− باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ نيڭشيادا كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الىپ دوڭگەلەك داۋلەتكە ۇمتىلۋدى تەكسەرگەندىگى جونىندە
حالىق گازەتىنىڭ تىلشىلەرى دۋ شاڭزى، ۋاڭ حانچاۋ، شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى جاڭ شياۋسۇڭ، جۋ جيچاي
نيڭشيانىڭ سولتۇستىك بولىگى چۋانچۇي دەپ اتالادى، حۋاڭحى وزەننىڭ يگىلىگى مول، جەرى جازىق، توعاندارى قايشالىسقان، وزەن - كولدەرى كوپ، جياڭناننان اۋمايدى؛ ورتا بولىگى قۇبا ءتۇز، قۇرعاق، جاڭبىر از، قۇمدى بوراندى، جەرى قۇنارسىز؛ وڭتۇستىك بولىگى ادىرلى، جىرا - جىقپىلدى كەلەدى، ىلعالدى، سۋىق، ”كەدەيلىگىمەن اتى الەمگە ايگىلى“ دەگەن اتى بار، مەملەكەت دارەجەلى كەدەي وڭىرلەردىڭ ءبىرى.
كەدەيلىكتەن ارىلۋ − نيڭشيانىڭ، اسىرەسە، وڭتۇستىك بولىكتەگى شيحايگۋ ءوڭىرىنىڭ عاسىرلار بويى شەشىمىن تاپپاي كەلگەن قيىن ماسەلەلەردىڭ ءبىرى ەدى.
20 نەشە جىلدان استام ۋاقىتتا، باس شۋجي شي جينپيڭ نيڭشياعا 4 رەت كەلدى. 1997 - جىلى فۋجيان ولكەسىندە قىزمەت ىستەپ تۇرعان كەزىندە، ول فۋجيان مەن نيڭشيانىڭ سەلبەسىپ باعىتتامالى كومەكتەسۋ - سۇيەمەلدەۋىنە باستاماشىلدىقپەن جاۋاپتى بولىپ، نيڭشياعا 1 - رەت كەلگەن ەدى. شيحايگۋدەن كورگەن - بىلگەندەرى ونى قاتتى تاڭ قالدىردى:
”ۇيىندە تۇگى جوق دەگەننىڭ نە ەكەنىن سوندا عانا شىنايى سەزىندىم. ۇيدە ۇستەل - ورىندىق جوق، كورپە - جاستىق تا جوق. جار دەگەندە جالعىز ’مۇلكى‘ ءۇيدىڭ توبەسىندەگى ارقالىققا ىلىنگەن ءبىر ۋىس كەمپىرشاش قانا، وسى ءبىراز كەمپىرشاشتى ساتىپ شاي - تۇز، ماي ساتىپ الادى ەكەن“.
كەيىنتىندە 2008 - جىلى، 2016 - جىلى 2 رەت نيڭشياعا كەلگەندە دە كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ قىزمەتىن ءتۇيىندى تۇردە تەكسەردى.
بۇل جولعى ساپارى، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شەشۋشى شايقاسىنىڭ شەشۋشى جەڭىسىنە جەتۋدىڭ شەشۋشى ساتىنە تۋرا كەلگەن ەدى. ول كەدەيلىكتەن ءالى ارىلىپ بولماعان كەدەي بۇقارانى ويلادى، كەدەيلىكتەن ەندى عانا ارىلعان، ءالى اۋقاتتانا قويماعان اۋىلداستاردى ەسىنەن شىعارعان جوق.
6 - ايدىڭ 8 - كۇنىنەن 10 - كۇنىنە دەيىن، باس شۋجي شي جينپيڭ نيڭشياعا بارىپ تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزدى. 3 كۇندە ۋجۇڭ مەن يىنچۋاندا بولىپ، شىلىڭگىر ىستىقتا دامىل تاپپاستان، اۋىل - قىستاقتارعا بارىپ، حۋاڭحى وزەنىن كورىپ، الەۋمەتتىك اۋماقتاردى ارالاپ، اتىز باسىنا بارىپ، قايراڭ ءوڭىرىن كوردى.
بارلىعى وزگەرگەن. 20 نەشە جىلدان بەرى، نيڭشيانىڭ قالا، اۋىلدارىنىڭ بەت - بەينەسىندە جەر مەن كوكتەي وزگەرىستەر جارىققا شىعىپ، بۇقارانىڭ تۇرمىسى كۇن سايىن گۇلدەنە ءتۇستى.
تەك جۇڭگو كوممۋنيستەرىنىڭ اۋەلگى ماقساتى مەن بورىشى عانا اۋەلگىدەي مىزعىماس قالپىن ساقتاعان.
