كەدەيلىكتەن ارىلتىپ، كەدەيلىك قالپاعىن الىپ تاستاۋ − سوڭعى كومبە ەمەس، قايتا تىڭ تۇرمىستىڭ، تىڭ كۇرەستىڭ باستاماسى.
− شي جينپيڭ
شينجياڭ گازەتىنىڭ جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى تىلشىلەرى ۋاڭ يۇيجاۋ، چين مەيحۋا، ارمان رازاق، يىن تۇڭيۋان، ۋاڭ جوۋ
كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسى قامال بۇزىپ، قورعاندى الۋدىڭ شەشۋشى شايقاسىنا وتكەن كەزەڭدە، جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتۋ دا شەشۋشى جەڭىسكە جەتۋ ءساتىن قارسى الدى. كەدەيلىكتەن ارىلتىپ، كەدەيلىك قالپاعىن الىپ تاستاۋ − سوڭعى كومبە ەمەس، ءسوز جوق، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ مەن اۋىل - قىستاقتى كوركەيتۋدى ورگانيكالى ۇشتاستىرۋدى ىلگەرىلەتۋ، جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتۋدىڭ ساپاسى مەن ونىمدىلىگىنە كەپىلدىك ەتۋ كەرەك.
كەدەيلىكتەن ارىلتۋ شەشۋشى شايقاسىنىڭ ءبىرىنشى شەبىنە زەر سالعاندا −
”ساياسات جاقسى، ءبىراق بۇقارا ءالى دە كۇش سالۋ كەرەك“
قاراقاش اۋدانى قاراساي قالاشىعى قۇمبويى قىستاعىنىڭ ءۇش جاعىن قۇم قورشاعان، ءتورت ماۋسىمى قاعىر كەلەدى. بۇل ارادا تۇراتىن ادامداردىڭ نەشە ۇرپاقتار بويى ادام ىلگەرىلەسە قۇم شەگىنەتىن، قۇم ىلگەرىلەسە ادام شەگىنەتىن سۇركەيلى جاراتىلىستىق ورتامەن سايىسى، كۇرەسى استە توقتاعان ەمەس.
”ادام باسىنا شاققاندا ءبىر مۋ 3 فىندىق جەر، جاقسى ەگىپ باپتاساڭ، ىشەر اسقا عانا جەتەدى؛ جاقسى باپتاماعاندا، ءبىر جىلعى ەڭبەگىڭ تەككە كەتەدى“، اۆتونوميالى رايوندىق تاس جول باسقارۋ مەكەمەسىنىڭ قۇمبويى قىستاعىندا تۇراتىن ”ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ“ قىزمەت اترەتىنىڭ باستىعى، ءبىرىنشى شۋجي چىڭ يۇيلين بىلاي دەدى: ”جەر از بولعاندىقتان، تەك كاسىپ سالاسىنان شىعار جول ىزدەۋگە تۋرا كەلدى“.
كەدەي قىستاق تۇرعىندارى كەدەيلىكتەن ارىلۋدى باستان - اياق ارمانداپ كەلەدى. ارماندى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن، قۇمبويى قىستاعى كەدەي وتباسىلارىن كاسىپ سالاسىمەن ”بايلانىستىردى“، قىزمەت اترەتى مەن كەدەي وتباسىلارى ىزدەنىس جاساۋ بارىسىندا ەكى ءتۇرلى ”قان جاساۋ فورماسىنداعى“ كاسىپ جولىن تاۋىپ شىقتى: ءبىرىنشى، جارىق، جىلۋ بايلىعىنان پايدالانىپ تۇتاسپالى فوتوۆولتتىق كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ ەلەكتر ستانسياسىن سالىپ، كىرىستىڭ بارلىعىن كەدەي وتباسىلارىنا ءبولىپ بەردى؛ ەكىنشى، تۇيە باعىمشىلىعى شارۋالار كاسىپتىك سەلبەستىك كووپەراتيۆىن قۇرىپ، كەدەي وتباسىلارىن سەلبەستىك كووپەراتيۆىنە جارنا قوسۋعا باۋراپ، كاسىپ سالاسىن دامىتۋ ارقىلى تابىس ۇلەستىردى، كاسىپ سالاسى تابىس ءبولىسى تۇتاس قىستاقتاعى 160 كەدەي وتباسىن تولىق قامتىدى، كەدەي بۇقارانىڭ كىرىسى كاسىپ سالاسى ارقىلى قامتاماسىز ەتىلدى.
