قاراقاش اۋدانى قاراساي قالاشىعى قۇمبويى قىستاعىنىڭ فوتوۆولتتىق كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ ەلەكتر پۋنكتىندە، وسى پۋنكتتە جۇمىستانعان قىستاق تۇرعىندارى فوتوۆولت تاقتاسىنىڭ بەتىندەگى شاڭ - توزاڭدى تازالاۋدا (سۋرەت 4 - ايدىڭ 21 - كۇنى تۇسىرىلگەن). سۋرەتتى شينجياڭ گازەتىنىڭ جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى ءتىلشىسى چين مەيحۋا تۇسىرگەن
”بەتاشار“
باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شەشۋشى شايقاسىنىڭ شەشۋشى جەڭىسىنە قول جەتكىزۋ اڭگىمە ماجىلىسىندە سويلەگەن ماڭىزدى ءسوزى بۇكىل پارتياعا، بۇكىل ەلگە، بۇكىل قوعامعا مۇلدەم كەدەيلىككە ەڭ سوڭعى جالپى شابۋىلعا ءوتۋدىڭ اتتانىسقا كەلتىرۋ بۇيرىعىن شىعاردى، جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتۋدىڭ شەشۋشى جەڭىسىنە قول جەتكىزۋدىڭ اتوي سالۋ دابىلىن قاقتى. بيىل كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسىندا جالپى بەتتىك جەڭىسكە جەتۋدىڭ اياقتالار جىلى، شينجياڭداعى سوڭعى 10 كەدەي اۋدان تۇگەلدەي ”كەدەيدىڭ ىشىندەگى كەدەيى، قيىننىڭ ىشىندەگى قيىنى“، ەڭ ماشاقاتتى بولسا دا، ءسوز جوق، شەشۋگە ءتيىستى ماشاقاتتى ءتۇيىن. بۇگىننەن باستاپ، گازەتىمىز ”كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شەشۋشى شايقاسىنىڭ شەشۋشى جەڭىسىنە قول جەتكىزەيىك. جالپى شابۋىلعا ءوتۋ“ ايدارىن اشىپ، 10 كەدەي اۋدانعا بارىپ جاعداي ۇعىسۋ ارقىلى اۋىر كەدەي وڭىرلەردىڭ ەڭ سوڭعى قامالدى الۋداعى جاندى امالياتتارىن ايگىلەپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسىنىڭ جەڭىسىنە جەتۋگە سەنىم ۇستەپ، كۇش ۇيىستىرادى.
شينجياڭ گازەتىنىڭ جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى ءتىلشىسى ۋاڭ يۇيجاۋ
”اسا المايتىن اسۋ جوق، قولدا باردىڭ ءبارىن سالسام دا بۇل اقشانى، ءسوز جوق، قايتارامىن“. قاراقاش اۋدانى كۇيا قالاشىعى چىپقان قىستاعىنىڭ تۇرعىنى روزىنيسا ءومار 2 جىلدىڭ الدىندا تۋىسىنان قارىز اقشا العاندا وسىلاي ۋادە بەرگەن ەدى. كەدەيلىكپەن ات كەكىلىن كەسىسۋگە بەل بايلاعان سول كۇنى روزىنيسا تۇنىمەن كوز ىلمەي، كەدەيلىكتەن قالاي ارىلۋدى ويلاپ شىققان.
سول شاقتا، قالاشىقتاعى شاعىن، ۇساق كاسىپ باقشاسى جۇمىسشى قابىلداپ جاتقان ەدى، روزىنيسا وعان ىرىقتىلىقپەن تىزىمدەلدى، وسىدان سوڭ تۇرمىس تاسىلىنە بۇكىلدەي بۇرىلىس جاسادى. قازىر ول ىسىلعان كاسىپ سالاسى جۇمىسشىسىنا اينالدى. ”جۇمىس اۋىر ەمەس، ۇيىمە دە جاقىن، ءبىر ايدا 2000 يۋاننان استام ەڭبەكاقى الامىن، بۇل وتكەندەگى 3 ايداعى كىرىسىممەن بارابار“، - دەدى روزىنيسا.
