاعىنىڭ اق شۋلان شاي ەگىلەتىن جەر اۋدانى 5000 نەشە مۋدان 12 مىڭ مۋعا كەڭەيتىلىپ، جىلدىق ءونىم قۇنى 150 ميلليون يۋانعا جەتتى، كەشەگى تاقىر تاۋ ”شاي تەڭىزىنە“ اينالدى، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ كىرىسى دە ”كۇنىنە ءبىر يۋان تابۋدان“ ءبىر جىلدا ادام باسىنا 36 مىڭ يۋاننان استى.
بايىعاندا پارتيانىڭ مەيىرىن ۇمىتپادى، الدىمەن بايىعاندار كەيىنگىلەردى بايىتۋدى ۇمىتپادى.
2018 - جىلى 4 - ايدا حۋاڭدۋ قىستاعىنداعى 20 پارتيا مۇشەسى باس شۋجي شي جينپيڭگە حات جازىپ، قىستاقتاعى اق شۋلان شاي ەگىپ بايۋدىڭ جاعدايىنان مالىمەت بەرىپ، 15 ميلليون ءتۇپ شاي مايساسىن كەدەي وڭىرلەردەگى بۇقارانىڭ كەدەيلىكتەن ارىلۋىنا كومەكتەسۋگە جىلۋعا اتايتىندىقتارىن ايتتى.
باس شۋجي شي جينپيڭ بۇل ىسكە ماڭىزدى نۇسقاۋ بەرىپ، بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: ”سۋ ىشكەندە قۇدىق قازۋشىنى ۇمىتپا، بايىعاندا پارتيانىڭ مەيىرىن ۇمىتپا“، بۇل ءسوز وتە جاقسى ايتىلعان. سۋ ىشكەندە قاينارىن ۇمىتپاۋ، پارتيانىڭ مەيىرىن ۇمىتپاۋ تانىمىن كۇشەيتىپ، پارتيانىڭ قامىن ويلاۋ، الدىمەن بايىعاندار كەيىنگىلەردى بايىتۋدى ويلاۋ رۋحىن اسقاقتاتۋدىڭ كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسىنىڭ جەڭىسىنە قول جەتكىزۋدە توتەنشە ماڭىزى بار.
2 جىل وتە شىقتى، 15 ميلليون ءتۇپ شاي مايساسى حۋنان، سىچۋان جانە گۇيجوۋ 3 ولكەدەگى 4 اۋداننىڭ ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتچكالاندىرىلعان 34 كەدەي قىستاعىندا تامىر تارتىپ، جىلۋدى العان جەرلەردەگى 1862 وتباسىنداعى 5839 كەدەي حالىقتىڭ كىرىستەرىن ارتتىرىپ، كەدەيلىكتەن ارىلۋعا جەتەكتەدى.
ەلىمىز سوتسياليستىك ءتۇزىمىنىڭ ابزالدىلىعى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدىڭ ەجەلدەن ءبىر جەردىڭ، ءبىر ورىننىڭ، ءبىر ادامنىڭ عانا ءىسى ەمەس بولۋىندا.
2015 - جىلى 2 - ايدا باس شۋجي شي جينپيڭ لياڭجياحىعا قايتىپ باردى. ول ادەيى دالالىق اۆتوكولىككە وتىرىپ، كەدىر - بۇدىر تاۋ جولىن بويلاپ، جوتانىڭ بيىك جەرىندەگى الما ەگىمشىلىگى باعىنا بارىپ تەكسەرۋ جۇرگىزدى.
بەتكەيگە ەگىلگەن المانىڭ مۋ باسىندىق ءونىمى 4000 جىڭ بولىپ، 20 نەشە مىڭ يۋاننان استام كىرىس كىرگىزۋگە بولاتىندىعىن بىلگەندە، باس شۋجي شي جينپيڭ ەرەكشە قۋاندى. 40 نەشە جىلدىڭ الدىنداعى اترەتتە تۇرعان كەزىن ەسكە الىپ، اۋىلداستاردىڭ جاپا - ماشاقاتپەن ەككەن ەگىس داقىلدارىنىڭ مۋ باسىندىق ءونىمىنىڭ ارەڭ نەشە ونداعان جىڭ عانا بولاتىندىعىن ويلاعان ول قاتتى قامىقتى.
”ءسوز جوق، الما شارۋاشىلىعىن تاباندىلىقپەن مىقتى يگەرۋ كەرەك“. باس شۋجيدىڭ تاپسىرماسى يان - ان قالالىق پارتكومنىڭ تۇراقتى مۇشەسى، باۋتا رايوندىق پارتكومنىڭ شۋجيى ليۋ جيڭتاڭنىڭ ءالى ەسىندە. ”ءبىز سوڭعى جىلدارى باس شۋجيدىڭ نۇسقاۋىن بۇلجىماستان دايەكتىلەندىرىپ، الما شارۋاشىلىعىن ۇزدىكسىز دامىتىپ، كۇشەيتە تۇستىك. وسى 2 جىلدا مول ءونىم الدىق، مۋ باسىندىق ءونىمى 8000 جىڭ اينالاسىندا بولىپ، شارۋالاردىڭ كىرىسى زور مولشەردە ارتتى“، - دەيدى ليۋ جيڭتاڭ.
باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: اپات سەبەبىنەن ءونىم ازايۋ، ۇقساس جەمىستىڭ باعاسى ۇقساماۋ، مولشىلىق جىلدا مول ءونىم الا الماۋ سياقتى ماسەلەلەردى قالاي ويداعىداي شەشۋدى زەرتتەۋ كەرەك. اسىرەسە، ورتاعا قويىلعان باعىتتامالى كومەكتەسۋ - سۇيەمەلدەۋدە وتكەندە كەدەي وڭىرلەرمەن قاتىسى جوق دەپ قارالعان فينانس ونىمدەرىن الما شارۋاشىلىعىن دامىتۋدىڭ ورنىقتى تىرەگىنە اينالدىرۋ كەرەك.
باعالى قاعازدى باقىلاۋ - باسقارۋ كوميتەتىنىڭ ءبىر تۇتاس جوسپارلاۋىندا، جۇڭگو فينانس مەرزىمدەمەلى تاۋار ساۋدا ورنى باعىتتامالى كومەكتەسىپ - سۇيەمەلدەيتىن شانشي ولكەسىنىڭ يانچاڭ اۋدانىندا، جاسامپازدىقپەن الما ”قامسىزداندىرۋ + مەرزىمدەمەلى تاۋار“ فينانس ونىمدەرىن ۇسىندى − قامسىزداندىرۋ سەرىكتەستىكتەرى جەمىس ەگۋشى شارۋالارعا باعا قامسىزداندىرۋىن ازىرلەۋگە جاۋاپتى بولادى، ەڭ سوڭىندا باعانىڭ تولقۋ حاۋىپ - قاتەرىن مەرزىمدەمەلى تاۋار سەرىكتەستىكتەرى مەرزىمدەمەلى تاۋار بازارىندا دولايلاستىرىپ، تۇراقتاندىرادى.