فوتوۆولتتىق كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ ەلەكتر ستانسياسى تەز قارقىنمەن دامىدى، بىلتىر 1 - ايدا رەسمي جەلىمەن تۇتاستىرىلىپ توك شىعاردى، كىرىس كوپ ىستەگەندەر كوپ الۋ پرينسيبى بويىنشا 100 كەدەي وتباسىنا ءبولىپ بەرىلىپ، كوپشىلىكتى ەڭبەككە قاتىناسۋعا، ەڭبەگىنە سۇيەنىپ اقشا تابۋعا شابىتتاندىردى، ءاربىر وتباسىنا، ءاربىر ۇيگە ءبولىپ بەرىلەتىن ولشەم تۇگەلدەي تۇتاس قىستاق بويىنشا اشىق جاريالاندى. ”تەك وسى ءبىر ءتۇردىڭ وزىنەن، كەدەي وتباسىلارىنا ءار جىلى ەڭ كەم دەگەندە 1000 يۋان، باسىم كوپ ساندىلارىنا 4000 يۋان ءبولىپ بەرىلدى“، - دەيدى چىڭ يۇيلين.
”ساياسات جاقسى، ءبىراق بۇقارا ءالى دە كۇش سالۋى كەرەك“. قىستاق تۇرعىندار ۋاكىلدەرى جيىنىندا تۇيە باعىمشىلىعى سەلبەستىك كووپەراتيۆى شابىتتاندىرۋ سيپاتتى تابىس ءبولىسى جوباسىن بەلگىلەدى، ياعني جىلدىق تابىس ءبولىسىن 2 رەتتە ءبولىپ بەرىپ، ”اقشا العاننان كەيىن ادام تايىپ تۇرۋ“ قۇبىلىسىنىڭ تۋىلۋىنىڭ الدىن الدى. بۇرىندارى قىستاقتا سەلبەستىك كووپەراتيۆتەرىنىڭ توپانى مول بولاتىن، كەدەي وتباسىلارى ءارى اماناتقا الىپ باعۋشى، ەگۋشى، ءارى جارنا قوسۋشى بولاتىن، كوبى تابىس قولىنا تيگەننەن كەيىن زىم - زيا جوق بولىپ كەتەتىن، مال باعاتىن ادام، ەگىن ەگەتىن ادام تابىلمايتىن، سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ اينالىمعا ءتۇسۋى قيىنعا سوعاتىن، ”ولار اقشالارىن تاقا تاۋىسىپ، سەلبەستىك كووپەراتيۆىنە قايتا بارۋدى ەستەرىنە العان كەزدە، سەلبەستىك كووپەراتيۆى دە كەدەيلەسىپ ەسىگى جابىلاتىن“. قىستاق پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى امەرباقى قامباردىڭ قاراۋىنشا بۇگىنگى ءادىس تاماشا، سەلبەستىك كووپەراتيۆنىڭ باياندى دامۋىنا ءتيىمدى ەكەن.
”مەن ۇزاق وتپەي - اق، كوپشىلىكتىڭ باقىت كۇرەستەن كەلەدى دەگەن قيسىندى تۇسىنەتىندىگىنە، بۇل تابىس ءبولىسى فورماسىنىڭ دا قولدانىستان قالاتىنىنا سەنەمىن“، - دەيدى چىڭ يۇيلين، قۇمبويىلىقتاردىڭ: باسقالار بۇل جەردى اۋىزعا العاندا، بۇل جەردەگى ادامدار ”قيىنشىلىق بارىسىندا يدەيالارىنا بۇرىلىس جاساي بىلەدى“ دەپ ماداق جاۋدىرسا دەيتىن قاراپايىم ارماندارى بار.
ۋاكىلدەر، مۇشەلەر قامال الۋدى تىلگە تيەك ەتتى −
شەشۋشى ساتكە كەلگەن سايىن، بەيعامدىققا سالىنۋعا بولمايدى“
مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلى اكبار مايتناسىر بىلاي دەدى: كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ ەڭ شەشۋشى ساتكە جەتكەن سايىن، كەدەيلەردى دالمە - ءدال سۇيەمەلدەۋ، كەدەيلىكتەن دالمە - ءدال ارىلتۋ نەگىزگى جالپى جوباسىنا ۇزدىكسىز تاباندى بولۋىمىز، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدىڭ ساپاسىن اناعۇرلىم جوعارىلاتىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسىنىڭ جالپى بەتتىك جەڭىسىنە قول جەتكىزۋىمىز كەرەك.
