كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدە الدىمەن ەرىك - جىگەر جاعىنان سۇيەمەلدەۋ، يدەيالىق جاقتا ”كەدەيلىك تانىمىن“ سولعىنداتۋ كەرەك. ەكى ءسوزدىڭ بىرىندە كەدەيمىن دەپ ايتا بەرمەۋ، كەز كەلگەن جەردە كەدەيلىك جونىندە ءسوز قوزعاي بەرمەۋ كەرەك.
− شي جينپيڭ
شينجياڭ گازەتىنىڭ جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى تىلشىلەرى ليۋ شياڭ، وتكىر نيجات، سۇن يۇن، لۇي يحان
كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ - وركەندەتۋدە تياناقتاندىرۋدى يگەرىپ، كەدەي وتباسىلارىنىڭ قاي - قاشان دا بەلسەندى كوڭىل كۇيدى ساقتاۋىنا، قاي - قاشان دا بوساڭسىماۋىنا كومەكتەسۋ كەرەك. كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ ەڭ سوڭعى بولىگىندە بار قايراتپەن كومبەگە قاراي ۇمتىلۋعا كەپىلدىك ەتۋ ءۇشىن، كەدەي وتباسىلارىنىڭ وزىندىك دامۋ قوزعاۋشى كۇشىن، ءسوز جوق، ۇزدىكسىز قاۋلاتۋ جانە كۇشەيتۋ كەرەك.
كەدەيلىكتەن ارىلتۋ شەشۋشى شايقاسىندا ءبىرىنشى شەپكە قاراۋ كەرەك −
”ەڭبەكشىل قوس قولىنا سۇيەنىپ كەدەيلىكتەن ارىلدى“
”ەڭبەك قابىلەتى بار كەدەي بۇقارانىڭ بارلىعى جۇمىستانعانىمەن، يدەيالىق جاقتان كەدەيلەردى كومەكتەسۋ - سۇيەمەلدەۋدى تولاستاتۋعا بولمايدى“، ”ءار ءتۇرلى ورايدان پايدالانىپ ەرىك - جىگەر، اقىل - پاراسات جاعىنان سۇيەمەلدەۋدى ۇزدىكسىز كۇشەيتۋ كەرەك“، ”قايتا كەدەيلەسۋدى يكەمدى باقىلاۋ - ولشەۋ جۇمىسىن جاقسى ىستەپ، كىرىسىنە، اسىرەسە، يدەياسىنا نازار اۋدارۋ كەرەك“... 5 - ايدىڭ 10 - كۇنى قاشقار ايماقتىق وقۋ - اعارتۋ مەكەمەسىنىڭ يىڭىسار اۋدانى ۇشار قالاشىعى تومەنجارباق قىستاعىندا تۇراتىن ءبىرىنشى شۋجي ياڭ ميڭ قىزمەت تاڭەرتەڭگى ماجىلىسىندە كوپشىلىكپەن اڭگىمەلەسىپ پىكىر اۋىستىردى.
تومەنجارباق قىستاعى اۋدان قالاشىعىنا جاقىن، جۇمىستانۋ، شارۋاشىلىق قۇرۋ جاعىندا تابيعي باسىمدىلىعى بار، ءبىراق بۇرىندارى قىستاق تۇرعىندارىنىڭ كوبىنىڭ ”كۇتىپ وتىرۋ، يەك سۇيەۋ، الاقان جايۋ“ يدەياسى اۋىر ەدى، ءتىپتى، كەيبىرەۋلەرى ەڭ تومەنگى تۇرمىستى قامتاماسىزداندىرۋ قاراجاتىن الۋدى داڭق سانايتىن. ”قىستاق تۇرعىندارىن ەرىك - جىگەردى شىڭداپ، ەڭبەكشىل قوس قولىنا سۇيەنىپ باقىتتى تۇرمىس كەشىرۋگە جىگەرلەندىرۋ كەرەك“. 2017 - جىلى قىستاققا كەلىپ، وتباسىلارىن ىشكەرىلەي ارالاپ، جاعدايىن ۇعىسقان سوڭ، ياڭ ميڭ ”ەرىك - جىگەر، اقىل - پاراسات جاعىنان سۇيەمەلدەۋدى“ قىستاقتا تۇراتىن قىزمەت اترەتى مەن قىستاق ”ەكى كوميتەتىنىڭ“ ءتۇيىندى قىزمەتى ەتىپ، كۇش سالا ىلگەرىلەتۋدى ۇيعاردى.