قاراقاش اۋدانى تاكلاماكان ءشولىنىڭ جيەگىنە ورنالاسقان، تابيعي شارت - جاعدايى ناشار، كەدەيلىك دەڭگەيى اۋىر. كوپ جىل قۇلشىنۋ ارقىلى كەدەيلىكتىڭ تۋىلۋ سالىستىرماسى 2014 - جىلعى ％35.22تەن 2019 - جىلى ％7.1كە تومەندەدى، دەسەدە ءالى دە 36 مىڭ 419 ادام كەدەيلىكتەن ارىلعان جوق.
كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الىپ، شەشۋشى شايقاستى سوڭىنا دەيىن جۇرگىزدى. قازىر قاراقاش اۋدانى كاسىپ سالاسى ارقىلى جۇمىستاندىرۋدى جەبەۋ سىندى تەتىكتى مىقتاپ يگەرىپ، كەدەي بۇقارانىڭ ”ىرىستارىن“ مىقتاپ ۇستاۋىنا مۇمكىندىك جاسادى، تۇراقتى كىرىسى بولعاندىقتان، تۇرمىسقا تىڭ ءۇمىت سيلادى.
كاسىپ سالاسى جۇمىس ورنىن ورنىقتىردى:
ءار وتباسىنان، كەم دەگەندە، ءبىر ادام جۇمىستاندى
6 - ايدىڭ 18 - كۇنى كەشقۇرىم، قاراقاش اۋدانى سايباق اۋىلىنىڭ قۇم ايرىق قىستاعى، كۇن باتىپ بارا جاتسا دا جالىنى قايتا قويماعان، كەدەي شارۋا ارزۇگۇل نۇرمامەتتىڭ بارلىق نازارى وتباسىنداعى جۇپار ساڭىراۋقۇلاعىن ەككەن جىلىجايعا اۋعان. ”قاپىرىق ىستىق ۇزارىپ، جۇپار ساڭىراۋقۇلاعىن ۇزۋگە ۇلگىرمەسەك، ساڭىراۋقۇلاقتىڭ توبەسى ايىرىلىپ، سىرتقى كورىنىسىنە نۇقسان جەتىپ، ساتۋ باعاسىنا ىقپال جەتكىزەدى“، - دەدى ارزۇگۇل جۇپار ساڭىراۋقۇلاق تەرۋشىلەرگە ابىرجي تاپسىرىپ.
”جۇپار ساڭىراۋقۇلاعى وتە ۇلكەيىپ كەتسە دە بولمايدى، 1 - سورتتى ساڭىراۋقۇلاق بويىنشا ساتىپ الۋ ولشەمىنەن اسىپ كەتسە دە جاقسى باعادا ساتا المايمىز“، بۇگىنگى كۇنى اۋدانداعى كاسىپورىندار جۇپار ساڭىراۋقۇلاعىن ءبىر تۇتاس ساتىپ الاتىن بولدى، ءبىر جىلىجايدان كىرەتىن جىلدىق تازا كىرىس 10 مىڭ يۋاننان اسادى، ەسەبى ىشتەي انىق ارزۇگۇل ەرىكسىزدەن ساڭىراۋقۇلاق ءۇزۋ جىلدامدىعىن تەزدەتتى. ”جۇپار ساڭىراۋقۇلاعىن ەكپەسەم، كەدەيلىكتەن قالاي ارىلارىمدى بىلمەيمىن“، - دەدى ارزۇگۇل جۇزىندەگى اققان تەردى ءسۇرتىپ، جايدارلانا.