حۋاڭحى جاڭا قىستاعىندا وزگەرىستى كوردى
1997 - جىلى نيڭشياعا كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋگە كەلگەن شي جينپيڭ كەلەلى ينجەنەريا ”دياۋجۋاڭ كوشى - قونىنىڭ“ اتقارىلۋىن ىلگەرىلەتتى: ”جەر مەن سۋى ەل - جۇرتىن باعا الماي وتىرعان“ شيحايگۋ بۇقاراسىن حىلانشان تاۋىنىڭ ەتەگىندەگى حۋاڭحى سۋارمالى وڭىرىنە كوشىرىپ اكەلدى. ول كوشىپ كەلگەندەر قىستاعىنا ”ميننيڭ قىستاعى“ دەگەن ات قويدى: ”ميننيڭ قىستاعى قازىر قۇمدى قايراڭدا بولعانىمەن، كەلەشەكتە التىن قايراڭعا اينالادى“.
قىس كەتىپ، جاز كەلىپ، ۋاقىت زۋلاپ جاتتى. 20 نەشە جىلدان بەرى، نيڭشيادا ءبىر ميلليونعا جۋىق بۇقارا وڭتۇستىك بولىكتەگى تاۋلى وڭىردەن كوشىپ شىقتى. تەك ميننيڭ قىستاعىنىڭ ءوزى ىركەس - تىركەس 40 مىڭنان استام كوشىپ كەلۋشىنى قابىلدادى. كەشەگى ”كوگىندە قۇسى، جەرىندە ءشوبى جوق، بورانى قۇم - شاعىلدى ۇشىرىپ جاتاتىن“ قۇمدى ءشول شىت جاڭا كەلبەتكە ەندى، ميننيڭ قىستاعىنىڭ دا دارەجەسى ءوسىپ ميننيڭ قالاشىعىنا وزگەردى. وسى جولى كەلگەندە باس شۋجي شي جينپيڭ ميننيڭ قالاشىعىنىڭ تاياۋداعى احۋالىن ارنايى سۇرادى.
وسى جولعى ساپارىندا باس شۋجي شي جينپيڭ تاعى ءبىر ەكولوگيالىق كوشى - قون قىستاعىن، ياعني حۋاڭحى وزەنىنىڭ جاعاسىنداعى جاڭا قىستاق − حۇڭدى قىستاعىندا تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزدى.
قىستاق نيڭشيانىڭ ورتا بولىگىنە، ياعني ۋجۇڭ قالاسى حۇڭسىباۋ رايونىنىڭ حۇڭسىباۋ قالاشىعىنا ورنالاسقان. بۇرىن بۇل جەر دە قۇبا ءتۇز ەدى، بوران سوققاندا ”ءبىر كەسە تاماقتىڭ جارتىسى قۇم بولاتىن“. الدىڭعى عاسىردىڭ 90 - جىلدارىنان باستاپ سۋ ناسوستارىمەن حۋاڭحىنىڭ سۋىن نەشە جۇزدەگەن مەتر بيىككە شىعارىپ، جاسىل شۇرات قالىپتاستىردى.
حۇيزۋ تۇرعىن ليۋ كىرۇيدىڭ وتباسى بۇرىن شيحايگۋدەگى تاۋ قويناۋىندا تۇراتىن، 8 جىلدىڭ الدىندا وسى اراعا قونىس جاڭالاپ كوشىپ كەلىپ ورنالاسقان بولاتىن.
باس شۋجي شي جينپيڭ ونىڭ ۇيىنە كەلدى. ليۋ كىرۇي باس شۋجيگە ءۇيىنىڭ ءىشى - سىرتىن كورسەتىپ شىقتى. ەسىكتىڭ الدىنداعى سيىر قورا، رەتتى دە تازا شاعىن اۋلا، كەڭ دە جارىق جاتىن بولمە، تاپ - تازا اس ءۇي. اس ۇيدە باس شۋجي قازاننىڭ قاقپاعىن اشىپ، توڭازىتقىشتى كورىپ، سۋدىڭ شۇمەگىن اشىپ، ەرەكشە تاپتەشتەي كورىپ شىقتى.