پايداعا كەنەلگەن العاشقى توپتاعى سىناق ءتۇيىنى وتباسىلارىندا انگوۋ قالاشىعىنىڭ اچيڭ قىستاعىنداعى جەمىس ەگۋشى شارۋا شياۋ جينگۋاڭ بار. ول 2018 - جىلى ءبىر جىڭىن 4 يۋاننان ەسەپتەپ ۇيىندەگى 30 توننا الماعا قامسىزداندىرۋ الدى، كەيىن بازار جاعدايىنىڭ تولقۋىنا ۇشىراپ، ءبىر جىڭى 1.8 يۋانعا قۇلدىرادى، ”بۇرىنعىداي بولسا قايتا كەدەيلەسىپ كەتەر ەدىك، بۇل كۇندەرى قامسىزداندىرۋ سەرىكتەستىكتەرى، راسىندا، تولەم بەرەدى، ىشتەي سەنىمدى بولعان سوڭ تىپتەن جىگەرلەنىپ ىستەيمىز“، - دەدى ول.
”المانى دا قامسىزداندىرۋعا الۋعا بولاتىن بولدى!“، - شياۋ جينگۋاڭنىڭ كەشىرمەسى قىستاق تۇرعىندارىن ات سالىسۋعا جەتەكتەدى. باعا قامسىزداندىرۋى ”باعانى“ قورعايتىن بولدى، كەدەي بايىرعى رايوننىڭ الماسى ”التىن الماعا“ اينالىپ، دۋباي سياقتى حالىقارالىق بازارعا بەتتەدى.
2019 - جىلى 5 - ايدا يان - اننىڭ ءارقايسى اۋداندارى تۇتاستاي كەدەيلىكتەن ارىلىپ، كەدەيلىك قالپاعىن الىپ تاستادى، الما شىنىمەن دە ”بايۋ جەمىسىنە“ اينالدى.
ءبىر ستاكان قارا شاي، ءبىر تال الما، شوشقانىڭ ءسۇرى سانى، ءبىر قۇمىرا اراق ... كەدەي وڭىرلەردىڭ بارعان سايىن كوپ ەرەكشە ونىمدەرى ۇلكەن قالالارداعى بۇقارانىڭ اس ۇستەلىنەن كورىنەتىن بولدى.
2018 - جىلى 2 - ايدىڭ 12 - كۇنى باس شۋجي شي جينپيڭ چىڭدۋدا كەدەيلىكتەن دالمە - ءدال ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسىن ويداعىداي جۇرگىزۋ اڭگىمە ءماجىلىسىن باسقارىپ اشقاندا، قوعامدى اتتانىسقا كەلتىرىپ، ءارقايسى جاقتاردىڭ كۇشىن شوعىرلاندىرۋعا تاباندى بولىپ، ۇكىمەت پەن قوعامنىڭ − وسى ەكى جاقتاعى كۇش - قۋاتتىڭ رولىن تولىق ساۋلەلەندىرىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋعا تۇتاس قوعام جاپپاي ات سالىساتىن ارنا قالىپتاستىرۋدى باسا دارىپتەدى.
2019 - جىلى 11 - ايدا، مەملەكەتتىك دامۋ جانە رەفورما كوميتەتى سياقتى 15 تاراۋ «تۇتاس قوعامداعى كۇشتەردى تۇتىنۋ ارقىلى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋگە بىرگە ات سالىسۋعا اتتانىسقا كەلتىرۋ دارىپتەمەسىن» جاريالادى. ارناۋلى تۇردەگى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ، كاسىپ سالاسى ارقىلى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ، قوعام كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ ءوزارا تولىقتىرعان ”كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدىڭ ءىرى ارناسى“ بىرتىندەپ قالىپتاستى.
(4)
”شابان ۇيرەكتىڭ بۇرىن ۇشۋ“ حيكاياسى −
”كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدى ەرىك - جىگەر جاعىنان سۇيەمەلدەۋمەن، اقىل - پاراسات جاعىنان سۇيەمەلدەۋمەن ءوزارا ۇشتاسۋىن كۇشەيتىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدا باياندى ىشكى ومىرشەڭدىك كۇش بولۋىنا مۇمكىندىك جاسادى“.
1988 - جىلى فۋجياننىڭ شىعىسىنداعى 9 اۋداندى ارالاعاننان كەيىن، سول كەزدە نيڭدى ايماقتىق پارتكومنىڭ شۋجيى بولىپ تۇرعان شي جينپيڭ ”شابان ۇيرەك قالاي بۇرىن ۇشادى“ دەگەن تاقىرىپتا فۋجياننىڭ شىعىسىنداعى 9 اۋداندى تەكسەرۋدەن اسەرىن جازدى.
ول ”جارلىلىققا كونۋ“، ”كەدەيلىككە ەتى ۇيرەنىپ كەتۋ“، ”كۇتۋ، يەك سۇيەۋ، الاقان جايۋ“، وزىنەن ەمەس وزگەدەن كورۋ سياقتىلاردى جازدى، وسى كوزقاراستىڭ ءبارى جونگە سالۋ تىزىمدىگىندە بولۋى كەرەك. شابان ۇيرەك بۇرىن ۇشقىسى كەلەدى، كەدەيلەر الدىمەن بايىعىسى كەلەدى، الايدا ”الدىمەن ۇشۋدى“، ”الدىمەن بايۋدى“ جۇزەگە اسىرۋعا بولا ما، ەڭ الدىمەن كوكەيىمىزدە وسىنداي تانىمنىڭ بار - جوقتىعىنا قاراۋ كەرەك.
سول كەزدە كوپتەگەن جولداستار كەدەيلىكتەن ارىلتۋدىڭ ءۇمىتىن مەملەكەتتىڭ كوبىرەك اقشا بولۋىنە، كوبىرەك قامقورلىق جاساۋىنا ارتتى. شي جينپيڭ جولداس بىلاي دەپ قارادى: ”ءبىز، ءسوزسىز، ءبىر ورىندى دۇرىستاپ الۋىمىز كەرەك: شيكى زات، قارجى تاپشىلىعى سياقتىلاردى شەشۋدىڭ تەتىگىن وزىمىزگە اۋدارۋىمىز كەرەك، بۇل ورىنداعى بۇرىلىس ”الدىمەن ۇشۋ“ تانىمىنىڭ ەڭ نەگىزگى مازمۇنى. ءبىز بارلىق ىستە باسقالاردان ۇمىتتەنۋدى بارلىق ىستە الدىمەن وزىمىزگە ۇڭىلۋگە وزگەرتۋىمىز كەرەك“. ”ءبىزدىڭ كەيبىر شەكتەۋگە ۇشىراماعان سالالاردا، كەدەي وڭىرلەردەگى وزگەشە ابزالدىلىعى بار جەرلەردى ەرەكشە دامىتۋعا قابىلەتىمىز قاپتال جەتەدى“.