بىلتىر قاراقاش اۋدانى كاسىپ سالاسىنىڭ دامۋىن سۇيەمەلدەۋ قارجىسىنان پايدالانىپ، قاراقاش شۋشاڭ لاۋجۇن ساڭىراۋقۇلاق شارۋاشىلىعى شەكتى سەرىكتەستىگىن قۇرىپ، جىلىجاي ەگىنشىلىك بازاسىن سالعان، بيىل تاعى شاعىن دوعاشا قالتقى سالىپ، جەرگىلىكتى ورىنداعى كەدەي بۇقارا كاسىپ سالاسىمەن توعىسىپ، تۇڭعىش رەت اتىزىنان تىس جەردەن كىرىس كىرگىزدى.
جۇپار ساڭىراۋقۇلاق ەگىنشىلىك بازاسىنىڭ ولشەمدەنگەن ساڭىراۋقۇلاق وسكىنىن ءوندىرۋ زاۆودىندا ماشينالار گۇرىلدەپ جاتتى. شارۋالار شىرپىلعان جاڭعاق اعاشىنىڭ بۇتاعىنان ساڭىراۋقۇلاق وسكىنى ماتەريالىن جاساۋدا، قىستاق تۇرعىندارى ءوندىرىس بازاسىنا كىرىپ جۇمىس ىستەۋىنە، سونداي - اق ساڭىراۋقۇلاق وسكىنىن ۇيىنە الىپ قايتىپ، اۋلاسىنداعى شاعىن دوعاشا قالتقىدا جۇپار ساڭىراۋقۇلاعىن ەگۋىنە دە بولادى. بۇكىل اۋداندا 2000نان استام كەدەي وتباسى جۇپار ساڭىراۋقۇلاعى كاسىپ سالاسىن دامىتۋعا تىكەلەي نەمەسە جانامالاي قاتىناسىپ، كىرىس ارتتىرۋ ارناسىن كەڭەيتتى.
”قاراقاش اۋدانىندا ادام كوپ، جەر از، كەدەي بۇقارانىڭ جۇمىستانۋىن سان ءتۇرلى ادىسپەن قامتاماسىز ەتۋ − كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسىندا جەڭىسكە جەتۋدىڭ تەتىگى“. قاراقاش اۋداندىق پارتكومنىڭ شۋجيى جاڭ گۋانجۇن بىلاي دەدى: مەملەكەتتىك كەڭەستىڭ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ - وركەندەتۋ باسشىلىق گرۋپپاسى تۇراقتاندىرعان شايقاسى باسى - قاسىندا قاداعالاناتىن 52 كەدەي اۋداننىڭ ءبىرى بولعان قاراقاش اۋدانى كاسىپ سالاسى ارقىلى جۇمىستانۋعا جەتەكشىلىك ەتۋدى مىقتاپ يگەرىپ، باستاماشى كاسىپورىنداردىڭ، كولەمدى كاسىپورىنداردىڭ دامۋىنا دەم بەرىپ، شارت - جاعدايى بار كەدەي وتباسىلاردان، كەم دەگەندە، ءبىر ادامدى جۇمىستاندىرۋدى ىسكە اسىردى.
تۇرعان جەرىندە جۇمىس ورنىن اشتى:
شارۋالار كاسىپ سالاسى جۇمىسشىسىنا اينالدى
قاراقاش اۋدانى كۇيا قالاشىعى شاعىن، ۇساق كاسىپ باقشاسىنىڭ ءبىر توقىماشىلىق، كيىم - كەشەك سەرىكتەستىگىنىڭ تىگىن تاباعى سەحىندا گرۋپپا باستىعى ءرابياحان روزىباقىنىڭ تىگىن ماشيناسىنىڭ اينالاسىنا ادامدار جينالىپ الىپتى، جۇمىس ىستەگەن 2 جىلعا تاياۋ ۋاقىتتا ول ەڭ جاقسى قولونەر شەبەرىنە اينالعان، سەحتاعى جاڭا كەلگەن جۇمىسشىلاردىڭ ءبارى ونان ۇيرەنۋدى قالايدى ەكەن.