قوناق بولمەدە ليۋ كىرۇيدىڭ وتباسىنداعىلار باس شۋجيدى قاۋمالاي وتىردى. ەرلى - زايىپتى ەكەۋى، ۇلى مەن كەلىنى، نەمەرە ۇل - قىزى ەرەكشە قۋاندى. باس شۋجي شي جينپيڭ ولاردان تاعى قانداي قيىنشىلىعى بارلىعىن سۇرادى. ليۋ كاريا باس شۋجيگە: ”2 جىلدىڭ الدىندا كەدەيلىكتەن ارىلدىق!“ دەپ تەبىرەنە مالىمدەدى. ول ساۋساقتارىن بۇگىپ ەسەپ جاساپ كورسەتتى:
ءوزى قىستاققا كىرە بەرىستەگى كولشىكتى قارايدى، جۇبايى جاقىن جەردە ۇساق - تۇيەك جۇمىس ىستەيدى، ءبىر جىلدا از دەگەندە 20 − 30 مىڭ يۋان كىرىس تابادى؛ ۇلى مەن كەلىنى سول ماڭداعى توقىماشىلىق فابريكاسىندا جۇمىس ىستەپ، جىلىنا 50 − 60 مىڭ يۋان كىرىس تابادى؛ ۇيىندەگى 3 سيىرىنان ءبىر جىلدا 10 مىڭ يۋاننىڭ ۇستىندە تازا تابىس كىرەدى؛ وعان قوسا جەردى اينالىمعا سالۋ قاراجاتى، سەلبەستىككە جارنا قوسۋ قاراجاتى بار... بۇكىل وتباسىنىڭ جىلدىق كىرىسى 100 مىڭ يۋاننىڭ ۇستىندە.
ليۋ كىرۇيدىڭ جۇزىنەن تابىس سەزىمى مەن مۇندالايدى. كىرىس مولايىپ، شىعىس تا ازايعان. جاقىن ماڭدا جۇمىستانعاندىقتان سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەۋگە قاجەتتى جاتىن ورىن قاراجاتى، تاماق قاراجاتى، قاتىناس قاراجاتى ۇنەمدەلگەن. استىقتى وزدەرى ەگەدى، ناۋقاس كورسەتسە، اۋىل - قىستاق جاڭاشا سەلبەسىپ ەمدەۋ قامسىزداندىرۋى بار، بالالار مىندەتتى وقۋ - اعارتۋ بويىنشا ءبىلىم الادى. ول باس شۋجيگە مىنانى ايتتى: ”قانداي قيىن ءىس بولسا دا كوممۋنيستىك پارتيا اۋىلداستاردىڭ قيىنشىلىقتى شەشۋىنە كومەكتەستى، اۋىلداستار پارتيانىڭ ابزال ساياساتىنا شىن جۇرەكتەن العىس ايتىپ، كوممۋنيستىك پارتيانىڭ جان اشىر، حۋاڭحى وزەنىنىڭ سۋى بالداي ەكەنىن شىن مانىندە سەزىندى!“.
ول شيحايگۋدەگى اۋىلىنان كوشكەندە تارتىلعان كونە سۋرەتتى الىپ شىقتى.
تاۋدىڭ تەرەڭ اڭعارى، توزىعى جەتكەن ءۇي، تەك قانا تابيعاتقا سۇيەنىپ جان باعاتىن، ”ءبىر داعار تۇقىمنان ءبىر قالپاق ءونىم الاسىڭ“. باس شۋجي شي جينپيڭ سۋرەتتى الىپ زەر سالا كورىپ: ”كەشەگى مەن بۇگىنگى ۇقسامايدى، ەكى بولەك دۇنيە!“ دەدى اسەرلەنىپ.
قىستاقتا باس شۋجي شي جينپيڭ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ سەحىن ارنايى تەكسەردى: ”كوشىپ كەلگەندە بىرنەشە بولمەلى ادەمى ءۇي سالۋمەن جۇمىس بىتپەيدى. اۋىلداستار كوشىپ شىققان سوڭ، ورنىعىپ، اۋقاتتانا السا عانا، تامىر تارتا الادى“.
بۇل − فۋجيان مەن نيڭشيا سەلبەسكەن كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ زاۆودى، سەحتاعى جۇمىسشىلاردىڭ بارلىعى وسى ماڭداعى قىستاق تۇرعىندارى، كوبى قارتاڭ، ءالسىز، ناۋقاس جاندار. ولار اۋەلدە كەدەيلىكتەن ارىلتۋداعى قيىنشىلىق ەدى، بۇگىن ءۇيىنىڭ ىرگەسىندە جۇمىس ىستەپ، ءار كۇنى قاعاز جاشىككە تۇتقا ورناتىپ، ايىنا 1000 يۋان شاماسىندا كىرىس تابادى.
سەحتىڭ جاۋاپتىسى باس شۋجيگە ءبىر - بىرلەپ تانىستىردى. تانىستىرىپ قىستاق تۇرعىنى سۇڭ كارياعا كەلگەندە، باس شۋجي ودان قانشا جاسقا كەلگەنىن سۇرادى، سۇڭ كاريا باس شۋجيگە بيىل 63 جاستا ەكەنىن ايتتى. باس شۋجي شي جينپيڭ: ”مەنىڭ ءىنىم ەكەنسىڭ!“ دەدى ىقىلاسپەن. قىستاق تۇرعىنى جىڭ كاريا بيىل 67 جاستا، باس شۋجي وعان: ”ەكەۋىمىز جاستى ەكەمىز!“ دەدى.