”الدىمەن ۇشۋ“ ءۇشىن ”ۇشۋعا باتىلدىق“ ەتەتىن ارىندى كۇشەيتۋ كەرەك.
شي جينپيڭ جولداس فۋجياننىڭ 9 ايماق، قالاسىنىڭ ىشىندە ەكونوميكاسى 9 - ورىندا تۇراتىن نيڭدىداعى جولداستاردىڭ ولكەگە جيىنعا كەلگەندە، ەڭ ارتقى قاتارعا وتىراتىندىعىن، سويلەۋگە باتىلدارى بارمايتىندىعىن بايقايدى.
شي جينپيڭ جولداس وسى جاعدايدى وزگەرتۋ كەرەكتىگىن تەرەڭ سەزىنەدى. نيڭدىعا بارىپ قىزمەت ىستەگەننەن كەيىن، ول ولكەگە جيىنعا بارعاندا، ىلعي ءبىرىنشى قاتارعا وتىرىپ، ەڭ الدىمەن سويلەۋگە تىرىسادى. ول كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدە ەرىك - جىگەر جاعىنان سۇيەمەلدەۋ كەرەكتىگىن، كەدەي وڭىرلەردە ارىن كەم بولسا بولمايتىندىعىن تەرەڭ سەزىنەدى. كەدەي اۋدان، كەدەي ءوڭىر بولىپ بەلگىلەنگەندىگىنە بولا اۋدانىمىزدىڭ قانداي، قالاي كەدەي بولعاندىعىن ايتۋعا عانا داعدىلانىپ الساق بولمايدى، ۋاقىت ۇزارا كەلە قورىناتىن، سەرپىلە المايتىن كوڭىل كۇي پايدا بولادى، قورىنۋدان ”كەدەي اۋدان تانىمى“ تۋىندايدى.
”الدىمەن ۇشۋ“ تانىمى قالىپتاسقاننان كەيىن، تاعى ”ۇشا الاتىن“ ”قانات“ بولۋى كەرەك.
شينيڭ قالالىق حۇيزۋ ورتا مەكتەبىنىڭ جوعارى دارەجەلى وقىتۋشىسى باي شيۋحۋانىڭ جۇرەگىنەن 2016 - جىلعى ماگنوليا گۇلى جايقالا اشىلعان سول كۇندەر ماڭگى ەسىنەن كەتپەيدى.
مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلى رەتىندە، ول ءوزىنىڭ بىرنەشە ەگىن، مال شارۋاشىلىق وڭىرلەرىنىڭ مەكتەبىنە جۇرگىزگەن تەكسەرۋ - زەرتتەۋ تابىستارىن الىپ بەيجيڭگە كەلىپ، مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايى ماجىلىسىندە اۋىل - قىستاق وقىتۋشىلار كۇشىن جاقسارتۋ جونىندە ۇسىنىس قويۋدى ءۇمىت ەتتى.
چيڭحاي ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىنىڭ قاراپ شىعۋىندا ول بۇكپەسىز تۇردە بىلاي دەدى: ”اۋىل - قىستاق وقىتۋشىلارىنىڭ جالپى تۇلعالىق ساپاسى جوعارى بولماۋ ماسەلەسى ءالى دە كورنەكتى، اسىرەسە، حانزۋ ءتىلى مەن ۇلتتىق تىلدەگى قوس ءتىلدى وقىتۋشىلار كۇشى ءالسىز“.
بۇكپەسىز ءسوز باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ نازارىن اۋداردى: ”كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدە الدىمەن اقىل - پاراسات جاعىنان سۇيەمەلدەۋ، اسىرەسە، وقۋ - اعارتۋ ارقىلى كەدەيلىكتەن ارىلتۋعا دەن قويىپ، وقۋ - اعارتۋ بايلىعىن بىركەلكىلەندىرۋ ماسەلەسىن كۇش سالا شەشۋ كەرەك، كەدەيلەردىڭ پەرزەنتتەرىن العاشقى قادامدا - اق سۇرىندىرۋگە بولمايدى، كەدەيلىكتىڭ ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاسۋىن توسۋ كەرەك“.
تەك ”كەدەيلىك“ پەن ”ناداندىقتىڭ“ قاتەرلى اينالىمىن بۇزعاندا عانا، ”ءالسىز قۇس“ توپشىسىن قاتايتىپ، بيىككە سامعايدى.
ايتسەدە ۇلان - بايتاق جۇڭحۋا توپىراعىندا ”ماتاي اسەرىنىڭ“ مىسالدارى كوپ كەزدەسەدى − نەعۇرلىم كەدەي جەردە وقۋ - اعارتۋدى جۇرگىزۋ سولعۇرلىم قيىن بولادى، ءبىراق نەعۇرلىم كەدەي بولعان جەر وقۋ - اعارتۋدى سولعۇرلىم قاجەت ەتەدى، وقۋ - اعارتۋ جۇرگىزبەگەن سايىن، سولعۇرلىم كەدەيلەسە بەرەدى.
مۇنداي احۋال باس شۋجي شي جينپيڭدى قاتتى قامىقتىردى −
”مەن ءىشىنارا كەدەي جەرلەرگە بارعانىمدا، كەيبىر بالالاردىڭ 7 − 8 جاسقا كەلسە دە ۇيلەرىندە جۇرگەندىگىن، وقۋعا تۇسپەگەندىگىن كوردىم. كەدەي وڭىرلەردەگى وقۋ - اعارتۋدى، ءسوزسىز، جانداندىرۋ كەرەك، بالالاردى العاشقى قادامدا - اق سۇرىندىرۋگە بولمايدى، ولارعا تاربيە الاتىن وراي بەرىپ، داشۋەگە كىرىپ وقيتىن وراي بەرىپ، ەندى ءبىر 10 جىل، 8 جىل وتكەندە بايۋ شەبەرىنە اينالۋىنا، ەڭ كەمىندە، قارنى توق جۇرەتىن، ەندىگارى كەدەيشىلىك كورمەيتىن كۇنگە جەتكىزۋگە جاعداي جاساۋ كەرەك“.
تەك وقۋ - اعارتۋ عانا كەدەي وڭىردەگىلەردىڭ سامعاۋىنا قوس قانات بىتىرەدى، ”شابان ۇيرەكتەردىڭ بۇرىن ۇشۋىنا“ مۇمكىندىك بەرەدى!
”اقىل - پاراسات ارقىلى سۇيەمەلدەۋ“ ءۇشىن، ول ناقتى جاعدايدى كوزبەن كوردى − 3 ساعاتتان استام ارالاپ ءجۇرىپ، چۇڭچيڭداعى اسقار تاۋدىڭ تۇكپىرىنە ورنالاسقان جۇڭ - ي اۋىلدىق باستاۋىش مەكتەبىنە كەلىپ، وقىتۋشى - وقۋشىلار اسحاناسىنىڭ تاماق بولمەسىن، اس ازىرلەۋ بولمەسىن مۇقيات تەكسەردى، بالالاردىڭ ۇيرەنۋ جانە تۇرمىس جاعدايىن ۇعىستى.