ءرابياحان كۇيا قالاشىعى يىلۋا قىستاعىنداعى كەدەي ەدى، كاسىپ سالاسى جۇمىسشىسىنا اينالاردان بۇرىن كەدەيلىك كەسىرىنەن از ازاپ شەكپەگەن. 2018 - جىلى جازدا تاسقىن ءجۇرىپ، سالعان ەگىنىن ويرانداپ، اتىزىنداعى پىسۋ الدىندا تۇرعان ءبيدايدان ماردىمدى ەشتەڭە الا الماي قالادى، ءرابياحان سوندا دا قايراتىنا كەلىپ، شىدامدىلىق ىستەيدى. جەرگىلىكتى ۇكىمەت ونىڭ شاعىن، ۇساق كاسىپ باقشاسىنان قىزمەت تابۋىنا كومەكتەسەدى، الايدا، ول ىشتەي قوبالجىپ جۇرەدى.
”جۇمىسشى بولىپ كورمەگەنمىن، تەحنيكا دا بىلمەيمىن، الايدا، سىناپ كورمەسەم، كەدەيلىكتەن ارىلۋ ورايىنان دا، ۇمىتىنەن دە ايرىلامىن“. ءرابياحان ىشتەي، ءسوز جوق، جاقسى ىستەيمىن دەپ بەلىن بەكەم بايلايدى.
ءرابياحان شەبەرلىككە جالىقپاي جاتتىعىپ، تەحنيكاعا ءۇڭىلىپ، وتباسى ايەلىنەن تەز ارادا تەحنيكا تىرەكتىسىنە اينالىپ، جۇمىستانۋ ارمانىن ورىنداپ قانا قويماي، كەدەيلىكتەن ارىلۋ ارمانىنا دا جەتەيىن دەپ قالدى.
بيىل قاراقاش اۋدانى شاعىن، ۇساق كاسىپ باقشاسى، كاسىپ سالاسى مەن قالانى توعىستىرا دامىتۋدان ۇلگى كورسەتۋ باقشاسى سياقتىلارعا سۇيەنىپ، اياق كيىم تىگۋ، توقىماشىلىق، كيىم - كەشەك سياقتى ەڭبەك شوعىرلانعان 62 كاسىپورىندى ەنگىزىپ، ”باقشا رايونى + اۋماق زاۆودى + كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ سەحى + كەدەي وتباسى“ ۇلگىسىن قولدانىپ، جاقىن ماڭنان، سول جەردەن 20 مىڭ جۇمىس ورنىن اشتى. ”ءبىر مۋ 3 فىن جەرگە“ ويداعىداي ەگىن سالۋدان سىرت، ءتىپتى دە كوپ ”روزىنيسا“ كاسىپورىن قىزمەتكەرىنە اينالىپ، تۇراقتى كىرىس ولاردىڭ تىنىش، جايلى تۇرمىس كەشىرۋىنە مۇمكىندىك جاسادى.
جۇمىس ورنىن كوپ نەگىزدى كوبەيتتى:
قىستاق دارەجەلى كاسىپ سالاسى جاڭا ءورىس اشتى
”اۋداندا باستاماشى كاسىپورىن، اۋىلدا كولەمدەنگەن كاسىپورىن بولۋدان“ سىرت، قاراقاش اۋدانى ”قىستاقتاردا كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ سەحى، وتباسىلارىندا شاعىن شەبەرحانا بولۋداي“ دامۋ جۇيەسىن دە بەلسەنە ورناتىپ، اناعۇرلىم كوپ كەدەي بۇقارانىڭ جاقىن ماڭنان، سول جەردەن جۇمىستانۋىنا مۇمكىندىك جاسادى.