باس شۋجيدىڭ مۇنداي كىسىگە جاناسقىش ەكەنىن ويلاماعان جىڭ كاريا ەزۋى جيىلماي كۇلە بەردى. بىلتىر كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ سەحى جۇمىسشى قابىلداۋ قۇلاقتاندىرۋىن شىعارعاندا، ول ءبىرىنشى بولىپ زاۆودقا قابىلداندى. ول باس شۋجيگە: ”تۇرمىسىمىز الدەقايدا جاقسارعان، بۇل جەردە جۇمىس ىستەپ اقشا تاۋىپ وتباسىنا قارايلاسۋمەن قاتار، كوپشىلىكپەن دە كەڭەس قۇرا الامىز، تاماشا!“ دەدى.
سەحتىڭ قابىرعاسىندا، ”وتباسىمداعىلارمەن بىرگە دوڭگەلەك داۋلەتكە ۇمتىلامىن“ دەگەن جازبا ۇران ەرەكشە كوز تارتادى.
باس شۋجي سەحتىڭ جاۋاپتىسىنا مىنانى ايتتى: كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ سەحىن اشۋدىڭ ماقساتى − كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ. كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ سيپاتىنا تاباندى بولىپ، قيىنشىلىعى بار بۇقارانى جۇمىستانۋعا كوبىرەك قابىلداۋ كەرەك. كاسىپورىنداردىڭ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ سەحىن اشۋعا ات سالىسىپ، الدىمەن بايىعاندار سوڭىنان بايۋشىلاردى جەتەكتەۋدىڭ ءمانى وتە زور.
كۇرىش اتىزىندا مول ءونىم جىلىن تىلگە تيەك ەتتى
حۋاڭحى نيڭشيانى بايىتتى. حۋاڭحى وزەنى چيڭتۇڭشيا قىساڭىنان وتكەن سوڭ، ارقىراعان اساۋ وزەن جايىلىپ اعىپ، تۇنبا جازىق قالىپتاسقان، بۇل تاريحتا ”حىتاۋ جازىعى“ دەپ اتالعان. يىنچۋان جازىعى حىتاۋ جازىعىنىڭ باتىسىنا ورنالاسقان، جايشىلىقتا ”شيتاۋ“ دەپ اتالادى. حان، تاڭ پاتشالىقتارىنان بەرى، بۇل جەردە توعان قازىلىپ سۋ تارتىلىپ، تىڭ اشىلىپ، ”سولتۇستىكتەگى جياڭنان“ دەپ اتالعان.
حىلان اۋدانى يىنچۋان جازىعىنىڭ وزەگىنە ورنالاسقان. اپتاپ ىستىققا قاراماي، باس شۋجي شي جينپيڭ كۇرىش - بالىقشىلىق كەڭىستىگى اۋىل - قىستاق ەكولوگياسىن تاماشالاۋ باقشاسىنا كەلدى. وسى ەكولوگيانى تاماشالاۋ باقشاسى ءبىرتالاي جاسامپاز ادىستەردى العا قويىپتى: كۇرىش اتىزىندا كۇرىش ەگۋمەن قاتار، بالىق پەن قىسقىش وسىرەدى، بالىق پەن قىسقىش قايتا اينالىپ كۇرىش اتىزىن تىڭايتادى؛ شارۋالار جەردى اينالىمعا سالعان، ونىڭ ۇستىنە جۇمىس ىستەپ، جارنا قوسقان، سوندىقتان جۇمىسشى ءارى جارناگەر ەسەپتەلەدى؛ ساياحاتشىلار تاماشالاپ سەيىل قۇرا الادى، سونىمەن قاتار ءدامدى تاعامداردان اۋىز ءتيىپ، اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن ساتىپ الادى. بۇل كەمەلدى ەكولوگيالىق تىزبەك ءارى ۇزارتىلعان كاسىپ تىزبەگى.
كەدەيلىكتەن ارىلىپ دوڭگەلەك داۋلەتكە ۇمتىلۋ جولىندا، نيڭشيا وسى زامانعى ەرەكشە اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋدىڭ تيبىن جاڭالاۋ جولىن قاراستىرۋدا.
باس شۋجي شي جينپيڭ تانىستىرۋدى تىڭداپ، باس يزەپ قۇپتادى: ”مۇندا ’1 - كاسىپ‘ قانا ەمەس، تاعى ’2 - كاسىپ‘، ’3 - كاسىپ‘ تە بار، سۋ بايلىعىنان پايدالانۋ ونىمدىلىگى جوعارىلاسا، ۇستەمە قۇن دا جوعارىلايدى“.