”اقىل - پاراسات ارقىلى سۇيەمەلدەۋ“ ءۇشىن، ول ءادىس - امال قاراستىردى − ”كەدەي، تاۋلى وڭىرلەرگە اۋىل - قىستاق وقىتۋشىلارىن جىبەرۋ كەرەك نەمەسە بالالاردى سىرت جەرگە جاتاقتا جاتقىزىپ وقىتۋ كەرەك. تىم شەت - شالعاي جەرلەر جونىنەن شوعىرلى جاتاققا جاتقىزباسا دا بولادى، جاتاقحانا ورنىنا بارۋ ءۇشىن بالالار نەشە ساعات جول باسادى، بۇل وتە قاتەرلى. وقىتۋشى جىبەرىپ، ەڭبەكاقىسىن كوبەيتىپ بەرۋ، كەزەكتەسۋ ءتۇزىمىن اتقارۋ، وسىنداي كەشىرمەنى وقىتۋشىلاردىڭ دارەجەسىن ءوسىرۋدىڭ باستى نەگىزى ەتۋ كەرەك“.
”اقىل - پاراسات ارقىلى سۇيەمەلدەۋ“ ءۇشىن، ول ءۇمىت كۇتتى − ”مەملەكەت باۋلۋ جوسپارى(2014)“ بەيجيڭ پەداگوگيكا داشۋەسى گۇيجوۋ ءبىلىم اسىرۋ كۋرسىندا باۋلىنىپ جاتقان وقىتۋشىلارعا قايتارعان حاتىندا جاستارعا ”وقۋ - اعارتۋ رەفورماسىنىڭ اتويشىلارى، كەدەيلەردى وقۋ - اعارتۋ ارقىلى سۇيەمەلدەۋدىڭ باستاماشىسى، وقۋشىلاردىڭ ءوسىپ - جەتىلۋىندەگى جەتەكشىسى بولۋعا قۇلشىنۋدى“ ايرىقشا قاداعالادى.
”شابان ۇيرەك بۇرىن ۇشۋدى ويلاۋ“ ۇستانىمى مەن تالابىنان بىلىنبەي تاتىمدى وزگەرىستەر تۋىلدى −
”قازىر پارتيانىڭ ساياساتى وسىنشاما جاقسى، قۇلشىنا ىستەمەسەك، باس شۋجيدىڭ بەتىنە قالاي قاراماقپىز!“، - دەدى حىبەيدىڭ فۋپيڭ اۋدانى لۋوتۋوۋان قىستاعىنداعى قاراپايىم قىستاق تۇرعىندارى ءبىر اۋىزدان.
”’تەك سەنىم بولعاندا عانا، سارى توپىراقتى التىنعا اينالدىرۋعا بولادى‘، باس شۋجيدىڭ سول جىلدارى ايتقان وسى ءبىر اۋىز ءسوزى، راسىندا، ءدال كەلدى!“، - دەيدى اۋىلداستار كۇلە سويلەپ.
الاقانداي قىستاقتىڭ بەينەسى جىل سايىن وزگەردى. كەزىندە تۇتانعىش تۇتاتاتىنداردىڭ اياعى ۇزىلمەيتىن شاعىن عيباداتحانا ورمەكشى تورىنا تولىپتى. ”جاراتقانعا جالبارىنعانمەن، كەدەيلىكتىڭ تامىرىنا بالتا شابۋعا بولمايدى ەكەن“، - دەگەن ءبىر قىستاق تۇرعىنى: قۇتقارۋدى كۇتىپ وتىرۋدىڭ دا ءجونى جوق، كوپشىلىك بىرگە امال قاراستىرىپ، جول ىزدەپ، ورايدى يگەرۋى كەرەك ەكەن، كەدەيلىكتەن ارىلۋدىڭ تالاپتىلار تاقتاسىنا، داڭق تاقتاسىنا كىمنىڭ اتى شىقسا، سونىڭ جارامدى بولعانى، - دەيدى.
وسى جىلدارى باس شۋجي شي جينپيڭ تالاي جەردە: ”كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدى جىگەر - قايرات، اقىل - پاراسات ارقىلى سۇيەمەلدەۋمەن ءوزارا بىرلەستىرۋدى كۇشەيتىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدى باياندى ىشكى قوزعاۋشى كۇشكە يە ەتۋ كەرەك“، - دەگەن ەدى. كەدەيلىكتەن ارىلتۋ − زاتتىق شارت - جاعدايدى جاقسارتۋ عانا ەمەس، ودان دا ماڭىزدىسى، ادامداردى جالپى جاقتان دامىتۋ بولىپ تابىلادى. مىنە بۇل جۇڭگونىڭ كەدەيلىككە قارسى كۇرەس تاقىرىبىنىڭ ءمانى.
(5)
اۋداندىق پارتكوم شۋجيىنىڭ ”قىزمەت ورنىنا قايتا ورالۋ“ اڭگىمەسى −
”كەدەي اۋدانداردىڭ اۋداندىق پارتكوم شۋجيى، اۋدان اكىمى سول جەردە تابان تىرەپ تۇرۋى، جاۋاپكەرشىلىگىن سوڭىنا دەيىن ارقالاۋى، كەدەيلىكتەن ارىلتپايىنشا ’كەتپەۋى‘ كەرەك“
تاياۋدا ”5 شۋجيدىڭ بىرگە تۇرعان سۋرەتى“ ينتەرنەت بەتىن ”جاۋىپ كەتتى“.
كوكتەمگى جاڭبىر سىركىرەپ تۇرعاندا، شانشيدىڭ چينليڭ - داباشان تاۋلى رايونىندا قىزمەت تەكسەرىپ جۇرگەن باس شۋجي شي جينپيڭ كۇلىمسىرەي باسىپ، ەڭبەك ىستەپ جاتقان شاي ەگۋشىلەردىڭ قاسىنا كەلدى. ونىڭ قاسىندا شانشي ولكەلىك پارتكومنىڭ شۋجيى، انكاڭ قالالىق پارتكومنىڭ شۋجيى، پيڭلي اۋداندىق پارتكومنىڭ شۋجيى، جياڭجياپيڭ قىستاعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى بار ەدى.
