حالىق گازەتىنىڭ شولۋشىسى
جاقىندا امەريكا جاق قاسارىسا ايتىلمىس ”2020 - جىل ۇيعۇر ادامدىق ۇقىقتارى ساياسات زاڭ جوباسىنا“ قول قويىپ، جۇڭگو شينجياڭىنىڭ ادامدىق ۇقىق جاعدايىن قاساقانا داتتاپ، شينجياڭنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋداعى جانە ۇشقارىلىقتى الاستاۋداعى تابىستارىنا جالا جاۋىپ، جۇڭگونىڭ ىشكى ىسىنە دورەكىلىكپەن كيلىگىپ، ”امەريكا ۇلگىسىندەگى ادامدىق ۇقىقتىڭ“ قوس ولشەمى مەن جالعان ءمانىن تاعى ءبىر رەت ايپاراداي اشىپ كورسەتتى. امەريكانىڭ شىنايى ماقساتى استە ادامدىق ۇقىق ەمەس، قايتا ايتىلمىس ادامدىق ۇقىق ماسەلەسىنەن پايدالانىپ، جۇڭگونىڭ ورنىقتىلىعىن ءبۇلدىرىپ، جۇڭگونىڭ دامۋىن شاۋجايلاۋ، اتىندا ادامدىق ۇقىقتى دارىپتەۋ، زاتىندا زورەكەرلىكپەن اينالىسۋ بولىپ تابىلادى.
شينجياڭ − جۇڭگونىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋداعى، ۇشقارىلىقتى الاستاۋداعى نەگىزگى شايقاس مايدانى. شينجياڭعا ساياتىن ماسەلە استە ادامدىق ۇقىق، ۇلت، ءدىن ماسەلەسى ەمەس، قايتا زورلىقتى كۇش لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ مەن ۇشقارىلىقتى الاستاۋ ماسەلەسى. 1990 - جىلدان 2016 - جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن شينجياڭدا نەشە مىڭ رەت لاڭكەستىك شابۋىل وقيعاسى تۋىلىپ، قىرۋار جازىقسىز جانداردىڭ ءولىم - ءجىتىمىن جانە مال - مۇلىك زيانىن تۋدىرىپ، شينجياڭنىڭ ەكونوميكاسىنىڭ دامۋى مەن قوعامىنىڭ العا باسۋىنا اۋىر كەدەرگىلىك جاسادى، سونداي - اق ادامدارعا حاۋىپسىز دە ورنىقتى قوعامدىق ورتا بولماسا، شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ نەگىزگى تىرشىلىك ۇقىعىن، ءومىر ءسۇرۋ ۇقىعىن قامتاماسىزداندىرۋ قيىن ەكەندىگىن، باسقا ۇقىقتاردان ءتىپتى، اۋىز اشۋعا كەلمەيتىندىگىن تولىق ءتۇسىندىردى.
ادامدىق ۇقىق، ەڭ الدىمەن − تىرشىلىك ۇقىعى، سالاماتتىق ۇقىعى جانە دامۋ ۇقىعى. لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ ءارى حالىقارالىق قوعامنىڭ ورتاق جاۋاپكەرشىلىگى، ودان دا ماڭىزدىسى ادامدىق ۇقىقتى قامتاماسىز ەتۋدىڭ قاجەتتى شاراسى. تالاي جىلدان بەرى، كوپتەگەن مەملەكەتتەر نەمەسە رايوندار وزدەرىنىڭ ءىس جۇزىندىگىمەن ۇشتاستىرىپ، لاڭكەستىككە، ۇشقارىلىققا سوققى بەرۋدىڭ جانە ونىڭ الدىن الۋدىڭ ناقتى جولدارى مەن ادىستەرى جونىندە بەلسەنە ىزدەنىس جاسادى. جۇڭگو حالىقارالىق قوعامنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋداعى تاجىريبەلەرىنەن ۇلگى الۋ جانە ونى قابىلداۋ نەگىزىندە، شينجياڭنىڭ ءوزىنىڭ ءىس جۇزىندىگىن تياناق ەتىپ، لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ كۇرەسىن ىشكەرىلەي ورىستەتىپ، ”ءبىر جاعىنان، سوققى بەرۋدى، ەندى ءبىر جاعىنان، الدىن الۋدى مىقتى يگەرۋگە“ تاباندى بولىپ، زورلىقتى كۇش لاڭكەستىك قىلمىستارىنا زاڭ بويىنشا قاتاڭ سوققى بەرۋمەن بىرگە، قاينارىنان جونگە سالۋعا دا ءمان بەرىپ، حالىق تۇرمىسىن كۇش سالا جاقسارتۋ، زاڭ - ءتۇزىم ۇگىت - تاربيەسىن كۇشەيتۋ سياقتى كوپ ءتۇرلى ادىستەر ارقىلى ازاماتتاردىڭ نەگىزگى ادامدىق ۇقىعىنىڭ لاڭكەستىكتىڭ، ۇشقارىلىقتىڭ زيانداۋىنا ۇشىراماۋىن ەڭ جوعارى شەكتە قامتاماسىز ەتىپ، شينجياڭنىڭ قوعام ورنىقتىلىعى مەن باياندى تىنىشتىعىن جۇزەگە اسىرۋعا بەرىك نەگىز قالادى.