”بىرگە ءبىر“ توعىسىپ، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ جۇرەگىنە جول تارتىپ، حال - جاعدايلارىن ءبىلىپ، باعىتتامالى ءادىس - امال قولداندى؛ ”بىرگە ءبىر جەتەكتەپ“ ارەكەتكە كەلىپ، بۇقارانىڭ ماڭىنداعى بايۋ شەبەرلەرى ارقىلى كوپشىلىكتى جىگەرلەندىردى؛ ”بىرگە ءبىر كومەكتەسىپ“ قىزمەت وتەۋدى كۇشەيتىپ، كەدەي وتباسىلارىنىڭ قاجەتىنە قاراي سۇيەمەلدەۋ جوسپارىن جاسادى... تومەنجارباق قىستاعى كەدەيلىكتەن ارىلتۋ تابىستارىن بەكەمدەۋ، كىرىستى ۇزدىكسىز ورنىقتى ارتتىرۋ جاعىنا كۇش سالدى. كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ - وركەندەتۋدىڭ ەڭ سوڭعى ماقساتى − بۇقارانى اقشا تابۋدىڭ اناعۇرلىم كوپ جولىن قاراستىرۋىنا، بۇقارانىڭ اناعۇرلىم كوپ اقشا تابۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ.
جەردى اينالىمعا سالۋ ارقىلى سەلبەستىك كووپەراتيۆى مەن قىستاق زاۆودى سالىندى، مىڭ مۋلىق جەمىس باعى مەن ەرەكشە كوكونىس جىلىجايى جالىندى تىرشىلىك تىنىسىن قاۋلاتتى. شارۋالار ءبىر جاعىنان، سەلبەستىك كووپەراتيۆىندە جۇمىس ىستەسە، ەندى ءبىر جاعىنان، جىل اياعىندا پايدا ۇلەسىن الىپ، ورنىقتى تۇردە كەدەيلىكتەن ارىلدى. ءتۇرلى جولدار ارقىلى بۇكىل قىستاقتا تاعى 100 نەشە ادام سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەپ، ءتىپتى دە مول ءارى تۇراقتى كىرىسكە يە بولدى.
ۋاكىلدەر، مۇشەلەر قامال الۋدى تىلگە تيەك ەتتى −
”كەدەي بولعانىمەن، ەرىك - جىگەردى مۇقالتپاۋ كەرەك“
”كەدەي بولعانىمەن، ەرىك - جىگەردى مۇقالتپاۋ كەرەك، كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدە، ءسوز جوق، الدىمەن ەرىك - جىگەر جاعىنان سۇيەمەلدەۋ كەرەك. قاجىرلى ەڭبەك ارقىلى بايۋ ەرىك - جىگەرى، ءىس تىندىرىپ شارۋاشىلىق قۇرۋ اقىل - پاراساتى − كەدەيلەردى دالمە - ءدال سۇيەمەلدەۋدە كەم بولسا بولمايتىن كۇش، يەك سۇيەۋ يدەياسى بولماۋى كەرەك، سەن ىستەمەسەڭ، مەن ىستەمەسەم، جۇرتتىڭ ءبارى ىستەمەيدى“، - دەدى مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلى رۋقيام ءماتسايدى.
رۋقيام ءماتسايدى مىنانى ءبىلدىردى: سوڭعى جىلدارداعى قۇلشىنىس ارقىلى شينجياڭنىڭ اۋىل - قىستاقتارىندا كەدەيلىكتەن ارىلۋدى داڭق ساناۋ رايى قالىپتاستى، بۇل ارىندى ساقتاۋ كەرەك. جەر - جەر ءىس جۇزىندىك جاعدايعا قاراي وتىرىپ قىستاق قاعيداسىن كەمەلدەندىرىپ، ”جالقاۋلاردى“ ءتۇزىم جاعىنان تەجەپ، كەدەي بۇقارانى قاجىرلى ەڭبەك ارقىلى بايىپ، دوڭگەلەك داۋلەتكە ۇمتىلعاندار قاتارىنا كىرۋگە جۇمىلدىرۋ كەرەك.
”ەرىك - جىگەر جاعىنان سۇيەمەلدەۋ مەن اقىل - پاراسات جاعىنان سۇيەمەلدەۋدىڭ بىردە - ءبىرى كەم بولسا بولمايدى“
”ەرىك - جىگەر جاعىنان سۇيەمەلدەۋ سۋبيەكتيۆ تانىمدى وزگەرتەدى، اقىل - پاراسات جاعىنان سۇيەمەلدەۋ كەدەيلىكتەن ارىلۋ قابىلەتىن وسىرەدى، ەكەۋىنىڭ بىردە - ءبىرى كەم بولسا بولمايدى“. مەملەكەتتىك ساياسي كەڭەستىڭ مۇشەسى دىڭ حۇڭ وسى ماسەلە جونىندە ىشكەرىلەي تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزدى. ول كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ - وركەندەتۋدە بۇقارانىڭ قاجەتى مەن كومەكتەسۋ - سۇيەمەلدەۋ جوسپارىنىڭ تىعىز ۇشتاسقانىن، كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ ناتيجەسىنىڭ كورنەكتى بولعاندىعىن بايقادى. بۇل − كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ مەن ەرىك - جىگەر جاعىنان سۇيەمەلدەۋدىڭ، اقىل - پاراسات جاعىنان سۇيەمەلدەۋدىڭ اراسىنداعى ”ەڭ سوڭعى ءبىر كيلومەتر“ ەدى.