الىستا ال قاراكوك تاۋلار مۇنارتادى، شاي باقشاسى كوركەم سۋرەتتەي كوز تارتادى. پارتيانىڭ باس شۋجيىنەن تارتىپ نەگىزگى ساتىداعى پارتيا ياچەيكاسى شۋجيىنىڭ بويىنان ادامدار پارتيانىڭ ءار دارەجەلى باسشى كادرلارىنىڭ اۋىل - قىستاقتا تامىر تارتىپ، شىن جۇرەكتەن حالىق ءۇشىن ىستەيتىن قاراپايىم ىقىلاسىن كورگەندەي بولدى ءارى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ ۇيىمدىق ارتىقشىلىعى مەن تۇزىمدىك ارتىقشىلىعىنىڭ قاينار كوزىن كورگەندەي بولدى.
ۋاقىتتى 5 جىلدىڭ الدىنا شەگەرەيىك.
2015 - جىلى 11 - اي، بەيجيڭ جيڭشي قوناقجايى. بىلايعى جۇرت ”تاريحتاعى ەڭ جوعارى ولشەم“ دەپ اتاعان ورتالىقتىڭ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ، وركەندەتۋ قىزمەت ءماجىلىسى وسى ارادا اشىلىپ، ورتالىق كوميتەت ساياسي بيۋروسىنىڭ تۇراقتى مۇشەلەرى تۇگەل قاتىناستى.
ماجىلىستە ورتا، باتىس بولىكتەگى 22 ولكە (اۆتونوميالى رايون، قالا) نىڭ نەگىزگى جاۋاپتىلارى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ جاۋاپكەرشىلىك حاتىنا سالاۋاتتى تۇردە ءوز اتتارىن جازدى. كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ اۋىر مىندەتىن ارقالاعان وسى ”ءبىرىنشى باسشىلار“ پارتيا ورتالىق كوميتەتىنە ”اسكەري سەرت“ بەردى.
اسكەري سەرت ءازىل ەمەس. باس شۋجي شي جينپيڭ تالاي رەت باسا دارىپتەپ: ”اسكەري سەرت جاي ايتىلا سالعان ءسوز ەمەس، ءبىز ايتقانىمىزدى ورىنداۋىمىز كەرەك“، - دەگەن بولاتىن.
ولكە ورتالىققا ”اسكەري سەرت“ بەرسە، ال جەرگىلىكتەگى قالالار ولكەلەرگە، اۋداندار جەرگىلىكتى قالالارعا ”اسكەري سەرت“ بەردى، باسىم ساتىلار بويىنشا جەتكىزىلىپ، جاۋاپكەرشىلىك ساتىلار بويىنشا بەكەمدەلدى.
وسى رەتكى ءماجىلىس اشىلعاننان كەيىن جارتى جىلداي وتكەندە، 2016 - جىلى 6 - ايدىڭ 3 - كۇنى دابيەشان وڭىرىنە ورنالاسقان انحۇي ولكەسى ليۋ - ان قالاسىنىڭ جينجاي اۋدانى اۋدانداعى باسشى كادرلار ءماجىلىسىن اشىپ، ماجىلىستە جوعارعى ورىننىڭ قارارىن جاريالادى، پان دۇڭشۇي جولداس ەندىگارى اۋداندىق پارتكوم شۋجيى مىندەتىن وتەمەيتىن بولدى. وسىنىڭ الدىندا ول ليۋ - ان قالالىق پارتكومنىڭ ورىنباسار شۋجيى بولعان ەدى.
كوپشىلىكتى قايران قالدىرعانى، 12 كۇننەن كەيىن پان دۇڭشۇي جولداس قايتا قايتىپ كەلەدى − قىزمەت مىندەتى بۇرىنعىداي، ليۋ - ان قالالىق پارتكومنىڭ ورىنباسار شۋجيى، جينجاي اۋداندىق پارتكومنىڭ شۋجيى بولادى.
اسىلىندە، ءبىر ايدان استام ۋاقىتتىڭ الدىندا، باس شۋجي شي جينپيڭ جينجاي اۋدانىندا قىزمەت تەكسەرگەندە: ”كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدەن قامال الۋ شايقاسىن ويداعىداي جۇرگىزۋدە كەدەيلىكتەن ورنىقتى ارىلتۋ شارالارىن قولدانىپ، كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدىڭ باياندى مەحانيزمىن ورناتىپ، كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ قىزمەتىن بۇلجىماستان مىقتى ۇستاۋ كەرەك“، - دەپ ايقىن ورتاعا قويادى. پان دۇڭشۇي جولداستىڭ ”قىزمەتتەن كەتىپ“، قايتادان ”قىزمەت ورنىنا قايتىپ كەلۋى“ ءدال باس شۋجيدىڭ ءوزى بەرگەن نۇسقاۋى ەدى.
”قاتتىراق ايتار بولسام، كەدەي اۋدانداردىڭ اۋداندىق پارتكوم شۋجيى، اۋدان اكىمى سول جەردە تياناقتاپ تۇرۋى، جاۋاپكەرشىلىكتى سوڭىنا دەيىن ارقالاۋى، كەدەيلىكتەن ارىلتپايىنشا ’كەتپەۋى‘ كەرەك، اركىمنىڭ وزىنە لايىقتى ورنى بار، تابانداپ تۇرعاندا عانا ناتيجە شىعارۋعا بولادى“. باس شۋجي شي جينپيڭ تالاي رەت باسا دارىپتەپ: ”بۇل تارماق بولماسا، كىمدە بولسا سىرعاقتاپ كەتە بەرسە، وندا بۇل جۇمىس جەلگە ۇشىرىپ، سۋعا جازعانمەن بىردەي بولادى“، - دەدى.
2017 - جىلى كوكتەم مەرەكەسى قارساڭىندا، باس شۋجي شي جينپيڭ قاقاعان سۋىققا قاراماي، حىبەي ولكەسى جاڭبەي اۋدانىنىڭ دىشىڭ قىستاعىنداعى قيىنشىلىعى بار بۇقارادان حال سۇراي كەلدى. قىستاق تۇرعىنى شۇي حايچىڭنىڭ ۇيىندە اۋداندىق پارتكومنىڭ شۋجيى حاۋ فۋگو دىشىڭ قىستاعىنىڭ ءبىرىنشى شۋجيى سۋ حۇيبيندى كورسەتىپ باس شۋجيگە مالىمەت بەرىپ: ”مىنا كىسى ولكە جىبەرگەن ءبىرىنشى شۋجي، ماڭىزدى رولىن ساۋلەلەندىرىپ وتىر. فوتوۆولت ارقىلى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ نىسانىن ەنگىزدى، قۇدىق قازدىرىپ، جول جاساتتى، عىلمي زەرتتەۋ ورىندارىمەن، مەكتەپتەرىمەن بايلانىس جاساپ، اۋىل شارۋاشىلىق تەحنيكاسىنا باۋلىدى، نەگىزگى ساتىداعى پارتيا قۇرىلىسىن كۇشەيتتى“، - دەدى.