نيڭشيا ەرەكشە اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرى كورمە زالىندا، جاس كوكونىس، بالىق كىسىنى باۋراپ، جەمىس - جيدەكتىڭ حوش ءيىسى اڭقىپ تۇر. باس شۋجي شي جينپيڭ ءبىر - بىرلەپ ۇڭىلە قارادى. قىپ - قىزىل ءتاتتى بۇرىش، مويىلداي قارا قىزاناق، ءدانى تولىق الاقات، جۇمساق تا ساپالى تاڭعىت قوي ەتى... بارلىعىنان نيڭشيانىڭ ەرەكشەلىگى مەن مۇندالايدى. ىندەت تۋىلعاننان بەرى، بۇل ارانىڭ اۋىل شارۋاشىلىق قوسىمشا ونىمدەرىنىڭ ساپاسى جاقسى بولعاندىقتان، ساتىلۋ جولى تىم كوپ اسەرگە ۇشىرامادى، قايتا سۋىق تىزبەكتى تاسىمال ارقىلى جاڭا بازار اشتى. باس شۋجي بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: ”ءبىز ىشكى سۇرانىستى كەڭەيتۋدى ءبىر ستراتەگيالىق نەگىز ەتۋىمىز كەرەك. جۇڭگونىڭ ءوزى ءبىر ۇلكەن بازار، ءبىر ميلليارد 400 ميلليون جان سانى بار تۇتىنۋ بازارى. بازاردى كەڭەيتۋ ساپالى ونىمدەردى قاجەت ەتەدى، ’كوكونىستىڭ ورنىنا جەمىستى قويۋ‘ سياقتى تومەن دەڭگەيلى قۇرىلىس جۇرگىزۋگە بولمايدى“.
باس شۋجي شي جينپيڭ مۇنارا تۇعىرعا شىعىپ، الىسقا كوز جىبەردى. 1000 مۋلىق كۇرىش اتىزىندا جاسىل مايسالار تولقىپ تۇر.
ول اتىز قىرىن جاعالاپ كۇرىش اتىزىنىڭ ورتاسىنا باردى. اتىزدا ەڭبەك ىستەپ جۇرگەن قىستاق تۇرعىندارى باس شۋجيدى كورىپ، جابال جانىنا كەلدى.
ولار جاقىن ماڭداعى قىستاق تۇرعىندارى بولاتىن، ءار ايداعى ەڭبەكاقىسى 3000 يۋاننان استام، جىل اياعىنداعى پايدا ءبولىسى دە بار. ءبىر جاس قىستاق تۇرعىنى كۇلىپ تۇرىپ: ”ءبىز ءوز جەرىمىزدە ەگىپ جاتىرمىز، ياعني وزىمىزگە جالدانىپ جۇمىس ىستەيمىز!“ دەدى. ول باس شۋجيگە ءبىر مۋ جەردەن ءبىر جىلدا 800 يۋان جەردى اينالىمعا سالۋ قاراجاتى بەرىلەتىنىن، اۋىلداستاردىڭ جەردى كوپ اينالىمعا سالاتىندارىنىكى 30 − 40 مۋ، از اينالىمعا سالاتىندارىنىكى 10 مۋدان استام ەكەنىن، مۇنىڭ ءوزى ءبىرتالاي كىرىس ەكەنىن ايتتى.
”بارلىقتارىڭىز جارناگەر بولىپسىزدار عوي!“ دەگەن باس شۋجيدىڭ ءازىل سوزىنە اۋىلداستار جارقىلداي كۇلىستى.
قوعامدىق قارجى كىرگىزۋ، كاسىپورىنداندىرىپ اينالىمعا سالۋ، شارۋالار جابال قاتىناسۋ، ”جەردى جارناعا قوسۋ“، ”استىق بانكەسى“، ”قارىز اقشا كەپىل قورى“ سياقتى جاڭا ۇلگىلەر جولعا قويىلدى... بۇرىنعى كۇرىش اتىزى كاسىپ سالاسى باقشا اۋماعىنا اينالدى، بۇرىن اتىزدا ەڭبەك ىستەۋدى عانا بىلەتىن شارۋالاردىڭ بارلىعى جاڭا ۇعىمداردى، جاڭا تەحنيكالاردى يگەرىپ الدى. باس شۋجي بىلاي دەپ تاپسىردى: ”اۋىل - قىستاقتارداعى كاسىپ سالاسىن دامىتۋدا، ءسوز جوق، شارۋالاردىڭ نەگىزگى تۇلعالىق ورنىن كورنەكتىلەندىرىپ، قاي - قاشان دا شارۋالاردىڭ مۇددەسىن قامتاماسىز ەتۋدى ءبىرىنشى ورىنعا قويۋ كەرەك، شارۋالاردىڭ دامۋ قابىلەتىن تارتىپ الۋعا نەمەسە السىرەتۋگە بولمايدى. شارۋالاردىڭ جەرىن الىپ الۋعا بولمايدى، دابىرالى ىستەپ جاتقانداي بولعانىڭمەن، ول شارۋالارمەن قاتىسسىز بولماۋى كەرەك. بىرگە بايۋ كەرەك“.