”كاسىپ سالاسىنىڭ دالمە - دالدىگىنە، كومەكتەسۋ - سۇيەمەلدەۋدىڭ ءونىمدى بولۋىنا، كىرىسىن ارتتىراتىن كاسىبى بولۋىنا، ورنىقتى كەدەيلىكتەن ارىلتۋعا ءتىپتى دە نازار اۋدارىپ، كەدەي بۇقارانىڭ ىشكى قوزعاۋشى كۇشىن قاۋلاتۋعا ءتىپتى دە نازار اۋدارىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتىپ، كىرىستى ارتتىرۋدىڭ نىسانا مىندەتتەرىن جوعارى ساپامەن جۇزەگە اسىرۋ كەرەك“، - دەدى ۋاكىل اكبار مايتناسىر.
”سالىستىرمالى كەدەيلىكتى شەشۋدىڭ باياندى مەحانيزمىن ورناتۋ كەرەك“
شينجياڭدا تۇراتىن مەملەكەتتىك ساياسي كەڭەستىڭ مۇشەسى جياڭ پيڭ - ان بىلاي دەدى: كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ قىزمەتى ”ءوڭىردى نىساناعا الۋدان“ ”جەكە تۇلعانى نىساناعا الۋعا“ بۇرىلىس جاسادى، كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ ساياساتى ءاربىر كەدەي وتباسىلارىنا دەيىن دالمە - ءدال تياناقتاندىرىلۋى كەرەك.
مۇشە جياڭ پيڭ - ان بىلاي دەپ ۇسىنىس قويدى: قامالدىڭ ىشىندەگى قامالدى الۋدا ۇزاق مەزگىلدىك شارا مەن قىسقا مەرزىمدىك شارانى بىرلەستىرۋگە، ۇستىنەن وڭاۋ مەن تۇبىرىنەن وڭاۋدى قاتار يگەرۋگە تاباندى بولىپ، كاسىپ سالاسى ارقىلى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدىڭ باياندى دامىتۋ ساياساتىن كەمەلدەندىرىپ، جۇمىستاندىرۋدىڭ باياندىلىعى، كاسىپ سالاسىنىڭ باياندىلىعى سياقتىلاردى ءتۇيىندى شەشۋ كەرەك. سونىمەن بىرگە، سالىستىرمالى كەدەيلىكتى شەشۋدىڭ باياندى مەحانيزمىن ورناتۋعا ىزدەنىس جاساپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ مەن اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدىڭ ورگانيكالى ۇشتاسۋىن ىلگەرىلەتىپ، كەدەي بۇقارانىڭ ءوزىن - ءوزى دامىتۋ قابىلەتىن ۇزدىكسىز كۇشەيتۋ كەرەك.
كەدەيلىكتەن ارىلىپ، كىرىستى ارتتىرۋ قولىمنان كەلەدى −
كىرىستىڭ قاينارى بولسا، كەدەيلىكتەن ارىلۋعا سەنىم بولادى
” تەك كۇن نۇرى بولسا بولعانى، اقشا تابۋعا بولادى“. قۇمبويى قىستاعىنداعى كەدەي شارۋا اباباكىرروزىمامەت قىستاقتاعى فوتوۆولتتىق ەلەكتر نىسانىن ايتقاندا كوڭىلى جادىراپ سالا بەردى.
تەپسە تەمىر ۇزەتىن جاستاعى اباباكىر فوتوۆولتتىق ەلەكتر ستانسياسىنىڭ جابدىق كۇتىمدەۋشىسى، تەگىندە كەدەيلىكتەن ارىلۋى قيىنعا سوققان ونىڭ قازىر وتباسىندا جان باسىندىق جىلدىق تازا كىرىسى 5000 يۋاننان اسادى.