اسىرەسە، سوڭعى جىلدارى شينجياڭ كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىن زاڭ بويىنشا قۇرۋ سياقتى شارالار ارقىلى لاڭكەستىكتىڭ، ۇشقارىلىقتىڭ ءوسىپ - ءوربيتىن، تارالاتىن توپىراعى مەن شارت - جاعدايىن الاستاپ، لاڭكەستىك قيمىلدارىنىڭ كوپ، ءجيى تۋىلۋ جاعدايىن ءونىمدى شاۋجايلاپ، لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ كۇرەسىنىڭ ماڭىزدى كەزەڭدىك جەڭىسىنە قول جەتكىزدى. قازىرگە دەيىن شينجياڭدا 3 جىلدان استام ۋاقىت زورلىقتى كۇش لاڭكەستىك دەلوسى تۋىلعان جوق، قوعام اماندىعى جاعدايى كورنەكتى جاقسارىپ، شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقى تىنىش ءومىر، شات - شادىمان تىرشىلىك كەشىرىپ، بۇقارانىڭ تابىس سەزىمى، باقىت سەزىمى، حاۋىپسىزدىك سەزىمى كورنەكتى كۇشەيدى. لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ تاماشا تۇرمىستى جۇزەگە اسىرۋىنا كەدەرگى بولاتىن ۋلى وسپەنى جويىپ، شينجياڭنىڭ جاراسىمدى، ورنىقتى، اقاۋسىز دامۋىنىڭ كورنەكتى تابىستارىن اكەلدى.
قاۋەسەت شىندىقپەن تيىلادى، وتىرىك اقيقاتتان جەڭىلىس تابادى. ايتىلمىس ”زاڭ جوباسىنداعى“ قاۋەسەتتەر مەن بۇرمالاپ ويدان قيىستىرۋلارعا سالىستىرعاندا، شينجياڭعا كەلىپ ىشكەرىلەي ارالاپ كورگەن حالىقاراداعى كەيبىر قايراتكەرلەردىڭ عانا ءسوز سويلەۋ ۇقىعى بار. 2018 - جىلدىڭ سوڭىنان بەرى، 100گە جۋىق مەملەكەت پەن رايوننىڭ جۇڭگودا تۇراتىن ەلشىلەرى، بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ ءمانساپتىلارى، قاتىستى ەلدەردىڭ جەنەۆادا تۇراقتى تۇراتىن نەگىزگى ديپلوماتتارى، سونداي - اق كەيبىر ەلدەردىڭ ساياسي پارتيالارى، قوعامدىق ۇيىمدارى، اقپارات قۇرالدارىنىڭ تىلشىلەرى جانە ءدىني ۇيىمدار سياقتى 70 نەشە توپتا (ۇيىرمە، گرۋپپا) 1000نان استام ادام شينجياڭنىڭ كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ ورتالىعىنا بارىپ، سول جەردىڭ وزىندە ەكسكۋرسيادا بولدى. اڭعارلى ازاماتتار تۇس - تۇستان مىنانى ءبىلدىردى: شينجياڭنىڭ كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ - باۋلۋ قىزمەتى بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ لاڭكەستىككە الدىن الۋ سيپاتتى سوققى بەرۋ، نەگىزگى ادامدىق ۇقىقتى قورعاۋ سىندى باس ماقساتى مەن پرينسيبىنە بۇكىلدەي ۇيلەسەدى، حالىقارالىق قوعامنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋىنا، ۇشقارىلىقتى الاستاۋىنا ءتيىمدى تاجىريبەلەردى قاراستىرىپ، تابىستى ۇلگى ازىرلەدى، تولىق تۇراقتاندىرۋ مەن ۇيرەنۋگە، ۇلگى الۋعا تاتيدى.
لاڭكەستىك، ۇشقارىلىق − ادامزات قوعامىنىڭ ورتاق جاۋى، ءارقايسى ەلدەردىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋداعى، ۇشقارىلىقتى الاستاۋداعى قۇلشىنىستارىندا قوس ولشەم بولماۋى ءتيىس، حالىقارالىق ادامگەرشىلىك پەن ادامزاتتىڭ ار - ۇجدانىنا قايشى كەلىپ، قاساقانا بۇرمالاۋعا تىپتەن بولمايدى. امەريكا دا لاڭكەستىكتىڭ زياندالۋشىسى، جۇڭگو جاق قولدانعان لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ شارالارىنا تۇسىنىستىكپەن قاراعانى جانە قولداۋ كورسەتكەنى ءجون. الايدا، امەريكا ايتىلمىس ادامدىق ۇقىق ماسەلەسىن جەلەۋ ەتىپ، جۇڭگونىڭ ىشكى ىسىنە دورەكىلىكپەن كيلىگىپ، جۇڭگونىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋداعى، ۇشقارىلىقتى الاستاۋداعى قۇلشىنىستارىنا سۇرقيالىقپەن شابۋىلدادى، بۇل جۇڭگو حالقىنىڭ قاتاڭ جازعىرۋى مەن باتىل قارسىلىعىن تۋدىرماي قويمايدى.
كەمەڭگەر ءوزىن بىلەدى، دانىشپان ءوزىن تانيدى. امەريكا جاققا ءوز بويىنداعى تۇزىلىستىك، جۇيەلىك ادامدىق ۇقىق ماسەلەسىنە كوبىرەك قايىرىلا قاراۋدى، ادامدىق ۇقىقتى جەلەۋ ەتىپ بارلىق جەردە سان - ساققا جۇگىرتپەۋدى، اق پەن قارانى شاتاستىرماۋدى ەسكەرتەمىز، بۇلاي بولعاندا تەك ءوزىنىڭ ابىرويىن ايرانداي توگىپ، ەڭ سوڭىندا بىرەۋگە سىلتەگەن شوقپارى وزىنە تيەتىن بولادى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 6 - ايدىڭ 19 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
