شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 5 - ايدىڭ 27 - كۇنى چومولاڭما شىڭى لاگەرىنەن بەرگەن حابارى. 5 - ايدىڭ 27 - كۇنى ساعات ءدال 11دە جۇڭگو 2020 چومولاڭما شىڭى بيىكتىگىن ولشەۋ شىڭشىلدار اترەتىنىڭ 8 مۇشەسى ”جەر شارىنىڭ شوقىسى“ اتالعان چومولاڭما شىڭىنىڭ باسىنا شىعىپ، چومولاڭما شىڭىنىڭ ”بيىكتىگىن“ ولشەدى. دۇنيەدەگى ەڭ بيىك شىڭنىڭ توبەسىندە بەس جۇلدىزدى نارت قىزىل تۋ جەلمەن بىرگە جەلبىرەدى.
65 ميلليون جىلدىڭ الدىندا تەڭىز تۇبىنەن كوتەرىلىپ قالىپتاسقان گيمالاي تاۋى سىلەمىنىڭ وسى نەگىزگى شىڭى اراعا 15 جىل سالىپ تاعى دا جۇڭگونىڭ ولشەۋشىلەر قوسىنىن قارسى الدى.
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ چومولاڭما شىڭىنىڭ باسىنان تىكە تاراتقان كەسكىندەرىنەن اق قار، كوك مۇزبەن قىمتالعان، اۋماعى 20 شارشى مەترگە جەتپەيتىن شىڭ باسىنداعى بەتكەيدە اترەتتىڭ قىزىل كيىم كيگەن 8 مۇشەسىنىڭ بەلگى تۇرعىزىپ، الەمدىك جول سىلتەۋ جاساندى سەرىك جۇيەسى (GNSS) انتەنناسىن ورناتىپ جاتقاندىعىن كورۋگە بولادى.
سونىمەن ءبىر ۋاقىتتا جەر بەتىندەگى 6 توعىسۋ ءتۇيىنى شىڭ باسىنداعى بەلگىلەرگە توعىسپالى باقىلاۋ جۇرگىزدى.
وسى رەت شىڭ باسىن GNSS ولشەۋدە تۇڭعىش رەت جۇڭگو دەربەس زەرتتەپ جاساعان بەيدوۋ جاساندى سەرىك جول سىلتەۋ جۇيەسى سۇيەنىش ەتىلدى؛ ادامزات العاش رەت چومولاڭما شىڭىنىڭ باسىندا اۋىرلىق كۇشىن ولشەپ، چومولاڭما شىڭى بيىكتىگىنىڭ دالدىگىن جوعارىلاتتى.
”وسى رەتكى ولشەۋ مىندەتىندەگى قىرۋار جابدىقتار ەلىمىزدە وندىرىلگەن، سەنىمدىلىگى، دالدىگى سياقتىلار تۇگەلدەي 2005 - جىلداعىدان ساپالىق جاقتان جوعارىلادى“. جاراتىلىستىق بايلىق مينيسترلىگى ءبىرىنشى گەودەزيالىق ولشەۋ اترەتىنىڭ باستىعى لي گوپىڭ بىلاي دەدى: ساندى مالىمەتتەردى ءدال جيناۋ ادامزاتتىڭ چومولاڭما شىڭىن بىلۋىنە دە، قورعاۋىنا دا مامانداندىرىلعان كۇش ارنايدى“.
چومولاڭما شىڭى ءۇندى كەسەگى مەن ازيا - ەۆروپا كەسەگىنىڭ جيەگىندەگى سوعىلىسىپ قىسىلعان بەلدەۋگە ورنالاسقان، جەر قىرتىسى قوزعالىسى كۇشتى.
”چومولاڭما شىڭىنىڭ بيىكتىگىن ءدال ولشەۋ گيمالاي تاۋ سىلەمىنىڭ، چيڭحاي - شيزاڭ ءۇستىرتىنىڭ بيىكتىك وزگەرىسىنە تالداۋ جاساۋعا پايدالى“، - دەدى جۇڭگو عىلىم اكادەمياسى اتموسفەرالىق فيزيكا زەرتتەۋ ورنىنىڭ زەرتتەرمەنى گاۋ دىڭي.
سوناۋ 300 نەشە جىلدىڭ الدىنداعى چيڭ پاتشالىعىنىڭ كاڭشي جىلدارىندا جۇڭگولىقتار العاش رەت چومولاڭما شىڭىن ولشەپ - سىزعان ءارى ”چومولاڭما الين“ دەپ ات قويعان. ”چومولاڭما“ ءسوزىنىڭ زاڭزۋ تىلىندەگى ماعىناسى 3 - پەريزات، ”الين“ ءمانزۋ تىلىندە ”تاۋ“ دەگەن ماعىنادا.