”ءبىزدىڭ نىسانامىز − ’كەدەيلىكتەن ارىلتپايىنشا، قول ۇزبەۋ‘“. سۋ حۇيبين جالعاستى باس شۋجيگە مالىمەت بەرىپ: ول 2016 - جىلى 2 - ايدا قىستاعىمىزعا ءبولىنىپ كەلىپ ءبىرىنشى شۋجي بولدى، ءار ايدا قىستاقتا 20 نەشە كۇن تۇرىپ قىزمەت ىستەيدى، - دەدى.
”پويەز جىلدام جۇرۋدە پاراۆوزدىڭ كۇشىنە سۇيەنەدى“. باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەدى: كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋداعى پاراۆوز ءدال پارتيا ياچەيكاسى. كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ قىزمەت اترەتىن، ءبىرىنشى شۋجي جىبەرۋ، بۇل شارانىڭ ءبارى بار بولدى، ماڭىزدىسى، بەكەمدەۋ، ناقتى ونىمدىلىكتى ساۋلەلەندىرۋ كەرەك. ءبىرىنشى شۋجي كەدەيلەردى شىنايى سۇيەمەلدەيمىن دەيدى ەكەن، سول ارادا بىلەك سىبانا قىزمەت ىستەۋى كەرەك.
سۋ حۇيبين بۇل سوزدەردى ەسىندە ساقتادى.
”اۋىر كەدەيلىك − قامالدىڭ ىشىندەگى قامال، مۇنداي شايقاس جۇرگىزۋگە ناعىز شايقاس جۇرگىزە الاتىن ادامدى تاڭداپ جىبەرۋ كەرەك“ − مىنە بۇل باس شۋجيدىڭ باستان - اياق بۇلجىمايتىن كوزقاراسى.
ول تالاي رەت بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: اۋىل - قىستاقتارداعى نەگىزگى ساتى پارتيا ۇيىمىن بەكەمدەۋدى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋمەن ورگانيكالى بىرلەستىرىپ، ءبىر توپ يدەياسى جاقسى، ستيلى دۇرىس، قابىلەتى كۇشتى تاڭداۋلى جاس كادرلار مەن جوعارى مەكتەپ تاۋىسقان وقۋشىلاردى كەدەي قىستاقتارعا بارىپ قىزمەت ىستەۋگە تاڭداپ جىبەرۋگە ايرىقشا نازار اۋدارۋ كەرەك.
ءبىرىنشى شۋجيدىڭ قىزمەتتى قالاي ورىستەتۋىنە قاراتا باس شۋجي شي جينپيڭ ۇنەمى ولارعا: شىنايى ىشكەرىلەي ارالاسىپ، قىستاقتا بىلەك سىبانا ىستەۋ، بۇقارامەن بىرگە ىستەۋ كەرەك، اۋىردىڭ ۇستىمەن، جەڭىلدىڭ استىمەن جۇرۋگە بولمايدى، ىستەگەنىنەن ىستەمەگەنى كوپ بولسا، اندا - ساندا ءبىر جالت ەتسە بولمايدى، - دەدى.
كەدەي وڭىرلەردەگى كادرلاردىڭ قىزمەتى جاپالى، باس شۋجي مۇنى كوزىمەن كورىپ، جادىندا ساقتادى.
2019 - جىلعى جاڭا جىلعا ارنالعان قۇتتىقتاۋ سوزىندە ول مەيىرىممەن ءبىرىنشى شۋجيلەردەن اماندىق سۇرادى. حالىق گازەتى مەكەمەسىندە ول بەينەەكران ارقىلى حالىق گازەتىنىڭ حىبەي ولكەسى لۋانپيڭ اۋدانى يۇييىڭ قىستاعىندا تۇراتىن ءبىرىنشى شۋجيمەن سويلەسىپ، قىزمەت جاعدايىن ۇعىستى ءارى بۇكىل ەلدەگى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ بويىنشا قىستاقتا تۇراتىن ءبىرىنشى شۋجيلەرگە سالەم جولدادى.
”ولارعا كوڭىل ءبولىپ، قامقورلىق جاساپ، نازار اۋدارىپ، ولاردىڭ قىزمەتتەگى، تۇرمىستاعى مۇڭ - مۇقتاجىن، قيىنشىلىعىن قۇلشىنا شەشۋىمىز، ءتۇرلى جاقتاعى ساپاسى جاقسى، شارت - جاعداي ازىرلەگەندەردى ءوسىرىپ ىستەتۋ، ولاردى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسىندا جەڭىسكە جەتۋ ءۇشىن قۇلشىنا قىزمەت ىستەۋگە شابىتتاندىرۋىمىز كەرەك“، - دەدى باس شۋجي شي جينپيڭ.
2015 - جىلى 11 - ايدا «جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ، مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسىنىڭ جەڭىسىنە جەتۋ جونىندەگى قارارىندا»: ”كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ مەزگىلىندە كەدەي اۋدانداردىڭ اۋدان دارەجەلى باسشىلىق القاسىنىڭ تۇراقتىلىعىن ساقتاۋ، بەينەسى ۇزدىك، شارت - جاعدايعا ۇيلەسەتىندەردى سول جەردە دارەجەسىن ءوسىرۋ كەرەك“ دەپ ايقىن العا قويىلدى.
باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ تىكە قامقورلىعىندا، جەتەكشىلىگىندە، 2015 - جىلدان بەرى بۇكىل ەلىمىزدە جيىنى 459 مىڭ ادام ءبىرىنشى شۋجي بولىپ تاڭدالىپ جىبەرىلدى، قازىر 230 مىڭ ادام جۇمىس ورنىندا، ارحيۆ تۇرعىزىلىپ، كارتچكالاندىرىلعان كەدەي قىستاقتار مەن پارتيا ۇيىمى ءالسىز، بىتىراڭقى قىستاقتاردىڭ ءبارىن قامتۋ جۇزەگە اسىرىلىپ، بۇقارا ”پارتيا جىبەرگەن جاقسى كادر“، ”كەدەيلىكتەن ارىلتىپ بايۋعا جەتەكتەۋدىڭ جول باستاۋشىسى“ دەپ القادى.
(6)
جولدىڭ اڭگىمەسى −
”ول شىنىمەن - اق بوگەتتەردى جارىپ وتكەن، تاۋ اسىپ، تاس باسقان بارىس“
”جۇڭگونىڭ كەدەيلىكتى ازايتۋ جولىنىڭ قانداي ەرەكشەلىگى بار؟“
2019 - جىلعى كەدەيلىكتى ازايتۋ جانە دامۋ جوعارى دارەجەلىلەر تالقى مىنبەرىندە بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ جۇڭگودا تۇراتىن جۇيەسىنىڭ سايكەستىرۋشىسى لو شىلي جوعارىداعىداي سۇراۋ قويدى.
بۇعان جاۋاپ بەرۋ ءۇشىن باسىپ وتكەن جولداردى ويعا الۋ كەرەك.