دىڭ حۇڭ بىلاي دەدى: ”جەرگىلىكتى ورىننىڭ ءىس جۇزىندىك جاعدايىن تياناق ەتىپ، بۇقارانىڭ قاجەتىن ۇعىسىپ، كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ جوسپارىن باعىتتامالى تۇردە جاساپ، كوپشىلىكتىڭ شەبەرلىكتى قىزىعا ىرىقتىلىقپەن ۇيرەنۋىنە، سونداي - اق كاسىپتىڭ دامۋىنا تىكە ات سالىسۋىنا، ەكى جەلىدە قاتار ىلگەرىلەۋىنە مۇمكىندىك جاساپ، كەدەي وتباسىلارىنىڭ كەدەيلىكتەن ارىلۋىنىڭ ىشكى قوزعاۋشى كۇشىن ىشتەن سىرتقا دەيىن قاۋلاتۋ كەرەك“.
كەدەيلىكتەن ارىلۋ، كىرىستى ارتتىرۋ مەنىڭ قولىمنان كەلەدى −
”كەيبىر وزگەرىس بولاتىن كەز كەلىپتى “
تومەنجارباق قىستاعىنىڭ تۇرعىنى ءۇرنيسا ءىلياس بىلتىر قىستاق قۇرعان زاۆودقا تۇڭعىش رەت جۇمىسقا تۇرعان ەدى، سەحتىڭ قاربالاس جۇمىستارى ونى ساسقالاقتاتىپ قويدى. بۇرىن تالاي جىلدان بەرى ول قاربالاستىقتىڭ نە ەكەندىگىن بىلمەيتىن. ءبىر مۋ جەردەگى بيدايىمەن جانە ەڭ تومەنگى تۇرمىستى قامتاماسىزداندىرۋ قاراجاتىنا سۇيەنىپ، جىل بويى ءۇپى - ءتاپى تۇرمىس كەشىرەتىن، ءبىراق مۇنىسىن قاپەرىنە دە المايتىن. ”اتا - بابامىزدان وسىلاي تىرشىلىك ەتىپ كەلەمىز ەمەس پە!“، - دەيتىن ول وتكەندە.
كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسىنىڭ جاپپاي جۇرگىزىلۋىنە بايلانىستى، ءۇرنيسا قىستاقتا زور وزگەرىستەر تۋىلعاندىعىن سەزىندى، ەگىس اتىزدارى رەتتەلىپ، تازارتىلدى، استىق داقىلدارىنىڭ ورنىنا ەكونوميكالىق قۇنى جوعارى جەمىس - جيدەك، كوكونىستەر ەگىلدى، قىستاقتا تاعى زاۆود سالىندى. وسى كەزدەردە قىستاقتا تۇراتىن قىزمەت اترەتى مەن قىستاق ”ەكى كوميتەتى“ تالاي رەت ونى زاۆودقا بارىپ جۇمىس ىستەپ، كوبىرەك اقشا تابۋعا جىگەرلەندىردى.
قايتا - قايتا ۇيىنە بارىپ ءناسيحاتتاۋدىڭ ناتيجەسىندە، ەڭ سوڭىندا ”ەڭبەك ارقىلى ءومىردىڭ قۇنىن تابۋ كەرەك“ دەگەن ءسوز ءۇرنيسانىڭ كوڭىلىنە قونا كەتتى. ول ۇيىندە ىشەرگە تاماق قالماعاندا كورشىلەرىنەن قارىزعا الاتىن جوقشىلىق كەزىن، مەرەكە - مەيرامداردا ءبىر كيەر كيىم تاپپاي ۇمىتسىزدەنگەن كەزىن، بازاردىڭ دىر - دۋمانىن عانا كورىپ، قۇر قول قايتقان امالسىز كۇيىن ەسكە الدى... ”كەيبىر وزگەرىس بولاتىن كەز كەلىپتى“ ءۇرنيسا وسىلاي بەكىم جاسادى.
2 اي پراكتيكا جاساۋ ارقىلى ءۇرنيسا قىستاق باسقارۋىنداعى زاۆودتىڭ رەسمي قىزمەتكەرى بولىپ، ءار ايدا تۇراقتى ەڭبەكاقىعا يە بولدى. قالتاسىنا اقشا تۇسكەن سوڭ سەنىمى دە ارتتى، ول ەڭ تومەنگى تۇرمىستى قامتاماسىزداندىرۋ قاراجاتىن الماۋعا ىرىقتىلىقپەن ءوتىنىش بەردى.
”ەڭبەكپەن قول جەتكەن نارسە عانا ەڭ تياناقتى، ەڭ سەنىمدى بولادى. بيىل كەدەيلىكتەن ارىلعان سوڭ ۇزدىكسىز قۇلشىنىپ، تۇرمىسىمدى ونان ارى جاقسارتامىن“. ۇستىنە سۋ جاڭا ادەمى كويلەك كيگەن ءۇرنيسا وسىنى ايتقاندا جانارى جايناپ كەتتى.