شي جينپيڭ بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ تيبىن وزگەرتىپ دامىتۋدى ىلگەرىلەتۋ − نيڭشيانىڭ جوعارى ساپالى دامۋدى ىلگەرىلەتۋ تاقىرىبىندا بولۋعا ءتيىستى ءمان. نيڭشيا حۋاڭحى وزەنىنىڭ سۋ بايلىعىن قاستەرلەپ، كۇرىش پەن سۋ قايشىلىعىن شەشۋگە ءمان بەرىپ، اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ كاسىپ قۇرىلىمىن رەتتەپ، سۋ ۇنەمدەيتىن، جوعارى ۇستەمە قۇندى ەگىنشىلىك، باعىمشىلىق كاسىپتەرىن بەلسەنە دامىتۋ كەرەك.
نيڭشيادا حۋاڭحى وزەنى ”انا وزەن“ دەلىنەدى، حىلانشان تاۋى ”اتا تاۋ“ دەلىنەدى. حۋاڭحى وزەنىنىڭ سۋى وسى مەكەنگە ءنار بەرىپ، حىلانشان تاۋى قۇمنىڭ شىعىسقا كوشۋىن توسىپ، وسى جازىققا قالتقى بولىپ تۇر.
باس شۋجي شي جينپيڭ اۆتوكولىكپەن حىلانشان تاۋىنىڭ شىعىس سىلەمىندەگى حۋاڭحى قايراڭىنا كەلدى. كورمە تاقتايىنداعى سۋرەتتە بۇرىن ۇرلاپ قازۋدان قالعان قىرىق تەسىك شۇقاناقتار كورسەتىلگەن، رەتتەۋ - جونگە سالۋدان كەيىن دە انىق كورىنىپ تۇر. باس شۋجي كورمە تاقتايىنىڭ الدىندا تۇرىپ، الىستاعى اسقار حىلانشان تاۋىنا كوز جىبەرىپ، تەرەڭ ماعىنامەن بىلاي دەدى: ەكولوگيانى قالپىنا كەلتىرۋدە وتە زور بوداۋ بەرۋگە تۋرا كەلەدى، ءبىراق مۇندا ەشقانداي ەكى ۇدايلىق بولماۋى، ءسوز جوق، زور كۇش سالىپ جاقسى يگەرۋ كەرەك. نيڭشيا قايراڭ ءوڭىرىن رەتتەۋ - جونگە سالۋ ارقىلى، ءجۇزىم ەگىنشىلىگىن دامىتتى، كاسىپ سالاسىن دامىتۋمەن قوسا، ەكولوگيانى دا جاقسارتىپ، كەرەكسىزدى اسىلعا اينالدىردى، شابىتتاندىرۋعا تاتيدى.
سارى توپىراقتاعى قام
وسى رەتكى قىزمەت تەكسەرۋ باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ بيىلعى مەملەكەتتىك ەكى ماجىلىستەن كەيىنگى ءبىرىنشى رەتكى ”الىسقا شىعۋى“.
حالىقتى بارىنەن جوعارى قويۋ دەگەن نە؟ مەملەكەتتىك ەكى ماجىلىستە ول بىلاي دەدى: ”ءبىزدىڭ وسى ءداۋىر ادامدارىندا، ءسوز جوق، بۇقارامىزدى جاقسى تۇرمىسقا كەنەلتەمىن، اسىرەسە، شارۋالاردى سۇيەمەلدەيمىن دەگەن ىنتا - ىقىلاس بار بولۋى كەرەك“.
سارى توپىراقتاعى ىنتا - ىقىلاس، سارى توپىراقتاعى قام. نيڭشيادا قىزمەت تەكسەرگەن كەزدە، باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ قايتالاي باسا دارىپتەدى: ”مەيلى جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتۋدا، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدا بولسىن، الدە وسىزامانداندىرۋدا بولسىن، بىردە - ءبىر از ۇلتتى قاعىس قالدىرۋعا بولمايدى. ءار ۇلت بۇقاراسى ءبىر ۇلكەن وتباسى، قول ۇستاسا بىرگە ىلگەرىلەۋ كەرەك“.
”جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى بۇرىن كەدەيلەردىڭ پارتياسى بولعان، بيلىكتى قولعا الۋى كەدەيلەردىڭ ەڭسەسىن كوتەرىپ، ازاتتىققا شىعۋى ءۇشىن. بيلىكتى قولعا العاننان كەيىن، بۇقارانى باقىتتى تۇرمىسقا كەنەلتۋ كەرەك. جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاننان بەرى 70 جىلدان استام ۋاقىت ءوتتى، ءتۇرلى ماشاقاتتار مەن كەدەرگىلەردى باستان كەشسەك تە، ءتۇرلى قيىنشىلىقتار مەن سىن - سايىستارعا ۇشىراساق تا، بارلىعىن جەڭىپ وسى كۇنگە جەتتىك، سوندا سۇيەنگەنىمىز اۋەلگى ماقساتتى ۇمىتپاۋ، بورىشتى ەستە بەرىك ساقتاۋ بولدى“.
جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتۋ، كەدەي حالىقتى تۇگەلدەي كەدەيلىكتەن ارىلتۋ پارتيامىزدىڭ تاريحقا، حالىققا بەرگەن ايبىندى ۋادەسى. پارتيانىڭ 18 - قۇرىلتايىنان بەرى، پارتيا ورتالىق كوميتەتى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ ستراتەگياسىن بۇرىن بولىپ كورمەگەن تەبىنمەن اتقاردى، كەدەي حالىق 2012 - جىلدىڭ اياعىنداعى 98 ميلليون 990 مىڭنان 2019 - جىلدىڭ اياعىنداعى 5 ميلليون 510 مىڭعا ازايىپ، ءار جىلى، ءار اي، اۋەلى، ءار كۇنى كەدەيلىكتى ازايتۋعا قاتىستى سان - سيفرلار وزگەرىپ وتىردى.
باس شۋجي تەبىرەنە تۇرىپ بىلاي دەدى: ءبىز 1921 - جىلى پارتيا قۇرىلعان كەزدە ورناتقان مۇرات بويىنشا جالعاستىرىپ ىستەپ، ءبىر قادام، ءبىر قادامنان جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى سىندى ايبىندى نىسانانى بەتكە الىپ ەكپىندەي ىلگەرىلەدىك. بيىل ءبىز ءبىرىنشى 100 جىلدىق كۇرەس نىساناسىن جۇزەگە اسىرىپ، جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتامىز. دوڭگەلەك داۋلەتكە جەتتىك پە، جەتپەدىك پە، شەشۋشىسى اۋىلداستارعا قاراۋ كەرەك، ماڭىزدىنىڭ ماڭىزدىسى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ. كەزەكتەگى جاعدايدان قاراعاندا، قازىرگى ولشەمدەگى كەدەيلىكتەن ارىلتۋ مىندەتىن ورىنداۋعا قابىلەت - قارىمىمىز جەتەدى.
كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ، كەرەمەت ناتيجەنى قولعا كەلتىرۋ − زامانىمىزداعى ەڭ جاندى، ەڭ شىنايى، ەڭ يلاندىرۋ قۋاتىنا يە جۇڭگو حيكاياسى.
ءىس باستالعاندا قاراپايىم دا جەڭىل بولعانىمەن، اياعىنا تاياعان سايىن زورايىپ اۋىرلاسادى. سوڭىنا قانشا تاياعان سايىن، شەشۋى قيىن ماشاقاتتى تۇيىندەر كەزدەسەدى؛ توسىن تاپ بەرگەن جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتى قامال الۋدىڭ قيىندىعىن ارتتىردى. 2016 - جىلى باس شۋجي شي جينپيڭ نيڭشيادا قىزمەت تەكسەرگەن كەزدە، ”سول جەردىڭ وزىنەن ماتەريال الىپ“ بىلاي دەپ مىسال كەلتىردى: ”ليۋپانشان تاۋى كەزىندە قىزىل ارميانىڭ ۇزاق جورىعىندا اسقان ەڭ سوڭعى بيىك تاۋى بولعانى سياقتى“، كەدەي حالىقتى تۇگەلدەي كەدەيلىكتەن ارىلتۋ ءبىزدىڭ جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتۋدا، ءسوز جوق، اسىپ وتۋگە ءتيىستى ەڭ سوڭعى بيىك تاۋىمىز.
تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزۋ بارىسىندا، باس شۋجي نيڭشياداعى كەدەي حالىقتىڭ 2012 - جىلعى 900 نەشە مىڭنان بىلتىرعى 18 مىڭ 800گە ازايعانىن ەستىگەننەن كەيىن، كوڭىل بولە: ”قايتا كەدەيلەسكەندەر كوپ پە؟ قايتا كەدەيلەسۋدىڭ سەبەبى نە ەكەن؟“ دەپ سۇرادى.
”قايتا كەدەيلەسكەندەردىڭ كوبى ۇلكەن اۋرۋ، سالماقتى اۋرۋ سەبەبىنەن كەدەيلەسكەندەر، بىلتىر نيڭشيادا نەشە ون وتباسى قايتا كەدەيلەستى، بيىل دا از ساندى بۇقارا جۇمىسقا قايتا ورالۋ قيىن بولىپ، ىندەت سەبەبىنەن قايتا كەدەيلەستى“، - دەدى اۆتونوميالى رايونداعى جولداستار مالىمەت بەرىپ.