4 - ايدىڭ 21 - كۇنى ەلەكتر ستانسياسىندا، بولەك - بولەك فوتوۆولتتىق تاقتالار رەتىمەن ءتىزىلىپ، كۇن نۇرىن قابىلداپ، ەلەكتر ەنەرگياسىن ءوندىرىپ، كەدەي وتباسىلارىنا ءۇمىت سيلادى. اباباكىر كۇننىڭ ىستىعىنا قاراماي، ەدەن سۇرتكىشپەن فوتوۆولتتىق تاقتانىڭ بەتىندەگى قۇمدى مۇقيات تازالاپ ءجۇر. بۇل ارانىڭ قۇمدى بورانى كۇشتى، فوتوۆولتتىق تاقتانى 2 كۇندە ءبىر ءسۇرتىپ تۇرۋ كەرەك، ويتپەگەندە، توك شىعارۋعا دا، كىرىسكە دە ىقپالى تيەدى. اباباكىر تۇرعان گرۋپپادا 6 جۇمىسشى بار، بارلىعى دا كەدەي وتباسىلارىنان، وسى نىساننىڭ ارقاسىندا ولار كەدەيلىكتەن ورنىقتى ارىلدى.
”پارتيا مەن ۇكىمەت ايقىن جول كورسەتتى، ەندىگى شارۋا ءبىزدىڭ ىستەۋىمىزدە عانا قالدى“، - اباباكىر ىستەگەن سايىن قايراتتانا ءتۇستى.
كەدەي شارۋا تۇرسىنتوحتى تۇرسىنباقىنىڭ دا سەنىمى ارتا ءتۇستى. بىلتىر ول اكەسىنەن 30 مىڭ يۋان قارىز الىپ سەلبەستىك كووپەراتيۆىنە جارنا قوسىپ، 5 تۇيەنى اماناتقا الىپ باعىپ، كەدەي بەت - بەينەسىن وزگەرتۋگە بەل بايلادى. سەلبەستىك كووپەراتيۆىندە ءار جىلى ％8تىك جارنالىق تابىس ءبولىسى بار، ءار ايداعى 2000 يۋان ەڭبەكاقىسى ۋاعىندا تاراتىلادى، ەسەپتەي كەلگەندە تۇرسىنتوحتى وتباسى بيىل جىل سوڭىندا 40 مىڭ يۋاننان استام كىرىس كىرگىزەدى، ءبىر ۇيدەگى 3 جان ەندىگارى 2 مۋ جەرگە عانا قاراپ وتىرمايتىن بولدى. ”مۇنداي جاقسى تۇرمىس كەشىرەتىندىگىمدى ويلاماعان ەدىم“. تۇرسىنتوحتىنىڭ جۇزىنەن جاڭا تۇرمىسقا دەگەن ارمان - تىلەك مەن مۇندالايدى.
【سوڭعى ءسوز】
”باس شۋجيگە مالىمەت. كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شەشۋشى شايقاسى“ ستونىنداعى 10 پارشا جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى حابارى بۇگىن جاريالانىپ بولدى. مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايى ۋاكىلدەرىنىڭ، مەملەكەتتىك ساياسي كەڭەس مۇشەلەرىنىڭ بايانداۋلارىنان، كەدەي قىستاقتاردىڭ ءبىرىنشى شۋجيلەرىنىڭ اڭگىمەلەرىنەن جانە قالىڭ كەدەيلەردىڭ كەدەيلىكتەن ارىلۋ حيكايالارىنان ءبىز تاباندىلىقتى، كۇرەس جاساۋدى، وزگەرىستى جانە سەنىمدى كوردىك.
كەدەيلەسۋدىڭ سەبەبى كۇردەلى، كەدەيلەردىڭ جاعدايى سان ءتۇرلى، قالپاعى الىنباعان 10 اۋىر كەدەي اۋدان كەدەيدىڭ ىشىندەگى كەدەي، قيىننىڭ ىشىندەگى قيىن، قامالدىڭ ىشىندەگى قامال. بۇكىل رايون جوعارىدان تومەنگە دەيىن اۆتونوميالى رايون باس جاۋاپكەرشىلىكتى ارقالاپ، قالا - اۋدان تياناقتاندىرۋدى يگەرىپ، بەس دارەجەلى شۋجيلەر بىرگە يگەرىپ، كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدە، وركەندەتۋدە ادامعا، وتباسىنا قاراي شارا قولداندى، كەدەيلىكتەن ارىلتۋ حيكايالارى جۇرەكتەردى جىلىتتى. كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ شەشۋشى شايقاسىن جۇرگىزۋدە، جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتىلىككە جەتۋدىڭ شەشۋشى جەڭىسىنە قول جەتكىزۋدە تيانشاننىڭ وڭتۇستىگى مەن سولتۇستىگىندەگى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ بىردە - بىرەۋى قاتاردان قالمايدى!