60 جىلدىڭ الدىندا جۇڭگولىقتار العاش رەت سولتۇستىك بەتكەيىنەن چومولاڭما شىڭىنا شىقتى.
45 جىلدىڭ الدىنداعى بۇگىنگى كۇنى جۇڭگولىقتار العاش رەت شىڭنىڭ باسىنا بەلگى قويىپ، بيىكتىگىنىڭ 8848.13 مەتر ەكەندىگىن ولشەدى.
2005 - جىلى جۇڭگو چومولاڭما شىڭىن تاعى ولشەدى، ونىڭ تاۋ جىنىسى بەتىنىڭ بيىكتىگى 8844.43 مەتر بولدى.
جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاننان بەرى، جۇڭگو چومولاڭما شىڭىنا 6 رەت ولشەۋ جانە عىلمي زەرتتەۋ جۇرگىزدى.
”چومولاڭما شىڭىنىڭ ءارقانداي كورنەكتى وزگەرىسىنىڭ ءبارىنىڭ جەر شارى گەونومياسى، ەكولوگيا سياقتى سالالارداعى زەرتتەۋىندە ماڭىزدى كورسەتكىش ءمانى بار ءارى ادامزاتتىڭ وندىرىسىنە، تۇرمىسىنا ىقپال جاسايدى“، - دەدى چومولاڭما شىڭى العا ەرۋ جايىنداعى جاراتىلىستىق بايلىق مينيسترلىگى ءبىرىنشى گەودەزيالىق ولشەۋ اترەتىنىڭ ورىنباسار باس ينجەنەرى چىن گاڭ.
5 - ايدىڭ 6 - كۇنى شىڭعا شىعىپ ولشەۋ رەسمي باستالدى، اۋا رايى سەبەبىنەن شىڭ باسىنا ۇمتىلۋ جوسپارى 2 رەت كەشىكتىرىلدى.
5 - ايدىڭ 27 - كۇنى عىلمي جوسپارلاۋدان جانە قايىسپاس قايسارلىق رۋحىنان جازباي، شىڭشىلدار اترەتىنىڭ مۇشەلەرى اسا بيىك تەڭىز دەڭگەيىندىك ءوڭىردىڭ قار جاۋۋ، بوران سياقتى حاۋىپ - قاتەرلەرىن جەڭىپ، شىڭ باسىنا ءساتتى شىقتى.
جوسپار بويىنشا، شىڭ باسىنداعى ولشەۋ اياقتاعاننان كەيىن، ولشەۋ - سىزۋ قىزمەتكەرلەرى كوپتەگەن ناتيجەلەرگە تالداۋ، سالىستىرۋ، تەكسەرۋ، ساراپتاۋ جۇرگىزىپ، ەڭ سوڭىندا بيىكتىك ساندى مالىمەتتەرىن جاريالايدى.
”قولباسشىلىق شتابى، ولشەۋ مىندەتىن ورىنداپ بولدىق، قايتۋعا دايىندالۋدامىز!“
ساعات 13تەن 30 مينۋت وتكەن مولشەردە تىلدەسكىدەن 2020 چومولاڭما شىڭىنىڭ بيىكتىگىن ولشەۋ شىڭشىلدار اترەتىنىڭ باستىعى سى لونىڭ داۋىسى شىقتى.
اترەت مۇشەلەرى شىڭ باسىندا 150 مينۋت ايالدادى، سول ارالىقتا تاعى شىڭ باسىنداعى قاردىڭ قالىڭدىعى مەن كليماتى سياقتىلاردى ولشەپ، جۇڭگولىقتاردىڭ چومولاڭما شىڭىنىڭ باسىندا ايالداۋ ۋاقىتىنىڭ جاڭا رەكوردىن جاڭالادى.
ادامنان بيىك تاۋ بولماس. دۇنيەنىڭ جوتاسى تاعى ءبىر رەت جۇڭگولىقتاردىڭ تالىقپاي ىزدەنەتىن جانە سەنىممەن الدا اتويلايتىن توزىمدىلىگىنە كۋا بولدى.
(تىلشىلەر دوجيجاندۇي، بيانباسىرىن، ۋاڭ چين - وۋ، ۋي يۇيكۇن)