شي جينپيڭ بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: ”بارلىعى كەدەيلىكتەن ارىلۋ دەگەن كەدەيلىك بولماۋ دەگەندىك ەمەس، بارلىعىن ءبىراق تامامداۋ دەگەندىك ەمەس، قايتا كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ تاريحي كەزەڭى ورىندالدى دەگەن ءسوز. سالىستىرمالى كەدەيلىك ماسەلەسى ماڭگى ءومىر سۇرەدى، ءبىزدىڭ قيىنشىلىعى بار بۇقاراعا كومەكتەسۋ، سۇيەمەلدەۋ مىندەتىمىز ماڭگى جالعاسادى“.
”مەن تالاي رەت كەدەيلىكتەن ارىلتىپ، قالپاقتى الۋ سوڭعى نۇكتە ەمەس، قايتا جاڭا تۇرمىستىڭ، جاڭا كۇرەستىڭ باستاماسى دەپ باسا دارىپتەدىم. ادامداردىڭ تاماشا تۇرمىسقا دەگەن قاجەتىنىڭ كۇن سايىن ارتۋىنا ىلەسە، ءبىزدىڭ قىزمەتىمىز ۇزدىكسىز جوعارىلاپ، كومەكتەسىپ - سۇيەمەلدەيتىن سالامىز ۇزدىكسىز كەڭەيەدى. كەلەشەكتە اۋىل - قىستاقتارداعى سالىستىرمالى كەدەي بۇقاراعا كومەكتەسۋ - سۇيەمەلدەۋ قىزمەتىن اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋ ستراتەگياسىنا ەنگىزۋ كەرەك“.
ۋجۇڭ قالاسى ليتۇڭ رايونى جينحۋايۋان الەۋمەتتىك اۋماعىنداعى ۋاڭ لانحۋا رەسپۋبليكامەن جاستى ساقا ۇلگى، الەۋمەتتىك اۋماق ەرىكتىلەرىنىڭ باستاماشىسى. باس شۋجيدى كورگەننەن كەيىن، ول اسەرلەنە: ”2016 - جىلى ءسىز نيڭشياعا كەلىپ تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزگەن كەزىڭىزدە ايتقان ’سوتسياليزم ەڭبەكتەنۋدەن كەلەدى‘ دەگەن ءسوزىڭىز ەسىمنەن كەتپەيدى. سول كەزدە ەستىپ، كوزىمە جاس العان ەدىم. مەملەكەتتىڭ دامىپ بۇگىنگە جەتۋى وڭاي ەمەس، ءبىر قادام - ءبىر قادامنان ەڭبەكتەنۋدەن كەلگەن“ دەدى.
”مۇندا ءسىز بەن قالىڭ ەرىكتىلەردە قامتىلعان، كوپشىلىك بارلىعى ەڭبەكتەنىپ جاتىر!“، باس شۋجيدىڭ ءسوزى مەيىرىمدى دە قۋاتتى ەستىلدى.
”ءبىزدىڭ قىزمەتىمىزدە ءالى دە كوپتەگەن ولقىلىقتار بار بولسا دا، ىستەۋگە ءتيىستى ءىسىمىز ءالى كوپ. دەسەدە، پارتيا مەن ۇكىمەتتىڭ ۇزدىكسىز قۇلشىنۋىندا، حالىق بۇقاراسىنىڭ ءوز كۇشىنە سۇيەنىپ ءومىر سۇرۋىندە، قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزۋىندە، ءبىز، ءسوز جوق، اناعۇرلىم جاقسى، اناعۇرلىم باقىتتى تۇرمىس كەشىرەمىز. بىزدە سەنىم بولۋ كەرەك“.
حۇڭدى قىستاعىنداعى ليۋ كاريانىڭ قوناق بولمەسىندە، تاشتەك - تاشتەك گۇلدەردىڭ حوش ءيىسى اڭقىپ تۇر. بۇرىن، اۋىلداستار تاۋ اڭعارىندا كۇنەلتىپ، قارنى اسقا جارىماي وتىرعاندا، گۇل وسىرۋگە زاۋقى قايدان سوقسىن. قازىر حۇڭدى قىستاعىنداعى بارلىق ۇيدە نەگىزىنەن گۇل وسىرىلەدى.
تەرەزەدەن شۋاق توگىلىپ، توپ - توپ، شوق - شوق گۇلدەر كۇنگە قاراپ جايقالىپ تۇر.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 6 - ايدىڭ 11 - كۇنى يىنچۋاننان بەرگەن حابارى)