وبۇلقاسىم گايىت قاراقاش اۋدانى اقساراي اۋىلى ۇزىنارىق قىستاعىنداعى بايۋعا باستاۋشى، بۇرىن باعىمشىلىقپەن شۇعىلدانعان، بىلتىر كاسىپ اۋىستىرىپ تىشقان جابىستىرعىش ساۋداسىمەن شۇعىلداندى. دەسەدە العاشىندا ونىڭ تىشقان جابىستىرعىش ساۋداسى تىم ءساتتى بولمادى، كولەمى شاعىن بولعاندىقتان ءوز ىشىندە ساتۋدان جاقسارۋ جاعدايى بايقالمادى، سىرتقا ساتۋ جولى دا بولمادى. سونىمەن، قىستاق كادرلارى وبۇلقاسىمدى ”شاعىن تولايىم ساتۋدى“ ”ءىرى زاۆودقا“ اينالدىرۋعا شابىتتاندىرىپ، قىستاقتا تۇراتىن كادرلار مەن قىستاق ”ەكى كوميتەتى“ كوپ جاقتان قارىز الىپ، جابدىقتاردى تاپسىرىس بەرىپ ساتىپ الىپ، ونىمدەردى جوبالاپ، سوڭىندا ونىڭ اقساراي اۋىلى انديڭ تىشقان جاپسىرعىش جەلىمىن جاساۋ زاۆودىن قۇرۋىنا كومەكتەستى.
وبۇلقاسىم بىلاي دەدى: ”زاۆودتاعى جۇمىسشىلارعا ءبىر ايدا ەڭ كەم بولعاندا 1500 يۋان ەڭبەكاقى تاراتامىن. كەي كەزدەرى قىستاقتاعى كەدەي وتباسىلارىن كومەكتەسۋگە شاقىرىپ، كۇنىنە 80 يۋان بەرەمىن. زاۆودتىڭ ۇسىنىلىمى از، ءونىم مولشەرى كوپ، تاپسىرىستىق ساتۋ ۇلگىسىن قولدانعاندىقتان، ونىمدەردىڭ ساتىلىمى بارعان سايىن جاقسارىپ، قىستاقتاعى كەدەي وتباسىلارىن جۇمىستانۋعا دا تىكەلەي جەتەكتەدى“.
ەگىستىك جەرىنەن، ءسوز جوق، قول ۇزۋگە ءتيىستى ەگىنشىلەر بار، قول ءۇزۋى قاجەتسىزدەرى دە بار. بىلتىر شينجياڭ شينشىڭ حۇڭماۋ اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم - تەحنيكا شەكتى سەرىكتەستىگى جەردى اينالىمعا سالۋ ءتاسىلى ارقىلى قاراقاش اۋدانى بۇرشاقشى اۋىلىنىڭ جەرىن بىرىكتىرىپ، ەگىنشىلەردىڭ جەرىن اقىلى جالعا الىپ، ەگىنشىلەردى كاسىپورىن قىزمەتكەرلەرى ەتىپ قايتا قابىلدادى.
جەر باياعى سول جەر بولعانىمەن، قىستاق بۇرىنعى قىستاقتان وزگەشە، كىرىس قاينارى اناعۇرلىم كوپ نەگىزدى بولا ءتۇستى. بيىل بۇرشاقشى اۋىلى دوڭاچما قىستاعىنىڭ 4000 نەشە مۋ كەلەتىن اينالىمعا سالىنعان جەرىندە 100 جىلىجاي بوي كوتەرىپ، كارتوپ، ءتاتتى كارتوپ، قىزىل بۇرىش سياقتى كوكونىستەر ەگىلىپ، قىستاق تۇرعىندارى جەردى جالعا بەرۋ اقىسىنا جانە جۇمىس ىستەۋگە سۇيەنىپ كىرىستەرىن ارتتىردى. ”كوكونىس ەگۋدىڭ 3 تە 4 اي جۇمىسشى ىستەتۋ قاۋىرت مەزگىلى بولادى، اي سايىن 3000 يۋان كىرىس تابۋعا بولادى“. كەدەي شارۋا ءروشان الىم شاقاي باۋىن مىقتاپ بايلاپ، قىزىل بۇرىش اتىزىنا كىرىپ، كىرىستى ارتتىرىپ، بايۋ جولىمەن نىق قاداممەن كەتىپ بارادى.