50 جىلدىڭ الدىندا شانشيدىڭ لياڭجياحىسىنىڭ سارى توپىراعىندا قايشالىسقان ساي - جىرالار، شي جينپيڭ جولداس بۇقارانىڭ بەينەتىن كوزىمەن كورىپ، بۇقارانىڭ مۇڭ - مۇقتاجىن سەزىندى.
”زيالى جاستار العاش بارعاندا ازىن - اۋلاق استىقپەن قامدالاتىن، كەيىنتىندە ءوز ەڭبەكتەرىنە سۇيەندى، بۇقارامەن ۇقساس بولعاننان كەيىن تارشىلىق تارتا باستادى“. جەرگىلىكتى بۇقارانىڭ ۇنەمى : ”ماي باسادى قاڭتاردا، جۇتاڭدايسىڭ اقپاندا، شالا جانسار جاتاسىڭ ناۋرىز بەنەن ساۋىردە“ دەيتىنى كوپ جىلدار وتسە دە شي جينپيڭ جولداستىڭ ءالى ەسىندە. كوكتەمگى ەگىس كەزىندە وتباسىلارىنىڭ ءبارى قالعان استىقتارىن ەگىن سالاتىن قايراتتى ەڭبەككۇشتەرگە بەرىپ، ايەلدەر بالالارىن ەرتىپ قايىر تىلەپ كەتەتىن.
”العاشىندا زيالى جاستاردىڭ وي - ساناسى ۇعىمدىق نارسەلەرگە تولعان، قايىر تىلەگەننىڭ ءبارىن جاقسى ەمەس دەپ بىلەتىن... كەيىن، ءوزىمىز دە قايىر تىلەيتىندەي كۇيگە جەتكەندە بارىپ مۇنىڭ قانداي جاعداي ەكەندىگىن تۇسىندىك، سونىمەن سىرتقا بارىپ قايىر تىلەيتىندەرگە ىرىقتىلىقپەن جول كۋالىگىن اشىپ، تانىستىرۋ حاتىن جازىپ بەرەتىن بولدىق. سول كەزدە بۇل جايتتەر بىزگە قاتتى اسەر ەتتى، ديقاندار قانشاما ماشاقاتتى ەكەندىگىن سەزىندىك“.
نەشە ونداعان جىلدان كەيىن، شي جينپيڭ جۇڭگونىڭ مەملەكەت ءتوراعاسى رەتىندە امەريكاعا ساپارلاي بارعاندا، ۆاشينگتون شتاتىندا جەرگىلىكتى ۇكىمەت پەن امەريكاداعى دوس توپتاردىڭ وتكىزگەن بىرلەسكەن قارسى الۋ قوناعاسىسىندا دۇنيە جۇزىنە ءوزىنىڭ سول جىلداعى قاراپايىم ارمانىن بۇكپەسىز باياندادى: ”مەن اۋىلداستاردى ەتكە ءبىر تويدىرۋدى، ونىڭ ۇستىنە ولاردىڭ ۇنەمى ەت جەي الاتىن بولۋىن ەرەكشە ارماندايمىن“.
وسىنداي ماشاقاتتى جولدى باسقاندىقتان كەدەيلىككە سايىس جاريالاۋ سەنىمى وسىنشاما بەرىك بولدى. باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ءوزى ايتقانىنداي: ”جۇڭگونىڭ نەشە ونداعان جىلدان بەرگى كەدەيلىكتى ازايتۋ ءىسىنىڭ اياق الىسىن ويعا السام، مەنىڭ تەرەڭ ءتول تۇسىنىگىم بار“.
جۇڭگو كوممۋنيستەرىنىڭ ”جالپى بەتتىك جەڭىسكە جەتپەيىنشە تىنبايتىن“ ايبىندى ۋادەسىمەن سان مىڭداعان ”لياڭجياحىنىڭ“ ەسكى بەينەسى جاڭالاندى − ”اسفالت جول جاتقىزىلدى، اۋىلداستار تاس كەرپىش ۇيلەرگە كوشىپ كىردى، ينتەرنەتتەن پايدالاندى، قارتتار نەگىزگى زەينەتكەرلىكتەن يگىلىكتەندى، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ەمدەۋ قامسىزداندىرۋى بار، بالالار تاماشا تاربيە الادى، ارينە، ەت جەۋ الدەقاشان ماسەلە بولۋدان قالدى.
فۋجياننىڭ شوۋنيڭ اۋدانى شياداڭ اۋىلىنداعى تاۋ جولى ادامدى تەبىرەنتەتىن وتكەن ىستەرگە كۋا ەدى.
30 جىلدىڭ الدىندا شياداڭداعى تاۋ جولى ءيىر - ءيىر، ويلى - قىرلى ەدى، شي جينپيڭ جولداس بۇقارانى باستاپ كەدەيلىكتەن ارىلتۋدىڭ جولىن ىزدەستىرۋگە كىرىستى.
”ول ارا ەرەكشە شالعاي، اتتاپ باسۋ قيىن بولعاندىقتان جوعارىنىڭ كادرلارى وتە از باراتىن، ايماقتىق پارتكومنىڭ شۋجيى بولعان مەن ءبىرىنشى بولىپ بارىپپىن“. شي جينپيڭ جولداس سول جىلدارداعى جاعدايدى ۇنەمى ويعا الادى، ”ول شىنىمەن - اق بوگەتتەردى جارىپ وتكەن، تاۋ اسىپ، تاس باسقان بارىس. اۋىلدىق پارتكومنىڭ شۋجيى شوتپەن الدىدا شاۋىپ وتىرىپ جول اشتى، ءبىز ءبارىمىز بىردەن بامبۋك سىرىق الىپ، وزەندى بويلاي جۇردىك، ول وسىلاي جۇرگەندە جولدىڭ جاقىنداۋ بولاتىندىعىن ايتتى“.
جەرگىلىكتى بۇقارا وزدىكتەرىنەن جولعا شىعىپ، ءار 2 − 3 شاقىرىم جەرگە جەرگىلىكتى دارىلىك ماتەريالداردان جاسالعان كاتەل - كاتەل سالقىن سورپا ازىرلەپ، شي جينپيڭ جولداستىڭ جانە ونىڭ ساپارلاستارىنىڭ ءشولىن باستى.
”ەرەكشە شارشاعانىممەن، مەن ەرەكشە اسەرلەندىم“. شي جينپيڭ جولداس تەرەڭ سۇيىسپەنشىلىكپەن بىلاي دەدى: ”ونداي جەرگە ءبىر رەت بارساڭ، ولار سەنى بىرنەشە ۇرپاق ەسىندە ساقتايدى. قازىر ولار ءالى دە سول جىلدارى شي جينپيڭ شۋجي شياداڭ اۋىلىنا كەلگەن دەسەدى. فىڭ مىڭلۇڭ شوۋنيڭدا اكىم بولعان، ءمانسابىنا وتىرعالى كەلگەندە جولدا جارىم جىل ءجۇرىپتى. ءبىز وسىنداي رۋحتان ۇيرەنۋىمىز كەرەك، ءمانساپقا وتىرعانداردىڭ ءبارى جانىنىڭ تىنىشتىعىن ويلاسا، فەودالدىق قوعامداعى ۇلىقتار قۇرلى بولمايدى“.
بۇگىندە سان مىڭداعان ءبىرىنشى شۋجي، قىستاقتا تۇراتىن كادرلار ەڭ كەدەي وڭىرلەردە تاپجىلماي تۇرىپ، قىستاقتارعا بارىپ، وتباسىلارىن ارالاپ، ءبىر ادامعا ءبىر شارا قولدانىپ، ”دەرت تامىرىن“ دۇرىس تاۋىپ، ”كەدەيلىك تامىرىن“ جۇلىپ تاستادى.
2 جىلدىڭ الدى، سىچۋان دالياڭشانىنىڭ تاۋ جولى ويلى - قىرلى، قۇلاما قۇز، باس شۋجي شي جينپيڭ بۇل اراعا الىسسىنباي كەلىپ، وسى اراداعى يزۋ بۇقاراسىنا قامقورلىق جەتكىزىپ، ءۇمىت سيلادى.
ەسىكتىڭ الدى جار، ارتى قۇز − دالياڭشاننىڭ تەرەڭ قويناۋىندا ادۋلەر قىستاعىنداعىلاردىڭ اتا - باباسىنان بەرگى ”جول“ جونىندەگى وبرازدى تانىمى تىك جارلاردان، شاتقالداردان باستالعان.
جاڭا ەرەدان بۇرىنعى 130 - جىلى حان پاتشالىعىنىڭ ەلشىسى تاڭ مىڭ تاۋدى بۇزىپ جول سالىپ، وزەندەرگە كوپىر سالىپ، باتىس وڭتۇستىكتە ي - داۋ جولىن سالماق بولعانىمەن، ”ىسكە اسىرا المادى“. ي - داۋدىڭ جولى قاتەرلى، اسپانعا شىعۋدان دا قيىن. بۇل اراداعى قىستاق تۇرعىندارى تاياقپەن جانە شىبىقپەن ەڭ قيىن جەرلەردەن شىبىق ساتى توقىدى، وسى ”اسپان ساتىسى“ ولاردىڭ تاعدىرمەن ايقاساتىن بىردەن - ءبىر شىعار جولى جانە ءۇمىتى.
”قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ءجۇرىس - تۇرىس جاعدايىن كورگەندە ىشتەي قاتتى ۋايىمدادىم“. 2017 - جىلى مەملەكەتتىك ەكى ماجىلىستە باس شۋجي شي جينپيڭ لياڭشان وبلىسىنداعى ”ۇشپا جارتاس قىستاعى“ جونىندەگى تەلەۆيزور اقپارات حابارىن اۋىزعا العاندا، ونىڭ قامقورلىق سۇيىسپەنشىلىگى لەبىزىنەن ءبىلىنىپ تۇردى. جەرگىلىكتى ورىندا جاڭا تەمىر ساتى ورناتىلعانىن ۇعىسقاننان كەيىن، باس شۋجيدىڭ كوڭىلى ”ءسال ورنىققانداي بولدى“. بۇلت اراسىنا جاسىرىنعان ”ۇشپا جارتاس قىستاعى“ ساياحاتپەن اينالىسىپ، ساياحاتشىلاردى باۋرادى؛ قاباعىن مۇڭ باسقان اتا - انالار بالالارىنىڭ وقۋعا بارۋ جولىنان ەندىگارى الاڭدامايتىن بولدى.
جۇڭحۋانىڭ ۇلان - قايىر دالاسىندا كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ ميلليارد حالىقتىڭ تالپىنىس جولىن اشتى −
”ءبىز كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ ارقىلى كەدەي وڭىرلەردىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋىنىڭ جالپى جاعدايىن ءبىر تۇتاس مەڭگەرۋگە تاباندى بولدىق، كەدەي وڭىرلەردە جاڭا دامۋ جاعدايى جارىققا شىقتى. ەرەكشە كاسىپ سالاسى ۇزدىكسىز زورايىپ، كاسىپ سالاسى ارقىلى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ، ەلەكتروندى ساۋدا ارقىلى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ، فوتوۆولت ارقىلى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ، ساياحات ارقىلى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ سياقتىلار ءبىرشاما تەز دامىپ، كەدەي وڭىرلەردىڭ ەكونوميكاسىنىڭ ومىرشەڭدىك قۋاتى مەن دامۋ تەبىنى كورنەكتى ارتتى“.
وسى ساتتە، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شەشۋشى شايقاسىنىڭ شەشۋشى جەڭىسىنە قول جەتكىزۋدە قۇلشىنا العا ۇمتىلىپ، ۋاقىتتى ۇتا ءبىلۋ كەرەك.
”مەن مىنانى كوپ رەت ايتتىم: كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسىنىڭ جەڭىسىنە جەڭىل - جەلپى اتوي سالۋمەن عانا قول جەتكىزۋگە بولمايدى، شەشۋشى سيپاتتى تابىستان جالپى بەتتىك جەڭىسكە دەيىن، ءالى دە ماشاقاتتى قيىنشىلىقتار مەن سىن - سايىستارعا ءدوپ كەلەمىز، استە بوساڭسۋعا، سالعىرتسۋعا بولمايدى“. كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ قالدىق مىندەتتەرىنىڭ وراسان جاپالى بولۋى، جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتىنىڭ الا كەلگەن جاڭا سىن - سايىسى، كەدەيلىكتەن ارىلتۋ تابىستارىن بەكەمدەۋدىڭ قيىندىق دارەجەسىنىڭ وتە زور بولۋى سياقتى رەال ماسەلەلەرگە مەڭزەس، باس شۋجي شي جينپيڭ قاشاندا سەرگەكتىكپەن، سابىرلىلىقپەن، ۇستامدىلىقپەن توتەپ بەردى.
ەڭ العاشقى كەزدەگى لياڭجياحىعا زيالى جاس بولىپ بارعاننان، قاشاندا ەل قامىن، حالىق قامىن ويلايتىن حالىق كوسەمى بولعانعا دەيىن، شي جينپيڭ جولداس تىك بەتكەيلى، تەرەڭ قۇزدى تاۋ جولدارىن، قار - مۇز قۇرسانعان اۋىل - قىستاق جولدارىن، جەلمەن تولقىعان ەگىنجايداعى اتىز جولدارىن باستى... بوران - شاشىنداردان ءوتىپ، ۇدەرە العا تارتتى.
بۇگىن ول حالىقتى باستاپ جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ داڭعىل جولىندا ارشىندى قاداممەن العا باسۋدا.
(تىلشىلەر جاۋ چىڭ، حو شياۋگۋاڭ، جاڭ شياۋسۇڭ، حوۋ شۋەجيڭ، لين حۇي، شى يۇيسىن)
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 5 - ايدىڭ 19 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
